Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî'nin Kelâm Anlayışında Mârifetullah-Akıl İlişkisi *

Headnote

Öz: Müteahhirûn Eşcarî kelâmcılarından Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî (ö. 895/1490), Mağrib'de temayüz etmiş âlimlerinden birisidir. Senûsî, düşüncelerini Eşcarî kelâm sistemi içerisinde şekillendirse de kendine has bakış açısıyla bu sisteme yeni katkılar sunmaktadır. Özellikle de mârifetullahta akla önem verme çabası dikkat çekicidir. Ona göre mârifetullaha ancak nazar ile ulaşılır. Nazar ise zihinde yapılan bir vazc veya tertip işlemidir. Bir yöntem takip edildiğinde böyle bir nazar mârifetullaha götürür. Özellikle de hükm-i aklî vâcib, câiz ve müstahîli idrak etme yoluyla zihnin işleyişine bir form katmaktadır. Bir mü'min için vâcip, câiz ve müstahîli bilmek aklı kullanmaktır. Bu bağlamda Senûsî hüküm kavramına merkezî bir rol yüklemektedir. İnsan aklını bu şekilde işlettiği takdirde zorunlu olarak kendisinin hâdis olduğunu kavrayacaktır. Bilgiye ulaşma sürecinde Senûsî'nin akıl kadar kalbe de dikkat çekmesi onun, bu ikisini birleştirme çabasında olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Senûsî, Muhammed b. Yûsuf, Eşcarî, Kelâm, Mârifetullah, Akıl, Mağrib.

Abstract: Muhammad ibn Yusuf al-Sanūsī (d. 895/1490), who was one of the theologian of later Muslim Ascharī theologians, is one of the scholar came to the fore in Maghrib. Although al-Sanūsī shapes his thoughts within the Ascharī's kalam system, he presents new contributions to this system with his own unique perspective. In particular, his effort to give importance to reason in macrifat Allāh is remarkable. According to him, macrifat Allāh can only be reached with reflection (nazar). Also the reflection is wacz or contexture process done in the reason. When a method is followed, such an reflection leads to the macrif Allāh. In particular, the ruling wisdom adds a form to the functioning of the reason through its perceived and compassionate perceptions. For a believer to know the necessary, the permissible and the impossible is to use the reason. In this context al-Sanūsī imposes a central role in the concept of judgment (hukm). If the human can operates its reason in this way, necessarily will comprehend that he/she is created. In the process of acquiring the knowledge, al-Sanūsī draws attention to the heart as much as the reason and that shows that he is in the effort of combining these two.

Keywords: al-Sanūsī, Mahammad ibn Yūsuf, Ascharī, Kalam, Macrifat Allāh, Mind, Maghreb.

(ProQuest: ... denotes foreign text omitted.)

SUMMARY

Muhammad ibn Yūsuf al-Sanūsī is a scholar raised at the Maghreb geography. Although al-Sanūsī,...