Romanya'da Çikan Türk Bir Gazete: Türk Birligi

Abstract

This article presents a history of Turkish press in Romania analysing the Turkish newspaper entitled Türk Birligi. Dobrudja is the region of Romania where a significant Turkish-Tatar community has been living through the centuries. The first Turkish newspapers in Romania were published at the end of the XIXth century. Turkish press in Romania developed significantly until the beginning of the World War II. Following the establishment of the Communist regime in Romania, no Turkish newspaper was published. Türk Birligi, printed in 1930 and between 1934 - 1940, was one of the long-lasted Turkish newspapers in Romania. Issues such as the problems of Turkish society in Romania as well as the internal and foreign policies of Turkey and Romania were debated in Türk Birligi. [PUBLICATION ABSTRACT]

Headnote

OMER, Metin, Romanya'da çikan Turk bir gazette: Turk Birligi. CTAD, Yil 9, Sayi 17 (Bahar 2013), s. 171-186.

Bu makale Romanya'daki Turk matbuattnin tarihini Turk Birligi gazetesi omegi ile incelemektedir. Romanya'nin Dobruca bölgesinde önemli bir Türk-Tatar toplumu yasamaktadir. XIX. yiizyilin sonunda, Romanya'da ilk Turk gazeteleri çikmaya baslamistir. II. Dünya Savasi'na kadar Dobmca'daki Turk matbuao ciddi bir gelisme kaydetmistir. Komünist rejim iktidara geldikten sonra Romanya'da hiçbir Turk gazetesi basilamamisur. Turk Birligi, 1930 yilinda ve 1934-1940 yillan arasinda basilip, Romanya'da uzun ömürlü Turk gazetelerinden biri olmustur. Gazetede, Romanya'daki Turk toplumunun sorunlan, Romanya ve Türkiye'nin iç siyaseti ve dis politika gibi konular ele alinmistir.

Anahtar kelimeker: Romanya'daki Türk-Tatar toplumu, matbaa, Turk Birligi gazetesi, Dobruca, siyaset.

OMER, Metin, A Turkish Newspaper Published in Romania: Türk Birligi. CTAD, Year 9, Issue 17 (Spring 2013), p. 171-186.

This article presents a history of Turkish press in Romania analysing the Turkish newspaper entitled Türk Birligi. Dobrudja is the region of Romania where a significant Turkish-Tatar community has been living through the centuries. The first Turkish newspapers in Romania were published at the end of the XIXth century. Turkish press in Romania developed significantly until the beginning of the World War II. Following the establishment of the Communist regime in Romania, no Turkish newspaper was published. Türk Birligi, printed in 1930 and between 1934 - 1940, was one of the long-lasted Turkish newspapers in Romania. Issues such as the problems of Turkish society in Romania as well as the internal and foreign policies of Turkey and Romania were debated in Türk Birligi.

Keywords: Turkish-Tatar community in Romania, press, Türk Birligi newspaper, Dobrudja, politics.

Giri§

Romanya'da yasayan Türklerin basini XIX. yÜ2yilin somma kadar gelismek için çok olumlu sartlara sahip olmamistir. Durum XIX. yiizyilin sonunda degismistir. Dorbuca'daki basmm gelismesi birçok etken tarafmdan kolaylastinlmisür. 1883 yilinda Kinm'da Terciiman gazetesinin çikmasi sadece Kinm'daki Tatarlarm e^timini degil, diger Turk halkannin egitimini de etkilemistir. Terciiman gazetesinin çikmasmdan bes yd sonra Romanya'da ilk yerli Turk gazete çikmistir: Dobruca Gazetesi.1 Romanya'da çikan en eski Turk gazetelerinden bin de Haziran 1897'de çikanlan ve bir yildan az bir sure devam eden Sadakat gazetesi olmustur.

Dobruca'daki basinm gelismesi, Osmanli Imparataorlugu'ndaki reformcu hareketlerin etkisi altinda kalmistir. Ibrahim Temo ve Ali Riza Kirimzade gibi Jon Türkler üyelerinin Dobruca'ya siginmalan Romanya'daki Türk gençlerinin siyasete ve sosyal hayata daha fazla önem vermelerine yol açmistir.

Dobruca'daki Müslüman nüfusun durumu kötüydu. Okuma ve yazmalan olanlann sayisi çok düsüktü. Egitimin tamami din ile ilgiliydi. Uzun bir süre Dobruca'daki Türkler ve Tatarlar Romen okullanna gitmeyi red etmis, egitim düzeyleri de camilerde verilen egitimle sinirli kalmistir.2

Bu yönde çalisma yapmak için en uygun yer, Dobruca'daki Müslüman nüfusunun merkezi oían Medgidia (Mecidiye) kasabasiydi. Buraya yerlesen Dr. Ï. Temo öncelikle imparatorlugun içerisindeki ve diger ülkelerdeki Jon Türklerle temasa geçmis ve çesitli taraflardan aldigi bilgileri iletmeye baslamistir. ilk faaliyeti ise, ittihat ve Terakki Cemiyeti adma Abdulhamid rejimini kinayan ve devrime çagnda bulunan Hareket adii bir brosür çikartmak olmustur.3

Kemal Ebulmukbil, bir ara Istanbul matbuat müdürlügünde bulunup, yurtdismdaki ve özellikle Balkanlardaki Jon Türklerin faaliyetlerini kötüleyecek bir gazete çikarmakla görevlendirilmistir. Neticede 18 Ekim 1896 - 10 ocak 1897 tanhleri arasmda ßark gazetesini çikarmistir. Gazeteciye verilen görevi anlayan Temo, §efik Bey (Osmanli Harp Bakani'nin emir subayi) ve Kadri Bey (yerli bir Tatar ailesinin mensubu) ile birlikte Ebulmukbil tarafindan getirilen matbaacidan faydalanmaya karar vermislerdir. Sonuç olarak 15 Aralik 1897 tarihinde Sada-i Millet ga2etesini çikarmak maksadiyla gizli bir yapi kurmuslardir.4 Ga2ete, Jon Turklerin propaganda organi oldugu için sultanin baskatibinin tepkisine yol açmistir.5

Sada-i Millet ga2etesinin Romanya'daki Jon Turklerin yayin organi olarak ortaya çikmasinin hareket içerisinde ve Yildi2 Sarayi Ü2erindeki önemli etkisi sonucunda 1901 yüinda Romanya'daki jönler yeni bir ga2ete çikarmislardir: Dobrogea (Dobruca).6

Romanya'daki Türk basinin gelismesi egitimle baglantili olmustur. Yukanda da belirtildigi gibi XIX. yÜ2yilin sonunda Dobruca'da yasayan Türk ve Tatarlann egitim dÜ2eyi çok iyi degildi. Bu durum 9 Mart 1880 tarihinde Dobruca'nin Organik Yasasi'nin kabulü ile degismistir; bahsekonu yasa, Babadag'da yeni bir Müslüman seminerinin kurulmasini öngörmüstür. Aslinda bu seminer Ga2i Ali Pasa tarafindan 1610 ydinda Babadag'da kurulmus olan medresenin devamiydi. Seminerin baslica hedefi, Romanya'daki Müslüman toplumunun imamlanni egitmek idi. Ancak yapüanlar bununla sinirli kalmamis, seminerin birçok me2unu Bükres, Iasi, Timisoara ve yurt disindadaki üniversitelerde egitimlerine devam ederek, profesor, doktor, mühendis, bilimadami, tarihçi olarak yetismis ve Romanya'daki Türk-Tatar toplumunun aydinlanni olusturmuslardir.

