ARBITRAZ MIEDZYNARODOWY W CHRL JAKO EFEKT GLOBALNEJ INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

Abstract

The presented information on the arbitration system in China explains the growth of its popularity in the time of the hemispherical economic integration. Despite this there is a lack of adequate knowledge among many of the entrepreneurs operating in the Chinese market about the opportunities which the law gives to them. Acquiring this knowledge will, inter alia, increase the amount of contracts between enterprises, with appropriate clauses for arbitration. Relevant knowledge and experience will help to increase the efficiency of economic activities undertaken in China, enhance the economic growth of enterprises and increase the quantity and quality of international economic ties. [PUBLICATION ABSTRACT]

WSTEP

Efektem procesu globalnej integracji gospodarczej jest rozwój regulacyjnych systemów, umozliwiajacych sprawne funkcjonowanie sieci powiazan ekonomicznych. Wzrost liczby gospodarczych interakcji spowodowanych procesami globalizacji powoduje m.in. narastanie liczby sporów. Mozliwosci ich rozwiazywania daje sprawnie funkcjonujacy system prawny. W wyniku wprowadzenia polityki "otwartych drzwi" oraz przystapienia do WTO w roku 1999 Chiny uczynily ogromny krok w kierunku integracji swojej gospodarki oraz systemu prawnego z systemami panstw zachodnich.

Uzasadnieniem wzrostu popularnosci arbitrazu w Chinach jest nie tylko integracja gospodarcza Panstwa Srodka jako efekt postepujacej globalizacji, ale takze wzgledy filozoficzno-kulturowe1. Chinski system prawny wyksztalcil sie m.in. dzieki wplywom takich filozofii, jak: konfucjanizm, daoizm i legalizm2. Konfucjanizm nawiazuje do norm spolecznych i moralnych, natomiast konkurujacy z nim legalizm podkresla prymat prawa stanowionego. W konfucjanizmie istotna role odgrywa hierarchiczne utrzymanie struktury spoleczenstwa oraz ogólu stosunków spolecznych. Respektowanie praw i porzadków powinno byc z tej perspektywy norma spoleczna. Konfucjusz wskazywal, ze sytuacja idealna byloby istnienie spoleczenstwa wiernego porzadkowi, hierarchii i harmonii, tak aby prawo stanowione bylo w zasadzie zbedne3.

Celem artykulu jest prezentacja uwarunkowan i zasad funkcjonowania chinskiego systemu arbitrazowego oraz wskazanie jego cech charakterystycznych. Szczególna uwage poswieca sie arbitrazowi miedzynarodowemu w Chinach. W zwiazku z coraz wieksza iloscia interakcji ekonomicznych z chinskimi podmiotami gospodarczymi wiedza na temat funkcjonowania dostepnych rozwiazan prawnych pozwoli zwiekszyc sprawnosc podejmowanych decyzji gospodarczych w ChRL.

ROZWÓJ SYSTEMU ARBITR AZU W CHIN SKIEJ REPUBLIC E LUDOWEJ JAKO ALTERN ATYWN EJ METODY ROZWIA ZYWANI A SPORÓW

Przyjmuje sie, ze w ChRL istnieja cztery sposoby rozwiazywania sporów. Sa to: negocjacje, mediacje, arbitraz oraz postepowanie sadowe. Arbitraz jest jedna z form alternatywnego rozwiazywania sporów. Lech Morawski pisze, ze alternatywne metody rozwiazywania sporów w szerokim ujeciu obejmuja katalog wszelkich typów dzialalnosci, majacej na celu minimalizowanie mozliwosci powstania sporu4. Rafal Morek wskazuje, ze pojecie to oznacza: "szereg róznych metod, sluzacych rozwiazywaniu sporu dzieki pomocy neutralnego i bezstronnego podmiotu trzeciego, bedacych alternatywa dla mozliwosci rozstrzygania tego sporu przed sadem powszechnym"5. Z kolei zdaniem Andrzeja Wacha przez pojecie alternatywnych metod rozwiazywania sporów nalezy rozumiec wszystkie pozasadowe formy rozwiazywania sporów prawnych, alternatywne wobec postepowania cywilnego, które sa realizowane w kazdym przypadku poza ramami sadownictwa panstwowego6. Arbitraz z kolei wedlug Witolda Broniewicza "oznacza rozpoznawanie sporów przez sad polubowny"7. Andrzej Tynel definiuje sad polubowny jako sad niepanstwowy, powolany zgodna wola stron do rozstrzygniecia ich sporu wyrokiem, majacym moc prawna na równi z wyrokiem sadu panstwowego"8. Generalnie do alternatywnych metod rozwiazywania sporów prócz arbitrazu zalicza sie takze negocjacje i mediacje. Postepowanie arbitrazowe w Chinach jest niezalezne i wolne od wplywów organów wladzy wykonawczej, jakichkolwiek instytucji czy osób fizycznych. Orzeczenia arbitrazowe wydane zgodnie z prawem sa uwazane za ostateczne i wykonywane przez sady powszechne9.

