Yogun Bakim Hastasinda Hemsirelik Bakimi/Nursing Care of Critically Ill Patients

Headnote

Özet

Yasami tehdit altinda olan hasta bireylere, olabilecek en üst düzeyde yarar saglamak amaciyla kullanilan çok sayida yasam kurtarici teknolojik araç gereçlerin bulundugu merkezler olarak tanimlanan yogun bakim ünitelerinde, bireylerin istemi disinda çok fazla tedavi edici girisim uygulanmaktadir. Bu girisimler bireylerin fi zyolojik ve psikolojik iyilesme süreçlerini de olumsuz yönde etkilemektedir. Yogun bakim ünitesinde bakim ve tedavi alan bireylerin bu olumsuz durumlardan etkilenmemesini ya da mümkün oldugu kadar az etkilenmesini saglamak ancak bireysellestirilmis kaliteli bir hemsirelik bakimi ile mümkün olabilir. Bu dogrultuda yogun bakim ünitesi gibi özel bir birimde çalisan hemsirelere önemli sorumluluklar düsmektedir. Bu sorumluluklarinin basinda yogun bakima gereksinim duyan bireylere hemsirelik bakim süreci dogrultusunda bakim vermek gelmektedir. Bu noktadan hareketle makalenin yogun bakim ünitelerinde çalisan hemsirelere rehber olacagi düsünülmektedir. (Yogun Bakim Derg 2011; 1: 21-5)

Anahtar sözcükler: Yogun bakim ünitesi, hemsirelik bakimi, hemsirelik süreci, yogun bakim hastasi

Gelis Tarihi: 21.12.2010 Kabul Tarihi: 22.02.2011

Abstract

In intensive care units, which are defi ned as centers where many life saving instruments are used most frequently, many invasive treatment interventions are applied to patients without their consent. These interventions also affect the physiological and psychological recuperation progress adversely. It is only possible for patients in intensive care units to be unaffected or minimally affected by these poor conditions by individualized nursing care. In this direction, nurses working in the intensive care units should diagnose the problems of patients in their care,rapidly defi ne care objectives, plan nursing interventions and put them to work and evaluate the outcomes of their applications well. It is believed that this article would be a guide for nurses working in the intensive care unit environment. (Yogun Bakim Derg 2011; 1: 21-5)

Key words: Intensive care unit, nursing care, nursing process, critically ill patient

Received: 21.12.2010 Accepted: 22.02.2011

Giris

Yogun bakim üniteleri (YBÜ), yasami tehdit altinda olan bireylere, olabilecek en üst düzeyde yarar saglamak amaciyla kullanilan çok sayida yasam kurtarici teknolojik araç gereçlerin bulundugu, disiplinler arasi bir ekip yaklasiminin zorunlu oldugu bakim merkezleri olarak tanimlanmaktadir (1).

Girisimsel islemlerin yogun olarak uygulandigi, morbidite ve mortalite oranlarinin yüksek oldugu YBÜ'de, hemsirelik bakimi çok büyük önem tasimaktadir. Bu nedenle makale, yogun bakim hastalarina bakim veren hemsirelere rehberlik etmesi amaci ile yazilmistir.

Asagida yogun bakim hastasinin bakimi, yasam modelini temel alan hemsirelik modeli dogrultusunda bireye özgü ele alinarak hemsirelik sürecinin asamalarina göre açiklanmistir.

Tanilama

Yogun bakim ünitesindeki bireyi tanilama, veri toplama, verileri yorumlama ve düzenleme, verileri organize etme ve degerlendirme aktivitelerini içermektedir (2).

Yogun bakim ünitesindeki bireyden elde edilen subjektif (bireyin ifade ettigi) ve objektif (hemsire ve diger saglik ekibi tarafindan fiziksel degerlendirme, tani islemleri vb. yollardan elde edilen) veriler yasam aktiviteleri kapsaminda degerlendirilmektedir (2, 3):

* Güvenli çevrenin saglanmasi ve sürdürülmesi aktivitesine yönelik; YBÜ'ndeki bireyin; görme, isitme vb. duyusal sorunlarinin olup olmadigi, altta yatan tibbi tanisi, uygulanan invaziv girisimler nedeniyle infeksiyona maruz kalma gibi durumlari sorgulanir.

* Iletisim aktivitesine yönelik; YBÜ'nde bireyin iletisimini etkileyen etmenler (entübasyon/trakeostomi tüpü varligi vb.), iletisim biçimleri belirlenir.

