Content area
Full text
Özet
Kelkid, Karadeniz'i Dogu Anadolu'ya baglayan yollarin kesisme noktasinda bulunmaktadir. Çaldiran Savasi'ndan (1514) sonra Osmanli hâkimiyetine giren Kelkid, ilk önce nahiye ve daha sonra kaza statüsünde Bayburt Sancagi'na dâhil edilmis, Erzurum Beylerbeyligi'nin kurulmasindan sonra bu eyaletin pasa sancagini olusturan kazalar arasinda yer almistir. Bu incelemede Kelkid'in Osmanli hâkimiyetine girisi, idari teskilatlanmasi ve özellikle 1642 tarihinde düzenlenen avariz defterindeki kazaya ait bilgilere yer verilecektir. Bu bilgiler Kelkid Kazasi'nin sosyal ve ekonomik tarihine katki saglayacaktir.
Anahtar Kelimeler: Kelkid, avariz, XVII. yüzyil.
Abstract
Kelkid is located on intersection point of roads connecting the Black Sea to the Eastern Anatolia. Having come under domination of The Ottoman Empire after the Battle of Chaldiran (1514), Kelkid, was included into sanjak of Bayburt in the status of borough and subsequently township. After Erzurum Province (Beylerbeylik) was founded, Kelkid was among townships constituting the pasha sanjak of this province. This study mentions falling of Kelkid under domination of The Ottoman Empire, its administrative organization and information of the township in the "avâriz defteri" (register) prepared especially in 1642. Such information would contribute to social and economic history of township of Kelkid.
Key words: Kelkid, avariz, 17th century.
Bugünkü Kelkid Kazasinin da içinde bulundugu Kelkid Ovasi, Karadeniz'i Dogu Anadolu'ya ve dolayisiyla Kafkaslar ve Iran'a baglayan yollarin kesisme noktasinda oldugu için tarih boyunca birçok devletin ilgisini çekmistir.( Sagona 1990: 425). Antik Çaglarda Lykos olarak adlandirilan bölge stratejik ehemmiyeti yaninda önemli bir tahil ve meyve üretim alani olup, "dogunun tahil ambari" olarak tarif edilmistir (Sevim 1993: 374). Kaynaklara göre bölgeye yerleþen ilk topluluk Hayaþalardýr. Bunlarý sýrasýyla Urartu, Pers, Makedonya ve Pontos Krallýklarý takip etmiþtir. Roma Ýmparatoru Augustus döneminde bölge, Roma egemenliði altýna girmiþti. Roma tarafýndan kurulan ve tüm Anadolu'yu kat eden yollar Kelkid yakýnlarýndaki Satala Þehri'nde sona ermekte olup, burasý ayný zamanda Roma Ýmparatorluðu'nun doðudaki en büyük askeri karargâhý konumundaydý. M.S. 375 yýlýnda baþlayan kavimler göçü Roma Ýmparatorluðu'nun ikiye bölünmesine neden olmuþ ve böylece Kelkid ve çevresinde Bizans hâkimiyeti baþlamýþtýr (Özmenli 1996: 16-63), (Uslu 1991: 147-148), (Çiðdem 2012: 111-117), (Sevim 1993: 374).
Kelkid ve havalisinin Türkler eline geçmesi ise Malazgirt Zaferinden sonra gerçekleþmiþti (Miroðlu 1975: 11; Tellioðlu 2007: 657-659). 1072- 1202 yýllarý arasýnda Saltuklu ve Daniþmendli hâkimiyeti altýnda kalan bölge (Merçil 2000: 279-283), Selçuklu Sultaný II. Rükneddin Süleyman Þah'ýn (1196-1204) Erzurum'u alýp, Saltuklu...