À propos realizmu

W historii mysli filmowej nie ma chyba pojçcia, które jak "realizm" byioby tak obciazone wieloznacznoscig, niejasnoscia, prowadzïlo do tak wïelu kontrowersji i sprzecznoscï. Termin ten ponadlo odnosi sie do fenomenów nader róznych, poczawszy od postaw twórczych, srodków wyrazu, ekranowego efektu, do postaw odbìorczych. Realizm jest pojeciem teoretycznym oraz terminem krytycznym, ale tez i wyrazeniem potocznym, pojawiajacym sie w codziennej praktyce jezykowej.

Jak wiele innych pojec, do których odwohije sie teoria filmu, pojecie realizmu nie narodzilo sie na gruncïe refleksjï nad kinem. Ma dlugg tradycje débat z zakresu filozofiï i literatury siegajacych koncepcjï starozytnych Greków. W nowszych leksykonach ' jego historia zaczyna sie od rozróznienia realizmu platonskiego i realizmu arystotelesowskiego. Realizm platonski stawîa tezç o absolutnym i obiektywnym istnieniu uniwersaliow, przyjmujac, ze formy, esencje, abstrakcje, takie Jak "ludzkosc" czy "prawda" istnieja niezaleznie öd naszej percepcji zarówno w swiecie zewnetrznym, jak ? w dziedzinie doskonaíych form. Realizm arystotelesowski przyjmuje poglad, w mysl którego uniwersalia istniejg tylko w obrebie przedmiotow zewnetrznego swiata, a nie w niematerialnej dziedzinie esencji. Rozróznienie to mozna znalezc u podstaw teorii filmu, nie tylko w odniesieniu do koncepcji realizmu.

W ramach nowoczesnej krytyki sztuki realizm - ugruntowany w mimetycznej idei, w mysl której sztuka odzwierciedla rzeczywistosc - uzyskaí szczególne znaczenie w XIX w. Byi wówczas nurtem w literaturze i sztukach przedstawiajacych, a twórcy programowo zakladali jako swoje pierwsze zadanie wnikliwi} obserwacje i dokladne odtworzenie wspóiczesnego swiata. W mysli francuskiej funkcjonowal jako termin oznaczajacy opozycje wobec romantyzmu i neoklasycyzmu, a miai prawdziwie, obiektywnie i caiosciowo przedstawiac rzeczywisty swiat, bazujac na obserwacji.

Wszelka refleksja nad realizmem kina wywodziía sie z przekonania o "naturalnym", "wrodzonym" realizmie sztuki filmowej, nader czesto odwoiujac sie do zespohi przekonan okreslanych jako realizm naiwny badz zdroworozsadkowy. W mysl tych przekonan swiat jest taki, jakim go odbieramy, istnieje w sposób obieklywny, a owo istnienie rzeczy, faktów i zdarzen przyjmujemy bez idealizacji.

Kategorii zdroworozsadkowych nie sposób wszelako wyeliminowac z dyskursu krytycznego czy teoretycznego. Ten sposób prezentacji, w którym wzajemne relacje zdarzen i postaci oraz ich zachowania nie odbíegaja od potocznych wyobrazen na temat zwiíjzków, jakie powinny iaczyc rzeczywistosc z jej obrazem na ekraníe, pojawia sie niemal zawsze jako jeden z koronnych argumentów. W takim wypadku "realistyczne" znaczy IyIe, co ,alormalne", rózniace sie od tego, co osobliwe, dziwaczne, nieprawdziwe czy niezrozumiaíe. Trawestujac uwagç Andrew Tudora...