Content area
Full text
Summary
The aim of the article is to show, in which meaning variants the lexeme biblism functions in philological-linguistic research papers and to what extent its definitional value is stabilized.
Słowa klucze: biblizm, język religijny, znaczenia wyrazu
Key words: biblism, religious language, meaning of the word
W różnego rodzaju opracowaniach filologicznych - monografiach, artykułach, słownikach - mających związek z tekstem i polszczyzną biblijną, często obecny jest wyraz biblizm, funkcjonujący w nie zawsze do końca sprecyzowanym znaczeniu, co niekiedy może prowadzić do rozdźwięku między „mechanicznie" przyjętą jego definicją a zastosowaną procedurą i perspektywą badawczą.
Analiza zarówno podanych expressis verbis definicji, jak i kontekstów użycia wyrazu biblizm znajdujących się w wybranych wypowiedziach filologiczno-językoznawczych1, zmierzać ma do wskazania tych elementów jego znaczenia, które mogą być przyczyną, iż jednostki językowe, które zaliczane są do grupy biblizmów nie tworzą zamkniętego zbioru, a ocena ich wartości stylistyczno-funkcjonalnej ma charakter ambiwalentny.
Krótko o historii i znaczeniu wyrazu biblizm
Leksem biblizm ukształtowany jest analogicznie do dużej grupy terminów powszechnie obecnych w opracowaniach językoznawczych, takich jak: archaizm, cerkiewizm, ekspresywizm, frazeologizm, galicyzm, hebraizm, neologizm, neosemantyzm, regionalizm, okcydentalizm, rusycyzm itd. Wyraz pojawił się w polszczyźnie prawdopodobnie w drugiej połowie XX wieku. Jedno z pierwszych poświadczeń znajduje się w artykule Jadwigi Puzyniny z 1955 roku. Ze słownictwa Psałterza Dawidowa przekładania Jana Kochanowskiego (Puzynina 1955: 212), choć przeprowadzona dokładniej i głębiej kwerenda być może wskazałaby jeszcze wcześniejsze użycia.
Mimo iż obecny w naukowych wypowiedziach od przeszło sześćdziesięciu już lat, biblizm nadal niezwykle rzadko odnotowywany jest w współczesnych ogólnych słownikach języka polskiego, zajmując miejsce w „poczekalni leksykograficznej" (Koziara 2009: 21). Jak dotąd rejestruje go chyba jedynie Słownik współczesnego języka polskiego pod redakcją Bogusława Dunaja.
W opracowaniach językoznawczych do biblizmów zaliczane są, mające związek z treścią (m.in. osobami, miejscami, zdarzeniami, motywami, obrazami) i formą wypowiedzi (stylistyką), jednostki językowe o różnej postaci formalnej; najczęściej odnosi się je do wyrazów (biblizmy leksykalne), grup wyrazowych (Ubliżmy frazeologiczne) o postaci wyrażeń, formuł, przysłów, sentencji, aforyzmów, rzadziej natomiast do konstrukcji składniowych (biblizmy składniowe) czy też form gramatycznych.
Stałą wartością definicyjną analizowanego leksemu jest jego związek z Biblią2, co w sposób oczywisty i jednoznaczny zdradza i potwierdza obecność w jego strukturze słowotwórczej członu (tematu podstawowego) bibl-. Jednakże ów związek może być różnie rozumiany. Już podwójna motywacja słowotwórcza wyrazu, który można wywodzić zarówno od rzeczownika Biblia,...