* Solunum aktivitesinde; YBÜ'nde bireyin solunum güçlügü yasama durumu, solunum aktivitesinde yardimci araç-gerece mekanik ventilasyon (MV) destek tedavi gereksinimi, solunum/dakika sayisi, satürasyonu (distal uçtan kandaki oksijenlenme düzeyi), uygulanan MV cihazina uyum durumu, MV cihazinda hangi solunum modunda takip edildigi, trakeal sekresyonlarin niteligi, MV'dan ayrilabilme durumu vb. belirlenir.

* Beslenme aktivitesinde; bireyin kilosu ve boyu, tibbi tanisina uygun beslenme plani, beslenmede yardimci araç-gerece (enteral beslenme tüpleri, parenteral yolu vb.) olan gereksinimi, günlük kalori gereksinimi vb. tanilanir.

* Bosaltim aktivitesinde; YBÜ'nde bireye uygulanan yardimci araçgereç varligi, diskilama sikligi, bagirsak sesleri vb. tanilanir.

* Kisisel temizlik ve giyinme aktivitesinde; YBÜ'nde yatan bireyin derisi ve ekleri bastan ayaga tanilanarak gereksinimleri (agiz içi, saçli deri, cildin tonüsü, nemi vb.) belirlenir.

* Beden sicakliginin saglanmasi ve sürdürülmesine yönelik; YBÜ'ndeki ortam isisina bireyin uyum saglama durumu, hipotermi/ hipertermi varligi, beden sicakligini etkileyen etkenler (pansuman degisimi, hemofitrasyon uygulamasi vb.) sorgulanir.

* Hareket aktivitesine yönelik; YBÜ'nde bireyin hareketsizlik durumu, basinç bölgelerinin durumu, hangi pozisyonda rahat ettigi, en son verilen pozisyon, eklem açikligi hareketleri vb. tanilanir.

* Çalisma ve eglenceye yönelik; YBÜ'nde suuru açik olan bireyin ilgi alanlari belirlenir, gerçeklestirmek istedigi aktivitelerini ifade etmesine firsat verilir.

* Cinselligi ifade etmeye yönelik; YBÜ'nde yatan bireyin beden imajini etkileyebilecek organ kayiplari olup olmadigi degerlendirilir ve bireyin kendi görüntüsünü nasil algiladigi vb. sorgulanir.

* Uyku ve dinlenme aktivitesine yönelik; YBÜ'nde bireyin uyku düzenini bozan etmenler, asiri uyku/uykusuzluk durumu, ajitasyon belirtileri, sedasyon gereksinimi vb. tanilanir.

* Ölüme karsi YBÜ'nde bireyin duygu ve düsünceleri, yaninda ölen baska bir hasta bireyi görme durumu ve olaya tepkileri belirlenir.

* Yogun bakim ünitesinde bireyin durumunu belirlemede hemsirenin gözlemleri oldukça önem tasimaktadir. Hemsire, bireyin her davranisini çok iyi degerlendirmeli, fiziksel muayene yöntemlerini yerinde kullanabilmeli, tani testlerini, laboratuar bulgulari sonuçlarini çok iyi analiz edebilmeli ve degisiklikleri düzenli bir sekilde kayit etmelidir.

Hemsirelik Tanilari, Hemsirelik Bakiminin Sonuçlari ve Hemsirelik Girisimleri

Yogun bakim ünitesinde bulunan bireye özgü veriler toplanarak bireyin yogun bakim deneyimini olumsuz yönde etkileyebilecek sorunlar tespit edildikten sonra sorunun ismi/hemsirelik tanisi konmaktadir. Sorunu gidermek için bireyin bakim gereksinimlerine yanit verebilecek hedefler belirlenmektedir. Belirlenen hedefler dogrultusunda bireye özgü hemsirelik girisimleri planlanmakta ve kayit edilmektedir (2).

Asagida yogun bakim deneyimi ile iliskili olabilecek NANDA (North American Nursing Diagnosis Association) hemsirelik tanilari, Roper ve ark.'nin hemsirelik modeli dogrultusunda; yasam aktiviteleri ögesine göre ele alinarak, hemsirelik bakiminin sonuçlari ve girisimler açiklanmaktadir.

1. Güvenli çevrenin saglanmasi ve sürdürülmesi aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanilari; Konforda-Rahatta Degisim: Akut Agri / Korunmada Degisim: Infeksiyon Riski/ Çevre Degistirme /Tasinma (Relokasyon) Stresi / Konfüzyon

2. Iletisim aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanilari; Anksiyete, YBÜ hakkinda Bilgi Eksikligi / Iletisimde Yetersizlik / Korku / Uyumda Bozulma

3. Solunum aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanilari; Etkisiz Solunum Örüntüsü / Mekanik Ventilatörden Ayrilmaya Islevsel Olmayan Yanit

4. Beslenme aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanilari; Beslenmede Degisim: Beden Gereksiniminden Az Beslenme / Sivi Volüm Eksikligi

