Saglik çalisanlarinda igne batmasi ve cerrahi aletlerle olan yaralanmalar/Needle sticks and injuries due to surgical instruments in health care providers

Headnote

ÖZET

Amaç: Saglik çalisanlari çalisma ortaminda birçok risk ve tehlike ile karsilasabilmektedir. Bu çalismada hastanemizde 3 yil içerisinde görülen mesleki yaralanmalarin degerlendirilmesi ve alinabilecek önlemlerin irdelenmesi amaçlanmistir.

Yöntemler: Bu çalisma Mayis 2010-Nisan 2013 tarihleri arasinda üçüncü basamak bir üniversite hastanesinin enfeksiyon kontrol komitesi tarafindan düzenlenen 40 adet saglik personeli yaralanma formunun geriye dönük incelenmesi sonucu yapilmistir.

Bulgular: Yas ortalamasi 28,5±7,8 yil olan 40 hastane personelinin müracaat ettigi tespit edildi. Olgularin 21'i erkek 19'u kadindi. En fazla olgu grubunu hemsireler (16/40) olusturmaktaydi. En fazla yaralanma cerrahi servislerde olmustu. Basvuran olgulardan 3'ü acil serviste çalismaktaydi. Olgularin 36'si igne batmasi, 2'si kesici alet yaralanmasi ve 2'si de mukozal temas sonucu yaralanmisti. Yaralanma sonucu olgularin 39'u yaralanan bölgeyi temizlemisti. Bir olgu ise yaralanan bölgeyi sikarak kanatma islemi uygulamisti. Olgularin 25'inde yaralanmanin hangi hastada kullanilan malzemeden oldugu bilinirken 15'inde yaralanma nedeni olan malzemenin kullanildigi hasta bilinmiyordu. Yaralanma sonrasi bir olguda hepatit B gelisti. Bu personel de enfeksiyon kontrol komitesine erken dönemde basvurmayip aktif hepatit bulgulari gelistikten sonra basvurmustu.

Sonuç: Saglik çalisanlari kan ve vücut sivilariyla olan mesleki maruziyet hakkinda egitilmelidir. Kan yada kan ürünleriyle temas sonucu yaralanmasi olan saglik personelleri vakit kaybetmeden enfeksiyon kontrol komitesine basvurmalidir.

Anahtar kelimeler: Hepatit B, igne batmasi, saglik personeli

ABSTRACT

Objective: Health caregivers are facing various risks and hazards in their working environment. In this study the evaluation and examination of measures to be taken was aimed among occupational injuries in our hospital in the last three years.

Methods: This study was performed as a retrospective investigation of 40 records of injury for health care providers that detected by infection control committee of a tertiary care university hospital between May 2010 and April 2013.

Results: Forty health care providers mean aged 28.5±7.8 years submission were included. There were 21 male and 19 female subjects. Most cases were the nurses (16/40). The majority of the injuries occurred in the surgical wards. Among the submissions, only 3 were working in the emergency service. The type of injuries were needle stick in 36 cases and injuries due to surgical instruments in 2 cases and mucosal exposure in 2 cases. Following injury, 39 cases confirmed that they cleaned the injured area. In one case, the injured area was exsanguinated by squeezing. The cause of injury was known by 25 cases; however, 15 cases did not know the causative material. In one case hepatitis B developed after injury. This case did not apply to the infection committee early stage but referred after the development of signs of active hepatitis.

Conclusions: Health care providers should be educated about the risks of occupational body fluids and blood exposures and after exposure to blood or blood products they should apply to the infection control committee without delay.

Key words: Hepatitis B, needle stick, health care providers

GIRIS

Saglik çalisanlari çalisma ortaminda birçok risk ve tehlike ile karsilasabilmektedir. Damlacik yoluyla bulasan enfeksiyon hastaliklari, igne batmasi, perkütan yaralanma ve kan yada vücut sivilarinin mukozal temasi sonucu maruziyet bu risk ve tehlikeler arasinda önemli yer tutmaktadir. Saglik personelleri enfekte kan yada vücut sivilarina maruz kalma sonucunda önemli morbidite ve mortaliteye neden olabilen hepatit B (HBV), hepatit C (HCV) ve insan immün yetmezlik virüsü [human immunodeficiency virus (HIV)] gibi etkenlere bagli enfeksiyon hastaliklarina yakalanabilir [1].

