EKONOMICZNE I PRAWNE ASPEKTY WPROWADZENIA WSPÓLNEJ WALUTY EUROPEJSKIEJ POZA STREFA EURO ORAZ USZTYWNIANIA KURSÓW WALUT WZGLEDEM EURO

Abstract

On January 1, 1999, the euro came into existence as a European common currency (currency of Economic and Monetary Union). Additionally, the euro has become legal tender in states and countries outside the euro zone. In Europe, San Marino, the Vatican, Monaco and Andorra have adopted the euro. With the introduction of the euro, it was necessary to redefine monetary relations with those countries which had no national currency but which used the former national currencies of Member States of the euro zone. The euro has become legal tender also in the French overseas departments and territories which formerly used French francs: Mayotte, Saint Pierre and Miquelon, Martinique, French Guiana, Reunion, and Guadeloupe on the basis of a decision of the Council or as integral part of France. Moreover parts of the Balkans, where the Deutschmark has been used as the official currency - Kosovo and Montenegro, on January 1, 2002 also introduced the euro, however based on internal decisions, not on agreement with the EU. They can use the euro, but they are not allowed to issue banknotes and coins. Consequently, creation of the euro has launched the process of euroization - adopting the euro as legal tender outside the euro zone. Moreover, a number of states and countries, whose currency was pegged at a fixed rate to the French franc, Portuguese escudo or Deutschemark, decided to introduce fixed peg arrangements against euro. [PUBLICATION ABSTRACT]

WSTÊP

W ramach procesów integracji na kontynencie europejskim 1 stycznia 1999 r. zostala wprowadzona wspólna waluta euro. Obecnie euro jest waluta obowiazujaca nie tylko w pañstwach strefy euro, lecz równiez w innych zarówno europejskich, jak i pozaeuropejskich pañstwach i krajach1. Celem opracowania jest przedstawienie ekonomicznych i prawnych aspektów wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej poza strefa euro.

Zastapienie wlasnej waluty wspólna waluta europejska wymaga spelnienia okreslonych kryteriów ekonomicznych, a jednym z nich jest stabilizacja kursu wahañ waluty narodowej przez powiazanie jej sztywnym kursem z euro. W tym przypadku takze istnieja pañstwa (zarówno europejskie, jak i pozaeuropejskie), których waluty powiazane sa takim kursem z euro, mimo ze pañstwa te w najblizszej przyszlosci lub nawet nigdy nie maja zamiaru wprowadziæ wspólnej waluty europejskiej. Celem opracowania jest równiez przedstawienie ekonomicznych i prawnych aspektów usztywniania kursów walut wzglêdem euro.

WSPÓLNA WALUTA EUROPEJSKA I STREFA EURO

Koncepcje wprowadzenia wspólnej waluty europejskiej na kontynencie europejskim zrodzily siê juz w dwudziestoleciu miêdzywojennym2 oraz w czasie drugiej wojny swiatowej podczas dyskusji na temat wizji powojennej Europy miêdzy przedstawicielami rzadów emigracyjnych3. Jednak po II wojnie swiatowej, podczas tworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, która byla fundamentem wspólczesnej UE, nie bylo mowy o nawet o pelnej liberalizacji przeplywów kapitalu czy koordynacji polityki pieniêznej, tym bardziej o wprowadzeniu wspólnej waluty europejskiej. Zaciesnienie wspólpracy walutowej nastapilo na poczatku lat 70. XX w. i wynikalo z potrzeby reakcji na zalamanie siê systemu z Bretton Woods. Owocami tamtej wspólpracy walutowej byly: Europejski System Walutowy (porozumienie miêdzy bankami centralnymi dotyczace dopuszczalnego pasma wahañ kursów walutowych), ECU (pierwsza, koszykowa wspólna waluta) oraz plan Wernera utworzenia unii gospodarczej i walutowej, który nie zostal jednak zrealizowany4.

Do koncepcji unii gospodarczej i walutowej powrócono w drugiej polowie lat 80. XX wieku w ramach planu Delorsa, który zakladal wprowadzenie wspólnej waluty jako naturalnej konsekwencji procesu tworzenia rynku wewnêtrznego w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a przepisy dotyczace unii gospodarczej i walutowej mialy staæ siê czêscia kolejnego traktatu. I tak podstawa prawna unii gospodarczej i walutowej stal siê Traktat o Unii Europejskiej z 1992 r. (Traktat z Maastricht). Obecnie podstawê prawna unii gospodarczej i walutowej stanowi przede wszystkim Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Ponadto zgodnie z art. 3 ust. 4 Traktatu o Unii Europejskiej UE ustanawia uniê gospodarcza i walutowa, której waluta jest euro5. Unia gospodarcza i walutowa moze byc zatem potraktowana jako jeden z celów UE.

Udzial w tworzeniu unii gospodarczej i walutowej jest jednoczesnie prawem i obowiazkiem kazdego panstwa czlonkowskiego UE. Jest on uwarunkowany spelnieniem przez panstwo czlonkowskie okreslonych kryteriów ekonomicznych tzw. kryteriów konwergencji (wprowadzonych w II etapie realizacji planu Delorsa) 6. Od 1 stycznia 1999 r. w trzecim etapie unii gospodarczej i walutowej uczestniczylo 11 z 15 ówczesnych panstw czlonkowskich UE: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia oraz Wlochy. Do 1999 r. panstwa te byly objete mechanizmem kursowym w ramach ERM I7. Tym samym 1 stycznia 1999 r. euro w postaci bezgotówkowej zastapilo waluty 11 panstw czlonkowskich UE.

Pozostale 4 panstwa czlonkowskiego zostaly objete regulacja szczególna8, czyli derogacja w odniesieniu do euro. W przypadku Danii (objetej wraz z Grenlandia i Wyspami Owczymi9 mechanizmem kursowym, do 1999 r. w ramach ERM I, po 1999 r. zas w ramach ERM II) i Wielkiej Brytanii10 mamy do czynienia z derogacja trwala, gdyz jej podstawe prawna stanowia protokoly dolaczone do Traktatu z Maastricht, a zatem prawo pierwotne Unii Europejskiej. Oba protokoly, po koniecznych zmianach wynikajacych ze zmian w TFUE, pozostaly w mocy. Do Wielkiej Brytanii ma zastosowanie Protokól (nr 15) w sprawie niektórych postanowien dotyczacych Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii11, który przewiduje szczególna regulacje w stosunku do tego panstwa12. Nieco inne brzmienie ma Protokól (nr 16) w sprawie niektórych postanowieñ dotyczacych Danii13, który przewiduje jedynie, ze Dania zostaje objêta derogacja i maja zastosowanie wszystkie przepisy prawa Unii Europejskiej, które tej derogacji dotycza. Brak w Protokole innych szczególnych przepisów dotyczacych Danii. Podkreslenia wymaga, ze mimo róznej konstrukcji obu Protokolów ich skutek pozostaje w zasadzie podobny. Oba pañstwa nie maja obowiazku przystapienia do strefy euro, moga jednak to zrobiæ na swój wyraYny wniosek. Z prawnego punktu widzenia nie ma zatem mozliwosci objêcia tych pañstw wspólna waluta bez ich zgody.

W zupelnie innej sytuacji sa pozostale pañstwa czlonkowskie Unii Europejskiej objête derogacja. Nie wynika ona bowiem w ich przypadku z prawa pierwotnego, ale jest konsekwencja faktu, ze pañstwa te nie spelniaja wszystkich - zarówno materialnych, jak i formalnych kryteriów konwergencji. Ich szczególny status nie jest bezterminowy i przynajmniej z prawnego punktu widzenia nie od tych pañstw zalezy jego utrzymanie14.

