Sinif Ögretmenlerinin Liderlik Kavramina ve Ilkokul Yöneticilerinden Bekledikleri Liderlik Davranislarina Iliskin Görüsleri */Classroom Teachers' Opinions on the Concept of Leadership and Leadership Behaviour They Expect from Primary School Administrators

Abstract

The aim of this study is to evaluate the concept of leadership and the leadership behaviour expected from primary school administrators according to the classroom teachers' opinions. Within the study conducted using qualitative case study method, the data were collected from 20 classroom teachers determined by the maximum variation sampling and working in the central district of Sivas through a questionnaire developed for use in the study. The data obtained were analysed according to the analysis criteria determined prior to the research through content and descriptive analysis. According to the research findings, the word which is most commonly used by the teachers was "guidance" while defining the concept of leadership and, in terms of the distribution of the concepts used regarding the definition of leadership according to the leadership behaviour, these concepts were found to be mostly included within the ethical leadership section. The word which is most commonly used by the teachers was "justice" concerning the leadership behaviour they expect from the school administrators and in terms of the distribution of the concepts used regarding the leadership behaviour expected from the school administrators according to the leadership behaviour, these concepts were found to be mostly included within the ethical leadership section.

Headnote

Öz: Bu arastirmanin amaci, liderlik kavraminin ve ilkokul yöneticilerinden beklenen liderlik davranislarinin sinif ögretmenlerinin görüslerine göre degerlendirilmesidir. Nitel durum arastirma metodu kullanilan çalismada veriler maksimum çesitlilik örnekleme yöntemi ile belirlenen ve Sivas il merkezinde görev yapan 20 sinif ögretmeninden, arastirmada kullanilmak üzere gelistirilen, bir anket araciligiyla toplanmistir. Elde edilen verilerin çözümlemesi içerik ve betimsel analiz yöntemleriyle arastirma öncesi olusturulan çözümleme kriterlerine göre yapilmistir. Arastirma bulgularina göre ögretmenlerin liderlik kavramini tanimlarken en çok kullandiklari kelime "yönlendirme" olurken, liderlik tanimina iliskin kullanilan kavramlarin liderlik davranislarina göre dagiliminda, bu kavramlarin en çok etik liderlik bölümünde yer aldigi görülmüstür. Ögretmenlerin okul yöneticilerinden bekledikleri liderlik davranislarinda en çok kullandiklari kelime "adalet" olurken, okul yöneticilerinden beklenen liderlik davranislarina iliskin kullanilan kavramlarin liderlik davranislarina göre dagiliminda, bu kavramlarin en çok etik liderlik bölümünde yer aldigi görülmüstür.

Anahtar Kelimeler: Liderlik, Sinif Ögretmeni, Okul Yöneticisi, 4+4+4 Egitim Sistemi

Classroom Teachers' Opinions on the Concept of Leadership and Leadership Behaviour They Expect from Primary School Administrators

Abstract: The aim of this study is to evaluate the concept of leadership and the leadership behaviour expected from primary school administrators according to the classroom teachers' opinions. Within the study conducted using qualitative case study method, the data were collected from 20 classroom teachers determined by the maximum variation sampling and working in the central district of Sivas through a questionnaire developed for use in the study. The data obtained were analysed according to the analysis criteria determined prior to the research through content and descriptive analysis. According to the research findings, the word which is most commonly used by the teachers was "guidance" while defining the concept of leadership and, in terms of the distribution of the concepts used regarding the definition of leadership according to the leadership behaviour, these concepts were found to be mostly included within the ethical leadership section. The word which is most commonly used by the teachers was "justice" concerning the leadership behaviour they expect from the school administrators and in terms of the distribution of the concepts used regarding the leadership behaviour expected from the school administrators according to the leadership behaviour, these concepts were found to be mostly included within the ethical leadership section.

Key Words: Leadership, Classroom Teacher, School Administrator, Leader Concept, 4+4+4 Educational System

