Aile hekimligi poliklinigine basvuran kadinlarda demir eksikligi anemisi ve gestasyon öyküsü iliskisi/The relationship between iron deficiency anemia and gestational status in women

Headnote

ÖZET

Bu çalismada kadinlarda demir eksikligi anemisinin, gestasyon öyküsü (gravida, parite, abortus ve yasayan çocuk sayisi) ile iliskisinin incelenmesi amaçlandi. Dicle Üniversitesi Tip Fakültesi Aile Hekimligi AD'na iki aylik (Eylül-Ekim 2007) dönemde basvuran kadin hastalarin verileri retrospektif olarak incelendi. Hastalarin hematokrit, hemoglobin, demir, serum demir baglama kapasitesi, yas, gebelik sayisi (gravida), dogum sayisi (parite) ve düsük sayisi (abortus) kaydedildi. Transferin saturasyon indeksi %20'nin altinda olanlar ile hematokriti %35'in altinda olanlar anemi olarak degerlendirildi.

Çalismaya alinan hastalarin %23,1'inde anemi tespit edildi. %76,9'u normal olarak degerlendirildi. Anemi; gravidasi $ 3 olanlarda %26.7 iken, >3 olanlarda %73.3 oraninda idi. Anemi saptanmayanlarda; gravida $ 3 olanlar %68 olup, >3 olanlar ise %32 oraninda idi (p=0.037).

Bu çalismada gravida ve paritesi yüksek olan kadinlarda demir eksikligi anemisinin arttigi saptanmistir. Dolayisiyla kadinlarda anemiyi önlemek amaci ile etkili aile planlamasi yöntemleri kullanilmalidir. Kadinlar bu konuda uyarilmali ve gebelik disinda da demir destegi saglanmalidir.

Anahtar kelimeler: Demir eksikligi anemisi, gravida, parite

ABSTRACT

In this study, we aimed to investigate the relationship between iron defi ciency anemia and gestational status (gravida, parity, abortus and living child) in women. Data of female patients who referring to Family Practice Department of Dicle University Medical Faculty in two months period (September, October 2007) was surveyed retrospectively. Hemoglobin, hematocryte, iron, binding capacity of iron in serum, age, gravidity, parity and abortion of patients were recorded. Whose transferring saturation index below 20 percent and hematocryte below 35 percent were considered as anemia.

Of 65 patients taken part into the study, 23.1% were anemic and 76.9% were normal. Anemia was detected 26.7% of the patients whose gravidities were $3, while among patients, having gravidities >3, anemic patients were 73.3%. These ratios were 68% and 32% respectively, between no anemic patients (p=0.037).

In this study, iron defi ciency anemia has been detected more frequently by increasing gravidity and parity among women. Therefore in order to prevent anemia in women, effective family planning methods have to be used; ladies must be informed and heedful about iron defi ciency anemia and iron defi ciency monitoring as well as iron supplement therapy must be performed not only during pregnancy.

Keywords: Iron defi ciency anemia, gravidity, parity

GIRIS

Günümüzde dünyada iki milyar insanda vitamin ve mineral yetersizligine bagli sorunlar görülmektedir. Bu sorunlarin en sik görülenleri ise, demir eksikligi anemisi, iyot eksikligi hastaliklari ve vitamin A yetersizligidir1.

Demir eksikligi anemisi günümüzde en sik görülen halk sagligi sorunlarindan birisidir. Gelismekte olan ülkelerde yasayan 3,5 milyar insanda demir eksikligine bagli anemi görülmektedir. Tüm yas gruplari için yasamsal önem tasiyan demir eksikligi anemisi özellikle dogurganlik çagindaki kadinlarin sagligini etkilemekte, çalisma kapasitesini sinirlamakta, bebek ve anne ölümlerine neden olmaktadir. Demir eksikligi sorunu önlenmedigi ve/ya kontrol altina alinmadigi zaman saglik sistemini etkilemesi, çocuklarda bilissel yetenekleri engellemesi, yetiskinlerde ise üretkenligi düsürmesi nedeniyle ülke ekonomisine büyük yük getirmektedir2.

