BIZ JAKO FORMA EKSPANSJI KTN WE WSPÓLCZESNEJ GOSPODARCE/DFI AS A FORM OF EXPANSION TRANSNATIONAL CORPORATIONS IN CONTEMPORARY ECONOMY

Abstract

The article concerns analyses the influence of transnational corporations in world modern economy. Transnational corporations are now the most powerful economic organizations of the world, affecting the many of entities and processes in the modern global economy. This is done mainly through FDI.

Headnote

STRESZCZENIE

Artykul dotyczy wplywu korporacji transnarodowych na oblicze wspólczesnej gospodar- ki. Korporacje transnarodowe s obecnie najpotçzniejszymi organizacjami gospodarczy- mi swiata, majcymi wplyw na wiele podmiotów i procesów we wspólczesnej gospo- darce globalnej. Dokonuje siç to glównie przez Bezposrednie Inwestycje Zagraniczne.

Stowa kluczowe: BIZ, KTN

Klasyfikacja JEL: F15, F23

DFI AS A FORM OF EXPANSION TRANSNATIONAL CORPORATIONS IN CONTEMPORARY ECONOMY

SUMMARY

The article concerns analyses the influence of transnational corporations in world modern economy. Transnational corporations are now the most powerful economic organizations of the world, affecting the many of entities and processes in the modern global economy. This is done mainly through FDI.

Keywords: FDI, transnational corporations, modern economy

JEL Classification: F15, F23

WSTIjP

Korporacje podmiotami determinujcymi rozwój gospodarczy gospoda- rek narodowych i ugrupowañ regionalnych we wspólczesnym swiecie, glównie przez miçdzynarodowe przeplywy kapitalowe w formie Bezposrednich Inwe- stycji Zagranicznych. Naplyw BIZ jest glównym przedmiotem zainteresowa- nia gospodarek narodowych i organizacji gospodarczych, ze wzglçdu na zna- czcy wplyw na stan gospodarki, jak równiez ich wielkosc traktuje siç jako miernik pozycji konkurencyjnej pahstwa przyjmujcego. Celem artykulu jest przyblizenie zagadnienia roli KTN i ich mozliwosci oddzialywania poprzez BIZ na wspôlczesn gospodarkç.

1. ISTOTA KORPORACJI TRANSNARODOWYCH

Korporacje transnarodowe KTN s obok pabstw narodowych glównym podmiotem rynku globalnego i najwiçkszym beneficjentem procesu globaliza- cji1. KTN wplywaj na przemiany w gospodarce swiatowej. Okreslenie istoty KTN nie jest latwym zadaniem ze wzglçdu na ich zróznicowanie, a takze zlo- zonosc. Nie istnieje równiez jedna obowizujca definicja2. W literaturze eko- nomicznej dose szeroko omówiono juz podmioty gospodarcze, które prowadz dzialalnosc w róznych krajach i dokonuj w nich inwestycji bezposrednich. Zwizana z nimi terminología jest jednak bardzo zróznicowana. Nazywane s korporaejami miçdzynarodowymi (lub przedsiçbiorstwami), wielonarodo- wymi, ponadnarodowymi lub transnarodowymi3. Najbardziej znan definicja, ktôrç ekonomisci posluguj siç dose powszechnie, jest definicja sformulowana przez UNCTAD. W tym ujçciu KTN s to przedsiçbiorstwa bçdce spólk kapitalow, które skladaj siç z przedsiçbiorstw macierzystych i ich filii zagra- nicznych. Przedsiçbiorstwem macierzystym jest przedsiçbiorstwo, które kon- troluje aktywa innych podmiotów w krajach poza krajem macierzystym, bçdc zwykle w posiadaniu pewnego udzialu w kapitale wlasnym tych podmiotów Udzial w kapitale wlasnym, wynoszcy co najmniej 10% zwyklych akcji, lub prawo glosu na walnym zebraniu akcjonariuszy uwaza siç zazwyczaj jako gra- nicç kontroli aktywów. Zagraniczna filia jest spólk kapitalow, w której inwe- stor bçdcy rezydentem innego kraju ma udzial kapitalowy (co najmniej 10%), umozliwiajcy trwaly wplyw na zarzdzanie tym przedsiçbiorstwem. W pub- likacjach UNCTAD wyróznia siç trzy formy bezposredniej obecnosci firmy- inwestora za granic. Zasadnicz form s filie z pelnym lub wiçkszosciowym udzialem kapitalowym - powyzej 50% i prawem inwestora do decydujcego glosu oraz wplywu na jej organy, administracyjne i zarzdzanie. Filie mog tez bye spólk stowarzyszon lub mieszan, albo bye wspólnym przedsiçwziçciem z udzialem 10-50% kapitalu wlasnego z odpowiednim prawem glosu. Trzeci form jest oddzial tylko reprezentujcy inwestora lub bçdcy wspólnym przed- siçwziçciem o niewielkim zaangazowaniu kapitalowym (ponizej 10%) czy tez posiadajcym co najmniej przez rok majtek nieruchomy lub ruchomy4.