Pierwotnie derogacja na podstawie decyzji Rady objête byly jedynie dwa pañstwa: Grecja i Szwecja. 1 stycznia 2001 r. Grecja po spelnieniu kryteriów konwergencji w pelni wziêla udzial w tworzeniu unii gospodarczej i walutowej i rozpoczêla przygotowania do zastapienia wlasnej waluty euro w tym samym terminie co pozostale pañstwa czlonkowskie. Do 2001 r. Grecja byla objêta mechanizmem kursowym - do 1999 r. w ramach pierwotnego ERM, po 1999 r. w ramach ERM II. W konsekwencji 1 stycznia 2002 r. euro w formie banknotów i monet zastapilo waluty 12 pañstw czlonkowskich UE. Z kolei Szwecja15 pozostala czlonkiem objêtym derogacja. Przyczyna tego nie byl jednak brak spelnienia przez Szwecjê kryteriów konwergencji, ale brak politycznej woli wypelnienia przez to pañstwo wymogów formalnych16. 1 maja 2004 r. do Szwecji dolaczylo 10 nowych pañstw czlonkowskich, a 1 stycznia 2007 r. kolejne 2, które równiez otrzymaly status pañstwa czlonkowskiego objêtego derogacja17. Sposród tzw. nowych pañstw czlonkowskich UE euro jest obowiazujaca waluta: od 1 stycznia 2007 r. w Slowenii18 (od 28 czerwca 2004 r. objêta ERM II); od 1 stycznia 2008 r. na Malcie i Cyprze19 (od 2 maja 2005 r. objête ERM II); od 1 stycznia 2009 r. na Slowacji20 (od 28 listopada 2005 r. objêta ERM II) oraz od 1 stycznia 2011 r. w Estonii21 (od 28 czerwca 2004 r. objêta ERM II). Pozostale nowe pañstwa czlonkowskie wraz ze Szwecja objête sa w dalszym ciagu derogacja, przy czym niektóre z nich zdecydowaly siê na udzial w mechanizmie kursowym ERM II. Sa to: 2 pañstwa baltyckie - Litwa od 28 czerwca 2004 r. oraz £otwa od 2 maja 2005 r.22

W konsekwencji, mimo ze w procesie tworzenia unii gospodarczej i walutowej biora udzial wszystkie pañstwa czlonkowskie UE (27), jedynie 17 tworzy obecnie strefê euro (ang. euro zone lub euro area)23 i maja pelny wplyw na decyzje podejmowane w ramach unii gospodarczej i walutowej. Pozostale 10 pañstw posiada status pañstwa objêtego derogacja, a 3 sposród nich (oraz kraje zalezne jednego z nich) uczestnicza w mechanizmie kursowym ERM II.

W procesach integracji walutowej uczestnicza nie tylko pañstwa czlonkowskie UE, lecz równiez kraje polozone w róznych czêsciach swiata. Jednak w wiêkszosci sa to pañstwa rozwijajace siê lub male pañstwa wysoko rozwiniête. W konsekwencji zadna inna unia walutowa nie odgrywa tak istotnej roli w gospodarce swiatowej jak strefa euro (zob. tab. 1). Kolejnym dowodem na to, ze strefa euro jest najwazniejsza obecnie funkcjonujaca unia walutowa na swiecie, jest miêdzynarodowy status euro. Euro, zastêpujac takie waluty jak marka niemiecka, frank francuski czy gulden holenderski, stosunkowo szybko stalo siê druga powszechnie akceptowana na swiecie waluta miêdzynarodowa, obok dolara amerykañskiego24. Jedna z konsekwencji bycia przez euro druga waluta miêdzynarodowa jest wprowadzenie euro jako waluty obowiazujacej w krajach poza strefa euro oraz wiazanie kursu wielu walut krajowych wlasnie z euro.

WPROWADZENIE WSPÓLNEJ WALUTY EUROPEJSKIEJ POZA STR EF¥ EURO

EUROPEJSKIE PAÑSTWA MINI ATUROWE

Pañstwa miniaturowe25 sa zwykle wyrózniane ze wzglêdu na ich mala liczbê ludnosci, niewielki obszar zajmowany przez nie, ale takze pewien brak samodzielnosci politycznej bêdacy konsekwencja dwóch pierwszych cech. Do europejskich pañstw miniaturowych zalicza siê zazwyczaj Liechtenstein26, Monako, San Mari- no i Andore. Na potrzeby ponizszej analizy do grona tych panstw zaliczyc mozna takze Watykan27. Przed wprowadzeniem euro w czterech sposród europejskich panstwach miniaturowych srodkiem platniczym byly waluty narodowe panstw nalezacych obecnie do strefy euro. W Watykanie i San Marino w uzyciu byly liry wloskie28, w Monako franki francuskie29 oraz w Andorze franki francuskie i pesety hiszpanskie30.

San Marino, Watykan oraz Monako posiadaly umowy z Wlochami oraz Francja. Podstawa unii walutowej pomiedzy Monako a Francja byl traktat podpisany jeszcze w 1865 r. Jesli chodzi o San Marino, ostatnia umowa w sprawie unii monetarnej byla podpisana w 1991 r. Z kolei Watykan uzywal waluty wloskiej zgodnie z Traktatami Lateranskimi z 1929 r.31 Z oczywistych wzgledów po wprowadzeniu wspólnej waluty traktaty te musialy zostac zmodyfikowane. Podstawe prawna do wszczecia negocjacji w tym zakresie stanowila Deklaracja (nr 6) w sprawie stosunków walutowych z Republika San Marino, Watykanem i Ksiestwem Monako dolaczona do Traktatu z Maastricht32.

Negocjacje byly prowadzone na podstawie wytycznych Rady, zawartych w decyzjach wydanych w 1999 r. W stosunku do San Marino byla to Decyzja Rady 1999/97/WE z dnia 31 grudnia 1998 r.33, w stosunku do Watykanu Decyzja Rady 1999/98/WE z dnia 31 grudnia 1998 r.34, a wobec Monako Decyzja Rady 1999/96/WE z 31 grudnia 1998 r.35 W imieniu WE negocjacje z Monako prowadzila Francja, a z San Marino i Watykanem Wlochy, chociaz EBC uczestniczyl w tych negocjacjach w sprawach podlegajacych jego kompetencji. W umowach tych mialo byæ przewidziane nie tylko, ze bêda mogly one wprowadziæ euro jako prawny srodek platniczy, ale takze, ze bêda przestrzegaly acquis communautaire dotyczacego euro. Pod koniec 2000 r. zostala zawarta umowa monetarna miêdzy Republika Wloska, wystêpujaca w imieniu WE, oraz Republika San Marino (podpisana 29 listopada 2000 r.)36, a takze umowa monetarna miêdzy Republika Wloska, wystêpujaca w imieniu WE, oraz Stolica Apostolska, wystêpujaca z imienia Pañstwa Watykañskiego (podpisana 29.12.2000 r.)37. W 2003 r. Rada upowaznila Wlochy do wprowadzenia poprawek w umowie z Watykanem38, które umozliwilyby podwyzszenie liczby monet euro wybijanych corocznie przez to pañstwo. Umowa monetarna miêdzy rzadem Republiki Francuskiej, wystêpujacym w imieniu WE, i Rzadem Najjasniejszego Ksiêcia Monako zostala podpisana w grudniu 2001 r.39 w formie wymiany listów.

Umowy te sa do siebie bardzo zblizone. Po pierwsze, zezwalaja trzem pañstwom miniaturowym na stosowanie euro jako oficjalnej waluty, zobowiazujac je przy tym do nadania banknotom i monetom euro statusu prawnego srodka platniczego z dniem 1 stycznia 2002 r. Po drugie, pañstwom tym nie wolno emitowaæ banknotów, moga natomiast emitowaæ co roku okreslona liczbê monet euro40. Po trzecie, sa one zobowiazane scisle wspólpracowaæ z UE w zwalczaniu falszerstw banknotów i monet euro oraz do zatrzymywania i karania osób prowadzacych taka dzialalnosæ na ich terytorium41.

Inaczej niz w przypadku juz opisanych trzech pañstw miniaturowych zostaly ulozone stosunki monetarne pomiêdzy WE/UE a Andora42. 15 lipca 2003 r. Andora zwrócila siê do WE z oficjalna prosba o zawarcie ukladu monetarnego. W odpowiedzi zostala wydana Decyzja Rady43, w której WE zezwolila Andorze na uzywanie euro w obiegu, jednak uzaleznila inne przywileje, takie jak emitowanie euro, od zawarcia umowy. Jednoczesnie upowaznila Komisjê do rozpoczêcia negocjacji porozumienia z Andora, przy wspóludziale Francji i Hiszpanii44.