Müslüman Seminerinde ögretmenlik yapan sahislardan biri Dobruca'daki Türk ve Tatarlann kültürel gelismelerini önemli derecede etkileyen Mehmet Niya2i olmustur. Mehmet Niya2i'nin koordinatörlügünde Dobruca Sadasi, Teçvik, Isik, Mekteb ve Aile gibi periyodik yayinlar çikmaya baslamistir. Herseyden once egitimci olmasi nedeniyle Mehmet Niya2i Romanya'daki Turklerin kültürel acidan gelismelerinde ya2ili sÖ2Ün önemi Ü2erinde durmustur.

Iki Dünya Sava§i Arasi ve Komünizm Sonrasindaki Dönem

Romanya'daki Türk basininin en önemli dönemi iki Dünya Savasi arasindaki dönem olmustur. Nedenlerine gelince, Türk-Tatar aydinlar sinifinin olusturulmus olmasi ve Romanya'daki olumlu ekonomik ve kültürel durum olmustur. Yukanda da belirtildigi gibi, Müslüman Seminer Romanya'daki Müslümanlar için egitim merkezi rolünü oynamisür. Birinci Dünya Savasi sonunda, yayin faaliyederini devam ettirebilecek kapasitede olan birkaç genç nesil yetirstirilmisti. Iki Dünya Savasi arasindaki dönem Romanya'nin kültürel, ekonomik ve siyasi acidan en iyi dönemi olarak kabul edilmistir. Romanya'daki gelismelerin yol açtigi olumlu durumdan Türkler ve Tatarlar da yararlanmistir. O dönemin ilginç bir özelligi, ga2etelerin çok dilde yazilmis olmalandir. Gazeteteler Türkce, Tatarca ve Romence yayinlanmistir. Bu durumun açiklamasi, Türk halkinin düsünme tarzini etkileme arzusu olabilir. Bir yandan Türkiye Türklerin göc etmeleri için aktif olarak faaliyete geçmistir. Öte yandan yeni Romen makamlan Türk halkina daha kolay ulasmayi arzu etmislerdir ve ayni zamanda, Türk toplumu Romen yetkililere daha kolay ulasmaya istemistir.

Tan ve Dobruca Sözü gazeteleri 1921 yilinda kisa bir sûre çikmislardir. Iyine kisa ömürlü gazetelerden 193 3 'te çikan Aydinlik ve 20 Temmuz 193 7 'de Silistre'de nesredilmeye baslayan Deli Orman gazetelerini sayabiliriz.

Romanya'daki Türklerin en basanli yayinlanndan biri Dobruca Gazetesi olmustur. Gazete 1919 ile 1924 yillan arasinda çikmistir. Osmanli Tiirkçesi ve Romence yayin yapmistir.

Romanya'da çikan bir baska Türk gazetesi, Haber gazetesidir. 19 Agustos 1922'de yayinlanan gazete birkaç sayidan sonra kapanmistir.7 Bizim Sözümüz gazetesi, 15 Haziran 1929 tarihinde Pazarcik'ta basilmaya baslamistir ancak, 20 sayidan sonra kapanmistir.8

1921-1932 yillan arasinda Romanya'da yayinlanan diger bir Türk gazetesi Romanya olmustur.

Kirim Tatarlan'nin tarihinde önemli bir rol oynayan Emel Mecmuasi, Müstecib Haci Fazil (Ülküsal) idaresi ve mesül müdürlügü altinda, Pazarcik'ta 1 Ocak 1930 tarihinde çikanlmaga baslanmistir. Ikinci Dünya Savasi sirasinda, Müsteceb Ülküsal'in Türkiye'ye göcmesi sebebi ile, dergi kapanmistir. Emel dergisi Kasim 1961 'de Istanbul'da tekrar çikmaya baslamistir.9

20 Çubat 1936 tarihinde avukat Hamdi Nusret koordinatörlügünde Halk gazetesi çikmaya baslamistir. Osmanlica ve Romence olarak yayinlanan gazetenin hedefi, "Dobruca'daki Türk-Tatar halkinin kültürel ve dini taleplerinin ilgili makamara duyurulmasi" 10 olmustur.

Çardak gazetesi "Türk köylülerin gazetesi"11 olarak tanitilmis ve sosyo-siyasi konulan eie almistir. Gazete, Kasim 1937'den Haziran 1940'a kadar çikmistir.

En çok begeni toplayan ve 1 1 yil yayinlanan gazete Hak Söz olmustur. 1 9291940 yillan arasinda çikmistir.

Dobruca'daki Türklerin yayinlanndan biri oían Tuna gazetesi 1925-1938 yillan arasinda çikmis, 4 Mayis 1933 ile 2 ßubat 1936 tarihleri arasinda ara vermistir. Iki Dünya Savasi arasindaki dönemde Romanya'da bir baska Türk ga2etesi 03 Mayis 1932-01 Mayis 1938 tarihleri arasinda haftalik çikan, Yildinm olmustur.

Romanya'daki Tatarlann önemli dergilerden birisi Bora'dir. Dergi, Bükres Teknik Université ögrencisi ïrfan Fevzi taratindan, Turkçe ve Romence, Silistre'de, 1 Mart 1938 tarihinde çikarilmaya baslanmistir. Sadece 9 sayi çikabilmistir.12

Dobruca'daki Turk basinin tarihçesi sözkonusu olunca, Romenlerin girisimi sonucunda Türklerle ilgili çikarilan gazeteleri de hatirlatmamiz gerekir. Mecidiye Müslüman Semineri'nin 1903-1904, 1915-1916 ve 1928-1933 yillan arasinda yilligi çikarilmistir. Oldukça kisa bir dönem çikmasina ragmen (9 Kasim-14 Aralik 1928), Revista Musulmanilor Dobrogeni (Dobruca Müslümanlann Dergisi) de önemli bir dergi olmustur. Makaleler özellikle köy halkina yönelikti, Tatarca yayinlanan bir siir ("Khiymetli dostum Asan'ga"13) ve kisa haberler disinda Romence olarak basilmistir. Gazetenin eie aldigi konular, 1928 yilinda iktidarda olan PNT (Partidul Na|ional Täränist = Köylüler Ulusal Partisi) partisinin etkisi altida kalmistir. Sayfalannda Dobruca'daki Turk ve Tatarlara yer veren diger bir gazete 1928'de yayinlanan Coasta de Argint (Gümüs Sahil) olmustur. Derginin 8, 9, 10 ve 11 sayilannda birer sayfa Osmanlica hazirlanmistir.14