1.GIRIS

Toplumsal degisimlerin bir örgüt türü olan okullar üzerinde güçlü bir etkisinin oldugu bilinmektedir. Ögrenen organizasyonlar olan okullari yönetmek için ihtiyaç duyulan niteliklerin ortaya çikarilmasinda okul yöneticileri ve ögretmenlerin belirsizliklerle basa çikma çabalarinin önemi büyüktür. Degisimin saglanip köklü bir reformun uygulanabilmesi için ön planda misyon ve vizyon sahibi bir liderin bulunmasi örgütün gelecegi için olmazsa olmazlar arasinda yer almaktadir. Bu nedenle okullarda veya baska kurumlarda degisimin bas destekçisi ve öncüsü olarak algilanan güçlü liderler olmadan degisimi gerçeklestirmek imkansizdir. Schlechty' (2014) göre, degisim küçük ya da büyük olsun bir kisinin yapabileceginden daha fazla liderlik gerektirdiginden güçlü lider ne kadar yetenekli olursa olsun liderligi paylasmayi ve katilimci yönetimi saglamayi ögrenmelidir. Follet (1940) lideri, grubun yasantilarini degerlendirip düzenleyen ve bu yasantilar yoluyla grubun gücünden yararlanan kimse olarak tanimlamaktadir (Akt. Bursalioglu, 2013:204). Bennis göre lider, hem yöneten, hem de yönetilen kisidir. (Yilmaz, 2004). Tosun (2000:243) lideri; önde giden, yol gösteren, ögreten, aydinlatan; ayni zamanda birlikte oldugu kisilerin istek ve ihtiyaçlarini zamaninda sezinleyip, bunlari örgütleyen, yaratici bir kisi olarak tanimlar. Bu bakimdan lider örgütün ve ortamin özelliklerini iyi kavrayan, davranislariyla grubun diger üyelerinden farklilik yaratan kimsedir. Farkliligini ortaya koymak isteyen liderlerin toplumun insasi ve gelisimi için yeni sistemleri üretme zorundaligi birtakim özelliklere ve becerilere sahip olmalarini gerektirir. Çetin ve Beceren' e (2007) göre etkili bir liderde bulunmasi gereken özellikler sunlardir: güvenilir olma, özgüven sahibi olma, adam yetistirme, kendini bilme, cesaretli olma, bilgi toplama, yaratici olma, yönetme yetenegi, strateji gelistirme, degisime ayak uydurabilme, yenilikçi ve karizma olma. Burada dikkat edilmesi gereken husus, bu özelliklerin her birinin bir liderde bulunma mecburiyeti olmayacagi gibi birçogunun bulunmasinin da temsil ettigi gruba yönelik görevlerini yerine getirmede bütünleyici bir nitelik kazandirmis olacagidir.

Liderlerin genellikle kabul görmüs bazi davranislari olmasina ragmen liderlik sosyal bilimlerde üzerinde çok tartisilan ve uzlasma saglanamayan kavramlardan biridir. Çünkü Bennis'e (1999) göre, artik idare eden degil yenilikçi; tekrar eden degil orijinal; devam ettiren degil gelistiren; siteme ve yapiya odaklanan degil insana odaklanan; denetime degil dürüstlüge ve dogruluga güvenen; mevcut durumu kabul eden degil mevcut duruma kafa tutan kisilere gereksinim vardir (Akt. Altinkurt ve Yilmaz, 2013:132). Bu anlamda liderlik üzerine yapilan tanimlara bakildiginda; Ergün ve Polatoglu (1992) liderligi, insanlarin planlarini ve kararlarini eyleme dönüstürme sanati olarak ifade etmektedir. Aydin'a (2000) göre liderlik, lider ile grubun diger üyeleri arasindaki iletisim sürecidir. Koçel'e (2001) göre liderlik, belli sartlarda belli grup hedeflerini hayata geçirmek üzere bir bireyin digerlerini harekete geçirmesi sürecidir. Sisman'a (2004) göre ise en bilindik tanimiyla liderlik, belli hedefleri gerçeklestirmek üzere digerlerine etkileme ve harekete geçirme yetenegidir. Açiklamalardan anlasilacagi gibi liderlikle ilgili yapilan tanimlarin bazi ortak noktalari oldugu dikkat çekmektedir. Ön plana çikan görüsler liderligin etki gücü oldugu ve grubu ortak bir amaç için yönlendirdigidir. Bu ortak özellikler degisen ve gelisen dünya kosullarinda bugünün egitim liderlerinin bilgili ve çok yönlü olmalarini gerektirip yeni misyon ve liderlik davranisi gelistirmelerini zorunlu kilmistir. Böylece yeni yüzyilin okullarini yönetebilecek müdürler için gerekli olan liderlik rollerini belirlemeye çalisan arastirmalar sonucunda etik, dönüsümcü, vizyoner, ögretimsel ve geleneksel liderlik gibi farkli liderlik tipleri tanimlari yapilmistir. Farkli durumlarda ve zamanlarda grubun etkinligini artirmaya çalisan bu liderlik tiplerinin her biri uygun sartlarda kullanilabilmektedir.