Wsród cech charakterystycznych, jakie okreslaj dzialania korporacjitransnarodowych we wspólczesnej gospodarce nalezy wyróznic:

- suwerennosc - dotyczy podejmowania strategicznych decyzji, dzialañ;

- zlozonosc - obejmuje problematykç wlasnosciow, organizacyjn, kontrol- n, przestrzenn;

- rozproszenie - dotyczy rozproszenia geograficznego, problematyki inno- wacyjnej oraz produkcyjno-handlowej;

- specjalizacjç - wybranie segmentu produktu oferowanego nastçpnie na rynku globalnym;

- zdolnosc arbitrazowania - podejmowanie i prowadzenie dzialalnosci go- spodarczej na róznych rynkach;

- zdolnosc integrowania - tworzenie powizañ kooperacyjnych;

- elastycznosc organizowania - koordynacja dzialañ na róznych rynkach, krajach;

- globaln efektywnosc - wyraza siç miçdzy innymi przez podejmowanie badañ w róznych czçsciach swiata czy realizowanie rozmaitych przedsiç- wziçc dotyczcych produkcji lub sprzedazy produktôw5.

Przedsiçbiorstwa Transnarodowe poprzez swoj aktywnosc oddzialywaj na wiele elementów swiatowego systemu spoleczno-gospodarczego. Szczegól- nie dostrzega siç ich istotny wplyw w nastçpujcych obszarach6:

- rozmiarze, strukturze i kierunkach przeplywu kapitalu;

- rozprzestrzenianiu siç osigniçc technologicznych w skali miçdzynarodowej;

- strukturalnych i geograficznych zmianach w produkcji, konsumpcji, swia- towym handlu;

- konkurencyjnosci;

- globalnej dystrybucji i redystrybucji dochodów;

- kierunkach wykorzystania potencjalu ludzkiego;

- organizacji i strukturze wspólpracy miçdzynarodowej.

2. KTN W GOSPODARCE GLOBALNEJ

Globalizacja jest zjawiskiem wszechobecnym i wszyscy s zgodni co do te- go, ze przejawia siç ona poprzez procesy zachodzce we wszystkich obszarach funkcjonowania wspólczesnej gospodarki7. Korporacje transnarodowe staly siç waznym elementem krajobrazu gospodarczego dzisiejszych czasów i to zarów- no z punktu widzenia gospodarki swiatowej, jak i krajów goszczcych ich za- graniczne filie8. O znaczcym wplywie KTN na procès globalizacji decyduje ich duzy potencjal i ekspansja w gospodarce swiatowej, czçsto wyrazem jest ich wiodca rola w bezposrednich inwestycjach zagranicznych9. Przeplywy pieniçzne najwiçkszych korporacji swiata s dzisiaj porównywalne pod wzglçdem warto- sci z gospodark fiskaln malych, a nawet srednich pañstw. Dia przykladu, lcz- ne srednioroczne naklady najwiçkszych firm motoryzacyjnych swiata na bada- nia i rozwój wystarczylyby na pokrycie obecnego deficytu budzetowego Polski10.