ikinci Dünya Savasi'nin baslamasiyla birlikte Romanya'da hiçbir Türk gazetesi çikmamistir. 1947 yilinda komünisderin iktidara gelmesiyle basin siddetli bir sansüre tabi tutulmus ve Türk gazetelerin çikmasi sözkonusu bile olmamistir. Bu duruma istisna olarak, 1980'de Revista Cultului Musulman (Musulman Cemaatinin Dergisi) cikmisür. Derginin sadece bir sayisi nesredilp, Romence, Turkçe, Arapça ve Ingilizce yazilar içermistir. Derginin amaci, Romanya'daki komünist rejiminin müslümanlara karsi hösgörüsünü gostermek olmustur. 15 1989 devrimi sonucunda komünist rejimine son verilmesiyle Romanya'daki Türk basini yeniden dogmustur. Komünist rejiminin son yiüarinda ve demokrasinin ük yiUannda Renkler (1987, 1989, 1991, 1995) adii edebiyat dergisi çikmis ancak çok uzun ömürlü olmamistir. Romanya'daki Türkler ve Tatarlar kendi gazete ve dergilerini çikarmaya devam etmektedirler. Romanya Müslüman Tatar Türklerinin Demokrat Birligi'nin (U.D.T.T.M.R.) aylik dergisi Karadeniz, gençlik dergisi Cas ve periyodik olarak Kadinlar Dünyasi yayinlan vardir. Romanya Demokrat Türk Birligi'nin (U.D.T.R.) aylik dergisi Hakses ve gençlik dergisi olan Genç Nesil'dir. Ayni Birligi'nin Galati subesi 2001-2003 yillan arasinda Tuna Mektuplan dergisini cikarmistir. Bunlar disinda, 1930-1940 yillan arasinda çikmis olan Emel dergisinin devami oldugunu iddia eden Emel dergisi ile asín olan Nazar Look dergisi de çikmaktadir.

Türk Birligi Gazetesi

Turk Birligi Gazetesi ile îlgili Genel Konular

Turk Birligi Romanya'da uzun ömürlü Turk gazetelerinden biri olmustur.

Gazetenin merkezi Dobruca'nin Güneyinde, Turk nüfusun yogun yasadigi Pazarcik (Bazargic) kasabasindaydi. Adresi "Rahovei Sok. No. 18, Bazargic" olmustur. Turk Birligi, Dobruca'daki Turk ve Tatarlann kurdnklan, kiiltiirel ve yardimlasma faaliyederi ile ugrasan cemiyederden biri, "Turk Gençleri Dernegi"nin yayin organiydi. Grubun kuruculanndan biri, Jon Türkler hareketinin aktif üyelerinden biri olan Feridun Necati olmustur.16

Gazetenin hedefi ilk sayidan açiklanmis: "Türkü gaflet uykusundan uyandirmak" 17 ve besinci sayida detaylandinlmistir: "Gazetemizin meselegi Romanya Tiirklerinin Haklanni hükümetimizin kanunlan dahilinde mudafaa ve Gazi Türkiye'sinde dogan parlak inkilap günesinin aydinlatigi yollarda Dobruca Türküne rehberlik etmektedir." 18 Gazetenin sloganlan bu hedefleri desteklemistir: "Turk Kardes! Öz milletinin gazetesi olan Turk Birligi'ni dikkade oku ve onu sev! O, kasabali ve köylü bütün Tiirklerinin menfaatina causan bir Turk gazetesidir. O, senindir, sen onunsun!"; "Turk Birligi gazetesini oku ve okuttur!"; "Turk Birligi Gençli'gin Kulagi, Gençli'gin Gözü, Gençli'gin Düi'dir..."

1930 yilinda (18 §ubat-19 Mayis) ve 1934-1940 (6 Eylül 1934-16 Arahk 1930) yülan arasinda düzensiz olarak çikmisûr. Ilk dönemde ayda bir defa, farkli tarihlerde çikmistir. Ilk sayi 1 8 Çubat'ta, ikinci sayi 2 Mart'ta, ücüncü 1 Nisan'da ve son sayi 19 Mayis'ta yayinlanmistir. Sayfa sayisi açisindan da tutarsizlik görülmüstür. Ilk sayi bes sayfa, ikinci sayi tek sayfa, son iki sayi ise iki sayfadan olusmustur. Son dönemde Türk Birligi ayda iki defa basümistir. Sayfa sayisina gelince, bazi durumlarda, özel bayramlarda, anma günlerinde, sayfa sayisi artinlarak 4-5 sayfaya ulasmisûr. Örnegin Mustafa Kemal Atatürk'ün vefati 5 sayfada anlatilmistir.19

Gazetenin dagitim alani Dobruca ve Deliorman olmustur. Romanya'daki Türklere yönelik olmasina ragmen, nüfusun çogu Türk olan Ada Kale'de dagiüm noktalan yoktu. Bu durumun nedeni, "Türk Gençleri Dernegi'nin" o bölgede sube bulundurmamasi olabilir.20

Gazete Osmanlica, Latin alfabeli Türkce ve çok az Romence basümistir. Ilk dönemde gazete Osmanlica yazilmistir. Sadece birkaç teknik bilgi (adresi, matbaasi, ücreti) ve ilk sayinin ücüncü sayfasi Latinee harflerle yazilmistir. Ilk sayinin ücüncü sayfasinda Mustafa Kemal ile ilgili bir makale, gazetenin hedeflerini anlatan bir yazi, Í22et Ulvi'nin bir suri ve deyimler kösesi yeralmistir.21 1934 yilinda ga2ete tekrar çikmaya baslamis ve makalelerin hepsi Latin alfabesiyle yazilmistir. Romence dili birkaç reklamda ve Romen okuyuculara yönelik makelelerde kullanilmistir. Örnegin Atatürk'ün ölümünde, sahsiyetini ve önemini anlatan makale Romence yazilmisür.22

Ga2etnin finansmani konusunda kesin bilgiler yok, sadece tahminlerde bulunabilirÌ2. Ga2etenin satis, aboneliklerden ve reklamlardan elde edilen paralarla basildigini tahmin ediyoni2. 1930 yilinda ga2ete 3 Lei (Romen para birimi) ile saülmis ve 1934 yilinda fiyati 2 Lei'e indirilmistir. Yillik abonelik 200 Lei olmustur. Son sayfada yeralan reklamlar, Ba2arcik'te buluna sirkedere aitti.

Ga2etenin içeriginin oldukça cecidi oldugunu söyleyebiliri2. Romanya'daki Turk toplumunun sorunlan, Romanya ve Türkiye'nin iç politikasi, dis siyaset gibi konular ele alinmistir. Tarih ve kültürel içerikli makeleler de bulunmustur. Dü2ya2i degil, §iir yayinlanmistir.

Turk Birligi Gazetesi ve Romanya'daki Turk Toplumu

Gazetenin sayfalannda en genis yer Dobruca'daki Türklerin göcüne aynlmisür. 1878-1941 yillan arasinda goç Dobruca'daki Türk-Tatar toplumunu etkileyen en önemli olay olmustur. Bu sürecin sonunda Dobruca'mn demografik yapisi çok degismistir; 1878 yilinda Dobruca Romanya ne birlesirken 134.000 Turk ve Tatar var iken23, 1956 yilinda komünist Romanya'da yapilan ilk nüfus sayimi 14.239 Turk ve 20.469 Tatar göstermistir. 24 D30'lu yillara kadar göc rastgele, yasal bir çerçeve olmadan yapilmis ancak 1931 yilinda Hamdullah Suphi Tannöver'in Bükres Büyükelciligine gelmesi ile birlikte Turk ve Romen hükümederi bu olayi durdurmak için cözüm arayisina girmislerdir. Bu dönemde çikan Turk Birligi gazetesi, "Gelismeler" adii kösesinde bütün görüsmeleri aktarmistir.

