Çevresel asbest maruziyetinin akciger sagligi üzerine etkileri/Effects of environmental asbestos exposure on lung health

Headnote

ÖZET

Amaç: Çevresel asbest maruziyeti ve buna bagli birçok malign ve malign olmayan hastalik olusmaktadir. Uzun yillardir asbest kullanilan bir beldede asbest maruziyetinin etkilerini incelemek ve asbeste bagli hastaliklarin sikligini arastirmak amaciyla çalisma planlandi.

Gereç ve yöntem: Belirlenen beldeye mikrofilm tarama ekibi ile gidildi. Sürekli bu beldede oturan 30 yas ve üstü olan kisilerin, fizik muayenesi yapildi, mikrofilmleri çekildi ve spirometrik analizleri yapildi. Ayrica asbest bilgi düzeyleri, sigara aliskanliklari ve solunum sistemi ile ilgili sikayetlerini degerlendirecek sorular içeren bir anket uygulandi.

Bulgular: Çalismaya toplam olarak 102 kisi dahil edildi. Çalisma grubunun 46'si (% 45,1) erkek, 56'si (% 54,9 ) kadinlardan olusuyordu ve yas ortalamasi 56.4±12.9 (30- 80) yil idi.

Katilanlarin sadece üç tanesi (% 2,9) asbesti hiç kullanmadigini belirtti, diger 99 (% 97,1) kisi asbesti önceden çesitli zamanlarda kullandiklarini, ancak yaklasik 15 yildir bu maddeyi kullanmadiklarini belirtti. Bu kisiler ortalama 33.1±15.9 yil asbest kullanmislardi. Risk faktörleri olarak 60 yasin üzerinde olma (p< 0,001), 30 yildan uzun süre asbeste maruziyet (p= 0,028) ve ömür boyu 30 günden fazla tandir kullanimi (p= 0,015) ile asbestten etkilenme arasinda anlamli iliski bulundu. Ayrica öksürük (p= 0,04), balgam (p= 0,03) ve nefes darligi (p= 0,05) etkilenen grupta anlamli düzeyde yüksekti. Bir kiside malign plevral mezotelyoma (% 0,9) , 26 (% 25,5) kiside kalsifiye plevral plak, yedi (% 6,9) kiside plevral kalinlasma saptandi ve bu patolojik durumlarin prevalansi sirasiyla 204/100000, 5306/100000, 1428/100000 olarak hesaplandi.

Sonuç: Asbest kullanimi incelenen beldede önemli bir halk sagligi sorunudur. Asbest kullaniminin tamamen terk edilmesi için egitim çalismalari ve önleyici tedbirler yararli olabilir.

Anahtar Kelimeler: Asbest, çevresel maruziyet, mikro- film alma, akciger sagligi

ABSTRACT

Objectives: Environmental asbestos exposure and related diseases are seen in our region. The study was planned to investigate the long term effects of asbestos exposure and to research the frequency of asbestos related diseases in a region that asbestos has been used for many years.

Materials and methods: The population aged 30 or older who permanently live in this region were scanned by a microfilm scanning team. The questionnaire was performed to the people to evaluate the level of knowledge about asbestos, the complaints and smoking habits. The physical examinations of the people were carried out, microfilms were taken and spirometric analyses were performed.

Results: A total of 102 person, 56 (54.9%) women and 46 (45.1%) men with the mean age of 56.4±12.9 (30-80) years were included. 99 (97.1%) of people had used asbestos previously except for past 15 years. People had used asbestos for 33.1±15.9 years. Significant relationships were found between negative asbestos effects and age>60 years (p< 0,001), >30 years of asbestos exposure (p= 0,028), use of oven made by asbestos >30 days (p= 0,015). Coughing (p=0,04), sputum (p=0,03) and dyspnea (p=0,05) were significantly higher in the affected group. Malignant pleural mesothelioma was found in one (0.9 %) person, calcified pleural plaque in 26 (25.5%), pleural thickness in 7 (6.9 %) and prevalences of these disorders were calculated as 204/100.000, 5306/100.000, 1428/100.000, respectively.

Conclusion: Environmental asbestos exposure is a serious public health problem in investigated area. Training programs and preventive measures may be beneficial for restrain asbestos use.