Glówna przyczyna wprowadzenia euro w czterech europejskich pañstwach miniaturowych byla chêæ unikniêcia kosztów transakcyjnych, zarówno w operacjach gotówkowych, jak i bezgotówkowych dokonywanych przede wszystkim z podmiotami pochodzacymi z pañstw, wewnatrz których lub obok których leza Monako, San Marino, Watykan oraz Andora45. I wlasnie wzglêdy pragmatyczne, czyli chêæ unikniêcia ponoszenia dodatkowych kosztów, nalezy uznaæ za przyczynê wprowadzenia euro w czterech europejskich pañstwach miniaturowych. Nie bez znaczenia sa tez wielowiekowe i scisle zwiazki gospodarcze i polityczne pañstw miniaturowych z Wlochami, Francja oraz Hiszpania.

FRANCUSKIE TERYTORIA ZALEZNE

Cztery pañstwa czlonkowskie UE (Dania, Francja, Holandia oraz Wielka Brytania) utrzymuja specjalne relacje z krajami i terytoriami zamorskimi, bêdacymi czescia odpowiedniego panstwa czlonkowskiego46. Wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej moglo miec wplyw na terytoria nalezace do Francji (Polinezja Francuska, Majotta, Nowa Kaledonia, Saint Pierre i Miquelon, Wyspy Wallis i Futuna) oraz do Holandii (Aruba i Antyle Holenderskie), gdyz wlasnie te dwa kraje naleza do strefy euro. Sposród tych krajów i terytoriów tylko dwa poslugiwaly sie waluta, która zostala zastapiona przez euro - Majotta oraz Saint Pierre i Miqueleon, w których oficjalna waluta byl frank francuski. Pozostale francuskie kraje i terytoria zamorskie poslugiwaly sie frankiem CFP, a holenderskie kraje i terytoria zamorskie swoimi wersjami guldenów47.

W momencie wprowadzania wspólnej waluty europejskiej Majotta oraz Saint Pierre i Miquelon nie nalezaly do WE, a zatem euro nie zastapilo automatycznie franka francuskiego. Potrzebne bylo specjalne rozwiazanie prawne, którym byla decyzja Rady UE48. Na jej mocy euro z dniem 1 stycznia 1999 r. stalo sie oficjalna waluta Majotty oraz Saint Pierre i Miquelon, a Francja nadala banknotom i monetom euro status prawnego srodka platniczego na tych terytoriach z dniem 1 stycznia 2002 r. Majotta oraz Saint Pierre i Miqueloen nie uzyskaly prawa do emisji wlasnych monet euro49. Inaczej dokonalo sie wprowadzenie euro w zamorskich departamentach Francji, tj. Gujanie Francuskiej, Martynice, Gwadelupie50 oraz Reunion. Departamenty te stanowia integralna czesc Francji i jednoczesnie integralna czesc UE, dzieki czemu wspólna walute wprowadzono tam jednoczesnie i na tych samych warunkach co we Francji51.

O wprowadzeniu euro we francuskich krajach i terytoriach zamorskich, w których srodkiem platniczym byl frank francuski, zadecydowaly te same wzgledy pragmatyczne co w przypadku europejskich panstw miniaturowych. Rozszerzenie obowiazywania euro na te kraje odbylo siê takze z odpowiednim wyprzedzeniem oraz na warunkach okreslonych przez Wspólnotê Europejska.

PAÑSTW A BA£KAÑSKIE

W dotychczas omawianych krajach decyzja o wprowadzeniu euro byla podejmowana z udzialem Unii Europejskiej. W przypadku zas dwóch pañstw balkañskich: Czarnogóry oraz Kosowa nastapil proces decyzyjny bez udzialu UE (tzw. jednostronna oficjalna euroizacja). W obu tych przypadkach nie mozna jednak mówiæ o akcie jednostronnym w rozumieniu prawa miêdzynarodowego publicznego52. W tym przypadku mamy zatem do czynienia z aktem wewnêtrznym danego pañstwa, a nie aktem prawa miêdzynarodowego, jak w przypadku umów zawartych pomiêdzy pañstwami miniaturowymi a Wspólnota Europejska. Konsekwencja wyboru takiego rozwiazania przez te pañstwa jest brak wplywu na politykê pañstw uczestniczacych w tworzeniu unii gospodarczej i walutowej. Czarnogóra i Kosowo moga zatem uzywaæ euro jako srodka platniczego, jednakze nie moga wydawaæ wlasnych banknotów czy biæ monet53.

Serbia, Czarnogóra i Kosowo to jedyne pañstwa balkañskie, w których po rozpadzie Jugoslawii poslugiwano siê dotychczasowym dinarem jugoslowiañskim. Wszystkie trzy niezalezne obecnie pañstwa po rozpadzie Jugoslawii od 1992 r. tworzyly nowa zwiazkowa Jugoslawiê. Tymczasowa Misja Administracyjna Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNIMIK), która zarzadzala Kosowem od czasu wojny w Kosowie, podjêla w 1999 r. decyzjê o zastapieniu na terytorium Kosowa dinara jugoslowiañskiego przez markê niemiecka. Z kolei Czarnogóra, która w ramach pañstwa zwiazkowego z Serbia dysponowala znaczna autonomia, jeszcze w 2000 r. stworzyla wlasny bank centralny i równiez zdecydowala siê na zastapienie dinara marka niemiecka. Obie decyzje mialy uzasadnienie nie tylko polityczne, ale takze ekonomiczne, gdyz pozwolily na unikniêcie dalszego kryzysu gospodarczego, w którym pograzona byla Serbia pod rzadami Milosevicia54. W 2002 r., w konsekwencji zastapienia marki niemieckiej w obiegu gotówkowym przez euro, marka niemiecka zostala zastapiona takze w Czarnogórze i Kosowie55. Decyzja o korzystaniu z euro jako srodka platniczego zostala utrzymana przez oba pañstwa takze po ogloszeniu przez nie niepodleglosci56. W przypadku Czarnogóry wprowadzenie euro oparte jest zarówno na fundamentach ekonomicznych, jak i politycznych. Wprowadzenie euro, tozsame z redukcja kosztów transakcyjnych dla zagranicznych turystów (w szczególnosci pochodzacych z pañstw strefy euro), jest czynnikiem, który wplywa na podniesienie atrakcyjnosci turystycznej Czarnogóry57, w której okolo 70% zatrudnionych pracuje w sektorze uslug, z czego okolo polowa w turystyce58. Ponadto wprowadzenie euro bylo mniej kosztowne niz wprowadzenie waluty narodowej po rezygnacji z jugoslowiañskiego dinara. Wspólna waluta europejska stala siê motorem reform systemu bankowego, a takze zachêta do otwierania rachunków i lokat bankowych zarówno dla osób fizycznych, jak i przedsiêbiorców59.

W przypadku Kosowa przeslanki ekonomiczne (zwlaszcza te dotyczace turystyki) mialy mniejsze znaczenie niz polityczne, przede wszystkim ze wzglêdu na bardzo slabo rozwiniêta gospodarkê Kosowa. Ponadto pañstwo to jest w znacznym stopniu uzaleznione ekonomicznie od Unii Europejskiej - 50% bezposrednich inwestycji zagranicznych pochodzi z pañstw UE. Ponadto w latach 2009-2011 Kosowo otrzyma od UE i jej pañstw czlonkowskich pomoc w wysokosci 800 milionów euro60.

Podobnie jak w przypadku jednostronnej euroizacji (Czarnogóra i Kosowo) w gospodarce swiatowej wystepuja procesy wprowadzania walut innego panstwa jako obowiazujacego srodka platniczego przy jednoczesnym braku formalnej przynaleznosci do unii walutowej (m.in. tzw. dolaryzacja)61. Jeszcze czestszym zjawiskiem jest sztywne wiazanie waluty narodowej z walutami waznymi w globalnym systemie walutowym, tj. dolar amerykanski, euro czy funt szterling (tzw. kotwica walutowa).