Türkiye Cumhuriyeti'ndeki degisikliklere de ayn bir önem verilmistir. Örnegin "Göc Aleyhdarlan" makalesinde Türkiye Dobruca'daki toplumun "etnik kimligi"ni koruyabilecegi tek yer olarak göstermistir25. Yine Dobruca'daki Türkleri Anadolu'ya göc etmeye ikna etme çerçevesinde Turk basinindan kesider yayinlanmisür. Cumhuriyet gazetesinden aliñan bir makalede asagidaki hususlar belirtümistir: "Çorlu mintikasina yerlestirilen muhacirlann adedi 10.000'dir. Bunlar, hükümetin yardimina ve tahsisatina ihtiyaç hasil olmadan köyler teskil edilmis ve yalniz erazi verirerek istirahat ve muhafazalan te'min olunmustur. Esasen Romanya'dan gelen muhacirlarin ekserisi oradaki ev esyasini satarak geldikleri cihetle vakit ve hallen yerindedir. Bu sebeple hükümetten ancak ev ve toprak hususunda yardim beklenmektedir."26 Yine goç etme sürecinin çekiciligini artirmak için Türkiye'ye yerleseneler için olusturulan yerler idealist sekilde anlatilmistir: "her goçmene birer ev sÖ2Ü verildi, yeni köylerdeki evler büyük, beya2, idealdir"27, "herkese tahsis edilen toprak ekilmis sekilde sahibini bekliyor"28. Bu görüntü, farkli gerçekleri anlatan kaynaklar tarafindan yalanlanmistir: Türkiye'ye gidenlerin "fakirlik, hastalik ve ölüm"29 ile karsi karsiya kaldiklan anlaülmis ve Constantin ?. Sarry bir örnek vermistir: "Caliacra vilayeti Kocimar köyünden göc eden 300 aileden 200'ü öldü bile..."30. Göcmenlerin karsilastiklan sorunlarla ilgili görüsme ve mÜ2akereler de ga2ete redaksiyonu tarafindan yakindan takip edilmistir. Türkiye'nin Bükres Büyükelcisi Hamdullah Suphi Tannöver'in Romen makamlann temsilcileriyle yaptigi bir görüsme anlatilmistir: "SefirimÍ2Ín, Dobrucadaki Türk emlakinin Romen hükümetine devrini ve emlak paralannin yansi petrol ve yansi da on senede ödenmesi teklif edilmistir."31 Aslinda haber tarn olarak verilmemis cünkü o toplantida daha aynnüli konular görüsülmüstür. 13 $ubat 1935 tarihinde Hamdullah Suphi Tannöver ile Bükres Hükümeti ïçisleri Bakani Ion InculeÇ arasindaki görüsmenin baslangicinda Türkiye'nin temsilcisi göc nedenlerini anlatmis ve sonra Türkiye'ye ulasan Türklerin gitmeden once karsilastiklan sorunlan anlattiklanni belirtmistir. Tannöver Türkiye'nin Romanya'yi dost olarak gördügünü ve göcmenlerin karsilastiklan sorunlar nedeniyle bu iliskilerin bo2ulmasini istemedigini belirtmistir. Bu sorunlann cÖ2Ülmesi için Hamdullah Suphi Tannöver göc ile ilgilenen bakanlaiklann temsilcilerinden olusan bir karma komisyonun kumlmasini teklif etmistir. 32 Bu görüsmede ele aliñan konulann çogu 4 Eylül 1936 tarihinde inhalarían ve göc sürecini planlayan mukavelede de yeralmistir.

Türk Birligi ga2etesinin editörleri göc etmek isteyenlerin endiselerine de yer vermislerdir. Açikligia kavusturmak istedikleri konulardan biri Türkiye'de çalisma yerleri olmustur. Romanya ve Türkiye arasindan im2alanan anlasmalarda bu husus açik belirtilmemis olup, ba2i sesler bu konuda teminat istemistir.33 Bu talepler ilgili makamlar Ü2erine etki etmemis, 1936 Anlasmasinda yeralan göc sartlanna yenileri eHenmemistir. Zaten Turk Birligi ga2etesinde goç ile ilgili yorum veya degerlendirme yapan makalelerin sayisi oldukça a2dir.

Romanya'daki Müslüman toplumunun hayatini etkileyen önemli bir olay da kadi kurumlannin kapatilmasi olmustur. Berlin Andasmasi sonucunda Dobruca'nin Romanya ile tekrar bidesmesi sonrasinda 9 Mart 1880 tarihinde Dobruca Dü2en Yasasi onaylanmistir. Dobruca ile ilgili kamu idaresi, hukuk, maliye, silahli kuweder gibi hususlar yasa hükümleri arasinda yeralmistir. Osmanli dÜ2eninden miras kalan ve baslangiçta dikkatlice sekilde cÖ2Ülmesi gereken ba2i hukuki Ö2ellikler mevcuttu. Evlilik ve miras konulan için Müslümanlarin davalan için Ö2el mahkemeler kurulmus, bu mahkemelere Müslüman normlanna gore yargi yapma yetkisi verilmistir. Bu mahkemelerin çalismasi, Müftü'nün olmamasi nedeniyle gecikmistir. 1880 yilinda Hagi Mustafa Çerif Köstence Müftüsü, Enis - efendi ise Tulça Müftüsü olarak görevlendirilmistir. Her ikisi, Osmanli temsilciligi tarafindan Romen Hükümetine tavsiye edilmislerdir. Müftülerin atanmalan ile birlikte kadi kurumlan (Islam mahkemeleri) da olusmus ve bu durum, kapatilmalan konusundaki 1935'te yasa onaylanincaya kadar devam etmistir. ? Romen makamlann bu karan çok iyi karsilanmis olup, Turk Birligi ga2etesinde söyle bir ya2i cikmisur: "Bu sene, Romanyada Nisan ayindan itibaren ser'i mahkemeler lagvedildi. Bu müesselerin böylece tarihe kansügindan dolayi büyük bir kivanç duyduk. Yirminci asirda hiç bir akil ve mantikin kabul edemeyecegi nahos hadiseler, hep bu mahkemelerde cereyan etmekteydi."35

Romanya'daki Türklerin hayatinda egitim de önemli bir yer teskil etmistir. Tiirkiye'deki reformlann etkisi Dobruca'da da hissedilmistir. Kemalist reformlann Romanya'da uygulanmasina karsi olan ba2i gruplann olmasina ragmen Turk Birligi ga2etesini çikaran "Turk Gençler Dernegi" "...büyük Turk inkilabindan sonra kafami2 bira2 nurlandi. $imdi ilme susadigimi2i göstermege çabaliyoruz" 36 düsüncesindeydi. Mecidiye'deki seminer disinda ilkokullar (Mekteb - i subyan) ve ortaokullar (ruçtiye) vardi.37 Baska makalelerde Turk dili derslerinin yetersÌ2 ve kötü olmalan elestirilmistir: "Romanyada yasayan Türklerin Pa2arak, Silistre ve Köstencede dort sinifli birer ilkmektepleri bulunmakta ve bunlar cemaadar tarafindan idare edilmektedir. Bu mekteplere hükümet tarafindan romence muallimler tayin edildigi gibi, cemaadar tarafindan da tiirkçe muallimler tayin edilir. Turk, günde iki saat olarak dil ve din dersleri olarak okudulur ve diger dersleri okutmaga Turk muallimlerin hakki yoktur. Ilk mektepler hükümetin kontrol altinda is görmege ve resmi programi tatbik etmege mecburdurlar. (...) Sonra programlarda da bir kararsi2lik gÖ2e çarpmaktadir. Geçen sene kasabami2 Turk ilk mektebinde Tiirkçe dersler, günde 4-5 saat Romence okunduktan sonra veriliyordu. Hâlbuki Silistre'de ise sabahlan da Türkce dersleri verilmekteydi. Be2gin bir vücüd, yorgun bir kafa ile aliñan dersten hiç bir fayda temin edilemeyecegi asikârdir."38