5. Bosaltim aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanilari; Üriner Bosaltimda Bozulma / Barsak Inkontinansi / Barsak Bosaltiminda Degisim: Konstipasyon

6. Kisisel temizlik ve giyinme aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanilari; Deri Bütünlügünde Bozulma Riski / Oral Mukoz Membranda Degisim Riski

7. Beden sicakliginin saglanmasi ve sürdürülmesi aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanilari; Beden Isisinin Düzenlenmesinde Yetersizlik: Hipertermi / Beden Isisinin Düzenlenmesinde Yetersizlik: Hipotermi

8. Hareket aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanisi; Fiziksel Harekette Bozulma

9. Çalisma ve eglence aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanisi; Bos Zamanlarini Geçirme-Eglence Aktivitesinde Yetersizlik

10. Cinselligi ifade etme aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanisi; Benlik Kavraminda Bozulma: Beden Imgesinde Bozulma

11. Uyku ve dinlenme aktivitesi ile iliskili hemsirelik tanisi; Uyku Örüntüsünde Bozulmadir.

Hedef/Hemsirelik Bakiminin Sonuçlari

Yogun bakim ünitesinde bakim ve tedavi alan bireyin, yasam aktiviteleri ile iliskili olarak belirlenen hemsirelik sorunlarini gidermede asagidaki hedef/hemsirelik bakiminin sonuçlari dogrultusunda planlama yapilmalidir:

* Bireyin, YBÜ'nde kaldigi sürece yasam aktiviteleri dogrultusunda tüm gereksinimlerini karsilamaya yönelik planlamalar yapilmalidir.

* Bakim sirasinda belirlenen riskli durumlar engellenmelidir.

* Bireyin, var olan sorunlarina yönelik gereksinim duydugu, planlanan bireysellestirilmis bütüncül hemsirelik bakimi optimal düzeyde saglanmalidir.

Hemsirelik Girisimleri

Agriya yönelik olarak; agrinin yeri ve siddeti, agriyi arttiran/azaltan faktörler degerlendirilir. Agriya karsi olusan ajitasyon ve huzursuzluk durumlari gözlemlenir. Uygulanacak tüm girisimler öncesinde bireye açiklama yapilir. Bireye baglanan cihazlarin kablo ve baglanti sistemlerinin yerleri kontrol edilerek bunlarin bireye zarar vermeleri engellenir. Bireye rahat edebilecegi uygun pozisyon verilir. Ortamdaki uyaranlar azaltilir, gereksiz gürültü engellenir. Agrili invaziv girisimlerden önce hekim istemi ile bireye uygun analjezik ilaçlar uygulanir (2, 4, 5).

Bireyin YBÜ'nde kaldigi süre boyunca maruz kaldigi infeksiyon risk faktörleri (invaziv kateterler, entübasyon/trakeostomi, mekanik ventilatör cihazlari, aspiratör vb.) belirlenir. Tüm invaziv girisimlerde (arteryal/ santral venöz kateter, üretral kateter takilmasi vb.) cerrahi aseptik teknige uyulmasina özen gösterilir. Çalisan tüm saglik ekibinin, uygun el yikama teknigi ile el yikamasi saglanir. Ünitede nazokomiyal infeksiyonu olan bireylerin izole edilmesi saglanir, bu bireylerin tüm atik materyallerinin (pansuman atiklari, çarsaf takimlari, alt bezleri, idrar ve feçes atiklari vb.) ayri bir yerde toplanarak uygun yöntemlerle imha edilmesi saglanir. Bireyin yasam bulgularindaki degisiklikler aninda tespit edilerek rapor edilir. Bireye takili olan monitör baglantilari, aspiratör ve ventilatör cihazlari, hemodiyaliz cihazi vb. araçlarin temizligi ve dezenfeksiyonunun uygun sekilde yapilmasina dikkat edilir (2, 4, 6).

Çevre degistirme/tasinma (relokasyon) stresine yönelik; birey, YBÜ ile ilgili kaygi ve korkusunu ifade etmesi için cesaretlendirilir. Bireyin öz-bakim gereksinimleri belirlenerek bunlari gidermede bireyin katilimi saglanir. Bireye ait kisisel esyalari (dis protezi, gözlük, saati, isitme cihazi vb.) temin edilerek bunlari kullanmasina izin verilir. Yogun bakim ünitesinden taburcu/transfer edilecek birey, bagli oldugu izleme araçlarindan yavas yavas ayrilarak üniteden tasinmasi için hazirlik yapilir. Taburcu/transfer edilirken, bireyin kisisel esyalari da birlikte gönderilir. Birey YBÜ'nden taburcu/transfer edilirken bireyin kullandigi ilaçlar, bakim-tedavi plani, bireyde takili olan kateterlerin durumu, mevcut sorunlari, en son kaydedilen yasam bulgularini içeren hemsirelik epikriz formu doldurularak birey ile birlikte gönderilir (2, 4, 7).

