Content area
This paper reviews the nature of the Canadian Electoral System. It presents the fundaments entrenched in the electoral law and electoral boundaries acts. Special attention is given to institutional mechanism of the past the post electoral system and its influence on the party system. The paper also examines new features of the system: the fixed election date, and a new financing procedure of political parties. [PUBLICATION ABSTRACT]
Podstawowe zasady kanadyjskiego systemu wyborczego oparto na modelu brytyjskim1. Jak w Wielkiej Brytanii polegajy na wylonieniu od nowa skladu Izby Gmin-izby nizszej parlamentu federalnego, zlo-zonego takze ? Kró lowej, reprezentowanej przez gubernatora general-nego2 i izby wyzszej-Senatu3.
Wybory do Izby Gmin, jedynego organu wladzy na szczeblu fede-ralnym pochodzycego ? wyboró w powszechnych, rozstrzygajy, któ ra partia uzyska wiç kszosc mandató w w Izbie Gmin, a tym samym pod-stawy do utworzenia rzydu Kanady. Okres trwania Izby Gmin, zgod-nie ? artykulem 50 Aktu Konstytucyjnego ? 1867 roku, trwa piç c lat od daty zarzydzenia wyboró w, uwzglç dniajyc wczesniejsze jej rozwiy-zanie przez gubernatora generalnego, i nie dluzej. Czlonkowie Izby Gmin sy wybierani w jednomandatowych okrç gach wyborczych w na zasadzie wiç kszosci zwyklej (single-member plurality) - SMP. Zatem kandydat, któ ry otrzymal najwiç kszy liczbç glosó w w okrç gu, zdo-bywa mandat deputowanego (first-past-the-post). Po wyborach partia, któ ra uzyskala najwiç cej mandató w w Izbie Gmin zwykle tworzy rzyd, a jej lider zostaje premierem. Lider partii z drugy najwiç kszy licz-by deputowanych staje siç liderem oficjalnej opozycji. Jesli partia nie uzyska wiç kszoà ci, to wtedy tworzy rzyd mniejszosciowy. Formalnie gubernator generalny w formie proklamacji rozwiyzuje parlament i oglasza wybory, ale ta decyzja faktycznie podejmowana jest przez premiera.
W Konstytucji Kanady przyjç to zasadç generalny, iz podzial miejsc w Izbie Gmin pomiç dzy prowincje bç dzie odzwierciedlac liczbç lud-nosci, a liczba miejsc w tej izbie, jak i granice okrç gô w wyborczych bç- dy aktualizowane co 10 lat, na podstawie danych spisu powszechnego. Granice okrç gô w wyborczych terytoriô w sy stale, gdyz obejmujy ich powierzchnie. Federalny charakter pañ stwa koryguje nieco zasadç proporcjonalnej reprezentacji, dostosowujyc jy do geograficznych, de-mograficznych i politycznych czynnikó w, naruszajyc tym samym za-sadç ró wnosci materialnej wyboró w. Niektô re okrç gi zajmujy znaczne obszary, a sy malo zaludnione, jak okrç g wyborczy Nunawut rozpos-cierajycy siç na terytorium 2 mln km2 zamieszkany przez 30 tys. osó b. Inne odwrotnie, jak Papineau w Quebeku zajmujycy tylko 9 km2, a obejmujycy 100 tys. mieszkañ có w. Z kolei czynniki polityczne zade-cydowaly o tym, ze Quebec ma wiç cej mandató w niz wynikaloby to z proporcjonalnego podzialu miejsc, w stosunku do liczby ludnosci. Zatem do zdobycia mandatu z tej prowincji potrzeba mniej glosó w, niz w pozostalych, podobnie jak z Wyspy Ksiç cia Edwarda i teryto-riô w.
Brytyjski Akt Ameryki Pó lnocnej4 okreslil, iz Quebec otrzyma 65 miejsc w Izbie Gmin, a kazdej z prowincji zostany przyznane miejsca w takiej samej proporcji do liczby ludnosci jak w Quebeku. Iloraz wyborczy pochodzil, zatem z podzielenia ludnosci Quebeku przez 65. W ten sposó b Ontario przypadly 82 miejsca, Nowej Szkocji 19, a No- wemu Brunszwikowi 15 mandató w (zob. tab. 1). Zalozono, iz liczba miejsc dla kazdej prowincji bç dzie przeliczana co dziesiç c lat, po spisie powszechnym, poczywszy od 1871 roku. W obawie przed znaczny utraty mandató w przez prowincje, któ re zanotowaly niekorzystne trendy demograficzne w 1915 roku wprowadzono klauzulç senacky, gwarantujycy prowincjom utrzymanie w Izbie Gmin, co najmniej tylu mandató w, ile mialy w Senacie. Tym samym Wyspa Ksiç cia Edwarda utrzymala cztery, choc po przeliczeniu glosó w otrzymalaby trzy. W 1946 roku zmieniono formulç, któ ry oparto na zasadzie podzielenia 255 mandató w w Izbie Gmin przez liczbç ludnosci poszczegó lnych prowincji, ? tym, iz pozostawiono "klauzulç senacky", a terytoria otrzymaly po jednym mandacie. Z kolei w formule ? 1974 roku, któ ry zastosowano tylko raz, w 1976 roku, powró cono m.in. do metody przy-dzialu miejsc ? 1867 roku odnoszyc siç do ludnosci Quebeku, któ remu zagwarantowano 75 miejsc. Kalkulacja miejsc na podstawie wynikó w spisu powszechnego 1981 roku ujawnila, iz stosowanie metody ? 1974 roku doprowadzi do znacznego wzrostu miejsc w Izbie Gmin. Zdecy-dowano siç na wstrzymanie aktualizacji miejsc do czasu uchwalenia nowej formuly5.