Na uksztaltowanie chinskiego prawa arbitrazu wplyw miala ustawa wzorcowa o miedzynarodowym arbitrazu handlowym. Stalo sie tak ze wzgledu na koniecznosc zblizenia regulacji chinskich do praktyki miedzynarodowej. Podstawowym aktem prawnym, regulujacym zagadnienia arbitrazu w Chinach jest Prawo arbitrazu Chinskiej Republiki Ludowej. Akt ten zostal uchwalony 31 sierpnia 1994 r. i wszedl w zycie 1 wrzesnia 1995 r. Innymi waznymi aktami normatywnymi regulujacymi kwestie zwiazane z arbitrazem w Chinach, jest Prawo postepowania cywilnego ChRL z 1991 r. oraz interpretacja tego aktu dokonana przez Sad Najwyzszy z 1992 r.10 Prawo arbitrazu jest zunifikowanym aktem, regulujacym zarówno zagadnienia arbitrazu krajowego jak i arbitrazu zagranicznego, tak zwanego arbitrazu z elementem obcym11. Ustawa wzorcowa Uncitral zawiera uniwersalna definicje arbitrazu miedzynarodowego, jednak w chinskim Prawie arbitrazu przymiotnik "miedzynarodowy" zastepuje sie okresleniem "z elementem obcym". Wyjasnienie przedmiotowego okreslenia znajdujemy w art. 304 Opinii Sadu Najwyzszego dotyczacej implementacji prawa postepowania cywilnego, który stanowi, ze termin "z elementem obcym" moze odnosic sie do nastepujacych okolicznosci:

a) kiedy obie badz jedna ze stron maja inna (w tym przypadku inna niz chinska) narodowosc lub sa bezpanstwowcami, a w przypadku osoby prawnej lub organizacji gdy maja siedzibe w innym panstwie,

b) kiedy zdarzenia prawne, które powoduja zmiane lub zakonczenie prawnych stosunków pomiedzy stronami, wydarzyly sie w innym panstwie,

c) kiedy przedmiot sporu polozony jest w innym panstwie12.

Chinski system arbitrazowy przewiduje trzy typy arbitrazu: arbitraz sporów wynikajacych z umów i prawa wlasnosci, arbitraz sporów wynikajacych z prawa pracy (na mocy Prawa arbitrazu poddany odrebnym przepisom) oraz arbitraz sporów wyniklych z rolnictwa (równiez na mocy Prawa arbitrazu poddany odrebnym regulacjom). Z punktu widzenia obecnie obowiazujacego Prawa arbitrazu jakikolwiek inny typ arbitrazu nie jest dozwolony. Zgodnie z powyzszym poddane pod arbitraz nie moga zostac:

a) spory dotyczace spraw malzenskich, adopcji, opieki, alimentów i dziedziczenia

b) spory administracyjne, nalezace do kompetencji odpowiednich organów administracyjnych