Bireye her gün tarih, yer, saat ve YBÜ'ne hangi nedenlerle yatirildigi konularinda bilgi verilir. Bireyin anlayabilmesi için göz temasi kurularak yavas ve duyabilecegi alçak bir ses tonu ile konusulur. Birey yakindan izlenerek yataktan düsmesi, eger takili ise entübasyon/trakeostomi tüpünü çekmesi, kateterlerini çikarmasi engellenir. Sedatize edilen bireyin, her gün sedasyonlari azaltilarak bilinç ve oryantasyon durumu kontrol edilir. Bireyin yakinlari ile isbirligi kurularak onlardan yardim alinir. Yogun bakim ünitesinden taburcu/transfer olmadan önce birey ve ailesine bakim için gerekli bilgi ve egitim verilir (2, 4, 8).

Anksiyeteyi arttiran ve azaltan etmenler arastirilir. Ailenin/yakinlarinin daha sik ziyaret etmesi saglanir (2, 4, 9).

Yogun bakim ünitesindeki hasta bireyin, YBÜ hakkinda bilgi eksikligi ve iletisim yetersizligine yönelik; YBÜ'ndeki gereksiz gürültüler azaltilir. Verilen bilgi hakkinda bireyden geri bildirim alinir. Iletisimi gelistirmek için dokunma ve beden dili kullanilir. Entübe ya da trakeostomili bireylerin kullanmasi için kalem, kagit, yazi tabelasi gibi malzemeler temin edilir. Birey, dudaklarini ve el hareketlerini kullanabilmesi konusunda desteklenir (2, 4, 10).

Korkuya yönelik; eger YBÜ'nde ölen biri varsa bireyin bu durumu görmemesi ve durumdan haberdar olmamasi için önlemler alinir (2, 4, 11).

Hasta bireyin YBÜ'ne uyumunu saglamak için; bas etme yöntemleri arastirilir, aile bireyleri ile isbirligi yapilir. Bireyin YBÜ'ne uyum sürecinde destek sistemlerine basvurulur, psikiyatri konsültasyonu istenerek uygun bakim ve tedavi planlanir (2, 4, 12).

Solunum sayisi, derinligi, hizi ve bireyin genel görüntüsü sürekli gözlemlenerek degisiklikler kayit edilir. Eger birey MV'da herhangi bir solunum modunda takip ediliyorsa bu moda uyum durumu, solunum frekansi, tidal volümleri, kan gazi bulgulari, yasam bulgulari (beden isisi, kan basinci ve kalp tepe atimi), periferal oksijen satürasyonu (SpO2) degerlendirilir. Entübasyon/trakeostomi tüpünün yeri, kaf basinci, uygulama tarihi kontrol edilir. Entübe/trakeostomize olan bireyin trakeal sekresyonlari gereksinim oldukça düzenli olarak temizlenir. Bireye mümkünse düzenli olarak (30 dk-2 saatte bir) pozisyon verilir. Akciger filminde kapali olarak görülen akciger loblarina solunum fizyoterapisti ile birlikte postural drenaj uygulanir. Solunum devrelerinin ve nemlendirici filtrelerin sekresyonla tikanmamasina dikkat edilerek, bu sistemlerin temizligine özen gösterilir. Aspirasyon islemi sirasinda aseptik teknige dikkat edilir. Aspiratör hortumlarinin ve kovalarinin temizligine özen gösterilir. Eger mümkünse kapali aspirasyon devreleri kullanilabilir. Ventilatör alarmlari, MV'nun olumsuz etkileri izlenir. Ventilatör devrelerinin kivrilmamasina, cihazdan ayrilmamasina dikkat edilir. Bireyin gereksinim duydugu solunum modunda ventile olmasi saglanir. Solunum sistemini baskilayici herhangi bir ilaç uygulanmasinda MV modu kontrollü solunumda olacak sekilde ayarlanir. Bireyin entübasyon veya trakeostomi tüp tespiti kirlendikçe degistirilir. Tüp tespitlerinin cilt üzerinde deri bütünlügünü bozabilecek sekilde basinç olusturmasi önlenir. Hekim istemi ile uygulanan bronkodilatatör inhaler ilaçlarin dogru yöntemlerle verilmesine dikkat edilir (13, 14).

