Arnavutköy Amerikan Kiz Koleji Mezunlari ve Meshurlari/The Graduates and Famous People of Arnavutköy American College for Girls

Abstract

This study is concerned with the study group biography graduates of the Arnavutköy American College for Girls, which was one of the most famous missionary schools established in the Ottoman lands in the 19th. Century. In this context, first of all college graduates between 1875 and 1950'e are studied as a group, secondly graduates of the Ottoman period are given individually due to their fewness. Graduates of the republican period are studied as a group according to their field of specialisation following the graduation. The findings of the study is that graduates as individuals and as women realised a number of firsts and became firsts in many fields which had traditionally been preserved for men. As a group, graduates rather preferred jobs that involved the society at large. Thus, college aided women give up their traditional duties and take part in the society and contribute to it as active individuals. Another finding of the study is that college graduates preferred to live primarily in Istanbul, then in Ankara. A small number of graduates lived in small Anatolian cities. This suggests a city-concentrated model of progress for women rather than countryside and contributed mostly to the liberation of women living in the cities. This, however is not a drawback, as in those times, rights and liberties of women living in urban areas and countryside were similar and therefore the concentration of women graduates to the urban areas, seemed to help the progress of women at large and accepted as a curtail for all women in the country.

Headnote

ÖZ

ACUN, Fatma, Arnavutköy Amerikan Kiz Koleji Mezunlari ve Meshurlari, CTAD, Yil 11, Sayi 22, (Güz 2015) s. 417-442.

Bu çalismada, Osmanli topraklarinda 19. yy da kurulmus çok sayidaki misyonerlik okulu arasinda en basarili olanlarindan Istanbul'daki Arnavutköy Amerikan Kiz koleji mezunlari toplu halde incelenmektedir. Kolejde okumus ve mezun olmus kiz ögrenciler, eldeki veriler ölçüsünde, kolejin kurulus yili olan 1875 yilindan 1968 yillarinin baslarina kadar olan dönemde topluca incelenmekte, ardindan, Osmanli döneminde mezun olan Türk ögrenciler hakkinda, sayilarinin az olmasi sebebiyle kisa biyografik bilgi verilmektedir. Cumhuriyet dönemindeki mezunlar ise toplu biçimde ele alinmistir. Yapilan incelemede, kolej mezunlarinin mezuniyet sonrasindaki mesleki hayatlari incelenerek mezun grubunun genel özellikleri tespit edilmeye çalismistir. Elde edilen netice sudur: mezunlar bireysel ve kadin olarak pek çok ilki gerçeklestirmistir. Toplu olarak ise, meslek hayatinda daha ziyade toplumsal içerikli mesleklere yönelmislerdir. Bu suretle, kadinlarin geleneksel görevlerinden siyrilip, toplumda faal biçimde rol alma ve katki saglamasinda kolejin rolü etkili olmustur. Çalismadan çikan baska bir netice de, kolej mezunlarinin genelde Istanbul'da, daha az miktarda Ankara'da yasadiklari, bu suretle büyük sehirlerde ikamet ettikleri, küçük Anadolu sehirlerinde yaygin olarak bulunmadiklaridir. Bu da sehir odakli bir gelisme modelini bize sunmaktadir. Diger bir ifadeyle, kolej mezunlari, kirsal kesimdeki kadinlarin gelismesine ve özgürlesmesine hizmet etmekten ziyade, sehirli kadinlarin gelismesine katkida bulunmuslardir. Sehir ve kirsal kesim kadinlari arasinda, ilgili dönemlerde hak ve özgürlükler bakimindan fazla fark olmadigindan, mezunlarin katkilari genelde kadinlar adina yapilmis kabul edilmekte ve önemli sayilmaktadir.

Anahtar Kelimeler: Arnavutköy Amerikan Kiz koleji, egitim, kizlarin egitimi, modernlesme, kadinin özgürlesmesi, misyonerlik.

ABSTRACT

ACUN, Fatma, The Graduates and Famous People of Arnavutköy American College for Girls, CTAD, Volume 11, Issue 22, (Fall 2015), pp. 417-442.

This study is concerned with the study group biography graduates of the Arnavutköy American College for Girls, which was one of the most famous missionary schools established in the Ottoman lands in the 19th. Century. In this context, first of all college graduates between 1875 and 1950'e are studied as a group, secondly graduates of the Ottoman period are given individually due to their fewness. Graduates of the republican period are studied as a group according to their field of specialisation following the graduation. The findings of the study is that graduates as individuals and as women realised a number of firsts and became firsts in many fields which had traditionally been preserved for men. As a group, graduates rather preferred jobs that involved the society at large. Thus, college aided women give up their traditional duties and take part in the society and contribute to it as active individuals. Another finding of the study is that college graduates preferred to live primarily in Istanbul, then in Ankara. A small number of graduates lived in small Anatolian cities. This suggests a city-concentrated model of progress for women rather than countryside and contributed mostly to the liberation of women living in the cities. This, however is not a drawback, as in those times, rights and liberties of women living in urban areas and countryside were similar and therefore the concentration of women graduates to the urban areas, seemed to help the progress of women at large and accepted as a curtail for all women in the country.

Keywords: Arnavutköy American College for Girls, Education, Education of Girls, Modernisation, Libration of Women, Missionary Activities.

Giris

19. yüzyil Osmanli modernlesme çabalarinin hiz kazandigi, gelisen dünyaya ayak uydurulmaya çalisildigi bir dönemdi. Her alanda görülen modernlesme çabalari egitim alaninda da karsiligini buldu. Bu kapsamda, bir yandan yerli okullar açilirken diger yandan da imparatorluk topraklarinda yabanci okullarin açilmasi gündeme geldi. Istanbul basta olmak üzere, çok sayida gayrimüslmin bulundugu büyük sehirlerde kisa bir sürede Batili misyonerler tarafindan bir çok yabanci okul açildi.1 Batili misyonerler arasinda sira disi bir rahip, Amerikali Cyrus Hamlin, sira disi bir düsünceye sahipti: dünyayi "bilgiyle ve bilimle" degistirecegine inaniyordu. Ögrencilerin din dil ve irk farki gözetmeksizin seküler egitim alacagi bir okul hayal etti ve Robert Koleji kurdu (1863). Bundan sekiz yil sonra, ayni düsüncelerle, 1871'de, Istanbul Gedikpasa'da Amerikali bir grup tarafindan desteklenen bir kiz okulu açildi. Daha sonra, Üsküdar'da bir kampüs arazisi satin alinarak ilk bina insa edildi. Okul, Gedikpasa 'dan Üsküdar'daki kampüse 1875 yilinda tasindi. Ögrenci sayisi hizla artarken buraya da sigmayan okul, 1914'de, Üsküdar'dan Arnavutköy'e, daha genis bir araziye kurulmus olan kampüse tasindi. American College for Girls (bundan sonra ACG olarak kisaltilacaktir) olarak bilinen okulun yillar içerisindeki gelismesi ve büyümesi, özel sahislarin bagislari ile mümkün oldu. ACG uzun yillar özerk olarak hayatina devam ederken, erkek okulu olan Robert Kolej ile 1932'de bir araya gelerek tek bir müdürün idaresi altinda birlesti. 1959'da ise her iki kolej, tek bir mütevelli heyetinin idaresi altina girdi. 1971 yilinda Robert Kolej Bogaziçi Üniversitesi'ne dönüsürken, Arnavutköy Amerikan Kiz Koleji de kiz-erkek karma egitim veren bir lise olarak Arnavutköy kampüsünde egitim hayatina devam etti.

Kurulusundan beri ACG mezunlari, birçok ilke imza atmistir. Kolejin bes yil süren egitimi sonucunda (iki yil hazirlik, 3 yil lise) diplomasi, politika, is dünyasi, sanat, akademi, egitim gibi çesitli alanlarda ilkler ve liderler yetismistir. Kadinlarin egitiminin henüz yeni yeni gündeme geldigi ve ancak ilk ve orta düzeyde egitim almaya basladiklari bir dönemde, 1870'li yillarda egitime baslayan kolejin hedefi, kadinlari toplumda üst düzey mesleklere ve islere talip olmalari için gerekli donanimi vermek üzere egitmek olmustur. Bunun için de, kolejde modern ve laik egitim sunulmustur.