Obecnie liczba mandató w przypadajycych kazdej ? prowincji jest oparta na formule zawartej w ustawie o przedstawicielstwie ? 1985 roku6. Pozostawiono w mocy przepis o aktualizacji, co 10 lat, liczby mandató w w Izbie Gmin na podstawie danych spisu powszechnego. Ustawa ta wprowadzila kolejne zabezpieczenie przed dalszy utraty mandató w przez prowincje, w któ rych liczba mieszkañ có w rosnie wolniej w poró wnaniu z innymi, tzw. "klauzulç dziadka" gwarantu-jycy, iz zadna ? prowincji nie moze miec mniej miejsc w Izbie Gmin niz w 1976 roku. Zgodnie ? ty metody, najpierw wylicza siç iloraz wybor-czy, któ ry pochodzi ? podzielenia ludnosci wszystkich prowincji przez liczbç mandató w, któ re posiadajy w Izbie Gmin (bez mandató w tery- torió w). Nastç pnie ludnosc kazdej prowincji dzieli siç przez iloraz wy-borczy. Uzyskana liczba mandató w jest korygowana przez wspomnia-ne wczesniej klauzule "senacky" i "dziadka"7. Dane ze spisu pow-szechnego ? 2011 roku stanowiy podstawç do nowego podzialu, któ ry powinien oficjalnie wejá c w zycie w 2013 roku. W zwiyzku ze wzro- stem liczby ludnosci szacuje siç zwiç kszenie liczby mandató w w Izbie Gmin do 338, najwiç cej zyskajy Ontario, Kolumbia Brytyjska i Alberta, gdzie od 2001 roku przybylo najwiç cej mieszkañ có w, o 3 miejsca wiç- cej otrzyma Quebec, natomiast pozostale prowincje utrzymajy stan po-siadania ? 1976 roku, zagwarantowany ustawy ? 1974 roku (tab. 1). W re-zultacie stosowania klauzul wszystkie prowincje, opró cz Ontario, Ko-lumbii Brytyjskiej i Alberty, sy nadreprezentowane w Izbie Gmin. W ro-ku 2010 pró bowano wprowadzic poprawki do prawa o przedstawiciel-stwie. Projekt C12 zwany "Demokratyczny ustawy o przedstawiciel-stwie" zakladal powiç kszenie Izby Gmin o 30 miejsc, któ re mialy byc rozdzielone pomiç dzy Ontario (14 miejsc), Kolumbiç Brytyjsky (5 miejsc) i Albertç (4 miejsca)8. Przyjç cie tej ustawy ? jednej strony zapewnialo sprawiedliwszy reprezentacje bardziej zaludnionym prowincjom, ale ? drugiej strony proporcjonalne zmniejszalo reprezentacje pozostalych prowincji. Szczegó lnie mocno krytykowali ten projekt deputowani ? Quebeku. W rezultacie zdecydowano siç na odrzucenie projektu.
PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO
Zasady prawa wyborczego zawarte sy w ustawie o wyborach w Kanadzie (Canada Elections Act) ? 2000 roku. Zgodnie ? ustawy wy-znaczenie daty nowych wyboró w nalezy formalnie do gubernatora ge-neralnego. Wybory przeprowadzane sy w poniedzialek, co najmniej po 36 dniach od ogloszenia proklamacji przez gubernatora general-nego o ich zarzydzeniu9. W 2007 roku wprowadzono staly termin wy-boró w, któ re muszy siç odbyc w trzeci poniedzialek pazdziernika, czte-ry lata po poprzednich wyborach. Pierwsze wybory zgodnie ? ty ustawy powinny byly siç odbyc 19 pazdziernika 2009 roku. Jednoczesnie pozostawiono w mocy mozliwosc rozwiyzania parlamentu w kazdym innym momencie10.
Wprowadzenie stalego terminu wyboró w, wedlug jego inicjato-ró w, mialo wyró wnac szanse wszystkich partii politycznych walczy-cych o wladzç i ograniczyc mozliwosci organizacji wyboró w w mo-mencie najbardziej sprzyjajycym partii, któ ra sprawuje wladzç 11. Do-datkowo, mialo pomó c partii rzydzycej przy podejmowaniu niepopu-larnych decyzji, oddalajyc ryzyko rozwiyzania parlamentu, a partie opozycyjne, znajyc datç wyboró w, moglyby byc bardziej konstruktyw-ne w krytyce. Staly termin mial takze prowadzic do zwiç kszenia frek-wencji wyborczej12. Przyjç cie takiego rozwiyzania bylo duzym zasko-czeniem dla badaczy systemó w politycznych. Ustawç krytykowano, gdyz reguly systemu rzydu odpowiedzialnego przed parlamentem, uniemozliwiy wprowadzenie w praktyce takiej zasady. Data wyboró w nie moze byc stala, poniewaz rzyd w kazdej chwili moze utracic zaufa-nie parlamentu, a prawo do jego rozwiyzania lezy w dyskrecjonalnych kompetencjach gubernatora generalnego. Praktyka polityczna potwier-dzila, ze wprowadzenie tej ustawy nie mialo wiç kszego sensu. Sam pomyslodawca, S. Harper, siç do niej nie zastosowal i zamiast pocze-kac do 19 pazdziernika 2009 roku, poprosil o rozwiyzanie parlamentu, zaledwie 45 miesiç cy po objç ciu wladzy. Zatem wybory odbyly siç 14 pazdzierniku 2008, o rok wczesniej niz zakladala ustawa. Kolejne odbyly siç 2 maja 2011 roku, a zgodnie ? ustawy powinny siç odbyc 15 pazdziernika 2013 roku. Zatem wciyz rozwiyzanie parlamentu, a tym samym wyznaczenie daty nowych wyboró w, moze nastypic w kazdym dogodnym terminie dla partii rzydzycej. Jak slusznie zau-wazyl J. Pepall, proba ustawowej regulacji stalej daty wyboró w poka-zala smiesznosc tej idei i problemy, jakie ? soby niesie. Uregulowala kwestie, któ re regulacji nie powinny podlegac13.
Administracji wyboró w na szczeblu federalnym zajmuje siç nieza-lezna instytucja: biuro przewodniczycego wyboró w nazywane Elec-tions Canada. Przewodniczycy jest powolywany przez Izbç Gmin i urzyd ten moze sprawowac do ukoñ czenia 65 roku zycia. Poczytkowo biuro to bylo odpowiedzialne tylko za wybory federalne i uzupelniajyce. Obecnie jest takze odpowiedzialne za organizacje referendó w14. Do stalych obowiyzkó w Elections Canada nalezy edukowanie i informowa-nia spoleczeñ stwa o wyborach; utrzymywanie i aktualizacja rejestru wyborcó w; pomoc techniczna, finansowa i administracyjna niezalez-nym komisjom, któ re zajmujy siç zmianami granic okrç gô w wybor-czych; rejestracja partii politycznych; administracja i kontrola zró del finansowania i wydatkó w zwiyzanych ? wyborami i kampaniami no-minacyjnymi w partiach; autoryzacja zwrotó w wydatkó w wybor-czych; powolywanie i trening urzç dnikô w wyborczych; powolanie ko-misarza, któ rego zadaniem jest czuwanie nad przestrzeganiem prawa wyborczego; powolanie arbitra ds. czasu antenowego.