Ventilatörden ayrilmaya islevsel olmayan yanita yönelik; bireyi ventilatörden ayirmadan önce bunu engelleyebilecek etkenler (enerji, oksijen gereksinimi, aktivite durumu, olumsuz ortam kosullari vb.) degerlendirilir. Bireyi ventilatörden ayirmadan önce yasam bulgulari, kan gazi degerleri, MV'da hangi solunum moduna bagli oldugu, akciger sesleri, oksijen satürasyonu degerlendirilir. Birey MV'dan adim adim ayrilir. Önce weaning (ventilatörden ayirma) yöntemleri uygulanir, sonra ekstübe edilir (2, 4, 14).

Beslenmede degisim ve sivi volüm eksikligine yönelik; bireyin kilo takibi yapilarak günlük kalori gereksinimi hastalik durumuna göre hesaplanir. Agizdan beslenmesinde bir sakinca olmayan bireylerde tüm ögünlerini eksiksiz yemesine dikkat edilir. Eger birey agizdan beslenmeye yeni basladiysa önce sivi ve yumusak gidalar daha sonra kati gidalar almasina dikkat edilir. Entübe olan ve MV destegi alan bireyin orogastrik/ nazogastrik/gastrostomi tüpleri ile beslenmesinde sunlara dikkat edilir: Bireyin barsak sesleri düzenli olarak dinlenir. Bireyin yasina ve hastalik durumuna uygun enteral beslenme ürünleri beslenme pompalari yardimi ile günlük gereksinimi dogrultusunda verilir. Besleme sirasinda ve beslemeden sonra en az 30 dakika bireyin basi yatak içinde dik konuma (en az 30-45 derece) getirilir ya da birey oturtulur. Beslenmeden önce enteral tüpün yeri kontrol edilir. Enteral beslenme tüplerin tespitinin deri bütünlügünü bozmayacak sekilde olmasina dikkat edilir. Enteral yoldan beslenemeyen YBÜ'deki bireylerde parenteral beslenme yöntemi (santral/periferal kateter ile) uygulanir. Bu yöntemde saatlik verilmesi gereken parenteral beslenme ürünü bireyin günlük kalori gereksinimi hesaplanarak infüzyon pompasi yardimi ile verilir. Parenteral beslenmenin gerçeklestirildigi santral/periferal kateterin bakimi aseptik teknige uygun sekilde yapilir. Ayni zamanda bireyin kan glukoz düzeyi belirli araliklarla kontrol edilir. Bireyin günlük kalori gereksiniminin ne kadarini alabildigi yeniden gözden geçirilir. Ek beslenme destek ürünleri (vitaminler, aminoasitler vb.) hekim istemi ile ilave edilir (2-4, 15).

Üriner bosaltimda bozulmaya yönelik; bilinci açik olan bireyde, üriner bosaltimini gerçeklestirebilmesi için YBÜ'de uygun ortam saglanir. Diger bireylerin görmeyecegi sekilde paravan, stor perde gibi araçlar kullanilarak bireyin mahremiyetine özen gösterilir. Bireyin sürgü, ördek gibi malzemeleri kullanabilmesine yardimci olunur. Eger mümkünse birey komoda oturtulur ya da sandalyede mobilize edilerek tuvalete götürülmesi saglanir. Bireyin üriner bosaltim gereksinimini ifade edebilmesine firsat verilir (16).

Bagirsak inkontinansina yönelik; bireyin diskilama sayisi, diskilamanin niteligi arastirilir. Bilinci açik olan bireyin mahremiyetine özen gösterilir, YBÜ'de bagirsak bosaltimina yardimci olacak uygun ortam düzenlenir. Bireyin inkontinans nedeni ile utanç duymamasi saglanir, bu konudaki duygularini açiklamasina firsat verilir. Rektal bölgesinde cerrahi müdahale ya da yarasi olan, hareket ettirilmesi sakincali olan bireyde; eger mümkünse kapali bagirsak bosaltim kateteri uygulanabilir (17-19).

Deri bütünlügünde bozulma riski olan bireyin, deri bütünlügü gözlenerek degisikliklerin nedeni arastirilir. Entübasyon/trakeostomi tüplerini tespit malzemelerinin deri bütünlügünü bozmamasina dikkat edilir. Her tespit degisiminde basinç altinda kalan cildin görünümü degerlendirilir. Bireye belirli araliklarla rutin olarak pozisyon verilir. Kemik çikintilarina masaj yapilir. Basinç altinda kalan bölgelerde koruyucu önlemler (destek malzemeleri, koruyucu pomadlar vb.) alinir. Bireyin cilt temizligine ve cildin nemlendirilmesine özen gösterilir. Yatak çarsaflarinin düzgün ve temiz olmasi saglanir. Atel, alçi gibi ortopedik tedavi araçlarinin deri bütünlügünü bozmasini engelleyici önlemler alinir. Pansuman malzemeleri bireyin cilt durumuna uygun sekilde seçilir. Pansumanlarin temiz ve kuru tutulmasi, kirlendiginde derhal degistirilmesi saglanir (2, 7, 20).