ACG, verdigi egitimle en iyiyi, hitap ettigi kitle ile de elit gruplari hedefliyordu. O zamana kadar geleneksel görevlerini yapan ve günlerini evlerinde geçiren Müslüman Türk kadininin evin disina çikmasi ve özgürlesmesi için firsat sunuyordu. Bu firsat baslangiçta oldukça sinirliydi; öyle ki, ilk Türk mezunu Halide Edip Adivar, Kolejin kurulusundan otuz yil sonra, 1901'de mezun olmustu.2 Bu dönemden itibaren Türkler arasinda okulun itibari artti ve giderek artan sayida kiz ögrenci okula kaydolmaya basladi. II. Mesrutiyetin (1908-1918) getirdigi özgürlük havasi ile giderek özgürlesen ve kendini ifade etme firsati bulan Türk kadini için ACG dis dünyaya açilan bir kapi oldu. Buradan mezun olanlar, hem Osmanli hem de Cumhuriyet toplumlarina önemli katkilar sagladilar ve kadinlar için pek çok ilki gerçeklestirdiler. Bu çalismada önce, genel istatistiki bilgiler (bunlar Türk ve gayri Türk ögrencileri kapsamaktadir) degerlendirilecek, ardindan 1960-1968 yillarina ait toplu veriler degerlendirilecektir. Takip eden kisimda, ilk Türk kiz ögrenci Halide Edip'in mezuniyeti olan 1901'den baslayarak 1923'e kadar olan Osmanli döneminde ACG'den mezunu Türk ögrenciler hakkinda bireysel bilgi verilecektir. Böyle bir yöntem benimsenmistir, çünkü bu ilk mezunlarin bireysel ilgiyi hak ettikleri düsünülmektedir. Ardindan, 19231968'li yillar arsinda Cumhuriyet dönemi mezunlari edindigi meslek alanlarina göre topluca incelenmistir. Çalisma genel bir degerlendirmenin yapildigi sonuç kismiyla sona erecektir. Çalismanin hazirlanmasinda, Columbia University, (New York, USA) Rare Boks and Manuscript Library, American College for Girls Records, 1880s-1979, Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students'da yer alan arsiv belgelerinden istifade edilmistir ve yeri geldiginde ilgili belgelere atifta bulunulacaktir.

Mezunlarin Genel Degerlendirilmesi

ACG'nin Gedikpasa'dan Üsküdar'daki kampüse tasinmasinin (1876) bir yil öncesinden 1875 yilindan baslayarak 1967 yilina kadar olan doksan iki yilda okulda okuyarak mezun olan ögrenci sayisi 2.500 olarak verilmektedir (bkz. TABLO 1-). Bu yuvarlak bir rakam oldugu için dogrulugu süphe götürmektedir. Ancak, elimizde baska rakam olmadigi için bu kullanilacaktir. 3 1967 yilinda yasayan mezunlarin sayisi 1883 olarak verilmistir. Bu rakama göre, vefat eden mezunlarin sayisi 617'dir. Ortalama insan yasi o dönemler için 60 yil olarak alindiginda, mezunlarin çogunun 1900'lerin baslarinda ACG'den mezun oldugu, bundan önceki döneme ait mezun sayisinin oldukça az oldugu sonucuna varilabilir. Öyle ki, 1875-1890 tarihleri arasindaki on bes yilda 75 kisinin mezun oldugu bilinmektedir. Ilk Türk ögrencinin mezun oldugu 1901 yilindan Imparatorlugun son bulmasina kadar olan dönemde (1923) hakkinda bilgi edinilen mezun sayisi 24 kiz ögrencidir. Gayri Türk ögrencilerin sayisi bilinmemekle beraber, fazla bir miktara ulasmadigi tahmin edilebilir. Neticede, Türk ve gayrimüslim ögrenciler beraber degerlendirildiginde, sayinin azligi dikkati çekmekte, mezunlarin büyük kisminin 1900'lerden sonra arttigi, bu sebeple de, istatistigin yapildigi 1967 yilinda hayatta bulunan mezunlarin sayisinin (1883) yüksek oldugu görülmektedir. Kolejden sonra yüksek ögrenime devam edenlerin sayisi 341 olup, bu miktar mezunlarin yaklasik 1/8 inin, yani sekiz kiside bir kisinin yüksekögrenimi bitirdigini göstermektedir. 1967 yili itibariyla yüksekögrenime devam edenlerin sayisi 273'dür. Bu iki rakam beraber degerlendirildiginde, 614'ü bulmakta ve yüksek ögrenim görmüs ve görmekte olanlarin sayisi yaklasik 1/4'e yükselmektedir. Elit ve üst düzeyde egitim veren bir kurum için bu sayinin mütevazi düzeyde oldugu söylenebilir.

Meslek ve is sahibi olanlarin 565 oldugu belgelerde bildirilmektedir. Mesleki profesyoneller diyebilecegimiz bu grup, mezunlarin tamami (2.500 kisi) düsünüldügünde 1/5'e tekabül etmektedir. Diger bir ifadeyle, kolejden mezun olan bes kisiden biri meslek hayatina atilmistir. Kalan mezunlarin 200 kisisi gönüllü olarak toplumda hizmetler vermektedir. Bu iki rakam beraberce degerlendirildiginde toplam 765 kisinin toplumda aktif halde oldugu ve degisik düzeylerde ve alanlarda katki sagladigi görülür ki, bu rakam da toplam içerisinde (2500 kisi) yaklasik 1/3'e tekabül etmektedir. Yani, üç kiside bir kisi toplum hayatinda aktiftir, diger iki kisi ise pasiftir. Verilen rakamlarda bir miktar yanilgi payi olsa da, mezunlarin 2/3'ünün herhangi bir is ile mesgul olmamasi, geleneksel görevlerini devam ettirdiklerini akla getirmekte ve kolejin basarisini ve topluma katkisini sorgulamayi gerektirmektedir. Burada konu üzerine fazla gidilmeyecek, belirtilen ifadelerle yetinilecektir. Konunun aydinliga kavusturulmasi için kesin istatistikî hesaplarin ve ileri arastirmanin yapilmasi gerekmektedir. Bu ise baska bir çalismanin konusudur.

TABLO 1'de görüldügü üzere 4 , 1967 yili itibariyla yurt disinda egitim görenlerin sayisi 28 kisi Amerika, 15 kisi diger ülkelerde olmak üzere toplam 43'dür. Sadece üstün basarili olanlarin yurtdisinda egitim aldigi düsünülürse, bu rakamin da oldukça düsük oldugu görülür. Yine Tabloda görüldügü üzere, 1967 yili itibariyla yasayan ve tespit edinilen toplam 1.564 mezundan, 1.354'ü Istanbul'da, 130'u Ankara'da ve kalan 80'i ise diger küçük sehirlerde ikamet etmektedir. Verilen rakamlar, mezunlarin Istanbul ve büyüksehir odakli yasadiklarini, tasra sehirlerinde, belki de zorunluluktan mekân tuttuklarini göstermektedir.

1968 yili itibariyla yapilan istatistiklere göre, kolej mezunlarinin ülkelere göre dagilimi TABLO 2'de verilmistir.5 Buna göre, tespit edile bilinen 1.717 kisiden, 1.356 kisi ile Türkiye en fazla yeri kaplamakta, diger ülkelerden ise 361 kisi yer almaktadir. Türkiye'yi, 155 kisi ile Amerika'nin, 85 kisi ile Yunanistan'in takip etmesi kayda degerdir. Kolejin bir Amerikan okulu olmasi Amerikalilarin katilimini, ilk dönemlerde koleje agirlikli olarak gayrimüslimlerin devam etmesi ve Istanbul'da çok sayida Rumlarin bulunmasi, Yunanistan'in katilimini açiklamaktadir. Macaristan, Bulgaristan, Yugoslavya, Irak, Lübnan, Misir ve Libya gibi ülkelerden, az miktarda, 1-4 arasi kisinin katilmasi, Osmanli devleti yikilinca yerine kurulan ülkelerin egitimlerini millilestirmeye yöneldiklerinin birer göstergesi olarak alinabilir. Avrupa ülkelerinden (Ingiltere 15, Almanya 14, Fransa 10, Isviçre 9, Avusturya 5, Belçika 5, Italya 4) koleje katilim makul düzeydedir. Bunlarin Istanbul'da yasamakta olan yabancilarin çocuklari olmasi kuvvetle muhtemeldir. Tanzanya, Bruma, Meksika, Hindistan gibi uzak ülkelerin ögrencilerinin birer kisi olarak kolejde yer almasi, bunlarin büyükelçilik mensuplari olduguna isaret edebilir.