Her türlü koruyucu önlem alinmasina ragmen mesleki temaslarla enfeksiyon bulasi hala devam etmektedir. Bulasma esas olarak perkütan ya da mukoza araciligiyla olmaktadir. Perkütan yol; enjektör ya da diger sivri uçlu aletlerin batmasi, kesici aletler ile derinin kesilmesi ve soyulmasi, yaniklar ve baska bir nedenle derinin hasarlanmasi sonucu bütünlügün bozulmasi ile olurken, göz, burun ve agizdaki mukoza üzerine kan siçramasi sonucu mukozal yolla da olabilmektedir [2]. Ancak temaslarin çogu enfeksiyonla sonuçlanmamaktadir. Belirli bir temasin ardindan ortaya çikan enfeksiyon riskini; patojen, temasin yolu, temas edilen kan miktari ve temas sirasinda hastanin kaninda bulunan virüsün miktari belirlemektedir [3]. HIV ile infekte kanla perkütan olarak maruziyet sonrasi HIV bulas riski yaklasik %0,3, mukozal temas sonrasi %0,09'dur. HBsAg ve HBeAg pozitif kan ile temas sonrasi hepatit B gelisme riski %22-31 iken, HBsAg pozitif fakat HBeAg negatif ise risk %1-6 arasindadir. HCV pozitif kaynak ile perkütan temas sonrasi anti-HCV serokonversiyon insidansi %1,8'dir [4].

Bu çalismada, mesleki maruziyet nedeniyle HBV, HCV, HIV ve diger birçok enfeksiyon hastaligi açisindan yüksek risk grubunda olan saglik personelinin, mesleki yaralanma oranlari ortaya konularak bu konuda alinmasi gereken önlemler yeniden gözden geçirilmistir.

YÖNTEMLER

Bu çalisma Mayis 2010-Nisan 2013 tarihleri arasinda üçüncü basamak bir üniversite hastanesinin enfeksiyon kontrol komitesi (EKK) tarafindan düzenlenen saglik personeli yaralanma formlarinin geriye dönük incelenmesi sonucu yapilmistir. Bu tarihler arasinda toplam 40 saglik personelinin EKK'ye yaralanma sikayeti ile basvurdugu ve yaralanma formu düzenlendigi tespit edildi. Maruziyet sonrasi EKK'ye basvuru yapan personellerin HBsAg, Anti HBs, Anti HBc IgG ve Anti HCV test sonuçlarina, yaralanmaya neden olan malzemenin kullanildigi hasta biliniyorsa hastanin HBsAg, Anti HCV ve Anti HIV sonuçlarina bakildi. Yarali personellerin meslek gruplari, çalistigi birimler, yaralanma sonrasi yapilan uygulamalar ve demografik verileri degerlendirildi. Sonuçlar SPSS 15.0 Paket programina girilerek istatistik degerlendirilmesi yapildi.

BULGULAR

Mayis 2010- Nisan 2013 tarihleri arasinda EKK'ye yas ortalamasi 28,5±7,8 (en küçügü 16, en büyügü 46) yil olan 40 saglik personelinin yaralanma sikayeti ile müracaat ettigi ve yaralanma kayit formu düzenlendigi tespit edildi. Olgularin %52,5'i erkek %47,5'i kadindi. En fazla olgu grubunu hemsireler (16/40) olusturmaktaydi. En fazla yaralanma cerrahi servislerde olmustu. Basvuran olgulardan 3'ü acil serviste çalismakta idi (Tablo 1).