SZTYWNE KURSY WALUT WZGLEDEM EURO

FRANK CFA, FRANK KOMORYJSKI, FRANK CFP ORAZ ESCUDO REPUBLIKI ZIELONEGO PRZYLADKA

Frank CFA jest waluta obowiazujaca w 14 afrykanskich panstwach: 8 panstwach czlonkowskich Zachodnioafrykanskiej Unii Gospodarczej i Walutowej (UEOMA) oraz 6 panstwach czlonkowskich Wspólnoty Ekonomicznej i Monetarnej Afryki Centralnej (CEMAC). Frank CFA w latach 1948-1994 polaczony byl parytetem 50 : 1 z frankiem francuskim. W 1994 r. nastapila dewaluacja do parytetu 100 : 1, a w 1999 r. walute odniesienia zastapilo euro62, a zatem geneza sztywnego kursu wzgledem euro waluty 14 panstw strefy franka CFA jest przede wszystkim wspólna historia walutowa. Wraz z powstaniem unii gospodarczej i walutowej Wspólnota Europejska przejela kompetencje zarówno w dziedzinie polityki pienieznej, jak i kursowej. W rezultacie panstwa strefy euro nie moga zawierac umów kursowych z krajami trzecimi, a kontynuacja umów kursowych sprzed 1999 r. wymaga zgody WE (obecnie zgody UE). Sytuacja ta dotyczyla umów kursowych zawartych miedzy Francja a panstwami czlonkowskimi UEMOA oraz CEMAC. W 1998 r. Francja wystapila o przedluzenie istniejacych umów kursowych. Umowy dotyczyly zapewnienia wymienialnosci franka CFA na franki francuskie po sztywnym kursie63. Wniosek o przedluzenie tych umów kursowych oraz zastapienie powiazania z frankiem francuskim powiazaniem z euro zostal przyjety przez Rade Unii Europejskiej na podstawie Decyzji Rady 98/683/WE z dnia 23 listopada 1998 r.64 W rezultacie z dniem 1 stycznia 1999 r. frank CFA zostal powiazany z euro: 1 EUR = 655, 957 XAF.

Z identycznych przyczyn oraz na identycznych zasadach (na mocy tej samej decyzji Rady UE) nastapilo powiazanie waluty narodowej Komorów ze wspólna waluta europejska. Przed wprowadzeniem euro frank komoryjski (wczesniej frank komoryjsko-madagaskarski) byl powiazany z frankiem francuskim (formalnie umowa od 1979 r.; parytet wielokrotnie zmieniany), obecnie zas 1 EUR = 491, 96775 KMF.

Sztywny kurs ustanowiony zostal równiez miêdzy euro a frankiem CFP, waluta stosowana w Polinezji Francuskiej, Nowej Kaledonii i na Wyspach Wallis i Futuna. Terytoria te, bêdace czêscia Francji, ale nienalezace do Unii Europejskiej (wczesniej WE), lecz stowarzyszone z Unia Europejska (wczesniej WE), przed 1999 r. wiazaly swoja walutê z frankiem francuskim (od 1949 r. 1 XPF = 5,50 FRF, a po denominacji od 1960 r. 1 XPF = 0,055 FRF). Zmiana sztywnego kursu wobec franka francuskiego na sztywny kurs wobec euro (1 EUR = 119,332 XPF) nie wymagala decyzji Rady UE. Zmiana ta zostala wczesniej ustalona w Protokole w sprawie Francji dolaczonym do Traktatu z Maastricht65, który zachowuje waznosæ takze obecnie jako Protokól (nr 18)66.

Z podobnych przyczyn i na identycznych zasadach jak frank komoryjski i frank CFA od 1999 r. z euro sztywnym kursem powiazane jest escudo Republiki Zielonego Przyladka: 1 EUR = 110, 265 CVE. Podstawê prawna w tym przypadku stanowi Decyzja Rady 98/744/WE z dnia 21 grudnia 1998 r.67 Decyzja Rady UE umozliwila kontynuacjê umowy kursowej z 1998 r. miêdzy Portugalia a Republika Zielonego Przyladka wiazacej escudo portugalskie z escudo Zielonego Przyladka (1 PTE = 0,55 CVE; bez umowy waluty te byly powiazane jeszcze w czasach, gdy Republika Zielonego Przyladka byla kolonia portugalska, a takze po ogloszeniu niepodleglosci w 1975 r.).

MARKA BOSNIACKA I LEWA BU£GARSKA

Po rozpadzie Jugoslawii nowe niepodlegle pañstwa wprowadzily swoje waluty: Chorwacja kunê, Slowenia tolara, Bosnia i Macedonia swoje wersje dinarów. Po wojnie, by ustabilizowaæ zniszczona gospodarkê Bosni i Hercegowiny, na mocy Ukladu z Dayton, bosniackiego dinara 21 listopada 1995 r. zastapila marka wymienna68, która zostala sztywno powiazana z marka niemiecka (parytet 1 : 1). Wprowadzenie marki w miejsce dinara bosniackiego nalezy uznaæ za jeden z sukcesów ukladu pokojowego z Dayton, gdyz obecnie pozostaje ona jedna z bardziej stabilnych walut w regionie. Wraz z wprowadzeniem euro w Niemczech bosniacka marka zostala powiazana sztywnym kursem z euro: 1 EUR = 1,95583 BAM69.

Drugim pañstwem balkañskim, którego waluta jest usztywniona wzglêdem euro, jest Bulgaria. 1 lipca 1997 r. kurs bulgarskiej lewy zostal usztywniony wzglêdem marki niemieckiej (parytet 1:1). Powodem takiej decyzji byla destabilizacja finansowa i hiperinflacja, bêdace efektem kryzysów bankowego, politycznego i spolecznego nasilajacych siê w transformujacym siê pañstwie. Wprowadzenie sztywnego kursu walutowego umozliwilo zwalczenie hiperinflacji, odbudowanie rezerw walutowych i stabilizacjê fiskalna70. Wraz z wprowadzeniem euro w Niemczech lewa bulgarska zostala powiazana z euro: 1 EUR = 1,95583 BGN71.

Sztywny kurs lewy bulgarskiej i marki bosniackiej wzglêdem euro zostal uwarunkowany zarówno ekonomicznie, jak i historycznie. Jednakze ani Bosnia i Hercegowina ani Bulgaria nie sa powiazane z Unia Europejska zadnymi umowami dotyczacymi ich kursów walutowych. Nie bylo takze takich umów wczesniej z Niemcami. Powiazanie walut sztywnym kursem z euro w przypadku Bosni i Hercegowiny oraz Bulgarii jest zatem decyzja wewnêtrzna72.

ZAKOÑCZENIE

Wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej przynioslo konsekwencje nie tylko dla pañstw czlonkowskich UE, lecz uruchomilo równiez proces tzw. euroizacji, czyli zastêpowania wlasnych walut euro przez pañstwa i kraje spoza strefy euro. W wiêkszosci przypadków stosowanie euro nie stanowi tzw. jednostronnej euroizacji, lecz odbywa siê za formalna zgoda Unii Europejskiej, choæ na bazie róznych rozwiazañ prawnych.

Ponadto wiele pañstw i krajów majacych dluga tradycjê wiêzi gospodarczych i politycznych z jednym z pañstw czlonkowskich UE, w których waluta jest euro, powiazalo wlasne waluty z euro. Tzw. kotwice walutowe funkcjonuja równiez na podstawie zróznicowanych ram prawnych.