Meslek hayatina atilan kolej mezunlarinin çalistiklari alanlar ve detaylari TABLO 3'de verilmistir. 6 Bu alanlar yabanci sirketler, Büyükelçilikler, Konsolosluklar ve uluslararasi kuruluslar, egitim kurumlari, devlet kurumlari, bankalar ve firmalar olarak tasniflenmistir. Tabloda, devlet kurumlarinin azligi, buna nazaran özel sirketler, uluslararasi firmalar ve kuruluslarin çoklugu dikkati çekmektedir. Kolej mezunlarin egitimleri esnasinda yabanci dile ve kültüre asina olmalari, özel ve uluslararasi alanlara yönelmelerini kolaylastirmistir. Bu alanlarda maaslarin yüksek, imkanlarin bol olmasinin da etkili oldugu düsünülebilir.

Mezunlarinin meslek alanlari asagida TABLO 4'de verilmistir. 7 1968 yili verilerine göre hazirlanan bu tabloda, Sekreter-Tercümanlik 146 ve ögretmenlik 125 kisi ile en fazla yeri kaplamaktadir. Bu sirasiyla %21 ve %17'ye denk gelmektedir. Beraberce degerlendirildiginde ise, mezunlarin tamaminin % 38'ine 7 denk gelmekte ve en büyük kismini kapsamaktadir. Bu gruba dâhil olanlar, kolejden mezuniyetlerinin hemen ardindan, daha ileri bir egitim almadan meslek hayatina atilanlardir. Baska bir açidan bakildiginda kolej ögrencilerine, mezuniyetlerinin hemen akabinde is imkâni saglamaktadir. Bu yogunluklu grubun ardindan sosyal bilimlere dayali, hukuk edebiyat ve psikoloji-pedagoji (%5) mesleklerinin agirlikli oldugu gözlemlenmektedir. Bu kapsamda hukuk, edebiyat ve psikoloji-pedagoji sirasiyla 45, 42 ve 41 kisiyle ve %6, %6 ve %5 oranlariyla üst siralarda yer almaktadir. 36 kisi ve %5 oraniyla ile tip araya girdikten sonra, siralama 32 (%4) kisi ile yine sosyal bilimlerden olan mütercim tercümanliga kaymakta, 30 (%4) kisi ile temel bilimlerden olan kimyanin ardindan sira yeniden 26 (%3) kisi ile sosyal alan olan idari bilimlere kaymaktadir. Güzel sanatlar ve sanat tarihinde 19, iktisat ve ticarette 17, Arkeoloji 11, tiyatroda 11, gazetecilikte 7, siyaset bilimlerinde ise 7 kisi bulunmaktadir. Temel bilimlerden olan kimya alaninda 30, fizik ve matematik alanlarinda 6 sar kisi yer almaktadir ki, bu oldukça düsük bir sayidir. Mühendis 6, ziraatçi 1, veteriner 2, biyolog 2, botanikçi 2 kisidir. Tablo genel bir degerlendirmeye tabi tutuldugunda sosyal bilim kapsamina giren alanlardaki mesleklerin daha fazla icra edildigi görülmektedir. Fen bilimleri göreli olarak az yer kaplamaktadir. Mezunlarin mesleklerinin hukuk, tip, egitim, sekreterlik-tercümanlik, idari bilimler ve temel bilim alanlarina agirlikli olarak yogunlasmasi, kolejde kaldiklari bes yil boyunca aldiklari egitimle alakali olmalidir. Ilk iki yilin hazirlik sinifi olmasi ve burada Ingilizce ögretmenin yani sira, genel kültür konularina, model davranis gelistirilmesi ve kolejin degerlerinin ögretilmesine yer verilmesinin de bunda tesiri oldugu düsünülmektedir. Ayrica, geleneksel ve önyargili olarak, fen bilimleri ve mühendislik erkeklere ayrilmis, kadinlarin pek yanasmadigi meslek alanlardir. Verilerin derlendigi 1968 ve öncesi dönemler düsünüldügünde, bunun daha keskin oldugu düsünülebilir ki, istatistikler de bunu göstermektedir.

Asagida, TABLO 5'de verilen kolej mezunlari arasinda yüksek ögrenime devam edenlerin alanlari ve sayilari 10 , yukaridaki TABLO 4 ile beraber degerlendirildiginde birbirini tamamlayan bilgileri ihtiva ettigi görülmektedir. Beraber degerlendirmeden çikan en önemli netice, yüksekögrenim görenlerin profesyonel meslek sahibi olduklari, görmeyenlerin ise sekreter-tercüman ve ögretmen olarak meslek hayatlarina devam ettikleridir. Öyle görünüyor ki, kolej mezunu olmak, sekreter-tercüman ve ögretmen olmak için yeterli olmaktadir. Her iki tablo da tersinden yorumlandiginda, yüksekögrenime devam etmeyenlerin mesleki profesyoneller olmadiklari söylenebilir. Bu kisiler muhtemelen, yukarida TABLO 3'de siralanan kurumlarda yer alarak, çogu ileri düzeyde profesyonellik gerektirmeyen pozisyonlarda, sekreter-tercümanlik ve ögretmenlik gibi meslekleri icra etmislerdir.

Kolej mezunlarinin yüksekögrenimde en fazla sayida ve oranda (%12) edebiyat bölümüne devam etmeleri, yabanci dil olarak Ingilizcenin agirlikli ve en iyi sekilde ögretilmesiyle ilgili olabilir. Bunu, hukuk (%10), psikoloji ve pedagoji (%10), gibi sosyal bilimlerin takip etmesi, bu düsüncemizi güçlendirmekte, sayisaldan ziyade sözel konulara agirlik verenlerin genel toplam içerisinde %32 ile üst sirayi isgal ettigini göstermektedir. Mezunlarin devam ettigi, dönemine göre ileri sayilabilecek alanlar arasinda tekstil tasarimciligi, petrol uzmanligi, gida teknolojisi ve halkla iliskiler-sehir planlamasi bulunmaktadir. Dönemi itibariyla gelecegin meslegi olarak adlandirabilecegimiz bu meslekleri mezunlarin öngörüyle ve vizyonla tercih ettigi söylenebilir. Yukarida TABLO 4 için de söylendigi gibi, TABLO 5'de de, tip, matematik, fizik, kimya ve biyoloji gibi temel bilimler mezunlarin tercihleri bakimindan ikinci sirada yer almaktadir. Ziraat, otel idaresi, petrol uzmanligi gibi erkeklere ayrilan alanlari tercih eden mezun sayisi birer tanedir. Bu iki uç arasinda, cinsiyetsiz diyebilecegimiz veya kadin-erkek her iki cinsin de tercih ettigi, disçilik, eczacilik, botanik, mimari, felsefe, sosyoloji gazetecilik gibi alanlar da bulunmaktadir. TABLO 5 genelde degerlendirildiginde, yüksekögrenim yelpazesinin oldukça genis oldugu, kiz mezunlarin her alanda yüksekögrenim görmeye talip oldugu ve gelecege yönelik mesleklerin egitimine de katildiklari neticesini çikartabiliriz.

Osmanli Dönemi Mezunlari:

Osmanli Modernlesmesine Katkida Bulunanlar

Osmanli döneminde kiz çocuklarinin egitimi 19. yüzyila kadar ön planda degildi. Genelde sibyan mekteplerinde egitim görüyorlardi. Kizlarin egitimi ilk kez, modernlesme çabalarinin baslangicini teskil eden Tanzimat döneminde gündeme geldi ve ilk kiz Rüsdiyesi (ortaokul) olan Cevri Usta Inas Rüsdiyesi, Ocak 1859'da Istanbul'da açildi. Kizlarin egitimi modernlesme ajandasinda giderek artan oranda yer kaplamaya baslayinca, bu kez de, kiz çocuklarina egitimi verecek olan ögretmenlerin yetistirilmesi gündeme geldi. Bu suretle, ilk Kiz Ögretmen Okulu, Darü'l-muallimat, 1870 yilinda açildi.11 Türk ve Müslüman kiz çocuklari için egitim firsatlari modernlesme çabalarina paralel biçimde gelisirken, yabanci okullar da, önce erkekler, sonra da kizlar için açilmaya basladi. Amerikalilar tarafindan 1863 yilinda erkek okulu olarak açilan Robert Kolej'den on iki yil sonra, 1875 yilinda, kiz kismi, Arnavutköy Amerikan Kiz Koleji (American College for Girls, bundan sonra ACG olarak kisaltilacaktir) adiyla açildi. Osmanlilar tarafindan açilan Rüstiye ve ögretmen okullari daha ziyade orta egitimi hedeflerken, yabancilarin açtigi okullar lise ve yüksek ögrenimi hedeflemekteydi. Bu sebeple de, mezunlari arasinda "ilk" olanlar ve "ilkleri gerçeklestirenler" genellikle yabanci okullara giden Türk ögrenciler arasindan çikmistir. Osmanlilar genis kitleleri kapsayan toplumsal egitimi hedeflerken, yabancilar ise daha az sayida kisiye yönelik elit egitimi hedeflemistir. Asagida sirasiyla Osmanli ve ardindan Cumhuriyet dönemleri için bahsedecegimiz Arnavutköy Amerikan Kiz Koleji mezunlari, her iki dönemde de, çogu is ve kurum için ilk olma özelligine sahip olmus ve içinde yasadiklari toplumlarinin modernlesmesine önemli katkilar saglamistir.

