Türk Halk Şiirinde Öteki Gerçeklik Olarak İroni

Abstract

Türk halk şiirindeki halkın ortak zevk ve düşünce dünyasını yansıtan, özünde birçok değeri barındıran zengin kaynaktır. Onda kültürel pek çok değerin yanı sıra gerçekliğin eleştirel ve ironik yönlerini görmek mümkündür. Bu çalışmada halk şiirinin farklı örneklerinden hareketle ironinin halk şiirindeki etkisi değerlendirilmektedir. Daha önce yapılan çalışmalarda ironinin çağdaş ürünlerdeki yansımaları irdelenmiş, ancak onun divan ve halk şiirindeki yansımalarının ne olduğu, ironik anlatımı çağrıştıran ögeleri taşıyıp taşımadığı üzerinde pek durulmamış ya da onlarda ironinin yeteri kadar olmayacağı düşünülerek ilgi gösterilmemiştir. Bu çalışmada halk şiirindeki birçok örnekte yergi ve mizah kadar yoğunluklu olmasa da ironinin imkânlarından yararlandığına dair bulgular ortaya çıkarılmıştır. Kinaye, hiciv, taşlama, hezel gibi birçok türün, anlatım biçeminin ironiye kaynaklık ettiği, âşıklar için “ters öğüt destanları”, mutasavvıf şairler için ise “şathiyeler”in önemi irdelenmiştir. Farklı koşul ve dönemlerde yazılan şiirlerde bireyselden toplumsala, sevgi ve inançtan doğaya kadar geniş bir alanda ironik anlatımın yadsınamaz bir yeri olduğu incelenmiştir.

Alternate abstract:

Turkish folk poetry is a rich resource reflecting the common taste and thoughts of world of the community and hosting many values in its essence. It is possible to find in it the critical and ironical aspects of reality besides many cultural values. In this context, the impact of irony on folk culture/poetry is examined in our study, moving from some examples of various genres. The reflections of irony on contemporary products was examined in various studies, yet what its reflections on classical and folk poem are, whether they carry elements recalling the ironic expression has not been emphasized or not shown interest considering they will not sufficiently contain irony. In study, although not so intense as in satire and humor, evidences that the facilities of irony has been utilized in many instances, are revealed and examined. It is demonstrated that many genres such as allusion, satire, burlesque, travesty has been source for the expression of irony, again “reverse advice epics” in lovers and “shathiyyas” in sufism literature draw attention in this respect. It has been studied that at the poems written in different conditions and periods, on a large scale from individualistic to socialistic and from love and belief to nature, ironic narration has an undeniable part.