Türkiye'deki dil reformu Romanya'da da etki göstermistir. Belli bir direnme olmasina ragmen (halkin bir kismi Latin alfabesini red etmistir) 1930 yilindan sonra Mecidiye Müslüman Semineri'nde ve Dobruca'daki bütün Turk ilk ve ortaokullarda Latin alfabesine geçilmistir. Romanya ile Türkiye arasindaki bir anlasmaya istinaden Türkiye'den ders kitaplan getirilmistir. Yine de bu geçis hi2Ü olmamistir. Latin alfabesine geçilmesini savunan Türk Birligi ga2etesi, alfabe reformunun hi2landirümasini defalarca talep etmistir. Bu konudaki makalelerden birinde "Romanya'da yasayan Türk a2inliginin kültür islerile ograsanlann bir an ewel hai etmeleri elzem oían islerden birisi de kitap meselesidir. Dobrucada bilhassa Kaliakra ve Durostor sancaklannda harf inkilabinin daha baslangicinda mekteblerde türk harfleriyle tedrisata baslandigi halde, ögretmen ve talebenin kitapsi2lik yÜ2Ünden ogradiklan 2orluk, bu güne kadar Í2ale edilememistir"39 denilmistir.

Türk Birligi ga2etesinde Latin alfabesine geçise ve dil reformuna genis yer aynlmis, tutumlan ise Ankara'daki resmi tutumla ayni olmustur: "Türk degisimi bir utku (2afer) daha ka2aniyor. Artik atalanmi2in ünlü (sank) ulusumu2u (millet) miras biraktigi bütün dillerin anasi oían 02 dilimÍ2Í konusacagi2. Osmanli Sultanlanni hüküm sürdükleri çagalarda (devir) Türkün Ö2benligini yok etmek için, temÍ2 Türk diline, Arap, Acem dillerinin kanstinlmasi )ói2ünden ulusal (milli) bir dil olmaktan çikmisti. Iste bundan ötürüdür ki, ya2ilan nesnelerden bir sey anlamiyan budunumu2 (halk) bilgi yaltmklanndan (ísik) cibil (mahrum) kaliyordu." 4° 1934 yüinda çikan ba2i makalelerde belirli kelimeler için (yukandaki paragrafta da görüldügü gibi) es anlamli kelimeler parante2 içinde ya2ilmistir. Okuyuculanni Dil Arastirma Kurumu (bugüngü Türk Dil Kurumu'nun selefi) tavsiye ettigi kelimeleri kullanmaya tesvik etmek maksadiyla 21-24 sayilarda bulunan "Ö2türkce Kelimeler" kösesinde tavsiye edilen kelimelerin es anlamlilan verilmistir.

Türk Birligi'nde Yansiülan îç ve Di§ Politika

Türk Birligi ga2etesinde Romanya ve Türkiye'nin iç ve dis politika konulanna da yer verilmistir. Romanya ile ilgili haberler genellikle hükümet degisikliklerini, yerel makamlann faaliyederini yansitmisûr. Ga2etenin herhangi bir siyasi egilimi oldugu söyleneme2. Her firsatta Türklerin Romanya'ya oían sadakatlan dile getirilmis, Romen makamlanna gösterdikleri adalet için tesekkür edilmistir. Iki Dünya Savasi arasindaki dönemin demokrasisi açisindan önemli oían 1937-1938 yillarinda çikan makaleler bu anlamda ilgi çekicidir. 1933 - 1937 yillannda Romanya'da Ulusal Liberal Partisi iktidarda olmustur. Türk Birligi ga2etesinin partiye bakisi ise su sekilde olmustur: "Üc buçuk sene ewel eski idarenin sukutile na2ik, idare va2Ìyetin feria, mali ve iktisadi buhranin memleketimÌ2 halki Ü2erinde tarn manasise hüküm sürdügü bir sirada mevkia gelmesine ragmen, gerek narici, gerekse dahili siyasetierile 4 sene mevkide kalan ve ciddi iradelerile umumun takdiri ka2anan nasyonal liberal firkasi hükümetinin memleket hesabina gösterdikleri faaliyet herkesçe malumdur."41 ?. Karol, 28 Aralik 1937 yüinda Basbakan olarak, 1937 seçimlerinde dördüncü sirada gelen partinin (Milli Hristiyan Partisi) üyesi olan sair Octavian Goga'yi seçmistir.42 iki Dünya Savasi arasindaki dönemde demokrasinin sonu olan bu eylem su sekilde yansitilmistir:

"MUH Liberal firkasina Istila eden Tataresku kabinasi, meb'us intihabinda yü%de hrh alamayip istifaya mecbur kalinca, Kral ha^retkri, MUH Hristiyan firkasini iktidar mevkiine getirdi. Milli Hristiyan firkasi; Ku%a ve Goga firkalanmn birlesmesiyle meydana gelmis mufrìt hristiyan ve millici birfirkaàr. Mamafih, Milli Hristiyan firkasi liderlerinin, türk ekalliyeti hakkmda gay et samimi ve her hususta musaadekâr bir siyaset takip etmekte olduklanm, sakhiyet sahibi kimseler teminat vermektedirler. '*3

Zayif, iç planda bo2ukluklan olan Goga Hükümeti, 10 Çubat 19 38 'de görevden alinmistir. Bu sekilde kraliyet diktatörlügü perspektifi açilmistir. 10 Çubat 1938 'de Kral II . Karol, Romen tarih ya2iciliginda "Krallik Diktatörlügü" ismiyle bilinen süreci baslatmistir. Romanya'daki siyasi rejimin bu yeni degisikligi Türk Birligi ga2atesi tarafindan farkli algdanmamistir: "Daima milletinin refah ve seadetini düsünen ve yüksek bir idareci oldugunu ispat eden Ulu hükümdanmi2 Kral Karol ha2retlerinin son defa yaptigi bu reform, Romen milli tarihinin en parlak sahifelerini teskil edecektir." 44 Romanya'daki Türk toplumun çok büyük olmadigini ve her duruma uyarak istediklerini elde etmek mecburiyetinde oldugunu düsünürsek, tum parti ve siyasi egilimlere olan bu olumlu tutumun nedeni anlasümaktadir.

Türkiye'deki iç durum konusunda Türk Birligi ga2etesinde Cumhuriyet'te meydana gelen degisiklikleri Oven makalaler yayinlanmistir. Genelde bu makaleler Türk basinindan alinmistir. Ulus ga2etesinden aliñan bir makalede asagidakiler yeralmistir: "Türkiyede endüstri isine fa2la önem verilmektedir. Demir yollan 1500 kilometrudan 5200 kilometruya çikanlmistir. Ve seneden seneye bu ilerilemeye artmaktadir."45 Türkiye konusundaki makalelerde Mustafa Kemal Atatiirk'e ayn bir yer verilmistir. Atatürk "Türkü ve Türklügü Í2mihalden kurtaran büyük Turk" 46 ; "Türkün gözbebegi" *7 ; "Ulu Önder" 48 olarak anlatilmistir. Atatürk'ün vefaü sonrasindaki sayinin tamami Atatürk konusunda olmustur. Romence ya2ilan az makalelerden biri de bu sayida yeralmisûr. Atatürk'ün önemini anlatan bu makalede "milyonlarca can için atalarinin sanlanna uygun serefli bir hayat bagislayan, milletini uyandiran..."49 önder olarak anlatilmistir.