Kolejin açilisindan Cumhuriyetin kurulusuna kadar olan dönemde (18751923) mezun olan kiz ögrencilerden tespit edile bilinenlerin kisa biyografileri bu kisimda ele alinacaktir. Yukarida da ifade edildigi üzere, 1875-1890 tarihleri arasindaki on bes yilda 75 kisi mezun olmustur. Bu kisimda üzerinde durdugumuz 1901-1923 arasi dönemde ki, bu dönem ilk Türk ögrencisinin mezun oldugu yildan (1901) Imparatorlugun son bulmasina kadar olan dönemdir; mezun sayisinin önceki döneme nazaran çok daha fazla olmasi beklenmektedir. Ancak, arsiv belgelerinden hakkinda bilgi edinile bilinen mezun sayisi sadece 24 kiz ögrencidir. 12 Bu durum, Osmanli son döneminin sikintili sartlari ve savas yillari ile açiklanabilir. Sayilarinin az ve haklarindaki bilgilerin kisa, dolayisiyla da önemli olmasi sebebiyle, biyografileri ayri ayri verilmis ve sonunda genel bir degerlendirme yapilmistir. Asagida mezunlarin topluma katki sagladigi alanlar ve kisa biyografileriyle beraber verilmistir.

Edebiyat, Yazarlik, Gazetecilik: Bu alanda üç mezundan ilk akla gelen Kolejin en meshur mezunu Halide Edip Adivardir. ACG Koleje dönüstügünde, 1901'de ilk Türk mezunu olmustur. Modern Türk kadininin en önde gelen sembolü, Türk edebiyatinin ilk kadin yazari, idealleri ve ülkesinin özgülügü için savasa fiilen katilmis bir savasçi, uluslararasi çapta ün yapmis bir yazar, çok sayida ögrencinin ögretmeni ve rehberidir. Kendi ifadesiyle Koleji "sevmis, sevmis" ve entelektüel ve ruhsal sadakatini her vesile ile dile getirmistir. ACG'de "yilin mezunu" seçildiginde 10 Ocak 1964'de 84 yasinda vefat etmistir. Bu alandaki ikinci mezun bir romancidir; Efzayis Yusuf, 1915 mezunudur. Doktor Yusuf Pasa'nin kizidir. Kiz kardesi Esmayis de ACG'de okumustur. Her iki kiz kardes de, ACG'ye girmeden önce Fransiz mektebi olan Notre Dame de Sion'da okumustur. Bu sebeple, çok iyi Fransizca bilmektedirler. Efzayis Hanim Almanca da bilmekte, iyi piyano çalmakta ve romanlar yazmaktadir. Tahminen 1965-66 yilinda vefat etmistir. Bahsedecegimiz son mezun feminist gazeteci, yazardir. Selma Ekrem, 1922 mezunudur. Yazar ve feminist bir liderdir. Mezuniyetinden sonra Amerika'ya gitmis ve gazetecilik okumustur. Birkaç makale ve kitap yazmis, Amerika'da bir dizi konferanslar vermistir. 1960'li yillarda Amerika'da yasamistir.

Saglik: Saglik alaninda, iki mezun görülmektedir: Ilki, Dr. Safiye (Ali) Krekeler'dir. 1916 mezunudur ve mezuniyetinden sonra tip okumak üzere Almanya'ya gitmistir. Orada bir meslektasiyla evlenmis, beraberce Türkiye'ye dönmüsler ve doktorluk yapmislardir. Bir süre sonra Almanya'ya geri dönmüsler ve orada yerlesmislerdir. II. Dünya Savasi (1939-1945) sirasinda Almanya'da vefat etmistir. Ikinci mezun, Dr. Bedriye (Veysi) Bora'dir. 1917'de mezun olduktan sonra tip okumus ve Istanbul'daki bir hastanedeçalisarak emekli olmustur. Necmeddin Bora ile evlenmis, iki kizi olmustur. Torunu da halen (1967 yilinda) ACG'de okumaktadir.

Memurluk: Çesitli bakanlik, banka ve kütüphanede memurluk görevlerinde bulunan dört mezun bulunmaktadir. Sabiha (Ali) Cenani, 1919 yili mezunudur. Mezuniyetinden sonra Istanbul Üniversitesi'nde hukuk okumustur. Birkaç yil avukat olarak çalistiktan sonra, on yil boyunca Endüstri ve Ticaret Bakanligi'nda müfettis olarak çalismistir. Türk okullarinda Ingilizce ögretmis ve 1965 yilinda vefat etmistir. Selma Riza Tevfik, 1920 mezunudur ve sair Riza Tevfik'in kizidir. Uzun yillar ACG'de memur ve kütüphaneci olarak çalismistir. Halen (1967 yilinda) Amerika'da yasamakta ve çalismaktadir. Nezih Sevki Eren, 1920 mezunudur. Devlet memurlugu yapmis ve Ziraat Bankasi'nda on yil süreyle çalismistir. Nezihe (Tevfik) Türegün, 1921 mezunudur. Müfettislik yapmistir. Ev hanimi ve topluma hizmet gönüllüsüdür. Basilmis birkaç roman ve kisa hikâyeleri vardir.

Egitim: Bu alanda Kolej ev verimlidir ve on dört mezunu, lise ögretmenliginden profesörlüge kadar, egitimin çesitli kademelerinde yer almistir. Asagida, mezuniyet sirasina göre bu mezunlar hakkinda kisa bilgiler verilecektir. Bu kapsamda ilk bahsedilecek kisi, Gülistan Ismet Tevfik'tir. Arnavutköy Amerikan Kiz Koleji henüz Lise (High School) iken mezun olan ilk Müslüman Türk kizidir. 1890 yilinda mezun olan Gülistan Ismet Tevfik, 1948 yilinda vefat etmistir. "Sarayli" bir sahsin kizidir ve Osmanli sarayinda, saray geleneklerine göre yetismistir. Asim Bey adli bir sahisla evlenen Gülistan Hanim, mezuniyetinden sonra ögretmenlik yapmis ve Türkçe kadin dergileri için edebî yazilar yazmistir. Kizi Nurinisa Asim da, kendisi gibi ACG'ye devam etmis ve 1921'de mezun olmus, 1940 yilinda annesinden sekiz yil önce vefat etmistir. Nazli (Halid) Tengirsek 1910 yili mezunudur. Kolejde ve diger okullarda ögretmenlik yapmistir. Kizi da 1937'de ACG'den mezun olmustur. Osmanli Meclis-i Mebusan'inda ve TBMM'nin ilk dönemlerinde milletvekilligi, iktisat, hariciye ve adliye Vekilligi görevlerini yürütmüs olan Yusuf Kemal Tengirsek ile evlenmistir

Kolejin ilk mezunu Halide Edib Adivar'in iki kiz kardesi de kolejden mezun olmustur. Belkis (Edib) Boyar, 1914 yili mezunudur. Meshur ressam Sami Boyar ile evlenmis, Liselerde Ingilizce ögretmis, Ingilizceden Türkçeye edebî tercümeler yapmis ve 1966 yilinda vefat etmistir. Diger kizkardes, Nigar (Edib) Saib, 1914 yili mezunudur. Hariciyeci Saib Bey ile evlenmistir. Kisa süreli olarak devlet okullarinda ögretmenlik yapmis ve Beyrut (Lübnan)'daki bir kiz ilkokulunda müdirelik yapmistir.