Yeni liderlik kuramlari ve yaklasimlari arasinda giderek daha fazla tartisilmaya baslanan etik liderlik, kisisel faaliyetlerinde ve kisilerarasi iliskilerde normatif uygunluk çerçevesinde yönetim sergileyen ve bu tarz yönlendirmeleri iki yönlü iletisim, güçlendirme ve ahlaki düsünmeye yönelterek artirmayi hedefleyen bir liderlik tarzidir (Erdem, 2015). Sergiovanni'ye (2001) göre; etik liderlik, moral güce dayanarak astlarini etkilemeye çalisan bir liderlik biçimidir. Açiklamadan da anlasilacagi gibi etik liderligin en belirgin özelligi güç kaynaginin moral güce dayanmasidir. Greenfield (1986) ise etik lideri, ögretmenler üzerinde güçlü bir etki olusturan, kendisine ve isine yönelik olarak moral bir bakis açisina sahip olan ve ögretmenlerin is amaçlarini gerçeklestirmelerine yardim eden kisi olarak degerlendirir ( Akt., Çelik, 2003). Etik liderlikte liderin rol ve davranislari, izledigi strateji ve taktikler örgütte görevlerin basarilmasinin ve uyumunun saglanmasinin yaninda grup üyelerinin degerlerini, inançlarini ve davranislarini etkiler. Bu nedenle Arslantas ve Dursun'a (2008) göre liderlerin davranislari ve izledigi stratejiler, çalisanlar tarafindan etik açidan dogru bir sekilde algilandigi zaman anlamli olur. Çagdas yönetim teori ve arastirmalarinda büyük önem kazanan ve ilgi çeken bir diger liderlikte dönüsümsel liderliktir. Dönüsümsel liderlik kavrami ilk olarak 1978 yilinda James McGroger Burns tarafindan "Dünya Sinif Liderleri" adli çalismasinda isimlendirilmis, Bernard Bass tarafindan savunulmustur (Korkmaz, 2006). Özalp ve Öcal'a (2000) göre dönüsümsel liderlik, örgütte degisen çevre kosullarinin gereklerine uygun bir dönüsüm süreci baslatarak yapiyi harekete geçirme; sayginlik, güven ve cesaret uyandiran özelliklerle izleyicilerin inanç, tutum ve degerlerini etkileyerek, örgütün misyon ve amaçlarina ulasma sürecidir. Church dönüsümsel liderlik özelliklerini; kavramsal düsünme, degisiklige açik olma, ikna edebilme ve amaç olusturabilme olarak siralamistir (Zel, 2001). Karip (1998) bu özelliklere göre dönüsümcü liderlerin günlük örgütsel islemlerin ötesinde ideallestirilmis etki, telkinle güdüleme, entelektüel uyarma ve bireysel destek saglama gibi davranislari kendinde topladigini ifade emistir. Örgütlerin gelecegine yönelik belirsizlikleri gidermesinde etkili olan bir diger liderlik türü vizyoner liderliktir. Brengelmann'a (1995:26) göre vizyoner liderlik, insanlari topluca etkileyebilecek ve harekete geçirebilecek vizyonlari olusturabilme ve iletebilme yetenegidir. Erçetin (2000:93) vizyon sahibi liderlerin toplumlarinin, örgütlerinin gelecegini düsleyen ve tasarlayan kisiler oldugunu ifade etmistir. Çelik'e (2003) göre vizyoner liderin önemli rolleri; yön belirleme, degisme ajani olma, sözcülük ve ögretmenlik (antrenörlük)tir. Ögretim ve programin kontrol ve koordinesine dayanan ve liderlik türlerinden biri olan ögretimsel liderlik Sisman'a (2004:58) göre, okul müdürü, ögretmen ve denetçilerin, okulla ilgili bireyleri ve durumlari etkilemekte kullandiklari güç ve davranislari ifade etmektedir. Blase ve Blase (2000) ögretimsel liderligi, yönetimsel açidan incelendiginde ögretmenlere yardim görevi olarak tanimlamistir. Bir ögretim lideri olan okul yöneticisi; okulunun içinde bulundugu egitim sisteminin yapisal özelliklerini, toplumsal-çevresel degerleri, beklentileri, olmasi gerekenleri dogru bir çözümlemeyle, ögrencileri ve personeli de katarak, gelistirdigi misyonu uygulayarak okulunun vizyonuna ulasabilir (Akdag, 2002). Geleneksel liderlik hakkindaki görüsler ise; yön veren, ana kararlari alan ve birlikleri harekete geçiren kisiler olarak - bireysel sistematik olmayan dünya görüsüne dayamakla beraber temelde insanlarin güçsüzlügü, kisisel görüse sahip olmamalari, degisim güçlerine hakim olmamalari, sadece birkaç büyük liderin giderebilecegi açiklara sahip olmalari tezine dayanir (Senge, 1993:363).

Liderlik kavrami baglaminda, okul yöneticilerinin liderlik özellikleri okulun gelisimi açisindan hayati önem tasimaktadir. Son yapilan yasal düzenlemeler ile 8 yillik zorunlu egitim yerine 4+4+4 egitim sistemi getirilmis, bu sistem ile birlikte ilkögretim okullari ilkokul ve ortaokul olarak ayrilmistir. Bu baglamda ilkokullar 4 yila indirilmis ve ortaokullardan ayrilarak bagimsiz hale gelmistir. Yönetici atama yönetmeliginde yapilan degisikliklerle birlikte 2014-2015 egitim ve ögretim yilinda ilkokullara yönetici atamalari yapilmistir. 16 yil sonra farkli bir yapilanmaya gidilen ilkokullarda, bu yapilanmaya bagli olarak yeni bir yönetim anlayisi da olusmaya baslamistir. Bu yeni yapilanma içerisinde ilkokul ögretmenlerinin, yöneticilerden beklentileri de degismistir. Sistemde yasanan bu degisim süreci içerisinde sinif ögretmenlerinin liderlik kavramina ve okul yöneticilerinden bekledikleri liderlik davranislarina iliskin görüsleri ilkokul yönetimi ve yöneticileri açisindan önemli hale gelmistir. Bu baglamda arastirmanin amaci, liderlik kavraminin ve ilkokul yöneticilerinden beklenen liderlik davranislarinin sinif ögretmenlerinin görüslerine göre degerlendirilmesidir.