Oral mukoz membranda degisme riski olan entübe bireylerde agiz bakimi 4-8 saatte bir, solunum yolu infeksiyonlarini azaltan solüsyonlar (%0.12'lik klorheksidin glukonat, povidon iyot gibi) ya da serum fizyolojik solüsyonu ile yapilir. Agiz boslugunun tamami (yanak mukozasi, dislerin üzeri ve alti, dil üzeri ve alti, damak) iyice temizlenir. Agiz bakimi sirasinda bireyin ekstübe olmamasina dikkat edilir. Bilinci açik ve ekstübe olan bireylerin dislerini firçalamalarina yardim edilir. Gargara solüsyonlarla agiz içini çalkalamalari saglanir (7, 12, 20).

Hipertermi durumunda; bireyin üzerindeki fazla giysiler ve yatak örtüleri çikartilir. Bireye ilik su ile vücut banyosu verilir. Sogutucu battaniyeler örtülür. Soguk/buzlu su torbalari vücut yüzeylerine (bas, boyun, aksilla, femoral bölge gibi) yerlestirilir. Soguk solüsyonlarla mesane ya da gastrik irrigasyon yapilir. Her uygulama sonrasi beden sicakligi ölçülerek kayit edilir. Hekim istemi ile antipiretik ilaçlar verilir (2, 7, 20).

Cerrahi girisimden sonra YBÜ'ne gelen hipotermide olan birey, derhal sicak hava üfleyen isitici battaniye ile isitilir. Bireyin üzerine beden sicakligini arttirmaya yönelik yünlü battaniyeler de örtülebilir. Eger mümkünse YBÜ'nin ortam sicakligi arttirilir. Bireye soguk su ile vücut banyosu vermekten kaçinilir. Bireyin tüm vücut organlarinin, el ve ayaklarinin iyice örtülmesine dikkat edilir. Sakincasi yoksa ayaklara çorap giydirilebilir. Bireye verilecek kan ve ürünlerinin isitilmasi saglanir. Bilinci açik ve üsüyen bireylere monitörizasyonlarini engellemeyecek türden giysiler (önden dügmeli kolay açilabilen üst pijamalar, gecelikler, ayaklar için çoraplar gibi) giydirilerek beden isilarini korumayi saglayici girisimler uygulanir. Eger bireye hemofiltrasyon uygulaniyorsa isi kaybini önlemek amaci ile hemofiltrasyon filtresi alüminyum folyoya sarilabilir (7, 20-22).

Fiziksel harekette bozulmaya yönelik; bilinci kapali olan bireylerin, eger herhangi bir sakinca yoksa düzenli olarak (30 dk-2 saatte bir) pozisyonu degistirilir. Pozisyon degisimi sirasinda basinç altinda kalan derinin rengi, sicakligi degerlendirilir. Kemik çikintilari yumusak köpük yastiklarla desteklenir. Ayak düsmesini engellemek için ayaklar yastik ya da tabanliklarla desteklenir. Sakincasi yoksa bireyin basi 30 derece olacak sekilde ve üst ekstremiteleri de yükseltilir. Yatak içinde pasif egzersizler yaptirilir. Bilinci açik olan birey, eger sakincasi yoksa hareket etmesi için cesaretlendirilir. Yatak içinde düzenli olarak hareket etmenin ve pozisyonun önemi açiklanir. Sakincasi yoksa, YBÜ'de sandalyede mobilize edilir, ayaga kaldirilir ve desteksiz yürüyebilmesi için egzersizler yaptirilir. Bireye tedavi amaci ile uygulanan traksiyon/alçi/atel gibi araçlarin temas ettigi cilt yüzeyi gözlemlenir, bu araçlarin bireyin hareket yetenegini bozma durumu degerlendirilir. Olusabilecek sorunlar belirlenir ve bu sorunlarin olusmamasi için önlemler alinir. Bireyde tamamen/kismi hareket kisitlamasi varsa ya da bireyin bilinci kapali ise, bireye antiembolik çorap giydirilir ya da pnömotik kaf sistemi takilir. Ancak bu kafin altinda kalan deri düzenli olarak gözlemlenir. Belli araliklarla bu araçlarin çikartilarak alt ekstremitelerin dinlendirilmesi saglanir, cildin durumu düzenli olarak kontrol edilir. Hareketsizlige bagli gelisebilecek kas güçsüzlügü, atrofi gibi komplikasyonlari önlemeye yönelik girisimler planlanir. Bireye eklem açikligi hareketleri yaptirilir (2-4).