Czynne prawo wyborcze przysluguje osobom, któ re w dniu wybo-ró w ukoñ czyly 18 lat i sy obywatelami Kanady. Prawa tego jest po-zbawiony przewodniczycego komisji wyborczej i jego zastç pca oraz osoby odbywajyce karç wiç zienia powyzej 2 lat. Kazda osoba uznana za wyborcç ma prawo zostac umieszczona w rejestrze w okrç gu, w któ rym mieszka i tam glosowac. Rejestr ten jest regularme uzupel-niany. Prawo glosu tracy obywatele Kanady, któ rzy wyjechali na stale i przebywajy za granicy ponad piç c lat. Przewodniczycy komisji wy-borczej na 31 dni przed wyborami powinien przygotowac wstç pny listç wyborcó w w kazdym okrç gu. Generalnie glosowac nalezy osobiá- cie w obwodowej komisji w dniu glosowania lub terminie wczesniej-szym w przygotowanych do tego obwodach, albo w trybie specjal-nym15. Najczç sciej Kanadyjczycy glosujy w dniu wyboró w. Osoby cho-re bydz niepelnosprawne przebywajyce w szpitalach, bydz w domach opieki mogy oddac glos w odrç bnych obwodach glosowania. Kazdy wyborca ma jeden glos i zakreá la na karcie do glosowania osobç, któ ry wybiera. Lokale wyborcze, w zaleznosci od strefy czasowej, czynne sy w ró znych godzinach. Po zamkniç ciu wszystkich lokali podaje siç do wiadomoá ci wyniki nieoficjalne. Przygotowanie oficjalnych rezultató w trwa okolo tygodnia. Gdy dwó ch kandydató w otrzyma taky samy licz-bç glosó w w jednym okrç gu wyborczym, przeprowadza siç tam nowe glosowanie. W przypadku opró znienia mandatu generalny gubernator zrzydza wybory uzupelniajyce
Bierne prawo wyborcze przysluguje kazdemu, kto nie jest pozba-wiony czynnego. Ponadto wylyczeni sy czlonkowie legislatur prowin-cji i terytorió w, szeryfowie, urzç dnicy pokoju, prokuratorzy koronni w prowincjach, sç dziowie mianowani przez gubernatora generalnego, czlonkowie komisji wyborczych. Zgloszenie kandydatury nastç puje w formie pisemnej, potwierdzonej przez á wiadka, zawierajycej: pod-stawowe dane kandydata; nazwisko pelnomocnika wyborczego; a tak-ze przynaleznoá c partyjny, jeá li jest jej reprezentantem. Zgloszenie po-winno byc poparte co najmniej 100 podpisami osó b zarejestrowanych w okrç gu wyborczym, w któ rym kandydatura jest wysuwana16. Prawo zglaszania kandydató w przysluguje pelnomocnikowi, któ ry sklada dokumenty w okrç gu wyborczym, oá wiadczajyc pod przysiç gy, iz zna ubiegajycego siç o wybó r i któ ry wyrazil zgodç na kandydowanie. Wnosi takze kaucjç w wysokoá ci 1000 dolaró w, któ ra moze zostac zwró cona, jeá li kandydat zdobç dzie, co najmniej 10% glosó w w okrç- gu. Zamkniç cie list kandydató w nastç puje na 21 dni przed wyborami.
W wyborach moze startowac dowolna liczba chç tnych, ale mozna kandydowac tylko w jednym okrç gu, zaró wno jako reprezentant partii jak i niezaleznie. Zwykle okolo 5% kandydató w jest niezaleznych, co mozna wskazac na kartach do glosowania. Kazda partia polityczna, zdefiniowana w ustawie o wyborach, jako organizacja, któ rej gló w-nym celem jest uczestnictwo w sprawach publicznych poprzez wska-zanie jednego lub wiç cej kandydató w do udzialu w wyborach, moze wystawic w okrç gu jednego kandydata17. Kazda partia polityczna mu-si zostac zarejestrowana przez Elections Canada, jeá li chce wystawiac rachunki uprawniajyce donatoró w do odliczenia od podatku kwoty dotacji, ubiegac siç o kwartalne subwencje finansowe i czç sciowe po-krycie kosztó w wyboró w, otrzymac prawo do czasu antenowego czy umiescic nazwç partii przy nazwisku kandydata na karcie do gloso-wania. Partia moze zostac zarejestrowana, jesli wystawi co najmniej jednego kandydata w wyborach powszechnych bydz uzupelniajycych. Wniosek o rejestracjç, któ ry powinien zawierac: dane wladz partii, wlycznie ? rezolucjy powolujycy lidera; nazwiska i podpisy 250 wybor-có w, czlonkó w partii popierajycych wniosek o rejestracjç oraz dekla-racjç lidera, iz podstawowym celem partii jest uczestnictwo w zyciu publicznym przez wystawienie w wyborach co najmniej jednego kan-dydata. Liczba partii, któ re rejestrujy siç w wyborach jest zmienna. Czç sto partie powstajy przed wyborami, a potem znikajy, gdy nie uda-lo im siç zdobyc poparcia. W 2011 roku Elections Canada zarejestrowalo 18 partii politycznych, któ re wystawily kandydató w.
FINANSOWANIE PARTII POLITYCZNYCH
Niemal we wszystkich wspó lczesnych pañ stwach demokratycz-nych finansowanie partii politycznych budzi wiele kontrowersji i spo-ró w. Podobnie w Kanadzie, gdzie niejednokrotnie zmieniano prawo w tym zakresie. Regulacje dotyczyce finansowania partii zawarte sy w ustawie o wyborach, ale warto przyjrzec siç im blizej ze wzglç du na to, jak wplywajy na strukturç sytemu partyjnego i Strategie wyborcze partii.
Obecnie partie polityczne w Kanadzie w znacznej mierze sy finan-sowane ? budzetu pañ stwa. Ustawa o wyborach szczegó lowo reguluje te kwestiç 18. Pierwsza zasada, któ ry siç kierowali twó rcy ustawy to jawnosc wydatkó w i dochodó w kandydató w. Dla wiç kszej przejrzy-stoá ci systemu wprowadzono limity wydatkó w wyborczych zaró wno kandydató w, jak i partii politycznych oraz subwencje ze srodkó w pub-licznych.
Tylko obywatele Kanady i osoby posiadajyce prawo stalego poby-tu mogy finansowac zarejestrowane partie polityczne, stowarzyszenia wyborcze na szczeblu okrç gu i niezaleznych kandydató w. Fundusze wydane w trakcie kampanii wyborczej muszy zostac rozliczone. Ra-chunki nalezy wystawic na kwoty dotacji powyzej 20 dolaró w, nato-miast mniejsze kwoty powinny byc rejestrowane. Ustawa o wyborach w Kanadzie wyznaczyla limity dotacji dla osó b indywidualnych do wysokosci 1000 dolaró w rocznie zaró wno dla zarejestrowanej partii politycznej, okrç gowego stowarzyszenia wyborczego, jak i dla nieza-leznego kandydata, ? tym, iz ta kwota jest podwyzszana w zaleznosci od poziomu inflacji19. Od stycznia 2012 roku wynosi 1200 dolaró w20. Kwotç dotacji mozna odliczyc od podatku. Ponadto partie mogy sko-rzystac ? pozyczki, a takze ze srodkó w pochodzycych od zarejestrowa-nych stowarzyszeñ, kandydató w czy kampanii nominacyjnych.