Olgularin %90'i igne batmasi, %5'i kesici alet yaralanmasi ve %5'i de mukozal temas sonucu yaralanmisti. Yaralanma sonucu olgularin 39'u su, sabunlu su yâda batikon ile yaralanan bölgeyi temizlemisti. Bir olgu ise yaralanma bölgesini sikarak kanatma islemi uygulamisti. Olgularin %62,5'inde yaralanmanin hangi hastada kullanilan malzemeden kaynaklandigi bilinirken %37,5'inde yaralanmaya neden olan malzemenin kullanildigi hasta bilinmiyordu. Yaralanmaya neden olan malzemenin kullanildigi hastalarin 6'sinda HBsAg, 2'sinde de Anti HCV pozitifti. Anti HBs yarali personellerin %72,5'inde pozitif iken, %27,5'inde negatifti (Tablo 2). Yaralanma sonrasi basvuran personellerin 20'sinin Hepatit B asi programina alindigi tespit edildi (Tablo 3). Yaralanma sonrasi bir olguda akut hepatit B enfeksiyonu gelisti. Bu olgunun EKK' ye yaralanmadan hemen sonra degil, akut hepatit B bulgulari gelistikten sonra basvuru yaptigi tespit edildi.

TARTISMA

EKK tarafindan kayitlarin tutuldugu 3 yillik sürede toplam 40 saglik personeli yaralanma nedeniyle basvurmustu. Meslek gruplarina bakildiginda en fazla yaralanan personelinin hemsireler (%40) oldugu tespit edildi. Hemsireleri temizlik personeli, ögrenci, doktor ve sekreter (sirasiyla %35, %15, %7,5, %2,5) yaralanmalari izlemekteydi. Kaya ve ark. [5] Diyarbakir egitim arastirma hastanesinde 4 yillik sürede EKK' ye yaralanma sonrasi müracaat eden saglik personellerinin en fazlasini hemsireler ve temizlik personelinin olusturdugunu, doktorlarin ise en az sayida oldugunu bildirmislerdir. Merih ve ark. [6] yaralanmaya en fazla maruz kalan saglik personelinin temizlik personeli oldugunu bunu hemsirelerin izledigini, en fazla yaralanmanin ise çöp toplama sirasinda olustugunu bildirmislerdir. Kisioglu ve ark. [7] bir üniversite hastanesinde 450 saglik personelini içeren anket çalismalarinda, katilimcilarin % 36,2'sinin son 1 yil içinde yaralanmaya maruz kaldiklarini, yaralanmanin en fazla hemsire, ögrenci ve doktorlarda oldugunu bildirmislerdir. Bizim çalismamizda da hemsireler en fazla yaralanan personeldi. Bunu sirasiyla temizlik personeli, ögrenci ve doktorlar izlemekteydi. Hemsirelerin aceleci ve tedbirsiz davranislarindan, ögrencilerin tecrübesizliklerinden, temizlik personellerinin ise tibbi atiklarin uygun atik kutularina atilmamasindan dolayi yaralanmis olmalari muhtemeldir. Saglik personellerinin önemli bir kismi yaralanmayi önemsiz olarak degerlendirmekte, EKK'ye müracaat etmemekte ve herhangi bir sey yapmamaktadirlar [8]. Kisioglu ve arkadaslarinin yaptigi anket çalismasinda yaralanma orani çok yüksek oldugu görülmektedir. Gücük ve ark. [9] kesici-delici alet yaralanmalarinin sikligini belirlemek amaciyla cerrahisi servisinde çalisan 87 saglik personelini 5 ay izlemisler. Bes ay sonunda toplam 101 yaralanma oldugunu bildirmislerdir. Altiok ve ark. [10] delici kesici aletle yaralanan saglik personelinin %87,3'nün yaralanmayi rapor etmedigini bildirmislerdir. Bizde hastanemizde EKK'ye basvuran personelden daha fazlasinin yaralandigini düsünmekteyiz.