Rola KTN w gospodarce swiatowej systematycznie wzrasta. Analiza za- mieszczonych powyzej danych umozliwia dokonanie kilku uwag odnosnie do roli korporacji w gospodarce swiatowej. Przedsiçbiorstwa filialne KTN wytwa- rzaj okolo 10% swiatowego PKB, a ich udzial w swiatowym eksporcie wy- nosi okolo 30% w ostatnich latach. Jeszcze wyrazniej to widac na podstawie danych z tabeli 2., odnoszcej siç do aktywów, sprzedazy i zatrudnienia w nie-finansowych KTN z samego szczytu listy. Te firmy od lat w czolówce, je- dynie na "chwilç" zmieniajec pozycjç o kilka punktów.

Wazne ceche korporacji transnarodowych z punktu widzenia ich wplywu na gospodarkç jest nie tylko ich wielkosc (wysoka wartosc aktywów, zatrud- nienia), ale takze oddzialywanie na wzrost gospodarczy poprzez bezposrednie inwestycje, których s waznym zródlem, oraz poprzez eksport11.

3. BIZ W PROCESIE GLOBALIZACJI

Brak wewnçtrznej akumulacji kapitalu w wielu rozwijajecych siç krajach prowadze do poszukiwania róznych zródel finansowania gospodarki, wsród których istotn rolç odgrywaje bezposrednie inwestycje zagraniczne12. W do- bie globalizacji gospodarki swiatowej i nasilajcej siç konkurencji na rynkach miçdzynarodowych wiele krajów zabiega o przyciegniçcie z zagranicy jak naj- wiçcej kapitalu13. Pojçcie korporacji transnarodowych jest scisle zwizane z po- jçciem bezposrednich inwestycji zagranicznych (BIZ), poniewaz to wlasnie za posrednictwem korporacji transnarodowych dokonywane s bezposrednie in- westycje zagraniczne14. Nalezy jednak dodac, ze korporacja transnarodowa jest pojçciem szerszym od bezposrednich inwestycji zagranicznych, poniewaz jest ona instytucjonalnym wyrazem lokaty kapitalu, a jednoczesnie do jej istoty nalezy produkcja, dystrybucja i inné kwestie zwizane z bezposrednie dzialal- noscie na obcych rynkach15. BIZ stanowi szczegôlne formç zaangazowania kapitalowego podejmowanego poza granicami kraju macierzystego. one lo- katami kapitalu, których istotç stanowi przenoszenie calosci lub czçsci czyn- ników wytwórczych poza granice kraju macierzystego w celu czerpania dlu- gofalowych korzysci z tytulu zaangazowania zagranicznego16. Przedmiotem zainteresowania inwestora jest sama dzialalnosc i wyniki przedsiçbiorstwa oraz jego perspektywy rozwojowe. Inwestycje bezposrednie to nie tylko przeplyw srodków finansowych, ale takze calego pakietu zasobów niematerialnych, które se transferowane do zagranicznych filii lub oddzialów, stwarzajec im podstawy do skutecznego konkurowania z podmiotami lokalnymi17. Jednakze w wiçk- szosci opracowañ bazuje siç na definicjach MFW i OECD. Chodzi tu prze- de wszystkim o mozliwosc porównywania danych z wielu krajów, zbieranych w oparciu o ten sam system gromadzenia i interpretacji danych. Wedlug defi- nicji wzorcowej, opracowanej przez OECD, inwestycje zagraniczne jest Przed- siçbiorstwo, w którym jeden inwestor zagraniczny uzyskuje lub ma "trwaly wplyw", wyrazony posiadaniem minimum 10% glosów na walnym zgroma- dzeniu akcjonariuszy18.