Aneminin görülme sikligi, sosyal, ekonomik ve cografi özelliklerden de etkilenir. Bu nedenle anemi, gelismekte olan ülkelerin yani sira gelismis ülkeler için de bir halk sagligi sorunu olup3,4 tüm dünyada çocuk ve genç sagligi açisindan önemli bir problem olmaya devam etmektedir5. Gelismis ülkelerde bile bazi popülasyonlarda demir eksikligi anemisi %11-30 oraninda görülmektedir6. Anemi ülkemiz için de önemli bir halk sagligi sorunudur7. Anemi nedenleri arasinda %90 ile demir eksikligi ilk sirayi almaktadir8. Demir eksikligi en çok beslenmesi yetersiz, paritesi yüksek, menstrüel düzensizlikleri olan kadinlari etkilemektedir4. Ekonomik analizler demir yetersizligi anemisinin düsük maliyetle önlenebildigini göstermektedir2.

Dicle Üniversitesi Tip Fakültesi Aile Hekimligi AD'da yapilan bu çalismada ülkemizde ve özellikle de Güneydogu Anadolu Bölgesi'nde gravida ve paritenin yüksek olmasi göz önüne alindiginda, demir eksikligi anemisinin gestasyon öyküsü ile iliskisinin incelenmesi amaçlandi. Böylece bireylerin maruz kaldigi saglik risklerinin, iyi bir danismanlik (etkili kontrasepsiyon yöntemlerinin anlatilmasi gibi), erken teshis ve tedavi (demir replasmani gibi) ile birinci basamakta anlamli bir sekilde önlenebilecegine dikkat çekilmek istendi.

GEREÇ VE YÖNTEM

Dicle Üniversitesi Tip Fakültesi Aile Hekimligi AD poliklinigine iki aylik (Eylül-Ekim 2007) dönemde basvuran kadin hastalarin verileri retrospektif olarak incelendi. 65 kadinin verilerine ulasildi. Hastalarin hematokrit (Hct), hemoglobin (Hb), demir (Fe), serum demir baglama kapasitesi (SDBK), yas, gestasyon öyküsü (gravida, parite, abortus ve yasayan çocuk sayisi) kaydedildi. Gravidasi; ≤3 olanlar bir gruba, >3 olanlar ikinci gruba, abortus sayisi; ≤2 olanlar bir gruba, >2 olanlar diger gruba, yasi; <49 olanlar ile ≥49 olanlar ayri iki gruba dahil edildi. Transferin saturasyon indeksi (TSI) = Fe / SDBK x 100 formülü kullanilarak hesaplandi. TSI %20'nin altinda olanlar ile Hct'i %35'in altinda olanlar anemik olarak degerlendirildi.

Istatistiksel analizler: Analizlerde SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 12.0 PC programi kullanildi. Iki bagimsiz grubun karsilastirilmasi ise student t test ile yapildi. Kategorik degiskenlerin analizinde Ki-kare testi (ve/veya Fisher's exact test) kullanildi. Sonuçlar Ortalama±SD olarak verildi, p<0.05 degeri istatistiksel olarak anlamli kabul edildi.

BULGULAR

Çalismaya alinan hastalarin (n=65) %23,1'inde (n=15) anemi tespit edildi. %76,9'u (n=50) normal olarak degerlendirildi. Anemi; gravidasi ≤3 olanlarda %26.7 (n=4) iken, >3 olanlarda ise %73.3 (n=11) oraninda idi. Anemi saptanmayanlarda; gravidasi ≤3 olanlar %68 (n=34) olup, >3 olanlar %32 (n=16) oraninda idi (p=0.037) (Tablo 1). Gruplar arasinda yas, abortus, yasayan çocuk sayisi ve SDBK açisindan istatistiksel bir fark mevcut degildi. Gravida; anemisi olanlarda ort. 4,8±3,7; olmayanlarda ort. 2,7±3,2 olup istatistiksel olarak anlamli idi (p=0.039). Parite; anemisi olanlarda ort. 4,0±3,7 olmayanlarda ort. 2,1±3,0 olup istatistiksel olarak anlamli idi (p=0.048). Serum demiri; anemisi olanlarda ort. 43,5±20,0 mg/ dL olmayanlarda ort. 64,9±30,3 mg/dL idi (p=0.013). TSI, anemisi olanlarda %16,3±10,8 olup; olmayanlarda %24,7±14,5 idi (p=0.042)