Semiha (Vamik) Dural 1915 mezunudur ve Doktor Vamik Beyin kizidir. Istanbul'da yasamis ve çesitli okullarda Ingilizce dersleri vermistir. Kendi gibi ögretmen olan Nevzat Bey ile evlenmistir.

Mihri (Beha) Pektas, 1916 mezunudur ve Robert Kolej'in eski ögretmeni ve idarecisi olan Hüseyin Pektas ile evlenmistir. Kolejde ögretmenlik yapmis ve mütevelli heyetinde bulunmustur. 1936-1946 yillari arasinda TBMM'de milletvekili olarak yer almistir. Iki kizi ACG mezunudur. Torunu da, 1967 yilinda, kolejde okumaktadir. Hatice (Zakir) Erdilek, diger bir 1916 mezunudur ve ACG'de burslu okumustur. Mezuniyetinden sonra, biyoloji ögretmeni olarak ACG'nin ögretmen kadrosuna katilmistir. Bir süre Is Bankasi'nda çalismistir. Subay olan Refik Erdilek ile evlenmis, alti çocuk sahibi olmus, çocuklarindan ikisi ACG'den mezun olmustur.

Nesteren (Sadik) Aygen ve Semiha (Sadik) Rebah 1917 mezunu olup, gazeteci Mahmut Sadik'in kizlaridir. Her ikisi de evlenmis, ACG'de ve çesitli Türk okullarinda matematik ve Ingilizce ögretmistir. Nesteren hanimin kizi ACG mezunudur. Torunu da ACG'de okumaktadir.

Hayriye (Ahmed) Tunakan, 1918 yili Kolej mezunudur. 1922 yilinda ACG'den Master derecesi (ACG'de birkaç yil süreyle Master derecesi verilmistir) alan ilk mezundur. Matematik ve Ingilizce ögretmenligi yapmis, Milli egitim Bakanliginda müfettislik görevinde bulunmustur. Prof. Selim Tunakan ile evlenmistir. (Ali) Dereli de 1918 yili mezunudur. Ingiliz Lisesinde müdür yardimciligi görevini yürütmüstür. Ayni zamanda, Istanbul Kiz Lisesi'nde Ingilizce ögretmenligi yapmistir. Kendisi ve emekli kimya ögretmeni olan kocasi Ihsan Dereli, 1966 yili aralik ayinda onbes gün arayla vefat etmistir.

Mebruke Ahsen, 1919 yili mezunudur. Mezuniyetinden sonra ACG'de uzun yillar Türkçe ögretmenligi yapmis ve emekli olmustur.

Ulviye (Bedii) Isvan, 1922 mezunudur. Kültürlü ve temayüz etmis bir hanimdir. Türk liselerinde Ingilizce ve Fransizca ögretmenligi yapmistir. Gönüllü olarak toplum hizmetinde bulunmus, özel bir bursla Amerika'yi ziyaret etmis ve Istanbul Belediye Meclisi'nde üye olarak yer almistir. Ailesi üç nesildir, ACG mezunu aileler arasinda en kalabalik olanlarindandir: Kocasi, kiz kardesi, erkek kardesi, kocasinin kiz ve erkek kardesleri, iki oglu, iki gelini ACG mezunudur. Torunu da ACG'de okumaktadir. 1958 yilinda 56 yasinda hayata veda etmistir. Bir diger 1922 mezunun Fazila Sevket Giz'dir. Mezuniyetinden sonra burs alarak, Amerika'daki Mount Holyoke College'de egitimine devam etmistir. Iki ülke arasinda Dostluk Bursu için seçilen iki kisiden biridir. Bir kaç yil ACG'de, Biyoloji Bölümü Baskanligi görevini yürütmüs, daha sonra Istanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi'ne Doçent olarak geçmistir. Basarili çalismalari dolayisiyla, 1944'de Profesör unvanini almistir. Fazila Sevket Giz, Istanbul Üniversitesi'ndeki ikinci kadin profesördür. Ilki Halide Edip Adivar'dir.

Dr. Sehire Çilli, 1923 mezunudur. Mezun olduktan sonra, kolejde Master derecesi (ACG'de birkaç yil süreyle Master derecesi verilmistir) almistir. Daha sonra, egitimine Amerika'da Cornell University'de devam etmistir. Amerika'da Doktora derecesini alan ilk Türk kadinidir. Uzun yillar ACG Fakültesi üyesi olmus ve siyasî bilimler, mantik ve iktisat dersleri vermistir. 1967 yilinda ACG Fakültesi dekanidir.

Ev Hanimligi: Belkis (Asim) Rona, Mezuniyetinden sonra Dr. Hüdai Rona ile evlenmis ve ev hanimi olmustur. Çok sayida gönüllü kurulusa katilmis ve gönüllü olarak hizmet vermistir. Kizi da ACG mezunudur.

Cumhuriyet Dönemi Mezunlari: Modern Türkiyenin Kurulmasina ve Gelismesine Katkida Bulunanlar

Osmanli son döneminde II. Mesrutiyetin ilaniyla (1908) beraber, modernlesme çabalari hizlandi, kadinlarin hak ve özgürlükleri de bu kapsamda, daha önce hiç olmadigi kadar genisledi. Ancak, imparatorlugun bu son döneminin savaslarla ve sikintilarla dolu olmasi sebebiyle, kadinlarin egitimi alaninda yapilan girisimler büyük ölçüde akim kaldi. Savas dolayisiyla cepheye giden erkeklerin yerlerini birçok alanda kadinlar doldurarak toplumsal hayattaki alanlarini genisletirken, egitim bakimindan geri planda kalma durumundalardi. Çünkü egitim, her seyden önce istikrarli bir ortamda gerçeklesiyordu. Bu istikrara Cumhuriyetin kurulmasiyla kavusuldu ve egitim basta olmak üzere pek çok alanda gerçeklestirilen modernlesme girisimleri gelisecek ortami buldu. Kadinlar bir kez evden çikip, geleneksel vazifelerinden siyrilinca önlerine genis bir alan açildi. Bu alanda yer tutanlar iyi okullardan mezun olmus, iyi egitim almis dil bilen kadinlardi. Verdigi egitimin kalitesi ve uluslararasi standartlari ile Amerikan Kiz Koleji, kadinlara bu firsati sunan okullarin basinda geliyordu. Öyle ki, Amerika'da ilk doktora yapan kadin (Sahire Çilli, 1923 mezunu), Ilk noter (Belkis Elbi, 1931 mezunu), ilk belediye meclisi üyesi (Ulviye Isvan, 1922 mezunu), ilk banka müdürü (Hatice Erdilek, 1916 mezunu) ve ilk TBMM milletvekili (Mihri Pektas, 1916 mezunu), Amerikan Kiz Koleji mezunuydu. Kolej mezunlari, yeni kurulan Cumhuriyetin temeline harç koyanlardan ve içinde yasadiklari topluma katki saglayanlardan oldular. Asagida, bu kisiler arsiv de bulunan belgeler ölçüsünde, belli alanlara göre siralanacak ve haklarinda biyografik bilgi verilecektir.13 Sirasi geldiginde ilk olmalarina deginilecek, basarilari ve yaptiklari isler kisaca özetlenecektir. Isimlerinin yanlarinda verilen rakamlar mezuniyet yillarini göstermektedir.

Tarim: Türk kadini, yüzyillar boyunca erkekle beraber Anadolu'da tarimla ugrasmistir. Fakat, kolej mezunu Reha Dogan Isvan '44 (1944 yili mezunu, bundan sonra mezunlar, ' ve mezuniyet yilinin son iki rakami ile belirtilecektir). Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi'nde ziraat okuyan ilk kadinlardandir. Kolejin erkek kismindan (Robert Kolej) mezun olan kocasi Ahmet Isvan ile birlikte Bursa'daki çiftliklerinde ziraatla ugrasmislardir. Bir baska mezun, Nemide Saydan Sungur '47 da, kocasinin vefati üzerine Adana'daki büyük ticarî aile çiftligini idare etmistir.

Arkeoloji: Dr. Halet Çamlibel Çakirhan '55, doktorasini Sorbonne (Fransa)'dan almis, önde gelen arkeologlardandir. Istanbul Üniversitesi'nde arkeoloji ve prehistoria profesörüdür.