2.YÖNTEM

2.1.Arastirma Modeli

Çalismanin nitel bölümünde durum deseni kullanilmistir. Nitel durum çalismasinin amaci belirli bir duruma iliskin sonuçlar ortaya koymak iken en temel özelligi bir ya da birkaç durumun katilimci gözlemleri, derinlemesine görüsmeler yoluyla doküman toplama ile elde edilen ve analiz edilen verilerin derinligine ve boylamsal olarak incelenmesini içerir (Yildirim ve Simsek, 2011).Bu kapsamda katilimcilarin liderlik kavramina ve yöneticilerden beklenen liderlik davranislarina iliskin düsünceleri açik uçlu sorular araciligiyla irdelenmistir.

2.2.Çalisma Grubu

Arastirmada amaçli örnekleme yöntemlerinden maksimum çesitlilik örnekleme yöntemi kullanilmistir. Maksimum çesitlilik örneklemesi; göreli olarak küçük bir örneklem olusturarak bu örneklemde çalisilan probleme taraf olabilecek bireylerin çesitliligini maksimum derecede yansitmaktir (Yildirim ve Simsek, 2011). Buna göre çalisma grubuna alinacak katilimcilar belirlenirken cinsiyet ve okulun bulundugu yerin sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi dikkate alinmistir. Katilimci ögretmenlerle ilgili kisisel bilgiler Tablo'1 de ayrintili olarak sunulmustur:

Tablo 1'de görüldügü üzere cinsiyet dagilimina göre 10 erkek 10 kadin ögretmen; yerlesim yerlerinin dagiliminda ise 6'si arastirma yapilan ilin merkezinde sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi yüksek olan bölgelerde görev yapan, 6'si arastirma yapilan ilin merkezinde sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi orta olan bölgelerden 8'i arastirma yapilan ilin merkezinde sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi düsük olan bölgelerden olmak üzere toplam 20 ögretmen çalisma grubuna alinmistir.

2.3.Veri Toplama Araci

Veriler, Sivas il merkezinde görev yapan 20 sinif ögretmeninden, arastirmada kullanilmak üzere gelistirilen, bir anket araciligiyla toplanmistir. Ankette demografik bilgilerin yaninda i. Sizce liderlik nedir? kisaca tarif ediniz? ii. Okul yöneticilerinden beklenen liderlik davranislari nelerdir? seklinde iki açik uçlu soru yer almaktadir. Arastirma kapsaminda katilimcilara yöneltilecek açik uçlu sorular öncelikle arastirmanin çalisma grubunda yer almayan iki ögretmene yöneltilmis, elde edilen sonuçlara göre sorularin açik ve anlasilir oldugu görülmüstür. Ayrica sorular nitel arastirmalar konusunda uzman bir ögretim üyesi tarafindan incelemeye tabi tutulmus ve son olarak iki Türkçe ögretmeni tarafindan gözden geçirilmistir.

2.4.Verilerin Analizi

Veriler, arastirma öncesi hazirlanan çözüm kriterlerine göre analiz edilmistir. Buna göre arastirmada sirasiyla sinif ögretmenlerinin liderlik tanimlari; sinif ögretmenlerinin liderligi tanimlarken kullandiklari kavramlara yönelik siklik tablosu; ögretmenlerin, yöneticilerden beklenen liderlik davranislarina iliskin ifadelerinin, etik liderlik, dönüsümcü liderlik, vizyoner liderlik, ögretimsel liderlik ve geleneksel liderlik kapsaminda siniflandirilmasi; ögretmenlerin, yöneticilerden beklenen liderlik davranislarina iliskin ifadelerinde kullanilan kavramlara yönelik siklik tablosuna yer verilmis, sonuçlar ilgili literatüre göre degerlendirilmistir. Verilerin çözümlenmesinde içerik ve betimsel analiz yöntemleri kullanilmistir. Bu amaçla veriler dört asamada analiz edilmistir: (1) verilerin kodlanmasi, (2) temalarin bulunmasi, (3) kodlarin ve temalarin düzenlenmesi, (4) bulgularin tanimlanmasi ve yorumlanmasi. Bu süreçte, katilimcilarin verdigi cevaplardan elde edilen veriler kodlanmis, elde edilen kodlardan yola çikilarak kodlari belirli kategoriler altinda toplayabilen temalar bulunmustur (Yildirim ve Simsek, 2011). Iki arastirmaci tarafindan ayni süreç takip edilmis ve ortaya iki arastirmacinin ortak görüsleri dogrultusunda kodlar ve temalar çikmistir. Bu kodlar ve temalar düzenlenerek elde edilen bulgular tanimlanmis ve yorumlanmistir. Ayrica betimsel analizde, görüsülen bireylerin görüslerini çarpici bir sekilde yansitmak için sik sik dogrudan alintilara yer verilmistir. Katilimcilara (K1, K2, K3.......K20) seklinde rumuzlar verilmistir. Ayrica arastirma sürecinde elde edilen tüm veriler, arastirmacinin kendisi disinda, baska bir arastirmaci tarafindan degerlendirip, ayri ayri kodlanmis ve tüm kodlamalar arasinda genel anlamda görüs birligi saglanmistir. Iki arastirmacinin birbirinden bagimsiz olarak kullandiklari kodlarin tutarligi "Görüs Birligi" ya da "Görüs Ayriligi" seklinde isaretlemeler yapilarak belirlenmistir. Buna göre nitel verileri inceleyen iki uzman arasinda %82 oraninda görüs birligi saglanmistir.