Sidebar

EUROPEAN COMMON CURRENCY OUTSIDE THE EURO ZONE AND FIXED EXCHANGE RATES VS. EURO: ECONOMIC AND LEGAL ASPECTS

SUMMARY

On January 1, 1999, the euro came into existence as a European common currency (currency of Economic and Monetary Union). Additionally, the euro has become legal tender in states and countries outside the euro zone. In Europe, San Marino, the Vatican, Monaco and Andorra have adopted the euro. With the introduction of the euro, it was necessary to redefine monetary relations with those countries which had no national currency but which used the former national currencies of Member States of the euro zone. The euro has become legal tender also in the French overseas departments and territories which formerly used French francs: Mayotte, Saint Pierre and Miquelon, Martinique, French Guiana, Reunion, and Guadeloupe on the basis of a decision of the Council or as integral part of France. Moreover parts of the Balkans, where the Deutschmark has been used as the official currency - Kosovo and Montenegro, on January 1, 2002 also introduced the euro, however based on internal decisions, not on agreement with the EU. They can use the euro, but they are not allowed to issue banknotes and coins. Consequently, creation of the euro has launched the process of euroization - adopting the euro as legal tender outside the euro zone. Moreover, a number of states and countries, whose currency was pegged at a fixed rate to the French franc, Portuguese escudo or Deutschemark, decided to introduce fixed peg arrangements against euro.

Footnote

1 Termin "pañstwo" uzywany jest w dalszej czêsci dla okreslenia podmiotów w pelni suwerennych, "kraj" jest pojêciem szerszym i oznacza takze podmioty niesuwerenne, w tym przede wszystkim terytoria zalezne pañstw.

2 Wspólna waluta jako jeden z elementów systemu polityczno-gospodarczego Unii Paneuropejskiej, która miala siê staæ fundamentem europejskiego ladu gospodarczego i politycznego poza Liga Narodów. Twórca tzw. ruchu paneuropejskiego w latach 20. XX w. byl austriacki ksiazê R.N. Coudenhove-Kalergi - szerzej zob. P. Tanewski, Z historii idei Paneuropy gospodarczej, Wyd. Ekonomista, Warszawa 1997. Ponadto w 1929 r. Aristide Briand, francuski premier, wyglosil mowê na forum Ligi Narodów, w której zaproponowal ideê federacji narodów europejskich opartej na solidarnosci i wspólpracy politycznej, gospodarczej i spolecznej, co spotkalo siê z poparciem wielu wybitnych ekonomistów, wsród nich J. M. Keynesa. Jednym z elementów solidarnosci gospodarczej mialo staæ siê wlasnie wprowadzenie wspólnej waluty - szerzej zob. J. £ukaszewski, Cel Europa: 9 esejów o budowniczych jednosci europejskiej (m.in. esej poswiêcony A. Briandowi), Wyd. Nouir Sur Blanc, Warszawa 2002.

3 Geneza dyskusji bylo oswiadczenie J. Monneta z 1943 r., czlonka francuskiego Narodowego Komitetu Wyzwolenia Rzadu Wolnych Francuzów na uchodYstwie w Algierze, postulujace stworzenie federacji pañstw europejskich, scisle ze soba wspólpracujacych takze w sferze gospodarczej i walutowej. Szerzej zob. J. £ukaszewski, Cel Europa (m.in. esej poswiêcony J. Monnetowi) oraz Twórcy zjednoczonej Europy, red. P. Borkowski, Instytut Wyd. Pax, Warszawa 2007.

4 J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michalowska-Gorywoda, Integracja Europejska, Oficyna Wolters Kuwers Business, Warszawa, 2007, s. 276-279.

5 Traktat o Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana, Dz. Urz. UE C 83 z 30.3.2010 r.

6 Dotycza one: dlugu publicznego, deficytu budzetowego, inflacji, dlugoterminowych stóp procentowych oraz udzialu w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego - obecnie mechanizm ERM II (pierwotny mechanizm kursowy (zwany takze ERM I) zakladal powiazanie kursów walut pañstw czlonkowskich z ECU (waluta koszykowa) w celu ich stabilizacji; wspólczesny mechanizm kursowy (ERM II) zaklada powiazanie kursu walut narodowych z euro).

7 ERM I, zwany inaczej pierwotnym mechanizmem kursowym, funkcjonowal przy wspólnej walucie ECU. Wraz z wprowadzeniem euro zastapil go wspólczesny mechanizm kursowy, czyli ERM II.

8 Pojêciem "pañstwa objête regulacja szczególna" posluguje siê np. A. Nowak-Far, Unia Gospodarcza i Walutowa, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2001, który na s. 111 tlumaczy, ze termin ten lepiej odzwierciedla niemiecki tekst autentyczny, podczas gdy uzycie terminu "derogacja" jest odzwierciedleniem wersji angielskiej.

9 Waluta Grenlandii jest korona duñska, a Wysp Owczych zarówno korona duñska, jak i korona Wysp Owczych zwiazana parytetem 1 : 1 z korona duñska.

10 Funt szterling objêty byl pierwotnym ERM w latach 1990-1992.

11 Protokól zostal wlaczony do skonsolidowanej wersji traktatów. Najbardziej aktualna wersja, po zmianach wprowadzonych Traktatem z Lizbony, zostala opublikowana w Dzienniku Urzêdowym UE C 83 z 30 marca 2010 r., s. 284.

12 Nie jest to derogacja w takim ksztalcie jak w stosunku do pozostalych pañstw. W Protokole wymieniono szereg przepisów TFUE dotyczacych unii gospodarczej i walutowej, które nie bêda mialy zastosowania do Wielkiej Brytanii. Sa to jednak te przepisy, których nie stosuje siê do pañstw objêtych derogacja. Ponadto w Protokole wprost stwierdzono, ze niektóre artykuly (art. 134 ustêp 4 i 142 TFUE) stosuje siê do Wielkiej Brytanii tak, jakby byla ona objêta derogacja. Z punktu widzenia formalnego, Wielka Brytania nie jest pañstwem objêtym derogacja, ale wydaje siê, ze mozna w tym przypadku mówiæ o quasi-derogacji. W punkcie 9 Protokolu (nr 15) przewidziano jednoczesnie, ze Wielka Brytania w kazdej chwili moze notyfikowaæ swój zamiar przyjêcia euro, co bêdzie skutkowalo utrata mocy przez przepisy Protokolu.

13 Protokól równiez zostal wlaczony do skonsolidowanej wersji traktatów. Aktualna wersja zostala opublikowana w Dzienniku Urzêdowym UE C 83 z 30 marca 2010 r., s. 284.

14 Zgodnie z postanowieniami TFUE Rada, Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny maja obowiazek monitorowania spelniania przez pañstwa objête derogacja kryteriów niezbêdnych do przyjêcia euro. Nie zalezy to od wniosku danego pañstwa i teoretycznie pañstwo to - o ile spelnia kryteria - nie moze odmówiæ przyjêcia wspólnej waluty. W praktyce nie jest jednak mozliwe zmuszenie pañstwa do przyjêcia euro wbrew jego woli, co pokazuje przyklad Szwecji; zob. A. Nowak- -Far, op. cit., s. 329.

15 Na terenie gminy Hoganas srodkiem platniczym w obiegu (choæ nieformalnym) obok korony szwedzkiej jest euro.

16 A. Nowak-Far, op. cit., s. 335.

17 J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michalowska-Gorywoda, op. cit., s. 280-283.

18 Decyzja Rady 2006/495/WE z dnia 11 lipca 2006 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia jednej waluty przez Sloweniê z dniem 1 stycznia 2007 r., Dz. Urz. UE L 195 z 15.07.2006 r., s. 25.

19 Decyzja Rady 2007/503/WE z dnia 10 lipca 2007 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia jednej waluty przez Cypr z dniem 1 stycznia 2008 r., Dz. Urz. UE L 186 z 18.7.2007 r., s. 29 oraz Decyzja Rady 2007/504/WE z dnia 10 lipca 2007 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia jednej waluty przez Maltê z dniem 1 stycznia 2008 r., Dz. Urz. UE L 186 z 18.7.2007 r., s. 32. Euro znajduje siê powszechnie w obiegu w tureckiej czêsci Cypru (choæ nie jest waluta formalnie obowiazujaca) oraz w brytyjskiej bazie wojskowej na Cyprze Akrotiri i Dhekelie.