Bireyin eglence aktiviteleri hakkindaki düsünceleri ve aliskanliklari sorgulanir. Ziyaret saatlerinde bireyin yakinlari ile daha fazla zaman geçirmesine izin verilir. Eger mümkünse bireyin, sandalyede mobilize edilerek hemsire/hekim kontrolünde YBÜ'den disari çikartilmasi saglanir. Bu arada yakinlarina da haber verilerek YBÜ'nin disinda görüsmelerine izin verilir. Bireyin sevdigi eglence aktivitelerini (kitap/gazete okumak, müzik dinlemek vb.) gerçeklestirmesine firsat verilir. Bireyin yatak basina/odasina sevdigi yakinlarinin fotografi yerlestirilir. Bu konuda aile bireylerinden destek alinir (7).

Beden imgesinde bozulmaya yönelik; bireyin kendini nasil algiladigini ve düsüncelerini açiklamasi için firsat verilir. Bireyin var olan hastalik durumu, bakim-tedavi yöntemleri, iyilesme süreci hakkindaki endiselerini ifade etmesine yardim edilir. Birey için asiri koruyucu olmaktan ve ögüt vermekten kaçinilir. Cerrahi bir girisim sonrasi (amputasyon, mastektomi, açik batin operasyonu gibi) beden parçalarinin ya da beden islevlerinin kayiplarinda bireye, bakim gereksinimlerinin karsilanmasinda destek olunur ve bireyin bakima katilimi saglanir (2).

Uyku durumunda bozulmaya yönelik; uyku düzenini etkileyen bireysel, çevresel ve tedaviye iliskin nedenler belirlenir. Bireyin normal uyku düzeni ve aliskanliklari incelenir. Birey, geçmiste yasadigi uyku düzensizlikleri, uykuyu etkileyen kronik hastalik durumlari olup olmadigi, sedatif/ hipnotik ilaç alma durumu, vb. açisindan durumlar degerlendirilir. Bireyin gece uyandirilmasini gerektirecek islemler belirlenir ve hemsirelik bakimi uykuyu kesintiye ugratmayacak sekilde planlanir. Fizyolojik parametrelerin gece mümkün oldugu kadar, bireyi uyandirmayacak sekilde ölçülmesine özen gösterilir. Ünitedeki saglik ekibi üyelerinin alçak sesle konusmalari ve gürültüsüz çalismalari, kullanilan araç-gereçlerin çikardigi seslerin mümkün oldugu kadar en düsük düzeyde tutulmasina dikkat edilerek çevredeki gereksiz gürültünün azaltilmasi saglanir. Yatak basindaki aydinlatma araçlari gece belli bir saatten sonra söndürülür. Ortamin sicakligi kontrol altina alinir, bireyin beden sicakliginin korunmasi saglanir. Bunun için bireyin üzeri ek battaniye ya da isiticilarla örtülür. Eger mümkünse pijama ya da gecelik giydirilir. Bireyin rahatlamasi ve kendini iyi hissetmesini saglayarak uyumasini kolaylastirici uygun pozisyon verilir. Agri ya da stresli durumlar varsa giderilir (23).

Uygulama

Bu asama, bakim planinda belirlenen hedeflere ulasmak için planlanan hemsirelik girisimlerinin uygulamaya konmasidir. Bu asamada bireyin YBÜ'ne uyumunu ve etkilesimini arttirmak amaciyla planlanan hemsirelik girisimleri uygulanir. Hemsirelik girisimlerinin temel hedefi, bireyin YBÜ'nde kaldigi sürece yasam aktivitelerini gerçeklestirebilmesine yardimci olmaktir (1-3).

Degerlendirme

Hemsirelik sürecinin son asamasidir. Degerlendirme hem bir son hem de bir baslangiçtir. Degerlendirme, yapilan uygulamalarin sonuçlarinin karsilastirilarak belirlenen hedeflere ulasilip ulasilmadigi konusunda bir karara varilmasi olarak tanimlanmaktadir (1, 2). Bireyin YBÜ'nde yasam aktivitelerini gerçeklestirmede, planlanan hemsirelik girisimleri ile hedefe ulasilip ulasilmadigi degerlendirilir. Degerlendirmede planlanan hedeflere ulasildiysa sorun giderilmis demektir. Eger sorun giderilemezse hemsirelik bakim süreci yeniden gözden geçirilerek yeni bir bakim plani hazirlanir ya da bakim planinda düzenlemeler yapilir (2, 3).

Sonuç

Yogun bakim ünitelerindeki hastalarin iyilesme sürecinde hemsirelik bakiminin çok önemli bir yeri bulunmaktadir. Bu nedenle YBÜ'ne bakim ve tedavi amaci ile kabul edilen hastanin taburculuguna dek geçen sürede bireysellestirilmis hemsirelik bakiminin uygulanmasi ve uygulama sonuçlarinin degerlendirilmesi ile olumsuz yogun bakim deneyimlerinin ve iyilesme süreçlerinin azaltilabilecegi söylenebilir. Bu dogrultuda; makalenin yogun bakim ünitelerinde çalisan hemsirelere yol gösterecegi düsünülmektedir.