Zgodnie z metodologie OECD zagraniczne inwestycje bezposrednie po- dzielic mozna na:

- przedsiçbiorstwa zalezne, nad którymi inwestor zagraniczny sprawuje pei- na kontrolç, dziçki posiadaniu wiçcej niz polowy udzialów lub praw do powolywania i odwolywania wiçkszosci czlonków zarzedów lub organu nadzorujecego dzialalnosc przedsiçbiorstwa;

- przedsiçbiorstwa stowarzyszone, posiadajece odrçbne osobowosc prawne, w których inwestor zagraniczny kontroluje od 10% do 50% akcji zwy- klych bedz udzialów;

- oddzialy niebçdece samodzielnymi jednostkami gospodarczymi i nie po- siadajece osobowosci prawnej, mogece wystçpowac w formie oddzialu za- lozonego na pewien okres w celu prowadzenia dzialalnosci gospodarczej za granice bedz biura lub spólki typu joint venture.

Takie ujçcie istoty BIZ oznacza, ze polegaje one nie tylko na tworzeniu nowych {greenfield) lub przejmowaniu przedsiçbiorstw juz istniejecych {brow- nfield) poza granicami kraju osiedlenia inwestora. Obejmuje bowiem równiez przekazywanie licencji, patentów, know-how, praw autorskich w zamian za udzialy wlasnosciowe. Do BIZ mozna zaliczyc równiez przeplywy kapitalowe w formie pozyczek, kredytów, darowizn oraz reinwestowane zyski19.

Niestety, echo kryzysu lat 2008-2009 jest przewidywane w spadku tem- pa BIZ na swiecie na najblizsze lata. Ta sytuacja ma siç poprawic w najbliz- szych dwóch latach.

Podstaw ekspansji KTN s bezposrednie inwestycje zagraniczne których zasoby wzrastaly w latach 2004-2007 i w latach 2009-2011, spadek tej wiel- kosci w 2008 roku byl zwizany z swiatowym kryzysem.

Godny uwagi jest fakt, iz kryzys z 2008 roku odcisnl siç piçtnem na wiele parametrach dotyczcych poszczególnych gospodarek, jak i gospodar- ki swiatowej. Mozna to zaobserwowac chociazby sledzc w kolejnych latach wielkosc swiatowego PKB, lecz jesli przyjrzymy siç wartosci dodanej KTN w tym okresie, to pomimo kryzysu i spadku zasobów BIZ wartosc ta nie- ustannie rosnie.

Relacja eksportu zagranicznych filii KTN do eksportu swiatowego w la- tach 2004-2011 wynosila przez caly ten okres 33%. Równiez dalsze prognozy na lata kolejne dotyczce wartosci swiatowego BIZ s optymistyczne.

W przeplywach BIZ znaczenie korporacji transnarodowych jest bardzo duze. Ocenia siç, ze na 500 najwiçkszych inwestorów przypada okolo 80% przeplywów BIZ na swiecie20.

ZAKOÑCZENIE

Korporacje transnarodowe s szczególnym rodzajem podmiotów gospo- darki swiatowej. Ich specyfika wynika m.in. z faktu dysponowania wielkim po- tencjalem ekonomicznym, wzglçdnej niezaleznosci finansowej, technologicznej i organizacyjnej. Bezposrednie Inwestycje Zagraniczne pozwolily Korporacjom Transnarodowym stac siç stymulatorami zmian we wspólczesnej gospodarce swiatowej. Przeplywy kapitalowe s zjawiskiem nierozerwalnie zwizanym ze wspólczesn gospodark, stanowi kluczowy element rozwoju korporacji.

Sidebar

Cudowska-Sojko A., BIZ jako forma ekspansji KTN we wspó3czesnej gospodarce "Ekonomia i Prawo", Polszakiewicz B., Boehlke J. (red.), Tom XII, nr 3/2013, ss. 371-383. DOI: http:// dx.doi.org/10.12775/EiP.2013.028

Footnote

1 M. Ciecierski, Wywiad Biznesowy w korporacjach transnarodowych, Wydawnictwo Adam Marszalek, Toruñ 2009, s.133; K. Kuciñski, Glokalizacja, Difin, Warszawa 2011, s. 32.