3. BULGULAR VE YORUMLAR

Arastirma sonunda elde edilen bulgular "etik liderlik", "dönüsümcü liderlik", "vizyoner liderlik", "ögretimsel liderlik" ve "geleneksel liderlik" olmak üzere bes ana tema altinda toplanmistir. Bu bulgular tekrar sikligi, tekrar eden kavram sikligi ve toplam kavram içerisindeki yüzde dagilimlari biçiminde tablolastirilmis ve her bir temaya iliskin katilimcilarin görüsleri sunulmustur.

Arastirmaya katilan ögretmenlere ilk olarak "Sizce liderlik nedir?" sorusu sorulmustur. Bu soruya iliskin bulgular Tablo 2 ve Tablo 3'de verilmistir.

Tablo 2'de ögretmenlerin liderlik tanimlarinda kullandiklari kavramlarin dagilimlarina ait bulgulara yer verilmiçtir. Ögretmenlerin liderlik tanimlarinda en çok kullandiklari kavramlarin yönlendirme ( mod =7, f=21, % 0,48 ), yönetme ( mod=2, f=11, % 0,48 ) ve harekete geçirmek ile çevresindeki bireyler (mod =5, f=2, % 0,96 ) oldugu görülmektedir. Ögretmenlerin liderlik tanimlarinda en az kullandiklari kavramlarin basari, sabir, hosgörü, fedakarlik, esitlik, sezgi, zeka, gelisim, uyum, ilke, hukuk, yasa, meslek, adalet, yetenek, sorgulama, temsil, olumlu iliski, düzen, baskan ve isik tutma ( mod=1, f=21, % 10,08 ) oldugu görülmektedir. Ögretmenlerin en çok ve en az kullandiklari kavramlar incelendiginde liderlikle ilgili algilarinin yön veren, ana kararlari alan ve birlikleri harekete geçiren kisilerin bireysel dünya görüsüne dayandigi ifade edilebilir.

Kavramlari destekleyecek sekilde ögretmenlerin (Ö1, Ö4, Ö5 ve Ö13) sizce liderlik nedir sorusuna iliskin görüslerinden bir kaçi asagidaki gibidir:

(Ö1) "Liderlik, bir kisinin tavir ve davranislari ile çevresindeki insanlara örnek olabilme, digerlerini yönlendirebilme ve onlarin davranislarini olumlu yönde etkileme yetenegidir."

(Ö4) "Liderlik, insanlari ortak hedeflere ulastirmak üzere harekete geçirmek için onlari yönlendirmek, baskanlik etmek, idare etmek çevresini etkileyebilmektedir."

Ö5'in liderligi temsil edilen meslekteki yasal sinirlara uygun görev ve sorumluluklarla iliskilendirilmesi dikkat çekici bulunmustur:

(Ö5) "Liderlik, temsil edilen meslegi ve meslegi icra eden personelin yasal sinirlar içerisinde hak, hukuk ve adalet ilkelerini korumak ve bunlarla birlikte insani vasiflarini yasatarak görev ve sorumluluk sahibi olmaktir.

(Ö13) "Liderlik, sorumlu oldugu toplulugu ortak amaçlar dogrultusunda karmasaya yol açmadan idare edebilmek, her birinin haklarini gözeterek grubu basariya yöneltebilmektir."

Ögretmenlerin liderlik kavramina iliskin yaptiklari tanimlardan elde edilen kavramlarin liderlik yaklasimina göre degerlendirilmesi Tablo 3'de sunulmustur.

Tablo 3'de verilen dagilim incelendiginde ögretmenlerin etik liderlik, dönüsümcü liderlik, vizyoner liderlik, ögretimsel liderlik ve geleneksel liderlik yaklasimlarina göre 48 adet farkli kodlanmis liderlikle ilgili kavramlara sahip oldugu görülmektedir. Ögretmenler liderlikle ilgili kullandiklari sorumluluk, hak, hosgörü, adalet, hukuk, yasa, olumlu iliski, esitlik, davranis, beraberlik, fedakârlik, sabir, örnek olma, güç, meslek, vasif, hitap, toplum, topluluk, grup, temsil (f=21) kavramlari bakimindan etik liderlik yaklasimina; degisim, harekete geçirmek, gelisim, uyum, güç, etkileyicilik, iletisim, yetenek, gözetim, yararlilik, temsil, sorgulama (f=12) kavramlari bakimindan dönüsümcü liderlik yaklasimina; amaç, hedef, sezgi, ilke, uyum, gelisim, etkileyicilik, önderlik, isik tutma, yararlilik, yetenek, temsil kavramlari acisindan vizyoner liderlik yaklasimina; basari, bilgi, zeka, çevresindeki bireyler, grup, topluluk, beraberlik, temsil (f=8) kavramlari bakimindan ögretimsel liderlik yaklasimina ve yönetme, yönlendirme, yol gösterme, baskan (f=4) kavramlari açisindan geleneksel liderlik yaklasimina sahip olduklarini belirtmislerdir. Bulgulara göre ögretmenlerin en çok kullandiklari kavramlarin sirasiyla etik liderlik, dönüsümcü liderlik ve vizyoner liderlikle ilgili oldugu gözlemlenmistir. Özellikle ögretmenlerin en fazla etik liderlikle ilgili kavrama sahip olmalari, onlarin kisisel faaliyetlerinde ve kisilerarasi iliskilerde normatif uygunluk çerçevesinde yönetim sergileyen ve bu tarz yönlendirmeleri karsilikli iletisim ile ahlaki düsünmeye yönelterek artirmayi hedefleyen bir liderlik tarzini benimsediklerini göstermesi açisindan önemli olabilir.