Dane zawarte w tab. 2 wskazujy, iz najbardziej skuteczna w zbió r-ce pieniç dzy na kampaniç w 2011 roku byla Partia Konserwatywna, któ ra zebrala zdecydowanie najwiç cej funduszy, ponad 22 miliony dolaró w, dwukrotnie wiç cej niz jej gló wny rywal Partia Liberalna. Ta aktywnosc konserwatystó w sprawila, iz nie tylko wygrali wybory federalne, ale, jak wskazuje raport finansowy partii za rok 2010, ale partia znajduje siç w bardzo dobrej kondycji finansowej21.
Drugim, gló wnym narzç dziem finansowania partii politycznych sy srodki publiczne22. Budzet federalny finansuje partie polityczne po-przez zwolnienia od podatku dotacji indywidualnych. Partie otrzymu-jy takze czç sciowy zwrot wydatkó w wyborczych i kwartalne subwen-cje. Po wyborach gló wny pelnomocnik wyborczy jest zobowiyzany do zlozenia przewodniczycemu komisji wyborczej sprawozdania finanso-wego. Na podstawie sprawozdania i wypelnienia wszystkich wymagañ wskazanych w ustawie, partie, jesli ich kandydaci uzyskali co najmniej 2% poparcia w skali kraju lub 5% poparcia w okrç gach, uzyskujy pra-wo do zwrotu polowy sumy poniesionych wydatkó w wyborczych i otrzymania subwencji ? budzetu pañ stwa23. Wysokosc wyplacanych kwartalnie subwencji jest uzalezniona od liczby glosó w oddanych na partiç i pomnozona przez 0, 3825 centó w od kwartalu rozpoczynajy-cego siç 1 kwietnia 2012 i trzech nastç pnych, 0, 255 dla nastç pnych czterech i 0, 1275 dla kolejnych czterech kwartaló w rozpoczynajycych siç w 2014 roku24. Kwota dotacji do kwietnia 2012 roku byla wyzsza o 25%, ale Partia Konserwatywna, wypelniajyc obietnice wyborcze, zdecydowala siç na wprowadzenie stopniowe redukcji subwencji, az do jej eliminacji w 2015 roku. Dodatkowo partie, poprzez okrç gowe stowarzyszenia wyborcze, otrzymujy zwrot 60% sumy wydatkó w kan-dydata na szczeblu okrç gu wyborczego, jesli otrzymal, co najmniej 10% glosó w.
Ze wzglç du na mozliwosc refundowania nakladó w na kampaniç wyborczy ? budzetu pañ stwa, wprowadzono rozró znienie na wydatki zwiyzane bezposrednio ? kampaniy i odrç bny zbió rky funduszy na utrzymanie partii. Ustawa o wyborach szczegó lowo wylicza wydatki wyborcze, któ re obejmujy piç c kategorii: produkcja materialó w pro-mocyjnych i ich reklama w mediach; wynagrodzenia zarejestrowanych przez partiç oficjalnych przedstawicieli; wynajç cia sali i lekkich prze-kysek; uslugi dostarczone przez rzyd, korporacje Korony czy inne agencje publiczne oraz badania opinii publicznej, czy inne badania zwiyzane ? wyborami. Wydatki osobiste kandydata ró wniez zostaly objç te regulacjy ustawowy i dotyczy podró zy i zakwaterowania, opieki nad dziecmi czy osoby niepelnosprawny, któ ry kandydat siç na co dzieñ zajmuje, kosztó w dodatkowej opieki, jesli kandydat jest niepel-nosprawny, a takze wynagrodzenie pelnomocnikó w kandydata. Wszyst-kie wydatki powyzej 50 dolaró w muszy byc ksiç gowane, natomiast pozostale rejestrowane.
Ustawa o wyborach (art. 424) ustala tez maksymalny limit wydat-kó w wyborczych, któ ry liczony jest wedlug nastç pujycej zasady: 70 centó w pomnozone przez liczbç nazwisk na wstç pnych lub koñ co-wych listach wyborcó w w okrç gach wyborczych, w któ rych partia po-lityczna wystawila kandydata i przez wspó lczynnik korygujycy infla-cjç ogloszony przez przewodniczycego komisji wyborczej. Zarejestro-wana partia jest zobligowana do zlozenia sprawozdania finansowego. Za administracjç finansami zarejestrowanych partii odpowiada gló w-ny pelnomocnik wyborczy. Jest on odpowiedzialny za przychody i rozchody partii. Takze tylko osoby pisemnie uprawnione mogy do-konywac drobnych wydatkó w na artykuly biurowe, znaczki, kuriera czy inne, ale sy one objç te limitem i rejestracjy.
Jak pokazano w tab. 3 cztery partie polityczne: Partia Konserwa-tywna, Partia Liberalna, NDP i Partia Zielonych majy zasiç g ogó lno-krajowy i wystawily kandydató w niemal we wszystkich okrç gach wy-borczych, styd otrzymaly zblizone limity wydatkó w. Blok Quebeku, liczyca siç partia na arenie federalnej wystawila kandydató w tylko w jednej prowincji, dlatego limit jest mniejszy. Partia Zielonych miala za malo wlasnych funduszy, dlatego, mimo ze wystawila ponad 300 kandydató w, musí ala bardzo ograniczyc wydatki. á rednio kampania jednego kandydata tej partii kosztowala okolo 7000 dolaró w, podczas gdy kampania kandydata Partii Liberalnej czy Konserwatywnej 10 razy wiç cej25. Suma zwrotu wydatkó w wyborczych do wyznaczonej limitem kwoty, jest uzalezniona od ich wysokosci. Nie bierze siç pod uwagç ani odsetka uzyskanych glosó w, ani zdobytych mandató w czy zebranych funduszy od obywateli.