Key Words: Asbestos, environmental exposure, mesothelioma, microfilming, lung health

GIRIS

Ülkemizde asbestin endüstriyel kullanimi çok fazla olmamasina ragmen çevresel asbest maruziyeti önemli bir halk sagligi sorunudur. Iç Anadolu, Güneydogu Anadolu ve Dogu Anadolu bölgelerinde kirsal kesimde tremolit asbest içeren toprak; evlerde çati malzemesi ve siva olarak kullanilmaktadir. Bazi yörelerde bebek pudrasi olarak kullanilan topragin asbest içerdigi saptanmistir. "Aktoprak" veya "çorak" olarak adlandirilan bu toprak, isi ve su yalitimi amaciyla evlerin çatisinda örtü, iç ve dis duvarlarinda siva-badana amaciyla yaygin olarak kullanilmistir1- 5. Ülkemizde genellikle tremolit asbest lifi içeren topragin evlerin siva ve badanasinda kullanilmasi ile çevresel tipte asbest maruziyeti olusmaktadir2-4. Türkiye'de temasin en yogun oldugu bilinen kirsal alanlar Eskisehir, Kütahya, Bilecik, Yozgat, Sivas ve Diyarbakir illerindedir1,5-7.

Güneydogu Anadolu bölgesinde asbest kullanimi yaygindir ve asbeste bagli hastaliklar sik görülmektedir2,4-6.

Asbeste bagli parankimal ve plevral hastaliklarin epidemiyolojik özellikleri farklilik gösterir. Asbest liflerinin akciger parankiminde neden oldugu fibrozis (asbestozis) genellikle uzun süre ve yüksek konsantrasyonda maruz kalma sonucunda ortaya çikar. Düsük konsantrasyonda ve aralikli maruz kalma ise plevra hastaliklarinin daha sik görülmesine neden olur. Plevral plak, plevral fibrozis ve malign plevral mezotelyoma (MPM) gibi plevra hastaliklarinda akcigerdeki lif sayisi asbestozise göre daha düsüktür1. Plevral plak prevalansi, çevresel asbest maruziyetinde % 0.53-8 arasinda degisirken, mesleki maruziyette % 3-58 arasinda degisir8. Yine diffüz plevral kalinlasma prevalansi bilinmemektedir ancak plevral plaklari olan veya asbetozisli kisilerde post-mortem incelemelerde sik rastlanan bir bulgudur8.

Bu çalismada bölgemizde uzun yillardir asbest kullanildigi bilinen bir beldede asbest maruziyetin uzun süreli etkilerini incelemek, bu kisilerin asbeste bakis açilarini saptamak ve eriskin yas populasyonda asbestle iliskili hastaliklarin prevalansini hesaplamak amaçlanmistir.

GEREÇ VE YÖNTEM

Çalisma Diyarbakir'a 110 kilometre mesafedeki, Diyarbakir ili Çermik ilçesine bagli 791 nüfuslu Yukariseyhler beldesinde yapildi. Beldede eski yillardan beri asbest çikarilmakta, islenmekte ve satilmakta oldugu bilinmektedir. Bu beldede evlerin içi ve dis sivalarinda yaygin bir sekilde bu madde kullanilmistir.

Asbest maruziyetinin uzun süreli etkilerini incelemek amaciyla adi geçen beldeye mikrofilm tarama ekibi ile gidildi. Beldede 15 yildir asbest kullanilmadigi ögrenildi. Daha öncesinde ise yaygin olarak bu maddenin kullanildigi ögrenildi. Asbestin akciger sagligina olan etkilerini arastirmak amaciyla sürekli bu beldede oturan, 30 yas ve üstü olan nüfus tarandi. Beldede yasayan 30 yas ve üstü nüfusun % 20'sine ulasilmasi hedeflendi.

Asbest bilgi düzeyini degerlendirmek ve kullanim özelliklerini belirlemek amaciyla kisilere bir anket uygulandi. Sikâyetler ve sigara kullanma öyküleri arastirildi. Kisilerin fizik muayenesi gögüs hastaliklari uzmanlari tarafindan yapildi, mikrofilmleri çekildi ve spirometrik analizleri yapildi. Alinan bu bilgiler daha önceden hazirlanan standart formlara kaydedildi. Ayrica asbeste bagli herhangi bir hastaligi olan veya ailesinde hastaligi olan kisiler arastirildi. Mikrofilmler Hitachi 125 mA cihazi ile çekildi ve 10 x 10 cm ebadinda mikrofilmler elde edildi. Mikrofilmlerinde patoloji saptanan kisiler ileri tetkik amaciyla hastaneye çagirildi. Akciger Fonksiyon Ölçümleri S-Lab-II Spirolab II Spirometre el spirometri cihazi ile yapilmistir.