Arastirmaya katilan ögretmenlere daha sonra "Bir lider olarak okul yöneticinizin göstermesini beklediginiz liderlik davranislari nelerdir?" sorusu sorulmustur. Bu soruya iliskin bulgular Tablo 4 ve Tablo 5'te verilmistir.

Tablo 4'te ögretmenlerin okul yöneticilerinden bekledikleri liderlik davraniçlarinda kullandiklari kavramlarin dagilimlarina ait bulgulara yer verilmiçtir. Ögretmenlerin okul yöneticilerinden bekledikleri davranislarda en çok kullandiklari kavramlarin adalet ( mod=5, f=, % ), esitlik, anlayis, yenilik, iletisim, beraberlik ve uzmanligin (mod=4, f=, % ) oldugu görülmektedir. Ögretmenlerin okul yöneticilerinden bekledikleri davranislara en az kullandiklari kavramlarin dürüstlük, yetki, arkadas canlisi, ikna, ödüllendirme, düsünme, yönetmelik, davranis, arastirmaci, saygi, formal, informal, tutarlilik, idare, basari, paylasim, tecrübe, zeki, maneviyat, sezgi, gelisim, sözüne sadik, çevik, sosyal, kültürel, risk, taktir, önder, huzur, sükunet, egitim, insani iliskiler, hedef, program, otorite, tarafsiz, kararli, etkileyicilik ve hitap (mod=1, f=, % ) oldugu görülmektedir. Ögretmenlerin en çok ve an az kullandiklari kavramlar incelendiginde okul yöneticilerinden bekledikleri liderlik davranislariyla ilgili algilarinin ögretmenler üzerinde adalete yönelik bir etki olusturan, kendisine ve isine yönelik yenilikçi ve uzman bir bakis açisina sahip olan, isbirligi ile karsilikli iletisime önem veren bir rol modelle iliskili oldugu söylenebilir.

Kavramlari destekleyecek sekilde ögretmenlerin (Ö1, Ö2, Ö4, Ö6, Ö8, Ö9, Ö10, Ö12, Ö13 ve Ö14) sizce liderlik nedir sorusuna iliskin görüslerinden bir kaçi asagidaki gibidir:

(Ö1) "Okul yöneticisinin iletisim becerisi yüksek olmalidir."

(Ö2) "Okul yöneticileri adil olmalidir."

(Ö4) "Okul yöneticileri güler yüzlü olmalidir."

(Ö6) "Okul yöneticisinin ikna kabiliyeti yüksek olmalidir."

(Ö8) "Okul yöneticisi basariyi paylasmalidir."

(Ö9) "Okul yöneticisi güçlü sezgilere sahip olmalidir."

(Ö10) " Okul yöneticisi risk alabilmelidir."

(Ö12) " Okul yöneticisi egitim için gerekli materyali ve ortami saglamalidir."

Ö(13) "Okul yöneticisi etkileme gücüne sahip olmalidir."

Ö(14) "Okul yöneticisi otoriter olmalidir."

Ögretmenlerin okul yöneticilerinden bekledikleri liderlik davranislarina iliskin kullandiklari kavramlardan liderlik yaklasimlarina göre degerlendirilmesi Tablo 5'te sunulmustur.

Tablo 5'te verilen dagilim incelediginde ögretmenlerin etik liderlik, dönüsümcü liderlik, vizyoner liderlik, ögretimsel liderlik ve geleneksel liderlik yaklasimlarina göre 63 adet farkli kodlanmis okul yöneticilerinden bekledikleri liderlik davranisi ile ilgili kavramlara sahip olduklari görülmektedir. Ögretmenler yöneticilerden bekledikleri liderlik davranisiyla ilgili kullandiklari dürüstlük, arkadas canlisi, düsünme, yönetmelik, davranis, saygi, tutarlilik, paylasim, tecrübe, maneviyat, sözüne sadik, çevik, sosyal kültürel, taktir, huzur, sükunet, insani iliskiler, tarafsiz, kararli, hitap, güven, yetenek, yasa, kisilik, vasif, koruma, güleryüz, sorumluluk, güç, dinleme, fikir alma, esitlik, anlayis, adalet, beraberlik, grup (f=37) kavramlari bakimindan etik liderlik yaklasimina; ikna, arastirmaci, gelisim, risk, etkileyicilik, güç, yenilik, iletisim, beraberlik, grup (f=10) kavramlari bakimindan dönüsümcü liderlik yaklasimina; arastirmaci, amaç, sezgi, risk, önder, hedef, etkileyicilik, yenilik, iletisim, beraberlik, grup (f=11) kavramlari acisindan vizyoner liderlik yaklasimina; egitim, program, ödüllendirme, basari, arastirmaci, formal, informal, basari, zeki, çaliskan, bilinç, bilgi, uzman, beraberlik, grup (f=15) kavramlari bakimindan ögretimsel liderlik yaklasimina ve yetki, idare, otorite, güç, grup (f=5) kavramlari açisindan geleneksel liderlik yaklasimina sahip olduklarini belirtmislerdir. Bulgulara göre ögretmenlerin en çok kullandiklari kavramlarin sirasiyla etik liderlik, ögretimsel liderlik ve vizyoner liderlikle ilgili oldugu gözlemlenmistir. Özellikle ögretmenlerin en fazla etik liderlikle ilgili yöneticilerden liderlik davranislari beklemeleri onlarin, moral ve bürokratik gücü kisiliginde birlestiren, gerçegi tanimlamaya iliskin bir degerler ve inançlar sistemi olusturan tutarli liderlere ihtiyaç duyduklarini göstermeleri açisindan önemli olabilir.