Türk Birligi gazetesi dönemin uluslararasi durumunu da takip etmistir. Ancak dis politika konusundaki makaleler ne çok fazla ne de tatmin edicidir. Çogu Türk-Romen iliskileri, iki ulke arasindaki anlasmalar ve resmi ziyarederi anlatmis, iki ulke arasindaki yakinligi, isbirligini ve dosdugu vurgulamistir. Nadiren çok kisa haber olarak uluslararasi planda meydana gelen en önemli gelismeler anlatilmisür. "Turk - Romen yakinligi" adii makalede Türk-Romen iliskileri asagidaki sekilde anlatilmisür: "Türk milletinin, Romen millenne karsi besledigi derin saygi ve sevghinin Romen milletinde de aynen mevcud oldugunu görmekle istihar hisediyoruz".50

Türk Birligi Gazetesi'nde Yansitilan Dobruca'daki Türk Kültürü

Edebi çalismalar dergide daha az yer almisür. Düzyazi hiç, bazi sayüarda siir yayinlanmisür. Dobruca'daki en önemli Türk sairlerin siirlerine Türk Birligi gazetesinde yer verilmemistir. ^iirlerin çogu milliyetçi temalar islemis veya Atatürk'le ilgili olmustur. Türk Birligi'nde yaymlanan siirlerin çogu Türkiye'deki sairlerin çalismalandir. Bu konuda önemli bir örnek Izzet Ulvi'nin, Türk Ocaklanna ithaf ettigi "Sönmez Ates" baslikli siiridir. Bu siir Turk Yurdu dergisinin 204. sayisinda yayinlandiktan sonra, Tük Birligi gazetesi de yayinlar.51

§iir disinda Türk Birligi farkli edebiyat çalismalar yayinlamamistir ancak okuyuculanna bazi tavsiyelerde bulunmustur. Tavsiye edilen çalismalar çagdas Türkiye'de popüler olan eserler olmustur. Bunlardan biri Aka Gündüz'ün "Mavi Yildinm" adii çalismasi olmustur: "...okuyan veya temsilini gören her Türkün duydugu bedii ve muli heyecan asía tarif edilemez".52

Türk Birligi gazetesi bölgedeki Türk eserlerini degerlendirme girisiminde bulunmustur. Bu konu ile ilgili olarak gazetede yayinlanan bir llanda asagidaki hususlar yeralmisûr: "Çok temiz ve saf bir dile sahip oían Dobruca ve Deliorman Türklerinin öz mali oían türkü, mani, darbi mesel, yakma ve ilah gibi Dobruca ve Deliorman halk edebiyatina aid eserleri toplamaga ve ga2etemÌ2 vasitasile nesre karar verdik. (...) Sayin okurlanmi2, yasadiklan muhidarda igittikleri ve bildikleri eserleri ga2etemiz idarehanesine, lütfen göndermelerine rica ediyoruz."53 Bu ilan sonuçsuz kalmis cünkü derginin müteakip sayúarinda bu girisimlerle ilgili hiçbir kayit olmamistir.

Bazi makaleler eski aliskanliklan elestirerek yeni adederi savunmustur. Bu makalalerden birinin konusu dügünler olmustur: "Dobrucada soysal yasayisimizin kötü adederinden biri de, dügünlerde - gösteris kabilinden - yaptigimiz fuzuli masraflardir (...) Bu türlü feria görenekler yüzünden maddi olarak çok sarsilan genç aile hayatina ilk adimini atarken sukutu hayale ogramakta ve bu yiizden de pek tabu olarak dirlik ve düzenlik bozulmakta, nihayet aynlik ve sefaleti intaç etmektedir".54

Köy bölgelerindeki kültür düzeyini tespit etmek ve köylerde yasayan Türklerin egitim düzeyini artirmak maksadiyla "Köy gezileri" adii makale sensi yayinlanmistir. Köylerdeki kültür düzeyi konusundaki bu makalelerden birinde asagidaki hususlar belirtilmistir: "Çok aa olmakla beraber itiraf edelim ki, Dobruca Türk köylüsü kültür isleri hakkinda her vakit lâkayd kalmis ve yahut bu yolda tesvik ve tenvir edilmemistir"55. Bu seri çok uzun süreli degil, sadece bes sayida yayinlanmistir.

Tarih konulu makalelerin sayisi biraz fazladir. Necip Asim Yaziksiz tarafindan "Celâleddin Harzemsah" 56 adii kitaba yapilan önsöz disindaki makalelerin tümü Gagauzlann tarihi ile ilgili olmustur. Gagauz'larla ilgili makaleler arasinda Yasar Nabi tarafindan Ulus gazetesi için yazilan ve Türk Birligi57 gazetesinde yayinlanan makaleler ile Gagauz kökenli meshur Türkolog Mihail Guboglu58'nun makalesi yeralmistir. Bütün bu çalismalar Gagauzlann Türk olduklanni ispadamayi hedeflemistir. Türk Birligi gazetesinin Gagauzlara gösterdigi ilgi Gagauz toplumunun da dikkatini çekmistir; bu konu ile ilgili olarak bir Gagauz Türk Birligi gazetesine söyle bir mektup yazmistir: "Türk Birligi gazetasi, Gagauzlann soyunu, nereden geldiklerini anlatan yazilar yazmaktadir. Bu yazilar, biz Gagauzlan çok sevindirdi, hem de çok kendine çekti. §indiyedek birisi çikipta biz Gagauzlar için böyle bir seyler yapmaga özenmemis, biz de karanlikta kalmisiz..."59. Türk Birligi gazetesinin Gagauzlara gösterdigi bu büyük ilgi, Türkiye'nin Bükres Büyükelcisi Hamdullah Suphi Tannöver'in tutumundan da kaynaklanmistir. Gagauzlann Türkiye'ye göc etmelerini aktif olarak destekleyen Büyükelci Bükres'e geldikten sonraki aylarda yazdigi bir raporda Gagauzlann Türk olduklanni savunmustur: "Romanya'nin Besarabya ve Dobruca kitalannda, Bulgaristanin Varna sancaginda (Gagau2) denilen kücük bir kisim halk vardir ki ana diu Türkce me2hebi de Hristiyan Ortodokstur."60.

Romanya'daki Turk basinin tannine bakarsak, bu konuda Türk-Tatar toplumu baya aktif oldugunu soyleyebilirÍ2. Ba2i ga2eteler, Jon Türklerinin ga2etelerinde gördügümüz gibi, bir idealin, fikrin temsilcileri olmuslardir. Digerleri siradan insanlara ilham olup Turk kültürünü tanitmak için calcular. Romanya'daki Turk gazeteceligi gelismis olmasina ragmen ayni 2amanda aitarli oldugunu söyleyemeyi2. Ga2eteler birkaç ay, en sanshlan birkaç sene çikmistir. içeriklerini incelerken, Emel ve birkaç dergiden baska hiç birisi etkilemiyor.