Edebiyat ve Sanat: Bu alana edebiyat ve çesitli sanatlar dâhil edilmistir. Bu kapsamda, edebiyat alaninda ilk bahsedilecek kisi Osmanli ve Cumhuriyet döneminde yasamis olan Halide Edip Adivar '01 dir. Tiyatro alaninda çok sayida öncü yetismistir. Nevra Sirvan Serezli '65, Meral Özdemiroglu Taygun '65, Çigdem Selçuk Onat '60 ve Göksel Kortay '55 kolej mezunu tiyatroculardir. Çogu, kolej mezuniyetinden sonra yurtdisinda egitim almis, Ankara ve Istanbul'daki tiyatrolarda gösterilerde bulunmuslardir. El sanatlari alaninda Nimet Demirbag Sagilman '42, çocuk oyuncaklari üzerine kariyer yapmistir. Bunlar koleksiyoncularin topladigi türden oyuncaklardir. Betül Aydiner '69, seramikçidir ve 1973 yili Akbank Seramik ve Metal yarismasinda birincilik ödülünü almistir. Tülin Öztürk '70 ve Oksan Sav Atasoy '58 ressam olup yagliboya ve suluboya tablolardan olusan gergiler açmistir. Atasoy mezuniyetinin akabinde Istanbul Güzel Sanatlar Akademisi'ni bitirmistir. Müzik alaninda Ferhunde remzi Erkin '28 piyano çalmada uzmanlasmistir. Almanya Leipzig Müzik Konservatuari'nda egitim almistir. Uzun yillar Ankara Devlet Konservatuari'nda piyano profesörü olarak çalismistir. Yildiz Igdelen '48 ise opera sanatçisidir. Almanya'da yedi yil süreyle opera egitimi almis, dönüsünde Türkiye'nin sayili opera sanatçilarindan biri olmustur.

Bankacilik ve Finans: Bu alanda, Belkis Topuz Burak '49, Bilge Aykut '62 ve Gülseren Kizilkök '61, Bankalarda (Türkiye Sinaî Kalkinma Bankasi ve Yapikredi Bankasi) proje müdürü ve bas programci olarak görev yapmislardir.

Is Dünyasi: Türkiye'nin ilk kadin noteri Belkis Elbi '31 Kolej mezunudur. Koç Holding Genel Sekreteri Suna Koç Kiraç '60, Koç Holding personel müdürü Filiz Ofluoglu '49, Iskandinav Havayollari muhasebe müdürü Olcay Bergman '52, ve çesitli özel sirketlerde üst düzey görevli olarak yer alan Sadun Katipoglu '34, Candan Savguç Özgen '59 ve Gürsan Gümbüs Seyhun '62 kolej mezunlari arasinda is dünyasina atilarak basarili olan kadin mezunlar arasindadir.

Kimya: Dr. Hüban Akmoran '36, Istanbul Cam Fabrikasi'nda kimyagerdir. Alfred University ve New York State University College of Ceramic'de egitim görmüstür.

Fizik: Michigan Üniversitesi'nde master derecesini aldiktan sonra Türkiye'ye dönen ve Istanbul Teknik Üniversitesi'nde fizik doçenti olarak dersler veren Fazie Sevket Bekata '33, bir süre Kolej'de dersler vermistir. Ankara Üniversitesi'nde fizik profesörü olarak görev yapmistir.

Disçilik: Istanbul'da ortodontist olarak görev yapan Ilhan tayar Çekmegil '46, Istanbul Üniversitesi Dis Hekimligi Fakültesi ve New York Üniversitesi'nden diplomalar almistir.

Petrol Arastirmalari: Mehlika Izi Tasmen '35 Ankara Üniversitesi'nden mezun olduktan ve Türk Metal Bürosu'nda çalismis ve büro tarafindan Texas Üniversitesi'ne uzmanlik için gönderilmistir. Türkiye'ye dönünce büroda önemli pozisyonlarda görev almis ve petrol arastirmalari yapmistir. Gazetelerde Türkiye'de petrol arama konusunda popüler makaleler yazmistir. Kadin olarak bu alanda yer almasi itibariyla önemlidir.

Egitim: Bu alan çok sayida alt alanlari kapsamaktadir ve çok sayida mezun, arkeolojiden zoolojiye kadar genis bir yelpazede görev yapmistir. Burada alanlari ve kisilerin isimleri verilecektir. Arkeoloji Dr. Halet Çamlibel Çakirhan '36; Biyoloji Azra Inci Sedet '66; Botanik Dr. Mürüvvet Hasmann '33, Fatma Erdinç '60; Is idaresi Hülya Tirmandioglu Talu '69; Kimya Dr. Güniz Günay '60, Yesim Somay Salman '59, Dr. Inci Öney '62; Ekonomi Dr. Gülten Kazgan '46, Dr. Sevim Görgün '47; Mühendislik Ferize Gözüm '51; Ingilizce Nazime Ansel '39, Gülistan Ismet Tevfik '90 (1890); Ingiliz edebiyati Dr. Halide Eidp Adivar '01, Dr. Dilek Doltas '65; Ingiliz filolojisi Dr. Mina Urgan '35; Beseri bilimler Dr. Oya Basak '55, Zeynep Davran '61, Tüge Karazincir '57; Matematik Nesrin Gürsan Kök '68, Hayriye Tunakan '18, Dr. Nakibe Uzgören '32, Behire Yaltkaya '26; Tip çocuk doktoru Dr. Metin F. Bilger '31, onkoloji uzmani Perihan Çamlibel '28, dahiliye uzmani Dr. Afife Demirel '46, göz doktoru Melek Germen '36, intaniye Dr. Asuman Üngür Müftüoglu '46, çocuk doktoru Dr. Olcay Nevzi '46, fizyolog Meliha Terzioglu '34; Müzik Gülgün Ünlüoglu '61; Eczaci Elçin Gürkan '59; Klasik Filoloji Dr. Müzehher Erim '42; Piyano Ferhunde Remzi erkin 228; Siyaset bilimleri Dr. Suna Kili Gürsoytrak '46, Dr. Sabire Çilli '23; Psikoloji Gökçe Cansever '46, Nihal Pulat '47, Dr. Esin Cantez '59, Suzan Alam '39; Sosyal psikoloji Nükhet Fikrig Atalay '61, Türkçe Mihri Pektas '16; Zooloji Dr. Fazila Sevket Giz '22; Sanat tarihi Filiz Karabey '49; Ingilizce Ögretmeni Melek Mesud Sevgin '31 (Ankara Ismet Pasa Kiz Enstitüsü'nde Ingilizce ögretmeni); Iktisat Afife Fevzi Sayin '36; okul idarecisi Nazime Antel '38 (Darüssafaka Öksüzler Okulu müdürü), Neyire Baysal '31 (Kolejin, ACG, Türk baskan yardimcisi), Halice dereli '18 (Istanbul Ingiliz Kiz Lisesi müdür yardimcisi), Inci Moran '50 (kendi özel ana okulu ve ilk okulunda müdür), Vedide Pars '38 (Izmir Kiz Lisesi müdürü ve Istanbul Çapa ögretmen Egitim Okulu müdür yardimcisi), Vedide Beha'28 ( Ankara Gazi Egitim Enstitüsü müdürü), Neriman Hilal Hizir'33 (Ayse Abla Koleji'nin kurucusu ve sahibi)

Devlet Memurlugu: Kolej mezunlari arasinda degisik kademelerde görev yapmis devlet memuru bulunmaktadir, fakat sayilari fazla degildir. Sabiha Cenani '19 Ticaret ve Sanayi Bakanligi'nda müfettislik, Neziha Eren '20 Tekel Bakanligi ve Ziraat Bankasi'nda memur ve Cihan Kundakçioglu '58 Devlet Planlama Teskilati'nda memur olarak çalismistir. Mezunlar arsinda çok sayida dis islerinde görev yapmis büyükelçi esi bulunmaktadir.

Milletvekilligi: Zekiye Osman Mollaoglu '31 Istanbul Üniversitesi Matematik Bölümü'nden mezun olmus, kolejde ve Istanbul Kiz Lisesi'nde ögretmenlik yapmistir. 1946 yilinda Trabzon milletvekili olarak TBMM'ye girmistir.

Gazetecilik: Hürriyet gazetesi muhabiri Füsün Arslan Baran '63, Hayat Mecmuasi muhabiri Sara Korle '43 ve Milliyet gazetesi muhabiri ve Forum dergisinin sahibi Nilüfer Yalçin '42 gazetecilik hayatina atilmis mezunlar arsindadir.