Postepowania arbitrazowe w Chinach prowadzone sa przez odpowiednie komisje arbitrazowe, bedace czlonkami Chinskiego Stowarzyszenia Arbitrazowego (China Arbitration Association), którego podstawowym zadaniem jest nadzorowanie tych komisji. W Chinach funkcjonuja komisje arbitrazowe CIETAC oraz CMAC, specjalizujace sie przede wszystkim w rozwiazywaniu sporów z elementem obcym oraz lokalne komisje arbitrazowe rozlokowane w wybranych chinskich miastach13. Komisja arbitrazowa CIETAC powolana zostala do zycia z dniem 2 kwietnia 1956 r. pod nazwa Foreign Trade Arbitration Commission of the China Council for the Promotion of International Trade. Glówna siedziba tej najbardziej znanej komisji w Chinach jest Pekin. W jej ramach funkcjonuja podkomisje w Szanghaju, w Shenzhen oraz w Tianjinie, znane jako: CIETAC Shanghai Sub-Commission, CIETAC South China Sub-Commission i CIETAC Financial Arbitration Center w Tianjinie. Dodatkowo dzialalnosc prowadzi takze 21 biur w ulokowanych róznych regionach Chin. Jurysdykcji CIETAC podlegaja spory handlowe z elementem obcym, spory zwiazane ze Specjalnym Regionem Administracyjnym Honkong, Specjalnym Regionem Administracyjnym Macao oraz regionem Tajwan, a takze od 2000 r. spory krajowe14. Komisja CIETAC oferuje równiez rozstrzyganie sporów online, powstalych na polu handlu elektronicznego15. Od tego tez roku przedmiotowa komisja nazywana jest równiez Sadem Arbitrazowym Chinskiej Izby Handlu Miedzynarodowego (China Council for the Promotion of International Trade)16. W pierwszym dziesiecioleciu funkcjonowania, tj. w latach 1956-1966 CIETAC przyjela do rozpatrzenia 20 spraw. Dla porównania warto wskazac, ze w roku 2008 komisja ta rozstrzygnela 1097 spraw. W tabeli 1 przedstawiono sprawy rozstrzygniete przez CIETAC w latach 1990-2008.

Analizujac biezace zmiany Regulaminu CIETAC, stwierdza siê, ze rewizje odzwierciedlaja dwa trendy: pierwszy z nich to dazenie do zbieznoci z praktyka miêdzynarodowa, drugi to zwiêkszanie autonomii i swobody dla stron17. Inna znana komisja arbitrazowa w Chinach jest CMAC, powolana do zycia 1 maja 1959, pod nazwa Maritime Arbitration Commission, z siedziba w Pekinie 18. Jest to komisja arbitrazowa rozstrzygajaca spory morskie. Od 1982 r. komisja funkcjonuje pod nazwa China Maritime Arbitration Commission. Regulamin CMAC zostal wprowadzony i nowelizowany, aby zblizyc chiñski arbitraz morski do praktyki miêdzynarodowej19. W ramach CMAC utworzono jedna podkomisjê z siedziba w Szanghaju oraz kilka wspólpracujacych biur. Arbitrzy CMAC sa powolywani sporód profesjonalistów o specjalistycznej wiedzy oraz praktycznym dowiadczeniu w nawigacji, ubezpieczeniach, prawie morskim oraz w wielu innych dziedzinach20.

UMOWA O ARBITRAZ ORAZ UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA ARBITRÓW W ARBITRAZU MIEDZYNARODOWYM W ChRL

Strony przyjmujace arbitraz dla rozstrzygniecia sporów powinny zawrzec wzajemna i dobrowolna umowe, w przypadku braku porozumienia o arbitraz, komisja arbitrazowa nie przyjmie bowiem wniosku o przeprowadzenie postepowania arbitrazowego zgloszonego przez jedna ze stron. Nalezy miec na uwadze, ze w kazdym postepowaniu arbitrazowym wlasciwosc odpowiedniej instytucji arbitrazowej jest oparta na istnieniu waznego zapisu na sad polubowny. Umowa o arbitraz powinna byc stwierdzona pismem21. Na mocy Prawa arbitrazu mozemy wyróznic dwa rodzaje umów arbitrazowych, a mianowicie klauzule arbitrazowa zawarta w kontrakcie glównym oraz odrebna umowe w przedmiocie poddania sporu pod arbitraz. W praktyce zdecydowanie dominuje pierwsza ze wskazanych form. Jednakze drugi rodzaj umowy daje stronom mozliwosc poddania pod arbitraz sporu powstalego przed zawarciem umowy oraz usuniecia ewentualnej wadliwosci, która moze byc dotkniety uprzednio zawarty zapis na sad polubowny22. Strona umowy o arbitraz moga byc osoba fizyczna, osoba prawna oraz inne organizacje jako równe wzgledem prawa podmioty.

W Chinach wlasciwymi do weryfikacji waznosci zapisu na sad polubowny sa zarówno komisje arbitrazowe, jak i sady powszechne. Sprawdzenie waznosci umowy o arbitraz przez komisje arbitrazowa stanowi czesc procesu arbitrazowego. Natomiast w przypadku sadów moga one tego dokonac w ramach dwóch oddzielnych procedur. Jedna z nich jest sprawdzenie waznosci umowy o arbitraz na wniosek strony tej umowy. Druga z procedur moze zostac uruchomiona w przypadku rozpatrywania wniosku o uchylenie orzeczenia arbitrazowego.