TARTISMA

Dünya saglik örgütü (DSÖ) ölçütlerine göre dünyada 2.170 milyon kisi anemiktir (erkek, kadin ve çocuklar)9. Anemi prevalansi gelismekte olan ülkelerde gelismis ülkelerden yüksektir. Bu oran DSÖ'ye göre, Avrupa'da %14, Türkiye'de %25'tir10. Yüksek risk grubu içerisinde dogurganlik çaginda olan ve adet dönemi nedeniyle kan kaybi olan kadinlar öne çikmaktadir11. Genellikle kadinlarin demir depolari daha azdir. Menstruasyonla kaybedilen kan miktari siklus basina 80 ml'yi astigi zaman klinik olarak demir eksikligi ortaya çikmaktadir12. Dolayisiyla gravida ve parite yüksekligine iki gebelik arasindaki sürenin de kisalmasi eklenince lohusalik süresi dogal olarak uzamakta ve siklasmaktadir. Bunun üzerine ara kanamalarin olmasi ve adet düzensizlikleri de eklenince kaybedilen kan miktari artmaktadir. Düsük sosyo-ekonomik ve kültürel seviye, dengesiz-yetersiz ve bilinçsiz beslenme ile yüksek gravida ve parite çogu zaman bir kisir döngü halini almaktadir. Bu kisir döngü ancak birinci basamak saglik kuruluslarinda çalisan doktorlarin; anne ve gebelerin egitiminde aktif olarak görev almalarinin ve beslenme konularinda bilgilendirilmelerin saglanmasi ile kirilabilir2.

Anemi, klinik pratikte periferik kanda Hb ya da Hct degerlerinin ölçümü ile tespit edilir13. Bizde çalismamizda Hct ve Hb degerlerini inceledik. Demir eksikligi açisindan da TSI hesapladik. Fertil çagdaki kadinlarla ilgili yapilan bir çalismada kontrol grubunda anemi orani %30,4 en düsük serum demir ortalamasi 60,82±36,12 mg/dL olarak saptanmistir11. Harma ve ark.'nin14 yaptigi çalismada gebelerde anemi sikligi %28.8 olup bu oran multiparlarda %20.6 olarak saptanmistir. Çocuklarin agirlikta oldugu bir grup üzerinde yapilan çalismada (2.1-6.0 yas, 6.1-14.0 yas, >14.0 yas) anemi prevalansi birbirine yakin olup yaklasik %30 dolaylarinda bulunmustur15. Bizim çalismamizda ise kadinlarin %23.1'inde anemi tespit edildi. Serum Fe ortalamasi; anemisi olanlarda (43,5±20,0 mg/dL), olmayanlardan (64,9±30,3 mg/ dL) istatistiksel olarak anlamli düzeyde düsük bulundu (p=0.013). Bu oran literatürle de uyumludur.

Gebe kadinlarda Sahin ve ark.'nin16 yaptigi çalismada; Hb degerleri, yasayan çocuk sayisi ve gebelik sayisi artip, gebelik araligi kisaldikça anlamli olarak düsmekteydi. Bizim çalismamizda anemi; gravidasi ≤3 olanlarda %26.7 iken, >3 olanlarda %73.3 oranindaydi. Anemi saptanmayanlarda; gravida ≤3 olanlar %68 olup, >3 olanlar %32 oraninda idi (p=0.037) (Tablo 1). Bu da gravida ve paritenin artmasi ile demir eksikligi anemisinin arttigini ortaya koymaktadir. Demir eksikligi anemisinin önlenmesinde bes temel uygulama önem tasimaktadir. Bu uygulamalar sirasiyla prevalansin saptanmasi, beslenme egitimi, demir destegi verilmesi, viral, bakteriyel ve parazit hastaliklarinin kontrolü ve demirle besinlerin zenginlestirilmesi gibi aktivitelerdir. Dogurganlik çaginda kadinlarda eger anemi prevalansi <%40 ise günde 60 mg (elemental) demir ve 400 mcg folik asit içeren tabletlerin kullanimi ile 6 ayda Hb düzeylerinin yükseldigi ülke deneyimlerine dayali olarak vurgulanmaktadir. Eger anemi prevalansi ≥%40 ise, gebelikte 6 ay ve postpartum 3 ay süre ile tabletlerin kullanilmasi önerilmektedir2.