2 A. Zaorska, Korporacje transnarodowe, przemiany, oddzialywania, wyzwania, PWE, War- szawa 2007, s. 121; J. Urbanek, Ewolucja modeli organizacyjnych w korporacjach transnarodowych, a korporacje transnarodowe przyszlosci, [w:] red. J. Rymarczyk, Rozwój regionalny i globalny we wspólczesnej gospodarce swiatowej, WAE, Wroclaw 2005, s. 385; B. Stçpieii, Przedsifbiorstwo mif- dzynarodowe - trudnosci analityezne, [w:] red. J. Schroeder, Perspektywy i kierunki rozwoju przed- sifbiorstw mifdzynarodowych, Poznañ 2006, s. 61-65.

3 L. Fojutowski, Strategieprzedsiçbiorstw krajowych wobec ekspansji korporaeji transnarodowych. Uwarunkowania regionalne, WSNHiD, Poznañ 2011, s. 17-18; K. Marzçda, Procès globalizaeji korporacyjnej, Branta, Bydgoszcz - Warszawa - Lublin 2007, s. 40-43; K. Sowa, Strategie kon- kureneji korporaeji ponadnarodowych, Difin, Warszawa 2006, s. 32-33.

4 A. Zaorska, Korpomcje tmnsnarodowe, przemkmy, oddzkdywania, wyzwania, PWE, Warsza- wa 2007, s. 122.

5 A. Zaorska, Korporacje transnarodowe, przemiany, oddzialywania, wyzwania, PWE, Warsza- wa 2007, s. 126-132; P. Marzec, Korporacje transnarodowe wprocesie globalizacji gospodarki s'wia- towej, [w:] T. Guz, K. A. Klosiñski, P. Marzec (red.), Polska, Europa, Swiat. Korporacje transna- rodowe, Polihymnia, Lublin-Tomaszôw Lubelski 2007 s. 36.

6 M. E. Sokolowicz, Region zu gospodarce globalnej - bezposrednie inzuestycje zagraniczne a roz- zuáj regionu, [w:] A. Nowakowska, Z. Przygodzki, M.E. Sokolowicz (red.), Region zu gospodarce opartej na zuiedzy, Difin, Warszawa 2011, s. 135.

7 B. Drelich-Skulska, P. Skulski, Specyfika biznesu miçdzynarodozuego zu Azji Wschodniej na tie procesázu globalizacji, [w:] E. Najlepszy, M. Bartosik-Purgat (red.), Determinanty i zuyzzuania go- spodarki szuiatozuej, UE, Poznan 2009, s. 132.

8 M. Kuzel, Rola Bezposrednich Inzuestycji Zagranicznych zu dyfuzji zuiedzy i umiejçtnosci, Dom Organizatora, Toruñ 2007, s. 126.

9 T. Pakulska, M. Poniatowska-Jaksch, Korporacje transnarodozue a globalnepozyskizuanie za- sobázu, SGH, Warszawa 2009, s. 35; M. Dzikowska, Wplyzu kryzysufinansozuego i ekonomicznego na dzialalnosc korporacji transnarodozuych zu latach 2008-2010, [w:] J. Schroeder (red.), Przedsif- biorstzuo na rynku miçdzynarodozuym, WUE, Poznan 2011, s. 32.

10 K. Wasniewski, Decyzje inzuestycyjne zuspólczesnej korporacji - dylematy racjonalnosci, KTE, Krakow 2011, s. 7.

11 K. Piech, Integrity a rynkâw finansowych w Unii Europejskiej, NBP, Warszawa 2007, s. 11; S.M. Lundan,« institutional perspective on the social responsibility ofTNCs, "Transnational Cor- poration," 2011, vol. 3, s. 70.

12 E. Frejtag-Mika, Architektura finansowa globalnej wspôlpracy na rzecz rozwoju - wyzwania milenijne, [w:] J. L. Bednarczyk, S. I. Buowski, J. Misala (red.), Globalne rynkifinansowe w dobie kryzysu, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 126; A. Szelgowska, Inwestycje miçdzynarodowe przed- sifbiorstw, [w:] A. Kosztowniak, P. Misztal, I. Pszczólka, A. Szelgowska (red.), Finanse i roz- liczenia miçdzynarodowe, C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 403.