Hastalarin asbestten etkilenme derecelerinin daha iyi anlasilabilmesi için arastiricilar tarafindan bir gösterge çizelgesi olusturuldu. Buna göre; Mikrofilmde asbest maruziyetine bagli olusan kalsifiye plevral plak (KPP) olmasi, plevral kalinlasma (PK) olmasi ve plevral sivi olmasi bir puan, olmamasi sifir puan

Akciger fizik muayenesinde patoloji saptanmasi ve bunun herhangi bir bilinen solunumsal hastaliga bagli olmamasi bir puan, normal fizik muayene bulgulari sifir puan

Solunum fonksiyon test sonucu standart kullanilan degerlere göre normal, obstrüktif ve restriktif pattern olarak siniflandirildi9. Solunum fonksiyon testinde restriktif tip bozukluk olmasi bir puan ve normal-obstrüktif bulgular sifir puan olarak degerlendirildi.

Yukaridaki skaladan toplam sifir ve bir puan alanlar asbestten etkilenmemis, iki ve üç puan alanlar ise etkilenmis kabul edildi.

Tandir kullanimi ise günde kullanilan saat, haftalik kullanim saati ve kaç yil kullandigi bilgileri kullanilarak ömür boyu tandira maruz kalma süresi hesaplandi.

Istatistiksel Analiz

Bu arastirmada çalisma uygulandiktan sonra elde edilen veriler bilgisayarda SPSS 10.0 programi ile degerlendirildi. Asbestten etkilenme açisindan kategorik verilerin analizi için Ki-kare testi kullanildi. P<0.05 olmasi istatistiksel olarak anlamli kabul edildi.

BULGULAR

2009 yili ortasi belde nüfusu 791 idi. Otuz yas ve üstü nüfus 490 kisiydi. Beldede bu grupta sirali örneklemle 102 kisi çalismaya alindi. Bu populasyonun % 21'ine ulasilmis oldu. Çalisma grubunun 46'si (% 45,1) erkek, 56'si (% 54,9 ) kadinlardan olusuyordu ve yas ortalamasi 56.4 ± 12.9 (30-80) yil idi. Çalisma grubunun 61'i (% 59,8) okuma yazma bilmemekte, 9'u (% 8,8) ise okuma yazma bilmekteydi. Sigara kullanmamis kisi sayisi 75 (% 73,5) idi. Sigara kullanan 27 (% 26,5) kisi ortalama 34.7 ± 20.4 paket/yil sigara kullanmisti. Bir kisi disinda çalismaya katilan tüm kisiler asbest maddesinin ne oldugunu ve çevrelerinde bu maddenin bulundugunu bilmekteydiler. Katilan kisilerin sadece 11 (% 10.8) tanesi bu maddeyi satin almak yoluyla temin ettigini diger kisiler ise kendileri temin ettigini belirtti. Katilanlarin sadece üç tanesi (% 2,9) bu maddeyi hiç kullanmadigini belirtti diger 99 (% 97,1) kisi ise bu maddeyi evlerinde kullandiklarini ve yaklasik 15 yildir bu maddeyi kullanmadiklarini belirtti. Bu kisiler ortalama 33.1 ± 15.9 yil bu maddeyi kullanmislardi (Tablo 1).

Asbestin sagliga zararli oldugunu söyleyen 82 kisiden 51'i (% 62,2) bunu doktorlardan 27'i (% 32,9) ise çevresinden ögrendigini belirtti. Yalnizca 28 kisi (%..) bu maddenin solunum yoluyla hastalik olusturdugunu bilmekteydi. Sadece 28 kisi (% 27,5) asbestin ölümcül hastaliklara yol açabilecek bir madde oldugunu belirtti. Fizik muayene bulgulari incelendiginde, 83 (% 81,4) kiside normal respiratuar bulgular saptandi. En sik saptanan fizik muayene patolojisi ise solunum seslerinin siddetinin azalmasiydi (Tablo 1).

Yapilan skala sonucu 34 (% 33.3) kiside asbestten etkilenme saptandi. Altmis yasin üzerinde olma (p< 0,001), 30 yildan uzun süre asbeste maruziyet (p= 0,028) ve ömür boyu 30 günden fazla tandir kullanimi (p= 0,015) ile asbestten etkilenme arasinda anlamli iliski bulundu. Ayrica öksürük (p= 0,04), balgam (p= 0,03) ve nefes darligi (p= 0,05) etkilenen grupta anlamli düzeyde daha fazlaydi. (Tablo 2).

Bir kiside malign plevral mezotelyoma (%0,9) , 26 (% 25,5) kiside kalsifiye plevral plak, yedi (% 6,9) kiside plevral kalinlasma saptandi ve bu hastaliklarin prevalansi sirasiyla 204/100000, 5306/100000, 1428/100000 olarak hesaplandi.