20 Decyzja Rady 2008/608/WE z dnia 8 lipca 2008 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia przez Slowacjê jednej waluty w dniu 1 stycznia 2009 r., Dz. Urz. UE L 195 z 24.7.2008 r., s. 24.

21 Decyzja Rady 2010/416/UE z dnia 13 lipca 2010 r. zgodnie z art. 140 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia przez Estoniê euro w dniu 1 stycznia 2011 r., Dz. Urz. UE L 196 z 28.7.2010 r., s. 24.

22 J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michalowska-Gorywoda, op. cit., s. 280-283.

23 W TFUE uzywane jest okreslenie "pañstwa czlonkowskie, których waluta jest euro" (np. tytul rozdzialu 4 w tytule VIII czêsci III i postanowienia tego rozdzialu czy art. 3 ust. 1 lit c TFUE). Jednak w niektórych przepisach pojawia siê pojêcie "strefa euro" (art. 139, pkt 2a TFUE; pkt 4 Protokolu (nr 15)), które jednak nie zostalo zdefiniowane. W konsekwencji okresleniem najbardziej precyzyjnym pozostaje "pañstwa czlonkowskie, których waluta jest euro", nie zas "pañstwa czlonkowskie (czlonkowie) strefy euro". Okreslenie "strefa euro" ma zatem charakter umowny i jest stosowane ze wzglêdów praktycznych.

24 Raport na temat pelnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009, s. 25-30.

25 Terminu takiego uzywamy za A. Przyborowska-Klimczak, Ewolucja prawno miêdzynarodowej sytuacji europejskich pañstw miniaturowych, [w:] Prawo miêdzynarodowe - Problemy i wyzwania, Ksiêga pamiatkowa profesor Renaty Sonnenfeld-Tomporek, red. J. Menkes, Wyzsza Szkola Handlu i Prawa w Warszawie, Warszawa, 2006, s. 438-455, chociaz w literaturze przedmiotu mozna spotkaæ takze wiele innych okresleñ, takich jak pañstwa karlowate, "minipañstwa", "mikropañstwa" czy pañstwa lilipucie.

26 Liechtenstein tworzy ze Szwajcaria uniê walutowa (zob. tab. 1).

27 Jest on najmniejszym pañstwem europejskim, jednak jego sytuacja prawnomiêdzynarodowa jest szczególna w zwiazku z powiazaniem ze Stolica Apostolska. Stolica Apostolska jest to glowa Kosciola katolickiego, której oparcie terytorialne stanowi miasto-pañstwo Watykan, natomiast oba podmioty wystêpuja w stosunkach miêdzynarodowych zamiennie, w zaleznosci od woli Stolicy Apostolskiej-Watykanu, R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo miêdzynarodowe publiczne, Wyd. Lexis Nexis, Warszawa 2004, s. 137.

28 W przypadku Watykanu legalnym srodkiem platniczym byly monety emitowane przez bank centralny Wloch oraz monety emitowane w Watykanie (nalozony byl limit emisji). W praktyce równiez banknoty wloskie byly w obiegu w Watykanie, mimo ze umowa nie obejmowala banknotów, a jedynie monety. Watykan nie posiada wlasnego banku centralnego, a instytucje finansowe Watykanu nie sa objête gwarancjami i nadzorem banku centralnego Wloch. Podobna sytuacja wystêpowala w San Marino, z ta róznica, ze banknoty emitowane we Wloszech byly legalnym srodkiem platniczym w San Marino na podstawie umowy miêdzy tymi pañstwami.

29 Z kolei w Monako legalnym srodkiem platniczym byly zarówno banknoty i monety emitowane przez bank centralny Francji, jak i monety emitowane w Monako. Monako równiez nie posiada wlasnego banku centralnego, ale instytucje finansowe podlegaly nadzorowi i gwarancjom banku centralnego Francji.

30 W Andorze status bêdacych w obiegu franków francuskich oraz peset hiszpañskich byl podobny do statusu banknotów lirów wloskich w Watykanie. Kwestia waluty nie byla tam bowiem w ogóle uregulowana.

31 Szerzej o warunkach tych umów, A. Nowak-Far, op. cit., s. 388-390.

32 Dziennik Urzêdowy C 191 z 29 lipca 1992 r., s. 99.

33 Council Decision 1999/97/EC of 31 December 1998 on the position to be taken by the Community regarding an agreement concerning the monetary relations with the Republic of San Marino, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 33.

34 Council Decision 1999/98/EC of 31 December 1998 on the position to be taken by the Community regarding an agreement concerning the monetary relations with Vatican City, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 35.

35 Council Decision 1999/96/EC of 31 December 1998 on the position to be taken by the Community regarding an agreement concerning the monetary relations with the Principality of Monaco, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 31.

36 Monetary Agreement between the Italian Republic, on behalf of the European Community, and the Republic of San Marino, Dz. Urz. WE C 209, 27.07.2001, s. 1.

37 Monetary Agreement between the Italian Republic, on behalf of the European Community, and the Vatican City State and, on its behalf, the Holy See, Dz. Urz. WE C 299, 25.10.2001, s. 1.

38 Council Decision 2003/738/EC of 7 October 2003 on the adoption of amendments to be made to Articles 3 and 7 of the Monetary Convention between the Italian Republic, on behalf of the European Community, and the Vatican City State, represented by the Holy See, and authorising the Italian Republic to give effect to these amendments, Dz. Urz. UE L 267, 17.10.2003, s. 27.

39 Monetary Agreement between the Government of the French Republic, on behalf of the European Community, and the Government of His Serene Highness the Prince of Monaco, Dz. Urz. WE L. 142, 31.05.2002, s. 59.

40 Biciem monet dla Monako zajmuje siê Hotel de la Monnaiae de Paris, dla San Marino Instituto Poligrafico e Zecca dello Stato, w Watykanie zas Poczta Watykañska.

41 Ustalenia w sprawie rezimu pienieznego i kursowego miedzy strefa euro a wybranymi krajami i terytoriami trzecimi, "Biuletyn Miesieczny Europejskiego Banku Centralnego" 2006, nr 4, s. 34-35.

42 Ma to swoje zródlo w fakcie, ze Andora przed wprowadzeniem euro jako wspólnej monety europejskiej nie miala uregulowanych stosunków prawnych w zakresie uzywanej waluty ani z Hiszpania, ani z Francja, z którymi graniczy. Nieformalnie w obiegu znajdowaly sie waluty obu panstw sasiedzkich. Poniewaz 1 stycznia 2002 r. zarówno w Hiszpanii, jak i we Francji w obiegu pojawilo sie euro, naturalna konsekwencja bylo uzywanie euro takze w Andorze. Poczatkowo taki stan rzeczy nie mial zadnej podstawy prawnej.

43 Decyzja Rady 2004/548/WE z dnia 11 maja 2004 r. w sprawie stanowiska Wspólnoty odnosnie do porozumienia w kwestiach stosunków walutowych z Ksiestwem Andory, Dz. Urz. UE L 244 z 16.7.2004, s. 4.

44 Negocjacje zostaly rozpoczete na podstawie Decyzji Rady 2004/750/WE z dnia 21 pazdziernika 2004 r. w sprawie otwarcia negocjacji w sprawie porozumienia dotyczacego stosunków walutowych z Ksiestwem Andory, umowa jednak dotychczas nie zostala zawarta, zob. Dz. Urz. UE L 332 z 6.11.2004, s. 15.

45 Poslugiwanie sie jedna waluta obniza koszty dzialania ponoszone zarówno przez przedsiebiorstwa, jak i gospodarstwa domowe. W sklad tych kosztów wchodza przede wszystkim koszty transakcyjne wymiany walut oraz koszty asekuracji przed ryzykiem kursowym. Nieponoszenie kosztów transakcyjnych wymiany walut oznacza oszczednosci rzedu 0,2-0,3% PKB.