Jesli strony kwestionuja waznosc zapisu na sad polubowny, to wszelkie obiekcje powinny zostac zgloszone przed rozpoczeciem pierwszej rozprawy przed trybunalem arbitrazowym. W Chinach ustanowiony zostal system ostatecznego okreslania, który stanowi, ze w przypadku wniosków skladanych przez obcokrajowców, kiedy sady nizszego rzedu orzekaja o niewaznosci umowy arbitrazowej, przedkladaja swoje rozstrzygniecie Sadowi Apelacyjnemu w celu ich zatwierdzenia. System ten znajduje równiez zastosowanie, gdy sad odmawia uznania wykonania zagranicznego orzeczenia arbitrazowego. Umowa arbitrazowa jest niewazna w razie zaistnienia jednej z ponizszych okolicznosci:

a) zakres materii bedacej przedmiotem arbitrazu przekracza zakres wskazany prawem,

b) jedna ze stron umowy arbitrazowej nie ma zdolnosci do czynnosci prawnych badz ma ograniczona zdolnosc do czynnosci prawnych,

c) jedna ze stron doprowadzila druga ze stron do zawarcia umowy arbitrazowej, stosujac w stosunku do niej przymus.

Ponadto, stosownie do postanowien Prawa arbitrazu, jesli w umowie arbitrazowej strony nie uzgodnily zakresu materii arbitrazu, instytucji arbitrazowej lub jesli postanowienia te sa niejasne, strony moga uzupelnic swoja umowe. Jezeli strony nie zawra umowy uzupelniajacej, umowa o arbitraz bedzie niewazna.

Chinskie Prawo arbitrazu zawiera odrebna regulacje w przedmiocie wymagan stawianych arbitrom w przypadku arbitrazu krajowego i arbitrazu z elementem obcym. Aktualnie obowiazujace Prawo Arbitrazu wymaga, aby kazda komisja arbitrazowa sporzadzila liste arbitrów wedlug róznych zawodów. W dniu 13 lipca 2006 r. Najwyzszy Sad Ludowy wydal uwage, zgodnie z która sedziowie aktywni zawodowo nie moga pelnic funkcji arbitrów w zadnym postepowaniu arbitrazowym23. W Chinach w ramach arbitrazu krajowego konieczne jest, aby arbitrem byla osoba narodowosci chinskiej. W zwiazku z powyzszym CIETAC sporzadzila dwie odrebne listy arbitrów: liste arbitrów dla spraw krajowych oraz liste arbitrów dla spraw miedzynarodowych. Dnia 1 wrzesnia 1995 r. CIETAC oraz CMAC lacznie przyjely akt prawny (CIETAC and CMAC Stipulations for Appointment of Arbitrators) stanowiacy o wymaganiach warunkujacych dopuszczalnosc powolania na arbitra. Generalnie ujmujac, arbiter powinien byc sprawiedliwy, niezalezny, bezstronny, posiadac wiedze w zakresie prawa, ekonomii, handlu, technologii lub spraw morskich oraz posiadac okreslone doswiadczenie zawodowe.

Trybunal arbitrazowy moze skladac sie z jednego badz trzech arbitrów. Jesli strony uzgodnia, aby trybunal arbitrazowy skladal sie z trzech arbitrów, wtedy kazda ze stron wybiera jednego arbitra lub upowaznia przewodniczacego komisji arbitrazowej, aby ten powolal arbitra. Natomiast trzeci arbiter zostanie wybrany wspólnie przez strony lub bêdzie powolany przez przewodniczacego komisji arbitrazowej, zgodnie z udzielonym mu przez strony upowaznieniem. Trzeci arbiter bêdzie przewodniczacym trybunalu. Jeli natomiast strony uzgodnily jednoosobowy sklad, arbiter powinien zostac wybrany wspólnie przez obie strony badY powolany przez przewodniczacego komisji arbitrazowej zgodnie z upowaznieniem stron. Jeli jednak strony w terminie wskazanym w regulaminie arbitrazowym nie dokonaja wyboru sposobu powolania arbitrów badY nie wybiora arbitrów, arbitrzy zostana powolani przez przewodniczacego komisji arbitrazowej.