13 J. Bednarz, E. Gostomski, Pozyskiwanie kapitalu na dzialalnosc gospodarczq na rynkach za- granicznych, WUG, Gdansk 2008, s. 131.

14 M. Lech, 'Ldolnosc oddzialywania korporacji transnarodowych na wspôlczesne stosunki miçdzy- narodowe w dobie procesa globalizacji, [w:] J. Menkes, T. Gardocka (red.), Korporacje transnarodo- we, Academika, Warszawa 2010, s. 216.

15 T. Sporek, Wplyw kryzysufinansowego na globalizacji gospodarki swiatowej. Diagnoza i kon- sekwencje dla Polski, WAE, Katowice 2010, s. 278.

16 J. Macias, Nowa Strategie transnarodowa korporacji miçdzynarodowych - glob alna standaryza- cja i lokalna wrazliwosc, "Przegld Organizacji", nr. 9/2010, s. 8.

17 M. Kola-Bezka, M. Kuzel, I. Sobczak, BIZ w województwie kiijirwsko-pomorskim, WSG, Bydgoszcz 2009, s. 13-14.

18 G. Garniewicz, P. Siemitkowski, Wprowadzenie do miçdzynarodowychprzeptywów kapita- iu, Wydawnictwo "Dom Organizatora", Toruñ 2006, s. 87; M. Kolarz, Wplyw zagranicznych in- westycji bezposrednich na innowacyjnoscprzedsiçbiorstw w Bolsee, WUS, Katowice 2006, s. 10-11; Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, OECD, Paris 1996, s. 8.

19 M. Kolarz, Wpiyw zagranicznych inwestycji... op. eit., s. 12, por. J. Franc-Dbrowska, M. Po- rada-Rochoñ, Bezposrednie inwestycje zagraniczne -perspektywa miydzynarodowa, "Przegld Or- ganizaeji", nr 4/2010, s. 28.

20 A. Zaorska, Korporacje transnarodowe, przemiany, oddziatywania, wyzwania, PWE, Warsza- wa 2007, s. 110.

References

BIBLIOGRAFIA

Bednarz J., Gostomski E., Pozyskiwanie kapitalu na dzialalnosc gospodarczq na rynkach zagranicznych, WUG, Gdansk 2008.

Ciecierski M., Wywiad Biznesowy vu korporacjach transnarodo'wych, Wydawnictwo Adam Marszalek, Torun 2009.

Drelich-Skulska B., Skulski P., Specyfika biznesu miçdzynarodovuego vu Azji Wschodniej na tie procesólo globalizacji, [w:] E. Najlepszy, M. Bartosik-Purgat (red.), Determi- nanty i vuyzvuania gospodarki svuiatovuej, UE, Poznan 2009.

Dzikowska M., Wplyw kryzysu finansovuego i ekonomicznego na dzialalnosc korporacji transnarodo'wych vu latach 2008-2010, [w:] J. Schroeder (red.), Przedsiçbiorstvuo na rynku miçdzynarodovuym, WUE, Poznan 2011.

Fojutowski E., Strategie przedsiçbiorstvu krajovuych vuobec ekspansji korporacji transnaro- do'wych. Uvuarunkovuania regionalne, WSNHiD, Poznan 2011.

Franc-Dbrowska J., Porada-Rochon M., Bezposrednie invuestycje zagraniczne - perspek- tywa miçdzynarodovua, "Przegld Organizacji" 4/2010.

Frejtag-Mika E., Architektura finansovua globalnej vospólpracy na rzecz rozvuoju- vuyzvua- nia milenijne, [w:] J. L. Bednarczyk, S. I. Bukowski, J. Misala (red.), Globalne ryn- kifinansovue vu dobie kryzysu, CeDeWu, Warszawa 2009.

Garniewicz G., Siemitkowski P., Wprovoadzenie do miçdzynarodo'wychprzeplywóvu ka- pitalu, Wydawnictwo "Dom Organizatora", Torun 2006.