46 Kraje i terytoria te nie naleza do UE, ale sa z nia w specjalny sposób stowarzyszone (tzw. stowarzyszenie konstytucyjne). Kwestiê tê reguluje bezposrednio czêsæ czwarta Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

47 Ustalenia, s. 35, 40.

48 Council Decision 1999/95/EC of 31 December 1998 concerning the monetary arrangements in the French territorial communities of Saint-Pierre-et-Miquelon and Mayotte, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 29.

49 Ponadto w decyzji Rady zobowiazano Francjê do stosowania na obu terytoriach czêsci prawa unijnego dotyczacego wspólnej waluty, mimo ze terytoria te nie sa czêscia UE. Decyzja Rady dotyczyla takze IEDOM (Institut d'Emmision des Departementes d' Ostre-Mer) - francuskiej instytucji publicznej, która do koñca 1998 r. pelnila funkcjê banku centralnego (emisja pieniadza, nadzór i gwarancje dla banków) dla Majotty oraz Saint Pierre i Miquelon. Funkcjê IEDOM podtrzymano, przy czym Francja musiala dokonaæ pewnych reform IEDOM, tak by mógl on pelniæ funkcjê krajowego banku centralnego strefy euro.

50 W 2008 r. od Gwadelupy oddzielily siê dwa terytoria: Saint Berthelemy oraz Saint Martin, w których równiez obecnie euro jest waluta obowiazujaca.

51 Ustalenia, s. 37.

52 Wprawdzie dotychczas nie wypracowano jednolitej definicji aktów jednostronnych, jednak autorzy sa raczej zgodni co do tego, ze powinien byæ to akt wywolujacy skutki prawne w prawie miêdzynarodowym. Elementu tego zabraklo w przypadku decyzji o wprowadzeniu euro podjêtych przez Czarnogórê i Kosowo, mimo ze oczywiscie wprowadzenie w tych pañstwach euro jako waluty obowiazujacej wywolalo skutki faktyczne - glównie w sferze gospodarczej; zob. W. Czapliñski, A. Wyrozumska, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Wyd. C. H. Beck, Warszawa, 1999, s. 91; R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 112.

53 Nie sa tez zwiazane prawem Unii Europejskiej dotyczacym aspektów technicznych, produkcji czy wycofywaniu z obiegu oraz zapobieganiu falszerstwom banknotów i monet euro.

54 Fatalna polityka Slobodana Milosevicia, w szczególnosci masowe drukowanie pieniêdzy bez pokrycia oraz wojna na Balkanach, kompletnie zdyskredytowaly dinara i doprowadzily do hiperinflacji.

55 E. Bujwid-Kurek, Pañstwa pojugoslowiañskie: szkice politologiczne, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków 2008, passim; Centralna banka Crne Gore, http://www.cb-mn.org; EBC-Eurosystem, http://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/index.en.html.

56 Niepodleglosæ Czarnogóry zostala ogloszona w 2006 r. w wyniku przeprowadzonego w tym pañstwie referendum. Z kolei Kosowo proklamowalo niepodleglosæ w lutym 2008 r. Byla to decyzja o tyle kontrowersyjna, ze Kosowo bylo wczesniej zarzadzane przez UNMIK na podstawie Rezolucji Rady Bezpieczeñstwa ONZ nr 1244 (1999). Z tego wzglêdu, mimo iz wiele pañstw uznalo niepodleglosæ Kosowa, Zgromadzenie Ogólne ONZ zwrócilo siê do Miêdzynarodowego Trybunalu Sprawiedliwosci (MTS) o zbadanie legalnosci deklaracji niepodleglosci Kosowa. MTS dnia 22 lipca 2010 r. potwierdzil w opinii doradczej, ze ogloszenie przez Republikê Kosowa niepodleglosci nie stanowilo zlamania prawa miêdzynarodowego. Zob. takze Security Council resolution 1244 (1999) on the situation relating Kosovo, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/172/89/ PDF/N9917289.pdf?OpenElement oraz Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo (Request for Advisory Opinion), http://http://www. icj-cij.org/docket/files/141/15987.pdf.

57 Z drugiej jednak strony, wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej przyczynia siê do spadku konkurencyjnosci cenowej (np. w porównaniu do Chorwacji).

58 Dane zaczerpniête z CIA World Factbook 2010, http://www.cia.gov/library/publications/the- -world-factbook

59 Centralna Banka Crne Gore, http://www.cb-mn.org.

60 Dane za: http://ec.europa.eu/enlargement/potential-candidates/kosovo/relation/index_ en.htm.

61 Przykladami krajów, które zdecydowaly siê na taki krok, sa: Wyspy Pitcairn, Niue, Wyspy Cooka (dolar nowozelandzki); Wyspy Turks i Cacoicos, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Panama, El Salwador, Wyspy Marshalla, Mikronezja, Ekwador, Puerto Rico (dolar amerykañski); Kiribati, Nauru, Tuvalu (dolar australijski); Strefa Gazy (nowy szekel izraelski), West Bank (dinar jemeñski).

62 T. Rusek, Procesy integracyjne w Afryce, [w:] Procesy integracyjne i dezintegracyjne w gospodarce swiatowej, red. K.Zukrowska, Szkola Glówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2007, s. 219.

63 Ustalenia, s. 37-38.

64 Council Decision 98/683/EC of 23 November 1998 concerning exchange rate matters relating to the CFA Franc and the Comorian Franc, Dz. Urz. WE L 320, 28.11.1998, s. 58.

65 Treaty on European Union together with the complete text of the Treaty establishing the European Community, Protocol on France, Dz. Urz. WE C 224, 31.08.1992, s. 126.

66 Zgodnie z tym Protokolem Francja zachowala swój przywilej emisji pieniadza w Nowej Kaledonii, Polinezji Francuskiej i na wyspach Wallis i Futuna na warunkach okreslonych jej prawem krajowym i posiada wylaczne prawo okreslenia parytetu franka CFP. Tym samym Protokól daje Francji prawo emisji pieniadza w pañstwach wymienionych w Protokole.

67 Council Decision 98/744/EC of 21 December 1998 concerning exchange rate matters relating to the Cape Verde escudo, Dz. Urz. WE L 358, 31.12.1998, s. 111.

68 Oryginalna nazwa: konvertybilna marka.

69 The tenth anniversary of the Dayton accords and afterwards: reflections on post-conflict state- and nation-building, red. N. Gelazis, Woodrow Wilson International Center for Scholars, Washington 2005; Centralna banka Bosne i Hercegovine, http://www.cbbh.ba.

70 A.M. Gulde, The role of the currency board in Bulgaria's stabilization, IMF Policy Discussion Paper 99/3, Washington 1999; K.N. Pavlov, Currency board solution in Bulgaria, NATO 1999.

71 Prawo o Narodowym Banku Bulgarii z 1997 r. stanowilo automatyczne powiazanie lewy z euro, jak tylko stanie siê ono srodkiem platniczym Niemiec wedlug parytetu wynikajacego z kursu marki niemieckiej wzglêdem euro - zob. Bank Centralny Bulgarii, http://www.bnb.bg.

72 Sytuacji tej nie zmienilo przystapienie Bulgarii do Unii Europejskiej w 2007 r., którego naturalna konsekwencja jest dolaczenie przez Bulgariê do grupy pañstw czlonkowskich objêtych derogacja ze wzglêdu na brak spelnienia kryteriów konwergencji. Decyzja o usztywnieniu kursu waluty danego pañstw w stosunku do euro nie wywoluje skutków prawnomiêdzynarodowych, a zatem nie rodzi konsekwencji w postaci zawiadomienia o tym fakcie organów UE czy tez uzyskania ich zgody. Usztywnienie kursu lewy bulgarskiej nie ma równiez nic wspólnego z wlaczeniem waluty do ERM II.

References

BIBLIOGR AFIA

Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo (Request for Advisory Opinion), http://www.icj-cij.org/docket/ files/141/15987.pdf.

Barcz J., Kawecka-Wyrzykowska E., Michalowska-Gorywoda K., Integracja Europejska, Oficyna Wolters Kuwers Business, Warszawa 2007.

Bierzanek R., Simonides J., Prawo miêdzynarodowe publiczne, Wyd. Lexis Nexis, Warszawa 2004.