4. SONUÇ, TARTISMA VE ÖNERILER

Arastirma sonucunda ögretmenlerin liderlik kavramini tanimlarken en çok kullandiklari kelimenin "yönlendirme" oldugu görülmüstür. Buna göre ögretmenlerin okul yöneticilerine dair liderlik algilarinin yön veren, ana kararlari alan ve birlikleri harekete geçiren kisilerin bireysel dünya görüsüne dayandigi ifade edilebilir. Bu durum temelde insanlarin güçsüz oldugu, kisisel görüse sahip olmadigi, degisim güçlerine hakim olmadigi zamanlarda liderlerin giderebilecegi açiklara sahip olduklari görüsüyle desteklenebilir. (Senge, 1993:363).

Arastirmada liderlik tanimina iliskin kullanilan kavramlarin liderlik davranislarina göre dagiliminda, bu kavramlarin en çok etik liderlik bölümünde yer aldigi görülmüstür. Ögretmenlerin tanimlama yaparken en çok etik liderlige iliskin kavramlara sahip olmasi okullarindaki kültürün güçlenmesi ve gelismesi açisindan önemli olabilir. Ugurlu (2012) tarafindan yapilan arastirmada da ögretmenlerin yöneticilerin etik liderlik davranis algilarinin yüksek oldugu görülmüstür. Erdogan (2012) tarafindan yapilan arastirmada ise ögretmenlerin yöneticilerinin etik liderlik davranislarini "kesinlikle katiliyorum" düzeyinde olumlu olarak betimlemislerdir.

Arastirmada ögretmenlerin okul yöneticilerinden bekledikleri liderlik davranislarinda en çok kullandiklari kelimenin "adalet" oldugu görülmüstür. Merson ve Bussey'e (2007) göre, söz konusu adalet ve esitlikten liderler sorumludur. Küçükkaraduman (2006) tarafindan yapilan arastirmada adalete iliskin 18 ilkenin degerlendirilmesi sonucunda ögretmenlerin okul yöneticilerinin adalete iliskin davranislarini olumlu algiladiklari belirtilmistir.

Arastirmada okul yöneticilerinden beklenen liderlik davranislarina iliskin kullanilan kavramlarin liderlik davranislarina göre dagiliminda, bu kavramlarin en çok etik liderlik bölümünde yer aldigi görülmüstür. Bu durum ögretmenlerin okul müdürlerinden öncelikle etik liderlik davranislarini (adalet, dogruluk, dürüstlük, saygili olma vb.) sergilemelerini beklediklerini gösterebilir. Arslantas ve Dursun'a (2008) göre liderlerin davranislari ve izledigi stratejiler, çalisanlar tarafindan etik açidan dogru bir sekilde algilandigi zaman anlamli oldugu görüsü bu bulguyu desteklemektedir. Yildirim ve Basbug (2010) tarafindan yapilan bir arastirmada ise ögretmenlerin, okul yöneticilerinin etik liderlik davranislarini algilama düzeyleri yüksek düzeyde bulunmustur. Bu sonuçlardan yola çikilarak:

Çagdas liderlik yaklasimlarindaki gelismelere uygun olarak okul liderligini yeniden ele alma konusu gündeme alinmalidir. Bu kapsamda: a) Okul müdürlerine okullarda sergilemeleri gereken liderlik rolleri ile ilgili olarak hizmet öncesi ile hizmetçi egitim çalismalarinda çagdas liderlik türlerine iliskin konulara yer ve öncelik verilmelidir. b) Okul yönetiminde özellikle etik liderlik uygulamasina iliskin formal ve özellikle de informal uygulama örnekleri her düzeyden okul yöneticilerine tanitilmalidir. c) Okul müdürlerinin liderlik rolleri konularinda tezli veya tezsiz yüksek lisans programlarina katilmalari tesvik edilmelidir. d) Bu arastirma Sivas ilindeki resmi ilkögretim okullarinda görevli müdürlerin, okullarinda sergiledikleri liderlik rollerini ögretmen algilarina göre ölçmektedir. Benzer çalisma tüm okul düzeylerinde ve Türkiye'deki baska illerde de yapilabilir. e) Resmi ilkögretim okulu müdürleri ile özel ilkögretim okulu müdürlerinin sergiledikleri liderlik rollerinin ögretmenler tarafindan nasil algilandiginin karsilastirildigi bir arastirma yapilabilir.