Limitowanie pozyskiwania i wydatkowania srodkó w mialo sluzyc transparentnosci i sprawiedliwosci. Unikanie kosztowych kampanii mialo zapewnic wszystkim kandydatom ró wne mozliwosci dostç pu do wyborcy. Jednakze system ten pomaga silnym ugrupowaniom, natomiast partiom malym i kandydatom niezaleznym trudno jest uzy-skac publiczne pieniydze. Obecnie partie, któ re sy reprezentowane w parlamencie w znacznym stopniu finansowane sy ze srodkó w pub-licznych, co daje im szansç utrzymania, bez koniecznosci aktywnego poszukiwania srodkó w i poparcia wsró d wyborcó w. W 2011 roku sa-ma ulga podatkowa od dotacji zmniejszyla wplywy do budzetu pañ- stwa o okolo 25 milionó w dolaró w, a na subwencje kwartalne wyasyg-nowano niemal 28 milionó w. Budzet zwró cil takze 33 miliony za wy-datki wyborcze. Szacuje siç, iz wybory kosztowaly pañ stwo okolo 100 milionó w dolaró w, razem ze zwrotem kosztó w kandydatom, któ- rzy uzyskali, co najmniej 10% glosó w.
Subwencje kwartalne zostaly wprowadzone w 2003 roku, aby za-stypic dotacje od korporacji i zwiyzkó w zawodowych. Okazalo siç, iz sy o 50% wyzsze niz dotacje od korporacji i zwiyzkó w zawodowych i zasilajy konta jedynie partii piç ciu gló wnych partii. To zabezpiecze-nie budzetó w partii przez publiczne srodki finansowe moglo przy-czynic siç do przeprowadzenia az czterech kampanii wyborczych w latach 2004-2011 bez liczenia na dotacje bezposrednio od wybor-có w26. Jak wskazujy H. Jansen i L. Young partie sy uzaleznione od do-tacji ? budzetu. Na przyklad w 2008 roku 92% dochodó w Bloku Quebeku, 84% Partii Liberalnej i 80% NDP pochodzilo ze zró del pub-licznych. Najwiç kszy aktywnosc zbierania funduszy wykazala Partia Konserwatywna zasilajyc w ten sposó b 27% budzetu27. Kampania ? 2011 roku potwierdzila, ze jedynie partie ze znacznym zapleczem fi-nansowym mogy skutecznie rywalizowac o glosy wyborcó w. NDP, któ ra wydala najwiç cej na kampaniç po raz pierwszy w historii, zdo-byla status oficjalnej opozycji zdobywajyc 103 mandaty, natomiast Par-tii Zielonych, któ ra wydala dziesiç ciokrotnie mniej udalo siç zdobyc jedynie jeden mandat. T. Flanagan sugerowal, aby zastypic kwartalne subwencje innymi srodkami, któ re mobilizowalyby partie do aktyw-niejszej formy szukania sponsoró w wsró d obywateli, na przyklad oby-watele mogliby przekazywac dotacje dla partii na rocznych zezna-niach podatkowych28. Na razie jednak zdecydowano siç na powolny eliminacjç subwencji, bez wskazania nowych rozwiyzañ. Wydaje siç jednak, iz rzyd Kanady, przekazujyc partiom tak duze subwencje, przerzucil na panstwo utrzymanie partii politycznych, któ re staly siç mniej aktywne w poszukiwaniu funduszy i bardziej rozrzutne.
KONSEKWENCJE PRZYJÇ CIA SMP
Przyjç cie systemu wiç kszosciowego z jednomandatowymi okrç ga-mi wyborczymi (SMP) z wielu wzglç dô w jest korzystne dla systemu politycznego. Sprzyja wylonieniu stabilnych rzydó w wiç kszoscio-wych, promuje partie silne, zdolne do rywalizacji we wszystkich okrç- gach wyborczych i wygrania w wiç kszoà ci, niezaleznie od odsetka zdo-bytych glosó w w skali kraju. Zmniejsza dystans miç dzy kandydatem a wyborcy, dajyc szansç na wybó r osobom popularnym i niezaleznym oraz przejrzystosc i jasnosc w okresleniu zwyciç zcy29. Ze wzglç du na efekty: mechaniczny i psychologiczny, któ re zidentyfikowal Duverger, sprzyja uksztaltowaniu systemu dwupartyjnego i jedno lub najwy-zej dwupartyjnym rzydom. W wyniku efektu mechanicznego partie z miejsca trzeciego i czwartego otrzymujy mniej mandató w w parla-mencie niz otrzymaly glosó w. Z kolei efektu psychologiczny sprawia, ze wyborcy w obawie przed zjawiskiem "glosó w straconych" popry silnych kandydató w30. Jak slusznie zauwazyli Taagepera i Shugart wy-niki wyboró w nie zalezy tylko od liczby glosó w, ale takze sposobó w liczenia31. W systemie wiç kszosciowym wlasnie sposó b liczenia glo- só w prowadzi do nadreprezentacji partii silnych kosztem mniejszych ugrupowan.
R.K. Weaver zidentyfikowal 8 celó w, któ re powinien zabezpie-czyc/zapewnic system wyborczy, a któ rych formula wiç kszosciowa nie jest w stanie osiygnyc. Nalezy do nich: wysokie prawdopodobieñ- stwo rzydó w wiç kszosciowych; sprawiedliwe przeliczenie glosó w na mandaty; partia, któ ra zdobç dzie najwyzsze poparcie, otrzyma naj-wiç cej mandató w; reprezentacji partii rzydzycej we wszystkich regio-nach; oslabienie czynnika faworyzujycego silnie skoncentrowane par-tie regionalne; oslabienie dominacji czlonka parlamentu tylko jednego ? regionu we wladzach partii; promowanie projektó w silnej opozycji oficjalnej; zwiç kszenie reprezentacji kobiet i mniejszosci widocznych wsró d czlonkó w parlamentu32.
Niewytpliwie Weaver uwypuklil wiele slabosci systemu wiç kszoà- ciowego, na któ re niejednokrotnie zawracano uwagç 33. Wyniki wybo-ró w ? ostatniego pó lwiecza potwierdzajy, ze rzydy mniejszosciowe mieszaly siç z wiç kszosciowymi. Tylko w ostatnich osmiu latach, od 2004 do 2011 roku trzykrotnie sformowano rzyd mniejszoá ciowy, a wybory przeprowadzono czterokrotnie. Zatem gló wny argument, iz system ten sprzyja wylonieniu rzydó w wiç kszoà ciowych niekoniecz-nie sprawdza siç w Kanadzie, ze wzglç du na pojawienie siç na szcze-blu federalnym kilku silnych partii politycznych.