Borkowski P. (red.), Twórcy zjednoczonej Europy, Instytut Wyd. Pax, Warszawa 2007.

Bujwid-Kurek E., Pañstwa pojugoslowiañskie: szkice politologiczne, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków 2008.

Czapliñski W., Wyrozumska A., Prawo miêdzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 1999.

Dobosiewicz Z., Geografia ekonomiczna Afryki, PWE, Warszawa 1991.

Folfas P., Przenoszenie dzialalnosci gospodarczej do rajów podatkowych jako strategia zarzadzania finansami korporacji transnarodowych: motywy, formy, korzysci i zagrozenia, "Bank i Kredyt" 2008, nr 12, s. 15-30.

Gelazis N. (red.), The tenth anniversary of the Dayton accords and afterwards: reflections on post-conflict state- and nation-building, Woodrow Wilson International Center for Scholars, Washington 2005.

Goetz M., Integracja krajów bylej Jugoslawii z gospodarka swiatowa, [w:] Procesy integracyjne i dezintegracyjne w gospodarce swiatowej, red. K.Zukrowska, Szkola Glówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2007.

Gulde A.M., The role of the currency board in Bulgaria's stabilization, IMF Policy Discussion Paper 99/3, Washington 1999.

Ilzetztki E., Reinhart C.M., RogoffK.S., The Country Chronologies and Background Material to Exchange Rate Arrangements in the 21st Century: Which Anchor Will Hold?, IMF 2008.

Klepacki Z., Encyklopedia organizacji miêdzynarodowych, Ksiazka i Wiedza, Warszawa 1975.

£ukaszewski J., Cel Europa: 9 esejów o budowniczych jednosci europejskiej, Wyd. Nouir Sur Blanc, Warszawa 2002.

Nowak A., Organizacje gospodarcze krajów rozwijajacych siê, [w:] T. £os-Nowak, Organizacje w stosunkach miêdzynarodowych, Uniwersytet Wroclawski, Wroclaw 1999.

Nowak-Far A., Unia Gospodarcza i Walutowa, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2001.

Pavlov K. N., Currency board solution in Bulgaria, NATO 1999.

Przyborowska-Klimczak A., Ewolucja prawno miêdzynarodowej sytuacji europejskich pañstw miniaturowych, [w:] Prawo miêdzynarodowe - Problemy i wyzwania, Ksiêga pamiatkowa profesor Renaty Sonnenfeld-Tomporek, red. J. Menkes, Wyzsza Szkola Handlu i Prawa w Warszawie, Warszawa 2006.

Raport na temat pelnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009.

Rogut A., Tchorek G., Dyskusja o wspólnej walucie. Koszty i korzysci dla Polski, "Bank i Kredyt" 2008, nr 12 (wkladka edukacyjna).

Rusek T., Procesy integracyjne w Afryce, [w:] Procesy integracyjne i dezintegracyjne w gospodarce swiatowej, red. K.Zukrowska, Szkola Glówna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2007.

Salvatore D., International Economics, Wiley, Hoboken, New Jersey 2010.

Security Council resolution 1244 (1999) on the situation relating Kosovo, http://daccess- -dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N99/172/89/PDF/N9917289.pdf?OpenElement.

Tanewski P., Z historii idei Paneuropy gospodarczej, Wyd. Ekonomisty, Warszawa 1997.

Ustalenia w sprawie rezimu pieniêznego i kursowego miêdzy strefa euro a wybranymi krajami i terytoriami trzecimi, "Biuletyn Miesiêczny Europejskiego Banku Centralnego" 2006, nr 4, s. 31-40.

AKTY PRAWNE

Council Decision 98/683/EC of 23 November 1998 concerning exchange rate matters relating to the CFA Franc and the Comorian Franc, Dz. Urz. WE L 320, 28.11.1998, s. 58.

Council Decision 98/744/EC of 21 December 1998 concerning exchange rate matters relating to the Cape Verde escudo, Dz. Urz. WE L 358, 31.12.1998, s. 111.

Council Decision 1999/95/EC of 31 December 1998 concerning the monetary arrangements in the French territorial communities of Saint-Pierre-et-Miquelon and Mayotte, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 29.

Council Decision 1999/96/EC of 31 December 1998 on the position to be taken by the Community regarding an agreement concerning the monetary relations with the Principality of Monaco, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 31.

Council Decision 1999/97/EC of 31 December 1998 on the position to be taken by the Community regarding an agreement concerning the monetary relations with the Republic of San Marino, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 33.

Council Decision 1999/98/EC of 31 December 1998 on the position to be taken by the Community regarding an agreement concerning the monetary relations with Vatican City, Dz. Urz. WE L 30, 4.2.1999, s. 35.

Council Decision 2003/738/EC of 7 October 2003 on the adoption of amendments to be made to Articles 3 and 7 of the Monetary Convention between the Italian Republic, on behalf of the European Community, and the Vatican City State, represented by the Holy See, and authorising the Italian Republic to give effect to these amendments, Dz. Urz. UE L 267, 17.10.2003, s. 27.

Decyzja Rady 2006/495/WE z dnia 11 lipca 2006 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia jednej waluty przez Sloweniê z dniem 1 stycznia 2007 r., Dz. Urz. UE L 195 z 15.07.2006, s. 25.

Decyzja Rady 2007/503/WE z dnia 10 lipca 2007 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia jednej waluty przez Cypr z dniem 1 stycznia 2008 r., Dz. Urz. UE L 186 z 18.7.2007, s. 29 oraz Decyzja Rady 2007/504/WE z dnia 10 lipca 2007 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia jednej waluty przez Maltê z dniem 1 stycznia 2008 r., Dz. Urz. UE L 186 z 18.7.2007, s. 32.

Decyzja Rady 2008/608/WE z dnia 8 lipca 2008 r. zgodnie z art. 122 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia przez Slowacjê jednej waluty w dniu 1 stycznia 2009 r., Dz. Urz. UE L 195 z 24.7.2008, s. 24.

Decyzja Rady 2010/416/UE z dnia 13 lipca 2010 r. zgodnie z art. 140 ust. 2 Traktatu w sprawie przyjêcia przez Estoniê euro w dniu 1 stycznia 2011 r., Dz. Urz. UE L 196 z 28.7.2010, s. 24.

Monetary Agreement between the Government of the French Republic, on behalf of the European Community, and the Government of His Serene Highness the Prince of Monaco, Dz. Urz. WE L. 142, 31.05.2002, s. 59.

Monetary Agreement between the Italian Republic, on behalf of the European Community, and the Republic of San Marino, Dz. Urz. WE C 209, 27.07.2001, s. 1.

Monetary Agreement between the Italian Republic, on behalf of the European Community, and the Vatican City State and, on its behalf, the Holy See, Dz. Urz. WE C 299, 25.10.2001, s. 1.

Dziennik Urzêdowy C 191 z 29 lipca 1992, s. 99.

Dz. Urz. UE L 244 z 16.7.2004, s. 4.

Dz. Urz. UE L 332 z 6.11.2004, s. 15.

Skonsolidowana wersja traktatów: Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dzienniku Urzêdowy UE C 83 z 30 marca 2010 r.

Treaty on European Union together with the complete text of the Treaty establishing the European Community, Protocol on France, Dz. Urz. WE C 224, 31.08.1992, s. 126.

STRONY INTERNETOWE

Bank Centralny Bulgarii, http://www.bnb.bg

BCEAO, http://www.bceao.int

BEAC, http://www.beac.int

Centralna banka Bosne i Hercegovine, http://www.cbbh.ba

Centralna banka Crne Gore, http://http://www.cb-mn.org

CIA World Factbook 2010 ,http://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook

EBC-Eurosystem, /http://www.ecb.europa.eu/euro/intro/html/index.en.html

ECCB, http://www.eccb-centralbank.org

IEOM, http://www.ieom.fr

OECS, http://www.oecs.org

UE, http://ec.europa.eu/enlargement/potential-candidates/kosovo/relation/index_en.htm.