Sosyoloji: Behice Sadik Boran '31 Michigan Üniversitesi'nde sosyoloji doktorasi yapmistir. Uzu yillar Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi Sosyoloji Bölümü'nde ögretim üyeligi yapmistir. Siyasete atilarak Türkiye Isçi Partisi baskani olmustur.

Hukuk: Mezunlar için hukuk, çok tercih edilen popüler bir tercih olmustur. Çogu mezun Istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde okumus ve meslekte önemli kariyer sahibi olmustur. Yukarida is dünyasi kisminda bahsedilen Belkis Elbi '31 hukuk okumus ve Türkiye'nin ilk kadin noteri olmustur. Fahire Akman '35 hukuk okuyup Istanbul'da noterlik yapmistir. Ayse Onat Dogruer '63 ve Alev Somay Erman '63 hukuk mezunu olup avukatlik yapmistir. Esin Örücü '61 Anakara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde ögretim üyeligi yapmistir. Sevinç Dilban Carlson '42 Istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun olduktan sonra ayni fakültede doçent ve dekan olarak görev almiss ve Harvard School of Bussines Administration'da çalismalar yapmistir. 1968 yili Kolej mezunlari istatistiklerine göre 64 kisi hukuk okumustur, bunlardan bes kisi avukatlik yapmaktadir.

Tip: 1968 yili Kolej mezunlari istatistiklerine göre 50 kisi tip okumustur, bunlarin 20 kisisi doktorluk yapmaktadir. Dr. Afife Cenani Demirel '24 uzun yillar Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi'nde ögretim üyeligi yapmistir. Dr. Perihan Cemil Çamlibel '28 Ankara Kanser Arastirma Laboratuvari'nin kuruculari arasindadir. Kanser üzerine yaptigi arastirmalari Belçika hükumeti tarafindan ödüllendirilmistir. Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi'nde ve Washington Üniversitesi'nde okumus, Florida Üniversitesi'nde ögretim üyeligi yapmistir. Dr. Bedriye Bora '17 Istanbul'daki bir Prevantoryumun baskanidir. Dr. Belkis Ali Canfesci '34 ortopedi uzmanidir. Kendi muayenehanesi vardir ve çesitli hastanelerde çalismistir. Dr. Melek Germen '36 Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi Göz hastaliklari Bölümü'nde ögretim üyeligi yapmistir. Dr. Olcay Ataman Neyzi '46 Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi Çocuk Hastaliklari Bölümü'nde Profesördür. Dr. Asuman Üngür Müftüoglu '46 Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi mezunudur. Ayni üniversitede dersler vermektedir. Kan hastaliklari uzmanidir. Dr. Hayriye Mirap Cemiloglu '57 Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi'nden dereceyle mezun olmustur. Anadolu'da bir poliklinigin müdürlügünü yapmaktadir. Dr. Ender Çubukçu '58 Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi mezunudur ayni üniversitenin Fizyoterapi Bölümü baskanidir. Kendi özel muayenehanesi vardir. Fizyoterapi uzmanidir ve bu konu üzerine 15 kadar makalesi bulunmaktadir. Dr. Reyhan Erez '59 Istanbul Üniversitesi Tip Fakültesi'nden dereceyle mezun olmustur. Özel bir klinikte çalismaktadir.

Hemsirelik: Bu alanda zikretmeye deger en önemli mezun Fahrünisa Ahmet Ali Seden '26 dir. Seden, Florence Nightingale Hemsirelik Okulu'nun kuruculari arasindadir. Amerika'da Henry Ford Hemsirelik Okulu ve Columbia University Teacher's College'den mezundur.

Radyo: Meral Özis Sekerkaran '57 Istanbul Radyosu'nda programci olarak Çalismistir. Ayni zamanda piyanisttir.

Müzik: Ferhunde Remzi Erkin '28 kolej mezunu meshur bir piyanisttir. Kocasi da modern Türk müzigi kompozitörüdür. Ankara Konservatuari'nda dersler ve konserle vermekte ve radyoda çalmaktadir.

Halkla Iliskiler: Gülen Akbay '56 ve Nurten Uras '62 Çesitli özel sirketlerin halkla iliskiler bölümünde görev yapmistir. Meliha Avni Sözen '30 okul yillarinda tiyatro ve hitabet yetenegi ile dikkati çekmistir. Halen Istanbul'un en popüler hatibidir. Açilislarda ve yildönümlerinde konusmalar yapmaktadir. Istanbul Sehir Konseyi üyesidir.

Sonuç

Arnavutköy Amerikan Kiz Koleji ve mezunlari üzerine yapilan bu çalismanin neticelerini söyle siralayabiliriz; Kolej 1875 yilinda kurulmus olmasina ragmen, ilk Türk mezununu yirmi alti yil sonra, 1901'de vermis, Türk ögrenciler için ancak ilerleyen dönemlerde ve yavas yavas popüler olmaya baslamistir. 18751890 tarihleri arasindaki on bes yilda kolejden toplam 75 kisinin mezun olmasi, açildigi ilk yillarda popülaritesinin az olmasiyla ilgili olabilecegi gibi, kizlarin egitiminin yeni yeni ön plana geçmesi, dolayisiyla da az sayida kiz ögrencinin egitim almaya gönüllü olmasiyla açiklanabilir. Uzun savas yillarinin ardindan imparatorlugun yikilmasi ve yeni Cumhuriyetin kurulmasiyla kolej adeta ataga geçmis, ögrenci sayisi artarken verilen egitimin kalitesi dünya standartlarina ulasmistir. Cumhuriyet döneminde koleje agirlikli olarak Tür ögrenciler devam etmis; fakat farkli ülkelerden ögrencilerin katilimiyla, Osmanli dönemindeki çok kültürlü, çok milletli yapisi bir ölçüde devam etmistir.

Mezunlar bireysel ve kadin olarak pek çok ilki gerçeklestirmistir. Toplu olarak ise, meslek hayatinda daha ziyade toplumsal içerikli mesleklere yönelmislerdir. Bu yolla kolej, kadinlarin geleneksel görevlerinden siyrilip, toplumda faal biçimde rol alma ve katki saglamasinda etkili rol oynamistir. Kolej mezunlari Istanbul basta olmak üzere büyük sehirlerde ikamet etmis, küçük Anadolu sehirlerinde yaygin olarak yasamamislardir. Mezunlarin bu tercihi, sehir odakli bir yasam tarzini ve gelisme modelini bize sunmaktadir. Diger bir ifadeyle, kolej mezunlari, kirsal kesimdeki kadinlarin gelismesine ve özgürlesmesine hizmet etmekten ziyade, sehirli kadinlarin gelismesine katkida bulunmuslardir. Sehir ve kirsal kesim kadinlari arasinda, ilgili dönemlerde hak ve özgürlükler bakimindan fazla fark olmadigindan, mezunlarin katkilarinin genelde kadinlar adina yapilmis kabul edilmesi ve önemli sayilmasi gerekmektedir.

Kolej mezunlari, bireysel olarak Osmanli ve Cumhuriyet toplumlarina çogu meslegi ilk icra eden kisiler olarak katkida bulunurken, toplu olarak da sekretertercüman, ögretmen, hukukçu, psikolog-pedagog olarak içinde yasadiklari topluma hizmet etmislerdir. Bir kismi da, mesleki bir vasiflari olmadan, gönüllü olarak yakin ve uzak çevrelerine çesitli toplumsal hizmetler götürme yoluyla hizmet etmislerdir. Mezunlar arasinda insanla muhatap olmayi gerektiren hizmet sektöründeki mesleklerin agirlikli olarak tercih edilmesi, bu mesleklerin sayisaldan ziyade sözel agirlikli olmasi, bir yandan mezunlarin kiz olmasi dolayisiyla ögretmenlik, sekreterlik, tercümanlik gibi mesleklere daha yatkin olmasiyla açiklanabilirken, bir yandan da kolejin bir misyoner okulu olmasiyla da iliskilendirile bilinir. Bu ikincisinin dogru olma ihtimali yüksektir; mezunlarin iki yüz kadarinin toplum gönüllüsü olmasi, karsilik beklemeden toplumun dezavantajli kesimlerine gönüllü olarak hizmet etmesi, bunun bir göstergesi olarak kabul edile bilinir.

