Content area
Full Text
Ljubljana Devlet Arşivi'nde yalnızca bir Türkçe belge bulunmaktadır, bu da oldukça ilgi çekici, ender rastlanan bir belgedir.1 Bu belge, Sultan IV. Murad'ın Erdel Prensi George Rakoçi'ye (I. György Rákóczi) yazdığı görkemli, gerçek bir berât, yani Sultan'ın George Rakoçi'yi Erdel Prensi olarak tasdik ettiğini gösteren bir beyandır. Ayrıca bu berâtta, Osmanlı İmparatorluğu ve onun haraçgüzâr (vasal) devleti Erdel Prensliği arasındaki ilişkiler netleştirilmektedir.
Bilindiği üzere, Erdel prenslerine önceden de Bâbıâlî'den bu tarz berâtlar gönderilmiştir. St. Katon, o berâtların çoğunun kısa Latince çevirilerini yapmıştır.2 Bunlardan bazılarının orijinalleri Viyana Devlet Arşivi'nde tutulmaktadır. Ancak bunların ve diğer berâtların hiçbirinin orijinali (tıpkıbasımı) yayımlanmamıştır. St. Katon, bu belgenin yanı sıra diğer tüm belgelerin de Latince kısa çevirilerini vermiştir3 fakat Osmanlı Devleti'nin vasalı (haraçgüzar) olan diğer ülkelerle ilgili ve onlarla olan ilişkilerine ışık tutan orijinal Türkçe belgeleri bugüne kadar yayımlanmadığı için, bu kısa çeviriler, bu belgenin orijinalinin yayımlanma ihtiyacını ortadan kaldırmamıştır.
Erdel (Sedmogradska, Transilvanya)'in Türklerle vasallık ilişkisi daha 1528 yılında Kanunî Sultan Süleyman'ın Macaristan'da fethettiği bölgelere Ivan Zapolya (I. John Zapolya)'yı Macar kralı olarak getirdiği sırada başlamıştır. Zapolya, Türk vasalı olarak Macaristan ve Erdel'in önemli bölgelerini 1540'taki ölümüne kadar yönetmiş ve ardından yerine yeni doğan oğlu Ivan Sigismund Zapolya (II. John Zapolya) geçmiş, bu sebeple dul kalan annesi Izabela oğlunun yerine ülkeyi yönetmiştir. Sultan Süleyman Budin'i kesin olarak ele geçirdikten sonra (Ağustos 1541) Tisa'ya kadar Tuna Nehri'nin her iki yakasındaki Macaristan'ı da almış ve Budin Paşalığı'nı kurmuş, Ivan Sigismund'a da Erdel'i ve Tisa Nehri'nin sol tarafında kalan Macaristan topraklarını 10.000 dukalık yıllık vergi karşılığında bırakmıştır.
Ancak, Izabela 19.07.1551'de, Erdel Belgradı'ndaki anlaşmada (Alba Iulia) Ferdinand'ın çıkarları lehine oğlu adına Erdel'deki ve Tisa Nehri'nin doğusundaki Macaristan egemenliğinden vazgeçmiştir. Ivan ve Izabela'nın ayrılışıyla Ferdinand, Erdel prensliğine daha önce de burada söz sahibi olan Juraj Utišenić (György Martinuzzi)'i atamıştır. Utišenić'in Türklerin lehine çalıştığı öğrenilince kendisine suikast düzenlenerek hayatına son verilmiş (17.12.1551) ve yerine Andrew Batori prensliğe getirilmiştir. Bu olaylar üzerine Rumeli Beylerbeyi Sokollu Mehmed Paşa 1551 yılının Eylül ayında Erdel'e sefer düzenlemiş ve 1552 yılında Temeşvar'ı alarak Erdel, Maroş, Tisa ve Tuna nehirleri arasında kalan bölgeyi Temeşvar eyaletine dönüştürmüştür. Erdel konusunda bu şartlar altında Prens Batori'nin vergi ödeme taahhüdü Sokollu Mehmet Paşa tarafından yeterli bulundu. Erdel halkı baştan beri Ferdinand yönetiminden memnun olmamasına rağmen, durum ancak 1556 yılında Izabela ve oğlu Ivan Sigismund'un ülkeye geri dönüp Erdel'in...