Kumuk Türkçesi Sözlügü

Çetin Pekacar, Kumuk Türkçesi Sözlügü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayinlari, 2011, 409 s., ISBN: 978-975-16-2385-0

Kafkasya'nin dogusunda Hazar Denizi kiyilarindaki Dagistan bölgesinde yaçayan ve Azerbaycan Türklerinden sonra Kafkaslardaki en kalabalik Türk kavmi olan Kumuk Türkleri, gerek Dagistan'in gerekse Kafkasya'nin siyasi ve kültürel hayatinda önemli rol oynamiçtir (Tavkul, 2005: 29-39). Kuzey Kafkasya'daki Kumuk ovasinin ve Dagistan'in daglik kesiminin yerli halklarindan olan Kumuk Türklerinin etnik bakimdan Kipçak ve Oguz boylarinin bu sahada kayna^masindan meydana geldiklerine dair yaygin bir görü$ bulunmaktadir. Türk lehçelerinin Kuzeybati (Kipçak) grubuna dâhil olan Kumuk Türkçesindeki Kipçak ve Oguz grubu özellikler, bu görü^ü destekler niteliktedir (Pekacar 1997: 20622066).

XX. yüzyil ba^larinda yazi dili hâline gelen ve Buynksk ve Hasavyurt agizlarina dayanan Kumuk Türkçesi, 1928 yilina kadar Arap alfabesiyle, 1928'den 1938'e kadar Latin alfabesiyle, 1938 yilindan sonra da Kiril esasli bir alfabeyle yazilmiçtir. Günümüzde de Kiril alfabesi kullanilmaya devam etmektedir (Pekacar 2011: 7).

Bir dilin söz varligini ortaya koyan sözlükler, kültürlerin ya^atilmasi ve ku^aktan ku^aga aktarilmasinda önemli görevler üstlenmiç; bu sebeple Türk dilinin tarihî ve çagda$ lehçeleri üzerine pek çok sözlük çali^masi yapilmiçtir. Bu çali^malardan biri de Prof. Dr. Çetin Pekacar tarafindan hazirlanan ve 2011 yilinda Türk Dil Kurumu tarafindan yayimlanmiç olan Kumuk Türkçesi Sözlügü'dür.

Kumuk Türkçesinin söz varligini ayrintilariyla gözler önüne seren eser, Z. Z. Bammatov'un redaktörlügünde hazirlanip 1969 yilnda Moskova'da yayimlanan Kumukça-Rusça Sözlük esas alinarak hazirlanmiçtir. Ancak Pekacar (2011: 7), söz konusu sözlükteki kullanim sikligi çok dü^ük olan 47 bin Rusça kelimenin esere alinmadigini, buna karçilik Bammatov'un sözlügünde geçmeyen ama Kumuk Türkçesinde yaygin olarak kullanilan iki yüzden fazla kelimeye eserde yer verildigini, ayrica Bammatov'un anlamlarini eksik verdigi kelimelerin de bu çaliçmada tamamlandigini ifade etmiçtir. Böylece sözlügün madde baçi sayisi on iki bini bulmuçtur. Bu sayiya madde içinde yer verilen deyimler, atasözleri, kalip ifadeler ve benzeri kelime gruplari dâhil degildir.

409 sayfadan oluçan Kumuk Türkçesi Sözlügü, Sunuç, Kisaltmalar, Eser Kisaltmalari, Kumuk Türkçesi Alfabesi, Sözlügün Hazirlanmasi ve Kullanilmasi ile ilgili Açiklamalar ve Sözlük bölümlerinden oluçmaktadir.

Sunuç (s. 7-8) bölümünde Kumuk Türkleri ve Kumuk Türkçesi hakkinda kisa bir bilgi verildikten sonra sözlüge kaynaklik eden Kumukça-Rusça Sözlük üzerine açiklamalarda bulunulmuç, eserin hazirlanma süreci ve bu süreçte izlenen yol hakkinda bilgiler verilmiçtir.

Kisaltmalar (s. 9-10) bölümünde sözlük metninde kullanilan kisaltmalar; Eser Kisaltmalari (s. 11) bölümünde ise yararlanilan eserlerin kisaltmalari ve bu eserlerin bibliyografik künyeleri yer almaktadir.

Kumuk...