Krytycy systemu wiç kszoà ciowego szczegó lnie podkreslajy wadç przejawiajycy siç w odzwierciedleniu woli wyborcó w. Wyniki wybo-ró w zaró wno na szczeblu federalnym, jak i prowincjonalnym w Kana-dzie ujawniajy wiele dysproporcji miç dzy liczby oddanych na dany partiç glosó w a liczby miejsc w Izbie Gmin czy legislaturach prowincji. Na przyklad w 2000 roku liberalowie uzyskali 172 miejsca, tj. 57% miejsc w Izbie Gmin, a glosowalo na nich 41% wyborcó w, w systemie proporcjonalnym otrzymaliby najwyzej 123 miejsca, co nie daloby im wiç kszosci. W tych wyborach wszystkie pozostale partie uzyskaly pro-porcjonalnie mniej mandató w niz otrzymaly glosó w: na Partiç Postç- powo-Konserwatywny glosowalo 12% wyborcó w, a uzyskala zaledwie 4% miejsc w Izbie Gmin, NDP zdobyla 5% miejsc przy 8-procentowym poparciu wyborcó w, a druga po liberalach Partia Sojuszu Kanadyj-skiego otrzymala 22% miejsc w Izbie Gmin, choc glosowalo na niy 25% uprawnionych do glosowania. Slusznie zatem zalozyciel Partii Re-form, potem przeksztalconej w Sojusz Kanadyjski, P. Manning poszu-kiwal sojusznika dla wzmocnienia sily oddzialywania partii w skali kraju. Niejednokrotnie publicznie podkreslal, iz tylko duze i silne ugrupowania majy szanse zdobycia wladzy na arenie federalnej, ze wzglç du na system wyborczy. Polyczenie Sojuszu z Partiy Postç powo-Konserwatywny potwierdzilo twierdzenia Manninga. W ciygu roku Partia Konserwatywna stala siç znaczycy partiy polityczny zdolny do sprawowana rzydó w. Pierwszy test strategia Maninga przeszla w wy-borach 2004 roku. Co prawda, znó w Partia Liberalna uzyskala wiç cej mandató w niz glosó w, ale Partia Konserwatywna zostala partiy ofi-cjalnej opozycji, zdobywajyc 32% mandató w przy 30-procentowym poparciu. Najbardziej niespodziewany wynik odnotowano w Saska-tchewan, z tej prowincji konserwatysci otrzymali niemal komplet man-dató w, mimo ze glosowalo na nich 42% osó b. Najbardziej "pokrzyw-dzony" w wyborach 2004 roku zostala trzecia partia. NDP, mimo ze glosowalo na niy 16% Kanadyjczykó w otrzymala 6% miejsc w Izbie Gmin. Mniejsze dysproporcje zanotowano w wyborach w 2006 roku, jak i w 2008 roku wygranych przez Partiç Konserwatywny, ale znó w popularnosc NDP, trzeciej partii, nie zostala odzwierciedlona w liczbie uzyskanych mandató w. W 2011 roku jeden mandat uzyskala Partia Zielonych przy 4-procentowym poparciu. Takze i w tych wyborach nagrodzona zostala partia zwyciç ska, któ ra przy 40-procentowym po-parciu zdobyla wiç kszosc w Izbie Gmin. Po raz pierwszy w historii NDP zdobyla proporcjonalnie nieco wiç cej miejsc w parlamencie niz zdobyla glosó w, ale stala siç drugy sily w Izbie Gmin. Generalnie wy-niki wyboró w potwierdzajy efekt mechaniczny, trzecie i czwarte partie sy niedoreprezentowane (zob. tab. 4).
Kolejna istotna cecha SMP to mozliwosc zaistnienia sytuacji, w któ- rej partia, któ ra otrzymala najwyzszy liczbç glosó w nie wygrala wybo-ró w. W 1957 roku i w 1979 roku, choc Partia Liberalna zdobyla naj-wyzszy liczbç glosó w, wiç cej mandató w uzyskala Partia Postç powo-Konserwatywna. Podobne zjawiska zanotowano na szczeblu prowin-cji. W 2006 roku w wyborach do legislatury Nowego Brunszwiku, Par-tia Postç powo-Konserwatywna, mimo ze uzyskala 47, 5% glosó w prze-grala wybory, gdyz wiç kszy liczbç mandató w zdobyla Partia Liberal-na, któ ra otrzymala mniejsze poparcie. Ponadto w warunkach Kanady system ten w moze faworyzowac silne partie regionalne, jak siç to stalo w przypadku Bloku Quebeku, jak i Sojuszu Kanadyjskiego w 1997 roku. Partie te, choc w skali kraju uzyskaly mniej glosó w, to otrzymaly wyzszy reprezentacje w Izbie Gmin. Nalezy jednak zazna-czyc, ze partie regionalne, choc mogy zostac "nagrodzone" przez sys-tem, to jednak nie sy w stanie zdobyc wladzy. Muszy poszerzyc wpï y-wy, co zrobil Sojusz Kanadyjski. Wydaje siç, iz w wyborach 2011 roku Blok Quebeku stracil elektorat, gdyz wyborcy w Quebeku uznali, ze oddanie glosu na partiç regionalny nie wplynie na wylonienie rzydu, styd poparli NDP34.
Trzy ostatnie cele zidentyfikowane przez Weavera niekoniecznie zalezy od systemu wyborczego, a bardziej kultury politycznej czlon-kó w partii. Trudno bowiem znalezc powiyzanie miç dzy ordynacjy a wplywami czlonkó w w partiach politycznych czy promowaniem przez rzyd projektó w partii opozycyjnej. Zwiç kszenie reprezentacji kobiet i mniejszosci widocznych wsró d czlonkó w parlamentu jest mozliwe w kazdej ordynacji.
Analiza wynikó w wyboró w zaró wno na szczeblu federalnym, jak i prowincjonalnym sklonila badaczy do poszukiwania nowych, bar-dziej sprawiedliwych rozwiyzañ, odzwierciedlajycych rzeczywiste po-parcie dla partii politycznych. Od drugiej polowy lat dziewiç cdziesiy-tych znacznie wzroslo zainteresowanie ty problematyky, a szczegó lny aktywnosc wykazal Instytut Badan Polityki Publicznej (IRPP), któ ry w ramach programu "Strengthening Canadian Democracy" opubli- kowal wyniki wielu badañ 35. Pojawily siç zatem projekty, majyce na celu reformç SMP.
Wspomniany juz wczesniej Weaver proponuje zastosowanie ordy-nacji proporcjonalnej lub mieszanej ? kompensacjy miejsc (mixed-corrective) zblizonej do systemu niemieckiego36. Zdecydowanie promu-je tç drugy opcjç, któ ra jest mozliwa do wprowadzenia w Kanadzie, gdyz pozostawia tradycyjne okrç gi jednomandatowe, do któ rych Kanadyjczycy sy przyzwyczajeni. Jednoczesnie wprowadza mozliwosc uzupelnienia mandató w w Izbie Gmin na podstawie liczby glo-só w zdobytych przez partie37. Podobne rozwiyzanie zaproponowal B. Schwartz, w któ rym 80% miejsc pochodziloby ? jednomandatowych okrç gô w, a 20% ? list partyjnych, proporcjonalnie do poparcia38. Z ko-lei T. Flanagan promowal glosowanie alternatywne AV, w któ rym wy-borca zaznacza swoje preference39. F.L. Seidle w raporcie przygotowa-nym dla Komisji Sprawiedliwoá ci ró wniez zasugerowala zmianç na system mieszany, któ re moze takze zapewnic reprezentacjç mniej szym partiom40.