Çikar Çatismasi

Yazarlar herhangi bir çikar çatismasi bildirmemislerdir.

References

Kaynaklar

1. Eisendrath SJ, Chamberlain JR. Current. Yogun Bakim ve Tedavi: Psikiyatrik Problemler 2. baski. Ankara: Günes Kitabevi, 2004: 466-477.

2. Birol L. Hemsirelik Süreci 8. Baski. Izmir: Etki Matbaacilik, 2007.

3. Roper N, Logan W, Tierney A. A Model For Nursing Based on a Model Living 4th ed. Newyork: Churcill Living Stone Publish, 1996.

4. Erdemir F. Hemsirelik Tanilari El Kitabi 7. Baski. Istanbul: Nobel Tip Kitabevleri, 2005.

5. Sahinoglu AH. Yogun Bakim Etigi: Içinde: Yogun Bakim Sorunlari ve Tedavileri. Sahinoglu AH (Ed.), Ankara, Turkiye Klinikleri Yayinevi 2003; 243-6.

6. Akyol AD. Yogun Bakimda Stafi lokok Enfeksiyonlari ve Kontrol Önlemleri. Yogun Bakim Hemsireligi Dergisi 2006; 10: 26-35.

7. Kaya N. Yogun Bakim Ünitesinden Hastanin Taburcu Edilmesinin Planlanma ve Uygulamasi. Yogun Bakim Hemsireligi Dergisi 2003; 7: 109-115.

8. Köksal GM. Deliryum. Türk Yogun Bakim Dernegi Dergisi 2007; 5: 27-30.

9. Griffi ths RD, Jones C. ABC of Intensive Care: Recovery from intensive care. BMJ 1999; 319: 427-9.

10. Yava A, Koyuncu A. Entübe Hastalar Ile Iletisim Deneyimlerimiz: Olgu sunumlari. Gülhane Tip Dergisi 2006; 48: 175-9.

11. Inci F, Öz F. Ölüm Egitiminin Hemsirelerin Ölüm Kaygisi, Ölüme Iiliskin Depresyon ve Ölümcül Hastaya Tutumlarina Etkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2009; 10: 253-60.

12. Carpenito LJ. Handbook of Nursing Diagnosis 8th ed. Philadelphia: Lippincott Company, 1999.

13. Çelik S. Mekanik Ventilasyonda Hasta Bakimi. Yogun Bakim Hemsireligi Dergisi 2006; 10: 19-25.

14. Potter P, Perry AG. Fundamentals of Nursing USA: Elsevier Company, 2005.

15. Çoker A. Immunonutrisyon. Türk Yogun Bakim Dernegi Dergisi 2006; 4: 40-4.

16. Ulusoy N, Polat C. Sivi-Elektrolit Dengesi Bozukluklari ve Tedavisi. Içinde Yogun Bakim Sorunlari ve Tedavileri. Sahinoglu AH (Ed.), Ankara, Türkiye Klinikleri Yayinevi 2003; 214-47.

17. Korfali G. Yogun Bakimda Diyare - Konstipasyon. Türk Yogun Bakim Dernegi Dergisi 2008; 6: 51-5.

18. Hughes F, Bryan K, Robbins I. Relatives' Experience of Critical Care. Nursing in Critical Care 2005; 10: 23-30.

19. Keshava A, Benwich A, Stewart P, Pilley A. A Nonsurgical Means of Fecal Diversion: The Zassi Bowel Management System. The American Society of Colon and Rectal Surgeons 2007; 50: 1017-22.

20. Kahveci F. Yogun Bakim Hastalarinda Ates-Hipotermi. Türk Yogun Bakim Dernegi Dergisi 2008; 6: 7-12.

21. Kaya H. Yogun Bakim ünitesinde Yatan Spinal Kord Yaralanmali Hastalarin Hemsirelik Bakimi. Yogun Bakim Hemsireligi Dergisi 2004; 8: 32-7.

22. Akpolat T. Diyaliz. Içinde Yogun Bakim Sorunlari ve Tedavileri. Sahinoglu AH (Ed.), Ankara, Türkiye Klinikleri Yayinevi 2003; 117-26.

23. Erol Ö, Enç N. Yogun Bakim Alan Hastalarin Uyku Sorunlari ve Hemsirelik Girisimleri. Türkiye Klinikleri Hemsirelik Bilimleri Dergisi 2009; 1: 24-31.