Turk Birligi genel durumdan bir istisna degildir. Bes yildan fa2la çikan ga2ete, U2un ömürlü ga2eteler kategorisine girer. Ga2etenin editörleri Dobruca'daki Türkler arasinda Mustafa Kemal Atatürk'ün reformlerini tesvik etmislerdir. Siyaset alanda, Romen devietine karsi, Turk ga2etelerinin genel çÏ2gisini izlenmistir: Romen yetkililer ile isbirligi ve Romen siyasetine karsi pasiflik. Turk Birligi büyük bir yayin alanina sahip olmasa da, kideler arasinda etkili olmustur.

Fakat kültür açisindan, Turk Birligi en önemli ga2etelerden degildir. Edebiyat açisindan birkaç siirden baska hiçbir eser yayinlanmamistir. Çiirlerin de çogu Turk sairlerin Türkiye'de yayinladiklan eserlerdir. Bu genel duruma istisna olan Gagau2lar tarihi ile ilgili ya2ilardir.

Neticede Turk Birligi Romanya'daki Türklerin basin tarihinde önemli bir rol oynadigini soyleyebilirÍ2.

Footnote

1 Romulus Seisanu, Dobrogea - Gurile Dunärii §i Insula fferpUor- Schifa Monografica (Dobruca - Tuna'nin Agizlan ve Yilan Adasi - Taslak Monografi), Universul gazetesinin matbaasi, Bükres, 1928, s. 264.

2 Grégoire Danesco, La Dobroudja. Etude de Geographie Physique et Etnographique, Imprimerie de Lindependance Roumaine, Bucarest, 1903, s. 165.

3 Ibrahim Temo, íttihad ve Terakki Cemijetinin Tesekkili ve Hidematt Vatniye ve înkilah Milliye Dair Hatiratim, Romanya-Mecidiye, 1939, s. 67.

Footnote

4 Temo, age., s. 124.

5 Trandafir Djuvara, Mes Missions Diplomatique. Helgrade-Sofia-Constantinople-Galatiç-èruxelles-Le Havre-Luxembourg, Athènes, 1887-1925, Felix Alean, Paris, 1930, s. 98.

6 Mehmet Niyazi, "Dobruca Müslüman Matbuatinin Bir Tarlhçesi", Hak Sös^ Sayi 18, 14 Agustos 1922, s. 2.

Footnote

7 Müstecib Ülküsal, Dobruca ve Türkler, 2. baski, Türk Kultur Arasürma Enstitüsü Yayinlan, Ankara, 1987, s. 174.

8 Ülküsal, age.,s. 175.

9 Ülküsal, age.,s. 175.

>o Halk, Sayi 1, 20 Çubat 1936, s. 1.

» Çardak, Sayi 1, 5 Kasim 1937, s. 1.

Footnote

12 Bora, Sayi 1, Mart 1938, s. 1.

13 Revista Musulmanilor Dobrogeni, Sayi 6, 14 Aralik 1928, s. 2.

14 Ülküsal, age., s. 174.

15 Kewsta Cultului Musulman, Sayi 1, Ekim 1980.

Footnote

16 "Hazin bir yildönümü", Türk Birligi, Sayi 60, 15 Ikincikânun 1938, s. 1.

17 Salih Zekki, "MÜJDE EY TÜRK gpnei", Türk Birligi, Sayi 1, 18 Çubat 1930, s. 3.

18 Türk Birligi, Sayi 5, 6 Eylül 1934, s. 1.

20 Türk Birligi, Sayi 6, 4 Birincikânun 1938.

20 Türk Gençleri Dernegi merkezi Bazargic (Pazarcik)'ta olmujtur. Silistre ve Köstence'de fubeleri vardi.

Footnote

21 Türk Birligi, Sayi 1,18 Çubat 1930, s. 3.

22 Hilmi H. Orner, "A murk un Çef (Bir Çef Öldü), Türk Birligi, Sayi 6, 4 Birincikânun 1938, s. 4.

23 Baron de Hogguer, Renseignements sur la Dobroud/a, son état aäuel, ses resources et son avenir, Bucarest, 1879, s. 40. 1878 yilinda Romen Dobrucasi Güney topraklari kapsamiyordu. Cadrilater adiyla taninmis. olan Güney Dobruca, 1913-1940 yillan arasinda Romanya'ya ait olmustur..

24 Romanya îstatistik Enstitüsü sitesinden aknan bilgiler, http://www.insse.ro/cms/files/RPL2002INS/vol4/ tabele/tl .pdf (Erisim Tarihi: 10.01.2013).

25 "Göc Aleyhdarlan", Türk Birligi, Sayi 54, 28 Temmuz 1937, s. 1.

Footnote

26 "Muhacir îskâni", Türk Birligi, Sayi 10, 17 Te?rinewel 1934, s. 1.

27 "Her göcmen bir ev sahibi olacak", Türk Bir/igi, Sayi 31, 8 §ubat 1936, s. 1.

28 "Trakyada göcmenlerin vaziyeti", Türk Bir/igi, Sayi 59, 15 Birincikânun 1937, s. 2.

29 Ion Neicu, "Emigrarea turcdlor" (Türklerin Göcü), Dobrogea Junä, Sayi 173, 11 Eylül 1937, s. 1.

30 Const ?. Sarry, "Tot emigrarea turcilor" (Yine Türklerin Göcü), Dobrogea Junä, Sayi 164 - 165, 31 Agustos 1937, s. 1.

31 'Türkiyenin Romanyadaki Türk emlakine dair teklifi", Türk Biriig, Sayi 15, 6 Mart 1935, s. 2.

32 Basbakanlik Cumhuriyet Arsivi, 030.10./247.668.16., 28 Çubat 1935, s. 2 - 3.

33 "Göcmen Türk mualimleri ne olacak?", Türk Biriig, Sayi 53, 12 Temmuz 1937, s. 1.

Footnote

34 'TLegea pentru modificarea si abrogarea unor articole din legea pentru organizarea judecátoreascá" (Yargi Tegkilattnin bazi maddelerinin kaldirilmasi kanunu) , Monitorai Ofiäal, Sayi 79, 3 Nisan 1935.

35 Ö. Aziz, "Kadiliklarin kalkmasini niçin istedik?", Turk Birlig, Sayi 18, 23 Nisan 1935, s. 4.

36 "Maarifimiz", Turk Birligi, Sayi 18, 15 Birincikânun 1937, s. 1.

37 Yusuf Uralgiray, Romanya'da Turk ve Islam Kültürii. Dobruca'nin dünü, biigiinii vejarim, Ankara Universités! Basimevi, Ankara, 1981, s. 316 - 317.

Footnote

38 Azi2, "Mektepler açUdi", Türk Birlig, Sayi 57, 22 Eylül 1937, s. 1.

39 M. K., "Dobruca türk mekteplerinin kitap derdi", Türk Birligi, Sayi 37, 7 Haziran 1936, s. 1.

40 Ö. A., 'OZ Dilimiz", Türk Birligi, Sayi 11,5 Birincikânun 1934, s. 1.

Footnote

41 "Sancagimiz idaresinin faaliyeti", Türk Birlig, Sayi 49, 10 Mayis 1937, s. 1.