Takze na szczeblu prowincji pojawilo siç wiele propozycji zmian ordynacji wyborczych. Wyraznie wzroslo zainteresowanie zastosowa-niem ordynacji mieszanej proponowanej przez D. Farrella41. W Ko-lumbii Brytyjskiej Zgromadzenie Obywateli zaproponowalo zmianç systemu wiç kszosciowego na STV (Single Tranferable Vote), jako odmia-nç systemu proporcjonalnego w okrç gach wielomandatowych, w któ- rym wyborca zaznacza swoje preferencje. Rekomendacja wprowadze-nia STV, zawarta w koñ cowym raporcie Zgromadzenia Obywateli, zo- stala poddana glosowaniu w referendum w 200542. Nie otrzymala jed-nak wymaganego poparcia. Podobnie wyborcy Wyspy Ksiç cia Edwar-da odrzucili w 2005 roku zmiany proponowane przez Komisjç Reform Wyborczych. Takze w Nowym Brunszwiku Komisja ds. Demokracji Legislacyjnej zaproponowala wprowadzenie mieszanego systemu pro-porcjonalnego i stalego terminu wyboró w. Propozycje te mialy zostac podane glosowaniu w referendum, ale zmiany polityczne w prowincji sprawily, iz projekt zamrozono. Z kolei w Quebeku powolano Mini-sterstwo Reform Instytucji Demokratycznych, któ re prowadzi konsul-tacje w sprawie przebudowy ordynacji wyborczej, na rzecz systemu mieszanego, ale zadnych decyzji do tej pory nie podjç to43. Taky prô bç podjç to w Ontario, gdzie z inicjatywy Zgromadzenia Obywateli glo-sowano w 2007 roku referendum nad wprowadzeniem systemu mie-szanego MMP44. Projekt ten ró wniez nie zdobyl zaufania mieszkañ có w Ontario i zostal odrzucony w 102 ? 107 okrç gô w.
Jak pokazuje praktyka polityczna, choc generalnie system wiç k-szosciowy jest krytykowany, to jednak bardzo trudno go zamienic na inny. Mieszkañ cy prowincji odrzucili do tej pory wszystkie projekty dotyczyce reform systemu wyborczego. Rzyd federalny musi takze byc bardzo ostrozny w takich pró bach, bo wydaje siç, ze nie ma takiego zapotrzebowania spolecznego. Podobne pró by mialy miejsce w ubieg-lym roku Wielkiej Brytanii. Mimo aktywnej kampanii na rzecz gloso-wania alternatywnego (alternative vote) AV ordynacja ta nie znalazla uznania wsró d Brytyjczykó w45. Referendum w tej sprawie przeprowa-dzono 5 maja 2011 roku. Przy frekwencji 42, 2% projekt co do glosowa-nia alternatywnego zostal odrzucony przez 67, 9% obywateli Wielkiej Brytanii46.
Niezaleznie od slabosci systemu wiç kszoà ciowego ma on wielu zwolennikó w. Ze wzglç du na prosty formulç liczenia glosó w i gloso-wanie bezposrednio na kandydata. Slusznie zauwaza J. Pepall, ze zmiana ordynacji na proporcjonalny wprowadzic moze wiç kszy repre-zentatywnosc, ale to nie oznacza lepszego sprawowania wladzy47.
1 Zob. A. Ziç ba, Parlament Wielkiej Brytanii, Warszawa 1994;, W. Sokó l, M. Zmigrodzki (red.), Wspó lczesne partie i systemy partyjne, Lublin 2003, K. Ur-b a η i a k, Prawo wyborcze do parlamentu Zjednoczonego Kró lestwa Wielkiej Brytanii i Irlan-dii Pó lnocnej, [w:] S. Grabowska, K. Skladkowski (red. ), Prawo wyborcze do parlamentu w wybranych pañ stwach europejskich, Krakó w 2006; I. W r ο ? s k a, Kanadyjski system federalny. Determinanty tendencje, Kielce 2011.
2 Glowy pañ stwa w Kanadzie formalnie jest monarcha brytyjski, obecnie Elzbieta II, któ ra przyjç la tytul Kró lowej Kanady.
3 Senat nie pochodzi z wyboró w. Jego czlonkowie, zwykle 105, sy mianowani przez gubernatora generalnego, z rekomendacji premiera, do ukoñ czenia 75 lat.
4 Brytyjski Akt Ameryki Pó lnocnej z 1867 roku ustanowiï Kanadç i stal siç jednym ze iró del prawa konstytucyjnego. W 1982 roku zostal przemianowany na Akt Kon-stytucyjny z 1867 roku.
5 Zob. Representation in the House of Commons of Canada, Elections Canada, Ottawa: 2002, http://www. elections. ca/scripts/fedrep/federal_e/pdf/rep2004_e. pdf.
6 Zob. J. Courtney, Parliament and Representation. The Unfinished Agenda of Elec-tion Redistributions, "Canadian Journal of Political Science", 1988, vol. XXI, no. 4, s. 657-690.
7 Akt Konstytucyjny ? 1867 roku, art. 51, 51A, 52.
8 Canada's Government Restores Fair Representation in the House of Commons, www. democraticreform. gc. ca/index. asp? lang=eng& page=news-comm& doc=news-comm/20100401 (odczyt 10. 07. 2012).
9 Jeá li w poniedzialek wypada à wiç to, to wybory przeprowadzane sy we wtorek.
10 Canada Elections Act, S. C. 2000, c. 9, art 56.2; 56.1.
11 Partia Konserwatywna wystypila ? taky propozycjy na krytykujyc poprzedni-kó w ? Partii Liberalnej. Takie decyzje podjyl, m.in. J. Chré tien (1993-2003), któ ry, mi-mo iz mial wiç kszoé c w Izbie Gmin, dwukrotnie doprowadzil do rozwiyzania Parla-mentu po trzech i pó l roku sprawowania wladzy.
12 J. R. R o b e r t s o n, BUIC16: An Act to Amend the Canada Elections Act, Parliament of Canada, Ottawa 2006, s. 9-10.
13 J. P e ρ a 11, Against Reform, Toronto 2010 s. 24.
14 Odwolanie siç do referendum na szczeblu federalnym w Kanadzie nalezy do rzadkoá ci. Do tej pory odbyly siç trzy referenda. W 1898 roku w sprawie prohibicji al-koholu, w 1942 roku w sprawie poboru do wojska i w 1992 roku dotyczyce wprowa-dzenia Konstytucyjnej umowy z Charlottetown.