Çalismada sinirli miktarda veri kullanilarak, sinirli zaman ölçeginde inceleme yapilmistir. Kolejin ve mezunlarinin hakiki katkisini ölçebilmek için, uzun dönemi kapsayan, kolejin bütün mezunlarinin dahil edildigi daha fazla ve genis kapsamli bir veri grubu ile arastirma yapilmalidir. Grup biyografisi (prosopografi) metodu uygulanarak yapilacak çalisma, master tezi ölçeginde olabilecegi gibi, doktora tezi ölçeginde de olabilir. Bu tür bir arastirma yabanci okullar ve bu okullarin toplumumuza hakiki katkisi hakkinda bize daha dogru ve kullanilabilir neticeler sunacaktir.

Footnote

1 Bu makale yazarinin yürütücüsü oldugu, "Osmanlidan Cumhuriyete Yabanci Okullar: Robert Kolej Ögrencileri Üzerine Prosopografik bir Çalisma (1863-1975)" konulu TÜBITAK 1001 Arastirma projesi (Proje No:113K/135) kapsaminda hazirlanmistir. Desteginde dolayi TÜBITAK'a tesekkür edilmektedir.

Batili misyonerlerin Osmanli ülkesindeki faaliyetleri hakkinda bkz. Ayten Sezer, "Osmanlidan Cumhuriyete: Misyonerlerin Türkiye'deki Egitim ve Ögretim Faaliyetleri," Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, Ekim 1999, s. 169-184. Ayni yazarin Atatürk Dönemindeki misyonerlik faaliyetleriyle ilgili çalismasi için bkz. Ayten Sezer, "Atatürk ve Türkiye'deki Misyoner Okullari", Türkler , Cilt 17, Yeni Türkiye Yayinlari, Ankara s. 820 -835.

Protestan misyoner örgütlerin dünyayi kendi aralarinda paylasmalarinda, Osmanli Devleti'nin sansina Amerika düsmüs ve bu suretle, Osmanli ülkesi Amerikali misyoner örgütlerinin çalisma alani haline gelmisti. American Board for Foreign Mission, kisaca American Board olarak bilinen, misyoner teskilati, Amerika'daki Protestan misyoner örgütlerinin en kidemlisi ve etkil isiydi ve Osmanli ülkesindeki Amerikan okullari bu teskilata bagli olarak faaliyet gösteriyordu. Bkz. Uygur Kocabasoglu, Anadolu'daki Amerika, Imge Yayinevi, Ankara, 2000, s. 16 -17.

2 Öyle ki, Halide Edib'in babasi sarayda görev yapiyordu. Kizinin mektebe gittigi, Sultanin kulagina gidince onaylamadi. Halide Edip kolejden ayrilmak zorunda kaldi. Kolejde bir yil okudugu için Ingilizce ögrenmisti. Evde tercüme yapti. Tercüme kitabi Sultan'a ulasinca çok begendi ve ödüllendirdi. Ardindan koleje devam etmesi mümkün oldu. "The Ameircan College for Girls and its Alumnae in the Building of Modern Turkey", ACG Graduates, December 1973, s. 1. Bu çalismaya takip eden arsivden ulasilmistir; Columbia University, (New York, USA) Rare Book and Manuscript Library, American College for Girls Records, 1880s-1979. Diger yandan, gazetede yazisi çiktiginda, bazilari Halide'nin sonundaki "e" harfinin matbaa hatasi oldugunu düsünmüs ve erkek adi olan "Halid Salih" olarak algilamislardi. Çünkü, o dönemler için bir kadinin bilmedigi konularda yazmasi alisilmisin disinda idi. Bkz. Mihri Pektas, Alumni Bulletin, Winter, 1964, s. 55-65.

3 1875-1968 tarihleri arasinda (1968 yili dahil) Amerikan Kiz Koleji'nden mezun olanlarin sayisi 2.359 olarak da verilmektedir. Bu sayinin 75 kisisi, 1875-1890 tarihleri arasindaki on bes yilda mezun olmustur. Bkz. Columbia University, (New York, USA) Rare Book and Manuscript Library, American College for Girls Records, 1880s-1979. Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students. List of Graduates with Biographies, 1967-1968; 1898-1899, Box 28 Folder 14.

4 Tablo 1'deki bilgiler takip eden arsiv belgesinden alinmistir: Columbia University, (New York, USA) Rare Book and Manuscript Library, American College for Girls Records, 1880s-1979. Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students. s. 1.

5 Tablo 2'deki bilgiler takip eden arsiv belgesinden alinmistir: Columbia University, (New York, USA) Rare Book and Manuscript Library, American College for Girls Records, Statistics for the president,1968 . Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students. s. 2.

List of graduates with biographies, 1967-1968; 1898-1899, Box 28 Folder 14.

6 Tablo 3'deki bilgiler takip eden arsiv belgesinden alinmistir: Columbia University, (New York, USA) Rare Boks and Manuscript Library, American College for Girls Records, Statistics for Dean's information, 1967. Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students. s. 5.

7 Tablo 4'deki bilgiler takip eden arsiv belgesinden alinmistir: Columbia University, (New York, USA) Rare Books and Manuscripts Library, American College for Girls Records, Statistics for Dean's information, 1967, Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students, s. 4.

8 Istanbul Üniversitesi'nde, 7 profesör ve 4 Doçent

9 Kolej mezunlarinin çok büyük kismi, toplum gönüllüsüdür ve sayilari 150 ila 200 arasinda degismektedir. Mezun rakamlarini artiracagindan bu miktar tabloda gösterilmemistir.

10 Tablo 5'deki bilgiler takip eden arsiv belgesinden alinmistir: Columbia University, (New York, USA) Rare Book and Manuscript Library, American College for Girls Records, Statistics for Dean's information, 1967, Series V: Records of the Office of the Facu lty, Records of the Students. s. 3.

11 Yahya Akyüz, "Osmanli Son Döneminde Kizlarin Egitimi ve Ögretmen Faika Ünlüer'in Yetismesi ve Meslek Hayati". Bu esere takip eden internet adresinden ulasilmistir: http://dhgm.meb.gov.tr /yayimlar/ dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/143/1.

12 Bu kismin hazirlanmasinda takip eden arsivden elde dinilen belgelerden istifade edilistir; Columbia University, (New York, USA) Rare Boks and Manuscript Library, American College for Girls Records, 1880s-1979. Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students, List of graduates with biographies, 1898-1899, Box 28 Folder 14, s. 1-8; List of graduates who taught in mission schools, 1899, Box 28, Folder 15, s. 32-34 ; List of graduates [early 1900s], Box 28 Folder 16; Alumnae Association report, 1913, Box 28 Folder 16a, s. 55-56; Associate Alumnae minutes, 1911-1916, Box 28 Folder 17, s. 20-22.

13 Columbia University, (New York, USA) Rare Boks and Manuscript Library, American College for Girls Records, The American College for Girls and Its Alumnaein the Building of Modern Turkey. Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students. Box: 48, Folder 28, s. 1-8.

References

Kaynaklar

Arsiv Kaynaklari

Columbia University, (New York, USA) Rare Boks and Manuscript Library, American College for Girls Records, 1880s-1979. Series V: Records of the Office of the Faculty, Records of the Students. List of graduates with biographies, 1967-1968; 1898-1899, Box 28 Folder 14.

Records of the Office of the Faculty, Records of the Students, List of graduates with biographies, 1898-1899, Box 28 Folder 14; List of graduates who taught in mission schools, 1899, Box 28 Folder 15.

List of graduates [early 1900s], Box 28 Folder 16; Alumnae Association Report, 1913, Box 28 Folder 16a; Associate Alumnae minutes, 1911-1916, Box 28 Folder 17.

"The American College for Girls and its Alumnae in the Building of Modern Turkey", ACG Graduates, December 1973, s. 1. Columbia University, (New York, USA) Rare Boks and Manuscript Library, American College for Girls Records 1880, 1979.

Makaleler ve Kitaplar

Akyüz, Yahya, "Osmanli Son Döneminde Kizlarin Egitimi ve Ögretmen Faika Ünlüer'in Yetismesi ve Meslek Hayati", Milli_Egitim_Dergisi, 143/1.

Pektas, Mihri, Alumni Bulletin, Winter, 1964.

Sezer, Ayten, "Osmanlidan Cumhuriyete: Misyonerlerin Türkiye'deki Egitim ve Ögretim Faaliyetleri, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi , Ankara, Ekim 1999, s. 169184.

Sezer, Ayten, "Atatürk ve Türkiye'deki Misyoner Okullari", Türkler, Cilt 17, Yeni Türkiye Yayinlari,, Ankara s. 820-835.

Uygur, Kocabasoglu, Anadolu'daki Amerika, Imge Yayinevi, Ankara 2000.