Besinci Kolera Pandemisi (1881-1896): Geriye Ne Kaldi?/Fifth Pandemic of Cholera (1881-1896): What Is Left Behind?

1817'ye de?in Asya'n?n d???na ç?kmadan neredeyse yaln?z Hint Yar?madas?'nda görülen kolera, o tarihten sonra dünya üzerinde yedi pandemi yapm??t?r (1). Bunlardan Güney Asya'dan ba?layan be?inci pandemi s?ras?nda, Robert Koch, 1883'te Kalküta'da, koleran?n etkeninin Vibrio cholerae oldu?unu ilk kez ortaya koymay? ba?arm??t?r (2). Kolerayla, ilk kez dönemin ba?kenti ?stanbul'da 1831'de tan??m?? olmakla birlikte, Osmanl? Devleti için be?inci pandeminin özel bir önemi vard?r (3). 1893'te patlak veren salg?n s?ras?nda ?stanbul ?ehremaneti'nin Üsküdar'da kurdu?u hastanede Hasan Zühtü Nazif ve Bimarhane'de R?fat Hüsamettin birbirinden ayr? olarak hastalar?n d??k?lar?ndan kolera mikrobunu ay?r?p salg?n?n kolera oldu?unu kesin bir ?ekilde ortaya koymu?lard?r. Kolera salg?n? nedeniyle Paris'ten ça?r?lan André Chantemesse'in önerileri do?rultusunda 1894'te Demirkap?'daki Mekteb-i T?bbiye-i ?ahane bahçesinde yap?lan bir binada Bakteriyolojihane-i ?ahane aç?lm??t?r. Bu ki?inin ?slaha gereksinimi oldu?unu dile getirmesi, T?bbiye'nin, 1903'te ta??naca?? Haydarpa?a'daki görkemli binas?n?n yap?lmas?na da dayanak olmu?tur (4). Latin Amerika'da hüküm süren be?inci pandemi, yap?t?na ad verirken ünlü romanc? Gabriel García Márquez (5)'e de esin kayna?? olmu?tur. Hastalanan kad?n kahraman?n (Fermina Daza) koleraya yakaland???ndan kayg? duyulmas?, Doktor Juvenal Urbino'yla tan???p evlenmelerini sa?lam??t?r. Bu ayn? zamanda Florentino Ariza'n?n büyük bir sab?rla yar?m as?r sürecek bir bekleyi? içine girmesinin de ba?lang?c? olacakt?r.

Klimik Dergisi'nin bu say?s?nda Katsogridakis (6), Constantin Lanaras'?n, 1894'te Samsun'da hidroterapi tekni?iyle tedavi etti?i koleral? 32 hastas?n?n sonuçlar?n? sundu?u Frans?zca yay?mlanm?? çal??mas?n? tan?tarak infeksiyon hastal?klar? tarihimizin bilinmeyen bir sayfas?n? aral?yor. Günümüzde çok yad?rganacak, ancak dönemin Barbier Ödülüne de lay?k görülen bu tedavi yönteminin, bir zamanlar hekimlerin içinde bulundu?u çaresizli?i göstermesi aç?s?ndan, ilginizi çekece?ini umuyoruz. Lanaras'?n, 1880'den 1897'ye de?in Samsun'da hekim olarak bulundu?u anla??lmaktad?r (7). Ayr?ca 1883'te ecza ticaretiyle de u?ra?t???na ili?kin bir kayda rastlanm??t?r (8). 1893 yaz?nda Osmanl? topraklar?, Karadeniz'in kuzey k?y?lar?nda kol gezen kolerayla ku?at?lm??t?. Hastal?k, Rusya'dan Trabzon'a, sonra güneye yay?larak 1894 May?s ba??nda Samsun'a ve yak?n?ndaki Kad?köy'e s?çram??; Haziran sonuna de?in hastal??a yakalanan 100 kadar insandan, 70 kadar? ölmü?tür. Ayr?ca Ünye'de koleraya yakalanan 33 ki?iden 24'ü ya?am?n? yitirmi?tir. Bu s?rada Samsun nüfusunun yakla??k 10 bin oldu?u göz önüne al?nd???nda bölgedeki salg?n?n hafif atlat?ld??? anla??lmaktad?r (9).

References

Kaynaklar

1. Blake PA. Historical perspectives on pandemic cholera. In: Wachsmuth IK, Blake PA, Olsvik Ø, eds. Vibrio cholerae and Cholera: Molecular to Global Perspectives. Washington, DC: ASM Press, 1994: 293-5.

2. Brock TD. Robert Koch: A Life in Medicine and Bacteriology. Washington, DC: ASM Press, 1999: 140-68.

3. Y?ld?r?m N. ?stanbul'un Sa?l?k Tarihi. ?stanbul: ?stanbul 2010 Avrupa Kültür Ba?kenti Ajans? ?stanbul Üniversitesi Projesi No. 55-10, 2010: 73-93.

4. Y?ld?r?m N. 1893'te ?stanbul'da kolera salg?n?. Tarih ve Toplum. 1994; 22(129): 142-53.

5. Márquez GG. El Amor en los Tiempos del Cólera (Karadeniz ?, çeviren. Kolera Günlerinde A?k). 20. bask?. ?stanbul: Can Yay?nlar?, 2011.

6. Katsogridakis E. Treatment of cholera with hydrotherapy by Lanaras: a page from the history. Klimik Derg. 2011; 24(2):82-5.

7. Sar?sakal B. Samsun Sa?l?k Tarihi. Samsun: Bar?? Gazetesi Yay?nlar?, 2005: 3.

8. Sar?sakal B. Bir Kentin Tarihi: Samsun (Birinci Kitap). Samsun: Samsun Valili?i Özel ?dare Müdürlü?ü, 2002:207.

9. Ayar M. Osmanl? Devleti'nde Kolera Salg?n?: ?stanbul Örne?i (1892-1895) [Doktora Tezi]. ?stanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Ara?t?rmalar? Enstitüsü Tarih Anabilim Dal? Yak?nça? Tarihi Bilim Dal?, 2005: 84-5.