15 Przewodniczycy Komisji Wyborczej moze ustanowic dodatkowe obwody wy-borcze poza granicami Kanady.
16 W malych okrç gach wymienionych w zalqczniku 3 ustawy o wyborach wystar-czy 50 podpisó w.
17 Canada Elections Act, S. C. 2000, c. 10, interpretations.
18Canada Elections Act, art. 18.
19 Canada Elections Act, art. 405.
20 Limits on Contributions, Elections Canada, www. elections. ca (odczyt 10. 08. 2012).
21 Deloitte, Independent Auditor's Report, www. elections. ca/fin/pol/asset/ 2010/conservative_2010. pdf (odczyt 02. 09. 2012).
22 Zob. T. Flanagan, H. Jansen, Election Campaigns Under Canada's Party Finance Laws, [w:] Ch. D o r n a n, J.H. P a m m e 11 (eds.), The Canadian General Election of 2008, Toronto 2009; L. Young, H. Jansen (eds.), Reforming Party and Election Finance in Canada, [w:] Money, Politics, and Democracy: Canada's Party Finance Reforms, Vancouver 2011.
23 Canada Elections Act, art. 435.
^Quarterly Allowances to the Registered Political Parties, Elections Canada, www. elections. ca (odczyt 03. 09. 2012).
25 Dane te nie uwzglç dniajq wydatkó w na szczeblu okrç gu wyborczego.
26 Quarterly Allowances to the Registered Political Parties (2011), Elections Canada, www. elections. ca (odczyt 03. 09. 2012).
27 H. Jansen, L. Young, State Subsidies and political parties, IRPP, "Political Options" 2011, October, s. 45.
28 T. Flanagan, Abolishing political subsidies is an incomplete resolution, "Globe and Mail", 23. 09. 2012.
29 Zob. D. Ν o h 1 e n, Prawo wyborcza a system partyjny. O teorii systemó w wybor-czych, Warszawa 2004.
30 M. Duverger, Political Parties, New York 1963, s. 224-226.
31 R. T a a g e p e r a, M.S. Shugart, Seats and Votes: The Effects and Determinates of Electoral Laws, New Heaven, 1989.
32 R.K. Weaver, Improving Representation in the Canadian House of Commons, CJPC1997, vol. XXX, no. 3, s. 473.
33 Zob. F.L. S e i d 1 e, The Canadian Electoral System and Proposals for Reform, [w:] A.B. Tanguay, A.G. G a g η ο η (eds.) Canadian Parties in Transition, Scarbourough 1996; A. Cairns, The Electoral System and the Party System in Canada, "Canadian Journal of Political Science" 1968, no. 1.
34 Zob. L. LeDuc, The Federal Election in Canada, May 2011, "Electoral Studies" 2012, no. 31 (1), s. 239-242.
35 Zob. Votes and Seats, IRPP, "Policy Options" 2001, vol. 22, no. 6.
36 R.K. Weaver, Improving Representation., s. 483-511.
37 Zob. A. Biais, L. M a s s i c o 11 e, Mixed Electoral Systems: An Overview, "Re-presentation" 1996, no. 33.
38 B. Schwartz, Proportional Representation for Canada?, "Manitoba Law Journal" 2001, vol. 28, no. 2.
39 T. F1 a n a g a n, The Alternative Vote, IRPP, "Policy Options" 2001, vol. 22, no. 6.
40 F.L. Seidle, Electoral System Reform in Canada: Objectives, Advocacy and Implica-tions for Governance, CPPN, October 2002, http://www. cprn. org (odczyt 16. 08. 2012).
41 Zob. D. M. F a r r el 1, Electoral Systems: A Comparative Introduction, Basingstoke, UK 2001, chapt. 6.
42 Making Every Vote Count: the Case for Electoral Reform in British Columbia. British Columbia Citizens' Assembly on Electoral Reform, Final Report 2004, www. citizen sassembly. bc. ca (odczyt 15. 08. 2012).
43 Zaproponowano system mieszany, w któ rym planowano utworzenie 77 jed-nomandatowych okrç gô w wyborczych i dodatkowo wyodrç bnienie od 24 do 27 re-gionó w skladajqcych siç ? trzech okrç gô w. Wyborcy oddawaliby jeden glos na kan-dydata w okrç gu, ale i na partiç w regionie. Pozostale miejsca w legislaturze byï yby dzielone miç dzy partie proporcjonalnie do liczby uzyskanych glosó w w regionie.
44 System MMP (Mix-Member Plurality) zakladal wprowadzenie systemu miesza-nego, w któ rym 90 deputowanych wybierano by w jednomandatowych okrç gô w wy-borczych wedlug zasad systemu wiç kszoà ciowego, a 39 bylo by wylonionych z list partyjnych na bazie reprezentacji proporcjonalnej. Zob. One Ballot, Two Votes. A New Way to Vote in Ontario, Recommendation of the Ontario Citizen's Assembly on Elec-toral reform, 2007, http://www. citizensassembly. gov. on. ca/assets/0ne%20 Ballot, %20T wo % 20 Votes, pdf (odczyt 10. 08. 2012).
45 Zgodnie z tym systemem wyborcy wybieraliby jednego kandydata w okrç gu, ale wyborca bç dzie mó gl uszeregowac kandydató w na lié cie wedlug swoich pre-ferencji, wpisujqc obok ich nazwisk cyfry. Najpierw policzone zostanq osoby, któ re otrzymaly jedynki, jeá li na tym etapie jakiá kandydat uzyska wiç kszoà c glosó w zostaje deputowanym. Gdy w ten sposó b nie da siç wylonic siç zwyciç zcy, eliminuje siç kan-dydata na liá cie ? najmniej s zq liczbq glosó w, a jego gí osy sq transferowane do pozo-stalych kandydató w. Procedurç tç powtarza siç do momentu uzyskania przez kogoá wiç kszoà ci. Zob: AV referendum question published, BBC, News, UK Politics, 22 July 2010, www. bbc. co. uk/news/uk-politics-10729454 (odczyt 15. 08. 2012).
46 UK-wide referendum on the Parliamentary voting system, final national results, The Electoral Commission, http://www. electoralcommissionorg. uk/elections/results/ referendums/uk (odczyt 5.09. 2012).
47 J. P e ρ a 11, Against Reform, s. 30.
Iwoη a Wroñ ska*
* Dr, adiunkt, Zaklad Wspó lczesnych Systemó w Politycznych, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Copyright Lódzkie Towarzystwo Naukowe 2012