Sonuç olarak, kadin sagligini olumsuz yönde etkileyen aneminin yayginliginin bilinmesine ragmen etyolojik nedenlerle ilgili çalismalar yetersizdir. Etyolojik faktörlerin tespit edilmesi ve bu olasi nedenlerin ortadan kaldirilmasi veya koruyucu önlemler alinmasi durumunda anemi sonucunda meydana gelebilecek olasi komplikasyonlarin da önüne geçilmis olacaktir. Bu anlamda birinci basamak hekimlerine çok is düsmektedir. Gravida ve paritesi artan kadinlarda Fe eksikligi anemisinin arttigi çalismamizda bir kez daha ortaya konmustur. Dolayisiyla dogurgan çagdaki kadinlarda anemiyi önlemek amaci ile etkili aile planlamasi yöntemleri kullanilmali, gebelikler arasindaki süre uzatilmali ve gebelik disindaki zamanlarda da jinekolojik danismanlik ve demir destegi saglanmalidir.

Sidebar

Gelis Tarihi / Received: 04.12.2008,

Kabul Tarihi / Accepted: 20.01.2009,

Copyright © Dicle Tip Dergisi 2009

References

KAYNAKLAR

1. Pekcan G. Vitamin ve mineral yetersizliginin önlenmesinde besin destegi çalismalari. 1.Ulusal ana çocuk sagligi kongresi. Ankara 2001;225-238.

2. T.C. Saglik bakanligi ana çocuk sagligi ve aile planlamasi genel müdürlügü. Emzirmenin korunmasi, özendirilmesi, desteklenmesi ile demir yetersizligi anemisinin önlenmesi ve kontrolü. Ankara, 2004;4-8.

3. Dugdale M. Anemia. Obstet Gynecol Clin Nort Am 2001;28:363-81.

4. Lee GR. Iron defi ciency and iron defi ciency anemia. Ed. Lee GR. Bithell TC, Foerster J, Athens JW, Lukens JN. Wintrobe's Clinical Hematology. 9. Ed. Lea&Febiger Philadelphia London 1993.

5. Hoffbrand AV, Herbert V. Nutritional anemias. Semin Hematol 1999; 36:13-23.

6. Fairbanks VF, Beutler E. Iron Defi ciency. In: Beutler E, Lichtman MA, Coller BS. et al. editors. Williams Hematology, Sixth edition. New York, McGraw-Hill 2001:447-70.

7. T.C. Basbakanlik devlet planlama teskilati ulusal gida ve beslenme stratejisi çalisma grubu raporu. 2003, DPT:2670.

8. WHO. Diet nutrition and the prevention of chronic diseases. WHO Tecnical Report Series. Geneva 1990;7.

9. The prevalence of anemia in women. A tabulation of avaiable information. 2nd edition, WHO, Geneva, 1992.

10. Royston E. The prevalance of nutritional anemia in women in developing countries. Critical review of available information. World Health Statistics 1982;25:94-115.

11. Karagüzel N. Fertil çagdaki kadinlarda kontraseptif yöntemler ve anemi iliskisi. (Uzmanlik Tezi) Tez Danismani: Doç. Dr. E. Zeynep Vural Tuzcular Istanbul 2006;36-71- 72.

12. Effects of cotraceptives on hemoglobin and ferritin. Task Force for Epidemiological Research on Raproductive Healt, United Nations Development Programme/United Nations Population Found/ World Bank Special Programme of Research Training in Human Reproduction, World Healt Organization, Geneva, Switzerland. Contraception 1998;58:262-73.

13. Haznedaroglu I.C. Eriskinlerde demir eksikligi anemisi. Hacettepe Tip Derg 1998;29(3):79.

14. Harma M, Harma M, Yurtseven S, Demir N. Multipar gebe kadinlarda anemi sikligi. T Klin J Gynecol Obstet 2004;2-14.

15. Çetin E, Aydin A. Istanbul'da yasayan çocuk ve adolesanlarda anemi prevalansi ve anemilerin morfolojik dagilimi.Türk Pediatri Arsivi 1999;34:29-38.

16. Sahin A, Sahin G, Bayrakli B. Göçmen gebelerde anemi prevalansi. Türk Aile Hek Derg 2003;7:63-6.