Yaralanma cerrahi servislerde daha sik görülmektedir [7]. Arastirmamizda da en fazla yaralanma cerrahi servislerde olusmustu, bunu sirasiyla dahili servisler, ameliyathane, yogun bakim, acil servis, kan alma ve dogumhane izlemekteydi. Cerrahi servislerde hasta ile temas daha fazla olmakta ve delici kesici aletler daha fazla kullanilmaktadir. Saglik çalisanlarinin %79,1'i çalisma hayatinda en az bir kez delici kesici aletle yaralanmaktadir. Ignelerin kullanildiktan sonra kapaklari kapatilmadan keskin atik kutularina atilmasi önerilmesine ragmen igne yaralanmalari halen saglik personellerindeki en sik yaralanma nedenidir [10]. Bizim çalismamizda da olgularin %90'i igne batmasi sonucu yaralanmisti. Hasta kani ve/veya diger vücut sivilari ile parenteral veya mukoza yoluyla temas eden saglik personeli yaralanma bölgesini su ve sabun veya uygun bir antiseptikle yikamalidir. Mukoza temasinda temas bölgesinin bol suyla yikanmalidir. Daha sonra zaman geçirmeden EKK'ye müracat etmelidir. Temas bölgesi sikma, emme, kanatmaya çalisma ile kesinlikle travmatize edilmemelidir [11]. Bizim arastirmamizda bir hasta yaralanma sonrasi sikarak kanatma islemi uygulamis, erken dönemde EKK'ye basvurmamisti. Bu olguda akut hepatit B gelismisti. Diger personellerin tamami yaralanma bölgesini su yada antiseptik solüsyonlarla temizlemislerdi.

Olgularin %37,5'inde yaralanmaya neden olan malzemenin hangi hastada kullanildigi bilinmiyordu. Kaynagin belli oldugu yaralanmalarda hastalarin 6'sinda HBsAg, 2'sinde Anti HCV pozitifti, HIV pozitif olan hasta yoktu. Girgin ve ark. [11]. Genel Cerrahi servisinde ameliyat amaciyla yatirilan hastalarda HBsAg ve Anti-HCV pozitifligini %6,6 ve %1,6 bulmuslar. Bu oranin toplumdaki HBsAg ve Anti-HCV pozitifliginden daha yüksek oldugunu bildirmislerdir. Hastaya yapilacak girisimler esnasinda öykü ve fizik muayene ile HIV, HBV ve kanla bulasan diger patojenlerle infekte hastalari ayirt etme olanagi bulunmadigindan tüm hastalarin kan ve diger vücut sivilari potansiyel olarak enfekte kabul edilerek gerekli önlemler alinmalidir [12].

Yaralanma sonucu basvuran saglik personellerinden 39'unda HBsAg negatif, bir olguda pozitifti. Olgularin 29'unda Anti HBsAg pozitif 11'inde ise negatifti. Anti HCV yarali personellerin tamaminda negatifti. Yaralanma sonrasi basvuran olgularin 20'si hepatit B asi programina alindi. Bir olguya da asiyla birlikte hepatit B immünglobulin yapildi. Yaralanma sonrasi erken dönemde EKK'ye basvurmayan bir olguda akut hepatit B gelistigi tespit edildi. Diger olgularin hiçbirisinde Hepatit B ve Hepatit C gelismedi. Erol ve ark. [13] 386 saglik personelini kapsayan anket çalismalarinda saglik personellerinden 313'ünde en az bir kez yaralanma oldugunu, yaralanan personellerden %3,8'inin temasla iliskili hepatit B, %0,3'ününde Hepatit C geçirdiklerini bildirmislerdir. Olgularimizin %27,5'i asiyla korunulmasi mümkün olan HBV'ye karsi korumasizdi. Kan yolu ile geçen patojenler tarafindan olusturulan mesleki enfeksiyonlardan korunma temastan sakinma, asilanma, temas sonrasi profilaksiye dayanmaktadir. Bu enfeksiyonlardan özellikle asiyla korunulmasi mümkün tek viral ajan olan HBV'ye karsi immünizasyon programinin hastanelerde kapsamli ve titizlikle yürütülmesi saglik çalisanlari arasinda HBV infeksiyonunu azaltmaya yardimci olacaktir. HIV ve HCV için ise yakin gelecekte etkili bir immünprofilaksi elde edilecek gibi görünmedigi için korunma stratejileri ve temasi takiben bulas riskini azaltacak önlemler tesvik edilmelidir [14,15].