TARTISMA

Bölgemizde daha önce asbest kullaniminin yaygin oldugu Ergani ilçesinin bazi yerlesim yerlerinde asbest bilgisi konusunda bir arastirma yapilmistir fakat bu çalismada sadece bilgi düzeyi sorgulanmistir10. Ayrica bölgemizde çevresel asbest maruziyeti oldugu ve bu maruziyetin PK, plevral efüzyon ve MPM hastaliklarina sebep oldugu bildirilmistir2,5,6,10,11. Bu çalismalarda asbest ve olusturdugu hastaliklar arasindaki nedensel iliski incelenmistir. Bu çalisma bölgemizde asbestin akciger fonksiyonlari üzerine etkilerini arastiran ilk çalismadir.

Bölgemizde daha önce yapilan bir çalismada çalismaya katilan kisilerin % 80'i asbestin sagliga zararli olmadigini belirtmislerdir. Bu bölgelerde hala asbest kullanimi devam ettigi bildirilmistir10. Bizim çalismamizda katilanlarin % 80'i asbestin sagliga zararli oldugunu ve 15 yildir bu maddeyi kullanmadiklarini söylediler. Bu durum bize asbest kullaniminin engellenmesi için bu maddenin zararlari konusunda egitimin önemini göstermektedir. Toplumda asbest konusunda bilinç düzeyinin artmasinin bu maddenin kullanimini azaltacagi ve bunun sonucunda bu maddeye bagli hastaliklarin azalacagi bilinmektedir4. Fakat çalisma grubumuzda bilgi eksiklikleri mevcuttu. Asbestin ölümcül bir hastaliga yol açtigini bilen kisi sayisi çok azdi. Bu ve benzer konularda asbest egitimi yapilmasinin bu maddeyle mücadelede çok önemli oldugu düsünüldü.

Tandir kullanimi ve bu kullanimda ortaya çikan zararli maddeler bölgemizde özellikle kadinlar arasinda çok önemli bir akciger sagligi problemidir12. Ülkemizde yapilan çalismalarda da biomass maruziyeti olan kadinlarda hem kronik obstrüktif akciger hastaligi hem de kronik bronsit maruziyeti olmayan gruba göre daha yüksek oranda saptanmistir13,14. Nitekim çalismamizda tandir yapan 50 kisinin tamami kadindi. Ömür boyu maruz kaldiklari için biomassin kümülâtif etkisi çok daha fazla olmaktadir. Bu konuda yapilan yayinlarda belirtildigi gibi biomass maruziyetinin kendi basina akciger üzerine olan zararli etkilerinin mevcuttur. Bu zararli etkinin asbestin zararli etkilerini arttirdigini düsünmekteyiz. Bu konuda bölgemizde genis serili çalismalara ihtiyaç vardir. Bu grupta asbestten etkilenme daha fazlaydi. Etkilenme üzerine tandirin kötü etkisi sigaradan daha fazlaydi. Bu problemin önlenebilmesi için sigara gibi zararli bir olay oldugu anlatilmali ve bu konuda da özellikle kadinlara ayrintili egitim çalismalarinin gerekli olabilecegi düsünüldü.

Beldede yasayan kisilerde asbest kullanim süresi ile asbestte etkilenme arasinda iliski saptandi. Bu maddeyi evlerinde siva malzemesi olarak otuz yildan fazla kullananlarda asbestten etkilenme anlamli olarak daha yüksekti.

Ülkemizde asbestin radyolojik etkileri için yapilan çalismalarda KPP sikligi % 2-15 arasinda saptanmistir15-17. Çalismanin yapildigi beldede bu oran (% 25,5) çok daha yüksektir. Bu durum bize bu beldede yaygin ve sürekli bir maruziyetin oldugunu düsündürmüstür.

Bölgemizde yapilan genis serili bir çalismada ise MPM insidansi 22.8/100000 olarak saptandi2. Bölgemizde baska bir belde taramasinda MPM orani 320/100000 olarak bildirilmistir16. Kapadokya bölgesinde yapilan bir çalismada asbest maruziyeti olan erkeklerde MPM insidansi 114.8/100,000 ve kadinlarda 159.8/100,000 olarak saptanmistir18. Biz bir kiside MPM, 26 kiside KPP ve yedi kiside PK saptadik ve bu hastaliklarin prevalansi sirasiyla 204/100000, 5306/100000, 1428/100000 idi. Bu oranlar ülkemizdeki diger çalismalarda saptanan oranlardan çok daha yüksektir. Bu durumun bu beldede hemen herkes tarafindan yaygin ve uzun süreli asbest kullanimina bagli olabilecegini düsündük. Ayrica bu beldede sadece evde kullanim degil ayni zamanda bu maddeyi kaynaktan çikarma ve pazarda satma gibi maruziyetin boyutlarini arttirtan çesitli faktörlerde saptanmistir.