42 îki Dünya Savaçi arasinda Romanya'nin seçim sistemi, parlamenter çogunlugunun olusmasma yönelik kurulmustur. 1926 ydmda hazirlanan özel bir yasa, verilen oylarin en az %40'm toplayan ve sepmlerde ilk surada olan partiye, Milletvekilleri Meclisi'ndeki koltuklartn %70'ini vermistir. Ayni zamanda her seçimden önce Kral, Anayasa'da belirtilmis olan görevi çerçevesinde, en büyük muhalefet partisinden Bajbakan görevlendirmistir. Basbakan Parlamento 'nun iki odasim kapatarak, yerel icra yapilanmn destegi ile, bazen îçisleri ve Adalet Bakanliklari aracikgiyla bash kurarak, oldukça egitimsiz olan seçmen grubunun zaafiyetinden faydalanarak, oylarin en az %40 oranini elde etmeyi ba§armi|tur. Aralík 1937'de hiç bir parti oylann %40'ni toplayamadigi için sistem blöke olmustur.

43 Aziz, "Milk Hristiyan firkasi ve Türkler", Türk Birlig, Sayi 61, 11 Çubat 1938, s. 1.

44 Aziz, 'Yeni rejimin ilanindan sonra...", Türk Birlig, Sayi 66, 18 Agustos 1938, s. 2.

Footnote

45 "Türldyenin yenile^mesi", Türk B/r/ig/, Savi 66, 32 $ubat 1936, s. 2.

46 Türk Birligi, Sayi 1, 12 Çubat 1930, s. 3.

47 Türk Birügi, Sayi 43, 29 Birincitegrin 1936, s. 1.

48 Türk Birügi, Sayi 2, 25 Agustos 1938, s. 1.

49 Azis, age., s. 4.

50 "Türk - Romen yakinligi", Türk Birligi, Sayi 46, 1 1 Mart 1937, s. 1 .

51 Türk Birügi, Sayi 1, 12 ßubat 1930, s. 3.

52 Aziz, "Milli Hiristiyan firkasi ve Türkler", Türk Birügi, Sayi 44, 11 Birincikânun 1936, s. 1.

Footnote

53 "Bir Rica", Türk Birligi, Sayi 31, 8 ßubat 1936, s. 2.

54 Aziz, "Bizde dügünler", Türk Birlig, Sayi 24, 22 Agustos 1935, s. 1.

55 Aziz, "Köy gezileri: Köylerimizde Kultur", Türk Birligi, Sayi 32, 23 Subat 1936, s. 1.

56 Kurun, "Cengiz, Tlmudenk kimdir?", Türk Birligi, Sayi 17 - 18, 23 Nisan 1935, s. 4.

57 Ya§ar Nabi, "Türk Gagauzlar", Türk Birligi, Sayi 34 - 38.

58 Mihail Guboglu, "Tarih Kar^isinda Gagauzlar", Türk Birligi, Sayi 19, 6 Eylül 1939, s. 3.

59 P. Kogucuoglu, "Kimlerdir Gagauzlar?..", Türk Birlig, Sayi 19, 6 Eylul 1939, s. 3.

Footnote

60 BCA, 030.10./246.666.30., 18 Ocak 1932, s. 2.

References

Kaynaklar

Ar§iv belgeleri

Ba§bakanlik Cumhuriyet Arçivi, 030.10./247.668.16.

Ba§bakanlik Cumhuriyet Arsivi, 030.10./246.666.30.

Gazeteler

Anuarul Seminarului Musulman din Medgidia (1903-1904, 1915-1916 ve 1928-1933).

Analele Dobrogei (1936).

Aydinlik (1933).

Bora (1938).

Ceardak (1937 -1940).

Dobruca Sadasi (1910).

Deliorman (1937 - 1938).

Dobrogeajunä (1914, 1919, 1937).

Dobruca Sözü (1919).

Emel (1940).

Coasta de Argint (1928).

Hak SÖ2 (1922, 1929 - 1940).

Halk (1936).

Isik (1914).

Mektep ve Aile (1915).

Monitorili Oficial (1935).

Revista Musulmanilor Dobrogeni (1928).

Romanya (1921 - 1936).

Sadakat(1897).

Tan (1921).

Teçvik (1910 -1911).

Tuna (1933, 1936-1938).

Türk Birligi (1930, 1934 - 1940).

Yddirim (1934 -1938).

Kitap ve Makaleler

AZÌZ Omer (1935) Kadiliklann kalkmasini niçin istedik?, Türk Birligi, Sayí 1 8, s. 4.

AZÎZ (1935) Bizde dügünler, Türk Birligi, Sayí 24, s. 1 .

AZÍZ (1936) Köy gezileri: Köylerimizde Kultur, Türk Birligi, Sayí 32, s. 1.

AZÎZ (1937) Mektepler açildi, Türk Birligi, Sayí 57, s. 1.

AZÍZ (1938) Milli Hristiyan firkasi ve Türkler, Turk Birligi, Sayí 61, s. 1.

AZÍZ (1938) Yeni rejimin ilanindan sonra..., Türk Birligi, Sayí 66, s. 2.

DANESCO Grégoire (1903) La Dobroudja. Étude de Geographie Physique ét Etnographique, Imprimerie de Lindependance Roumaine, Bucarest.

DJUVARA Trandafir G. (1930) Mes missions diplomatiques. Belgrade - Sofia - Constantinople - Galatz - Bruxelles - Le Havre - Luxembourg - Athènes, 1887 - 1925, Felice Alean, Paris.

GUBOGLU Mihail (1939) Tarih Karsisinda Gagauzlar, Türk Birligi, Sayi 19, s. 3.

HOGGUER Baron (1879) Renseignements sur la Dobroudja, son état actuel, ses resources et son avenir, Bucarest

KOSUCUOGLU P. (1939) "Kimlerdir Gagauzlar?..", Turk Birligi, Sayi 19, s. 3.

NEICU Ion (1937) "Emigrarea turcilor" (Türklerin Göcü), Dobrogea Junä, Sayi 173, s. 1.

NÎYAZÎ Mehmet (1922) Dobruca Müslüman Matbuaünin Bir Tarihçesi, Hak Söz, Sayi 18, s. 2.

OMER Hilmi H. (1938) "A mûrit un Çef ' (Bir §ef Öldü), Turk Birligi, Sayi 6, s. 4.

SARRY Const. ?. (1937) 'Tot emigrarea turcilor" (Yine Türklerin Göcü), Dobrogea Junä, Sayi 164 165, s. 1.

SEIÇANU Romulus (1928) Dobrogea - Gurile Dunàrii ci Insula Çerpilor- Schitä Monografica (Dobruca- Tuna'nin Agizlan ve Yilan Adasi - Taslak Monografi), Universul gazetesinin matbaasi, Bükres.

TEMO Ibrahim (1939) îttihad ve Terakki Cemiyetinin Tesekkili ve Hidemaü Vatniye ve inkilabi Milliye Dair Hatiraüm, Romanya-Mecidiye.

URALGIRAY Yusuf (1981) Romanya'da Turk ve Islam Kültürü. Dobruca'nin dünü, bügünü ve yanni, Ankara Universitesi Basimevi, Ankara.

ÜLKÜSAL Müstecib (1987) Dobruca ve Türkler, 2. baski, Türk Kultur Arasürma Enstitüsü Yayinlan, Ankara.

ZEKKI Saüh (1930) "MÜJDE EY TÜRK genci", Türk Birligi, Sayi 1, s. 3.

Internet sayfalan

http: / 7www.insse.ro /cms /files /RPL2002INS /vol4/tabele /ti .pdf (Erisim Tarihi: 10.01.2013).