Footnote

* Bu makale, 21 - 23 Mayis 2015 tarihinde Bartin'da düzenlenen XIV. Uluslararasi Katilimli Sinif Ögretmenligi Egitimi Sempozyumu'nda sunulan sözlü bildiriden üretilmistir.

References

KAYNAKLAR

Akdag, B. (2002). Ögretim Liderliginin Bir Davranis Boyutu: Okulun Misyonunu Tanimlama. Egitim Arastirmalari, (9), 1-7.

Altinkurt, Y. ve Yilmaz, K. (2013). Yönetimde Yeni Yaklasimlar. Memuhoglu, H. B ve Yilmaz, K. (Ed.). Stratejik Yönetim ve Strateji Liderlik (132). Ankara: Pegem Akademi

Arslantas, C.C. ve Dursun, M. (2008). Etik Liderlik Davranisinin Yöneticiye Duyulan Güven ve Psikolojik Güçlendirme Üzerindeki Etkisinde Etkilesim Adaletinin Dolayli Rolü. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt/Vol.: 8, Sayi/No: 1, S. 111-128.

Aydin, M. (2000). Egitim Yönetimi. Ankara: Hatiboglu Yayinevi.

Blase, J. ve Blase, J. (2000). Effective Instructional Leadership, Teachers Perspectives on How Principals Promote Teaching and Learning in School. The Universty of Georgia, Athens, Georgia, USA, (38),130-141.

Brengelmann, J. (1995), Davranisçi Psikoloji Açisindan Vizyoncu ve Karizmatik Yönetim (Çev: Veli KARAGÖZ), Vizyon Yönetimi, Istanbul: Evrim Yayinevi.

Bursalioglu, Z. (2013). Okul Yönetiminde Yeni Yapi ve Davranis. Ankara: Pegem Akademi, 204

Çelik, V. (2003). Egitimsel Liderlik (4.Baski). Ankara: Pegem A.

Çetin, N. G. ve Beceren, E. (2007). Lider Kisilik: Gandhi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5), 110-132.

Erçetin, S. (2000). Lider Sarmalinda Vizyon (2.Baski). Ankara: Nobel Yayin Dagitim.

Erdem, A. R. (2015). Egitim Yönetim Etigi ve Egitim Yönetiminde Etik Liderligin Kritigi. Akademik Sosyal Arastirmalar Dergisi, 3 (10), 1-15.

Erdogan, Ç. (2012) Ilkögretim Okulu Müdürlerinin Davranislarinin Etik Ilkelere Uygunlugu. Kastamonu Egitim Dergisi, 20 (2), 503-518.

Ergün, T. ve Polatoglu, A. (1992). Kamu Yönetimine Giris. Ankara: TODAIE Yayin.

Karip, E. (1998). Dönüsümcü Liderlik. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi Dergisi, 4(4 ), 443-465.

Koçel, T. (2001). Isletme Yöneticiligi Yönetim ve Organizasyon Organizasyonlarda Davranis Klasik Modern Çagdas ve Güncel Yaklasimlar. Istanbul: Beta Basim Yayim Dagitim A. S.

Korkmaz, M. (2006). Okul Yöneticilerinin Kisilik Özellikleri ile Liderlik Stilleri Arasindaki Iliski. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi, (46):199-226.

Küçükkaraduman, E. (2006). Ilkögretim Okul Müdürlerinin Etik Davranislarinin Incelenmesi. Yayimlanmamis Yüksek Lisan Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.

Merson, S. ve Bussey, L. (2007). Educational Leadership for Social Justice: Enhancing the Ethical Dimension of Educational Leadership. Cothocic Education, 11,2.

Senge, P. M. (1993). Besinci Disiplin. Yapi Kredi Yay, 1, 11.

Sergiovanni, T. (2001). Leadership: What's in it for Schools?. London; Routeledge Falmer

Schleechty, P. C. (2014). Shaking Up The School House: How To Support and Sustain Educational Innovation (3 B.). (Y. Özden, Çev.) Ankara: Nobel Akademik Yayincilik, 176-177.

Sisman, M. (2004). Ögretim Liderligi. Ankara: Pegem A Yayincilik.

Tosun, K. (2000) Isletme Yönetimi. Ankara: Savas Yayinlari,243.

Ugurlu, C. T. (2012). Ilkögretim Okulu Ögretmenlerinin Yönetici Etik Liderlik Davranisina Iliskin Algilari. Sosyal Bilimler Dergisi, 36(2), 203-213.

Yildirim, A. ve Bastug, I. (2010). Teachers' Views about Ethical Leadership Behaviors of Primary School Directors. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2, 4109-4114

Yilmaz, K. (2004). Okul Yöneticilerinin Destekleyici Liderlik Davranislari ile Okullardaki Güven Arasindaki Iliski Konusunda Ilkögretim Okulu Ögretmenlerinin Görüsleri. Inönü Üniversitesi Egitim Fakültesi Dergisi, 2004, Sayi:550. Http://Www.Pegem.Net/.../3-8248.

Zel, U. (2001). Kisilik ve Liderlik. Ankara: Seçkin Yayincilik, 102-154.