Sonuç olarak, bölgemizde çevresel asbest maruziyeti önemli bir halk sagligi sorunudur. Zararli etkilerinin maruziyetten yillar sonra ortaya çikmasi kullanan kisilere bu maddenin zararlarini anlatmakta zorluga sebep olmaktadir. Bu maddenin kullaniminin tamamen terk edilmesi için egitim çalismalarinin önemi büyüktür. Ayrica maruziyetin malign ve selim etkilerinin daha iyi anlasilabilmesi için genis serili yeni çalismalara ihtiyaç vardir.

References

KAYNAKLAR

1. Çöplü Lütfi. Asbeste bagli plevra hastaliklari. In:Çavdar Tugrul, Ekim Numan (Eds).Plevra Hastaliklari.Turgut yayincilik ve tic. Toraks Kitaplari. Sayi 4, 2003:224-229.

2. Senyigit A, Babayigit C, Gökirmak M, et al. Incidence of malignant pleural mesothelioma due to environmental asbestos fiber exposure in the Southeast of Turkey. Respiration 2000;67: 610-614.

3. Baris YI. Türkiye'de asbest ve fibröz zeolit (erionit) ile ilgili akciger hastaliklari. Beslenme, Çevre ve Kanser Sempozyum Bildiri Kitabi,.31 Mart- 3 Nisan 2002.Ankara.2-23.

4. Zeren EH, Gümürdülü D, Roggli VL, Zorludemir S, Erkisi M, Tuncer I. Environmental malignant mesothelioma in southern Anatolia: a study of fifty cases. Environ Health Perspect. 2000;108:1047-1050.

5. Yazicioglu S. A high incidence of pleural calcification, pleural mesotheliomas and bronchial carsinomas due to asbestosis in Southern Turkey. Diyarbakir Tip Fak Derg 1980;11:354-361.

6. Yazicioglu S, Ilcayto R, Balci K, Sayli BS, Yorulmaz B. Pleural calcification, pleural mesotheliomas, and bronchial cancers caused by tremolite dust. Thorax 1980;35:564-569.

7. Metintas M. Asbest Temasina Bagli Plevral Patolojiler ve Mezotelyoma. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2005;1:96- 110.

8. Peacock C, Copley SJ, Hansell DM. Asbestos related benign pleural disease. Clin Radiol 2000;55:422-532.

9. Yildiz F. Spirometrik testler ve dinamik akciger volümleri. In: Mirici NA, Yildiz F. Gögüs hastaliklarinda tani yöntemleri. Istanbul, Turgut yayincilik, 2003;59-72.

10. Senyigit A, Tanrikulu AC, Dagli CE. Güneydogu Anadolu Bölgesi'nde Halen Asbestli Toprak Kullanan Ailelerin Asbest Konusundaki Bilgileri ve Asbeste Bakislari. Solunum Hastaliklari 2004;15:76-80.

11. Tanrikulu AC, Senyigit A, Dagli CE, Babayigit C, Abakay A. Environmental malignant pleural mesothelioma in Southeast Turkey. Saudi Med J 2006;27:1605-1607.

12. Ceylan E, Kocyigit A, Gencer M, Aksoy N, Selek S. Increased DNA damage in patients with chronic obstructive pulmonary disease who had once smoked or been exposed to biomass. Respir Med 2006;100:1270-1276.

13. Kiraz K, Kart L, Demir R, et al. Chronic pulmonary disease in rural women exposed to biomass fumes. Clin Invest Med 2003;26:243-248.

14. Ekici A, Ekici M, Kurtipek E, et al. Obstructive airway diseases in women exposed to biomass smoke. Environ Res 2005;99:93-98.

15. Sahin U, Ozturk O, Songur N, Bircan A, Akkaya A. Observations on environmental asbestos exposure in a high risk area. Respirology 2009;14:579-582.

16. Osman E, Hasan B, Meral U, et al. Recent discovery of an old disease: malignant pleural mesothelioma in a village in south-east Turkey. Respirology 2007;12:448-451.

17. Metintas M, Metintas S, Hillerdal G, et al. Nonmalignant pleural lesions due to environmental exposure to asbestos: a field-based, cross-sectional study. Eur Respir J 2005;26:875-880.

18. Metintas S, Metintas M, Ucgun I, Oner U. Malignant mesothelioma due to environmental exposure to asbestos: follow-up of a Turkish cohort living in a rural area. Chest 2002;122:2224-2229.