GlobalFDI recovery derails, "Global Investment Trends Monitor" 2013, nr.ll.

Kola-Bezka M., Kuzel M., Sobczak I., BIX vu vuojevuództvuie kujavusko-pomorskim, WSG, Bydgoszcz 2009.

Kolarz M., Wplyw zagranicznych invuestycji bezposrednich na innovuacyjnosc przedsiç- biorstvu vu Polsce, WUS, Katowice 2006.

Kucinski K., Glokalizacja, Difin, Warszawa 2011.

Kuzel M., Rola Bezposrednich Invuestycji Xagranicznych vu dyfuzji vuiedzy i umiejçtnosci, Dom Organizatora, Torun 2007.

Lech M., Xdolnosc oddzialywania korporacji transnarodo'wych na vospólczesne stosunki miçdzynarodovoe vu dobie procesu globalizacji, [w:] J. Menkes, T. Gardocka (red.), Korporacje transnarodovue, Academika, Warszawa 2010.

Lundan S. M., An institutional perspective on the social responsibility ofiTNCs, "Trans- national Corporation", 2011.

Macias J., Novua strategia transnarodovua korporacji miçdzynarodo'wych - globalna stan- daryzacja i lokalna vurazlivuosc, "Przegld Organizacji", nr 9/2010.

Marzec P., Korporacje transnarodovue vu procesie globalizacji gospodarki svuiatovuej, [w:] T. Guz, K. A. Klosinski, P. Marzec (red.), Polska, Europa, Svuiat. Korporacje transnarodovue, Polihymnia, Lublin-Tomaszów Lubelski 2007.

Marzçda K., Procès globalizacji korporacyjnej, Branta, Bydgoszcz - Warszawa - Lub- lin 2007.

OECD, Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, Paris 1996.

Pakulska T, Poniatowska-Jaksch M., Korporacje transnarodovue a globalnepozyskivuanie zasobóvu, SGH, Warszawa 2009.

Piech K., Integracja rynkóvo finansovoych vu Unii Europejskiej, NBP, Warszawa 2007.

Sokolowicz M.E., Region vu gospodarce globalnej - bezposrednie invuestycje zagraniczne a rozvuój regionu, [w:] A. Nowakowska, Z. Przygodzki, M.E. Sokolowicz (red.), Region vu gospodarce opartej na vuiedzy, Difin, Warszawa 2011.

Sowa K., Strategie konkurencji korporacji ponadnarodowych, Difin, Warszawa 2006.

Sporek T., Wplyw kryzysu finansowego na globalizacjç gospodarki swiatowej. Diagnoza i konsekwencje dla Polski, WAE, Katowice 2010.

Stçpien B., Przedsiçbiorstwo miçdzynarodowe - trudnosci analityczne, [w:] J. Schroe- der (red.), Perspektywy i kierunki rozwoju przedsiçbiorstw miçdzynarodowych, Po- znan 2006.

Szelgowska A., Inwestycje miçdzynarodowe przedsiçbiorstw, [w:] A. Kosztowniak, P. Misztal, I. Pszczólka, A. Szelgowska (red.), Finanse i rozliczenia miçdzynaro- dowe, C.H. Beck, Warszawa 2009.

UNCTAD, World Investment Report 2005.

UNCTAD, World Investment Report 2007.

UNCTAD, World Investment Report 2009.

UNCTAD, World Investment Report 2012.

Urbanek J., Ewolucja modeli organizacyjnych w korporacjach transnarodowych, a korpora- cje transnarodoweprzyszlosci, [w:] J. Rymarczyk (red.), Rozwój regionalny i global- ny we wspólczesnej gospodarce swiatowej, WAE, Wroclaw 2005.

Wasniewski K., Decyzje inwestycyjne wspólczesnej korporacji - dylematy racjonalnosci, KTE, Krakow 2011.

Zaorska A., Korporacje transnarodowe, przemiany, oddzialywania, wyzwania, PWE, Warszawa 2007.