Sonuç olarak, saglik çalisanlari kan ve vücut sivilariyla olan mesleki temaslarin riskleri, koruyucu önlemler ve temas sonrasi uygulanmasi gereken prosedürler hakkinda egitilmelidir. Özellikle asiyla önlebilen bir hastalik olan hepatit B'den korunmak amaciyla personeller asilanmalidir. Kan yada kan ürünleriyle temas sonucu yaralanmasi olan saglik personelleri vakit kaybetmeden enfeksiyon kontrol komitesine basvurmalidir.

References

KAYNAKLAR

1. Beltrami EM, Williams IT, Shapiro CN, Chamberland ME. Risk and management of blood-borne infections in health care workers. Clin Microbiol Rev 2000;13:385-407.

2. Trim JC, Adams D, Elliot TS. Healthcare workers' knowledge of inoculation injuries and glove use. Br J Nurs 2003;12:215-221.

3. Bolyard EA, Tablan OC, Williams WW, et al. Guideline for infection control in health care personnel, 1998. Infect Control Hosp Epidemiol 1998;19:407-463.

4. Centers for Disease Control and Prevention. 2001. Updated U.S. Public Health Service Guidelines for the Management of Occupational Exposures to HBV, HCV, and HIV and Recommendations for Postexposure Prophylaxis. MMWR Recomm Rep 2001;50:1-52.

5. Kaya S, Baysal B, Eskazan AE, Çolakli H. Diyarbakir Egitim Arastirma Hastanesi Saglik Çalisanlarinda Kesici Delici Alet Yaralanmalarinin Degerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2012;18:107-110.

6. Merih YD, Kocabey MY, Çirpi F, ve ark. Bir devlet hastanesinde 3 yil içerisinde görülen kesici-delici alet yaralanmalarinin epidemiyolojisi ve korunmaya yönelik önlemler. Zeynep Kamil Tip Bülteni 2009;40:11-15.

7. Kisioglu AN, Öztürk M, Uskun E, Kirbiyik S. Bir üniversite hastanesi saglik personelinde kesici delici yaralanma epidemiyolojisi ve korunmaya yönelik tutum ve davranislar. T Klin Tip Bilimleri 2002;22:390-396.

8. Özdemir EG, Sengöz G. 500 Yatakli egitim ve arastirma hastanesinde kesici delici alet yaralanmalari tutum ve bilgi düzeyi ölçüm anketi sonuçlari. Haseki Tip Bülteni 2013;51:11-14.

9. Gücük M, Karabey S, Yolsay N, Özden YI. Istanbul Tip Fakültesi Genel Cerrahi Klinigi Çalisanlarinda Kesici-Delici Alet Yaralanmalari. Hastane Infeksiyonlari Dergisi 2002;6:72-81.

10. Altiok M, Kuyurtar F, Karaçorlu S. Saglik Çalisanlarinin Delici Kesici Aletlerle Yaralanma Deneyimleri ve Yaralanmaya Yönelik Alinan Önlemler. Maltepe Üniversitesi Hemsirelik Bilim ve Sanati Dergisi 2009;2:70-79.

11. Girgin S, Temiz H, Gedik E, Gül K. Genel cerrahi hastalarinda preoperatif HBsAg, Anti-HCV, Anti-HIV seroprevalansi. Dicle Tip Derg 2009;36:283-287.

12. Akova M. Saglik personeline kan yoluyla bulasan infeksiyon hastaliklari ve korunma için alinacak önlemler. Hastane Infeksiyonlari Dergisi 1997;1:83-90.

13. Erol S, Özkurt Z, Ertek M, ve ark. Saglik çalisanlarinda kan ve vücut sivilariyla olan mesleki temaslar. Hastane Infeksiyonlari Dergisi 2005;9:101-106.

14. Gerberding JL. Management of occupational exposure to blood-borne viruses. N Engl J Med 1995;332:444-451.

15. Bolyard EA, Tablan OC, Williams WW, et al. Guideline for infection control in health care personnel, 1998. Am J Infect Control 1998;26:289-354.