Prawo arbitrazu zawiera wyliczenie okolicznosci, ze wzgledu na które arbiter podlega wylaczeniu od prowadzenia sprawy, m.in. jest strona albo bliskim krewnym strony badz jej pelnomocnika, jest zwiazany ze sprawa, pozostaje w innym stosunku ze strona postepowania badz jej pelnomocnikiem, co mogloby oddzialywac na bezstronnosc arbitra. Jesli któras ze stron uwaza, ze zaistniala okolicznosc stanowiaca podstawe wylaczenia arbitra, to powinna zlozyc stosowny wniosek o wylaczenie przed pierwsza rozprawa i wskazac powody uzasadniajace wylaczenie. Jesli natomiast strona dowiedziala sie o przyczynach uzasadniajacych wylaczenie arbitra dopiero po rozpoczeciu pierwszej rozprawy, moze ona zlozyc wniosek o jego wylaczenie, nie pózniej jednak niz do zakonczenia ostatniej rozprawy. Prawo arbitrazu stanowi, ze o wylaczeniu arbitra decyduje przewodniczacy komisji arbitrazowej. W przypadku gdy przewodniczacy komisji pelni funkcje arbitra, o wylaczeniu arbitra decyduje kolegialnie komisja arbitrazowa. Gdy arbiter zostanie skutecznie wylaczony lub gdy nie moze pelnic swoich obowiazków z innych powodów, na jego miejsce zostanie wybrany lub powolany inny arbiter, wedlug procedury opisanej powyzej. W takim przypadku strony moga wniesc o ponowne rozpoczecie postepowania arbitrazowego, jednak ostateczna decyzja w tym wzgledzie nalezy do trybunalu arbitrazowego. Ponadto trybunal arbitrazowy sam moze podjac decyzje w przedmiocie rozpoczecia od nowa postepowania arbitrazowego.

POSTEPOWANIE ARBITRAZOWE W CHIN ACH

Jesli strony nie ureguluja kwestii miejsca arbitrazu, bedzie nim siedziba wybranej przez strony komisji arbitrazowej. Strony moga uzgodnic jezyk, w którym prowadzone bedzie postepowanie. W braku stosownego porozumienia jezykiem oficjalnym postepowania jest jezyk chinski. Strony oraz ich prawni przedstawiciele moga ustanawiac profesjonalnych pelnomocników. Postepowanie arbitrazowe moze zostac wszczete wylacznie na pisemny wniosek strony. Konieczny mi przeslankami wystapienia z wnioskiem o arbitraz przez strony sa: istnienie umowy o arbitraz, która to strony sa obowiazane przedlozyc komisji, roszczenia oraz okolicznosci faktyczne, uzasadniajace roszczenie. Ponadto dana sprawa musi nalezec do wlasciwosci danej komisji arbitrazowej. Wniosek o arbitraz musi jasno okreslac dane stron, zadanie, okolicznosci faktyczne, na których oparto zadanie, oraz dowody na poparcie wniosku. Wniosek sklada sie wraz z dokonaniem oplaty arbitrazowej zgodnie z taryfa oplat. W tabeli 2 przedstawiono taryfikator oplat, które nalezy uiscic w przypadku zaistnienia sporu z elementem obcym.

Stosownie do obwieszczenia Rady Panstwa na oplaty arbitrazowe w przypadku arbitrazu krajowego skladaja sie: oplata rejestracyjna oraz oplata manipulacyjna. W tabeli 3 przedstawia sie wysokosc oplat rejestracyjnej i manipulacyjnej w przypadku postepowan arbitrazu krajowego.

Zasada jest, ze trybunal arbitrazowy przeprowadza rozprawe w celu rozpoznania sprawy. Jednakze, jesli strony sa zgodne w przedmiocie nieprzeprowadzania rozprawy, trybunal arbitrazowy moze wydac orzeczenie arbitrazowe na podstawie wniosku o arbitraz, przedstawionego stanowiska strony pozwanej oraz innych dokumentów. Przyjac wiec nalezy, ze rozprawa nie jest koniecznym elementem postepowania arbitrazowego w Chinach. Kolejna zasada jest niejawnosc przeprowadzanej rozprawy. Niemniej jednak, w razie odmiennej woli stron, trybunal arbitrazowy moze z reguly procedowac podczas jawnej rozprawy. Terminy rozpraw, zarówno tych odbywanych z udzialem stron, jak i posiedzen bez ich udzialu, okresla komisja arbitrazowa. Komisja arbitrazowa powiadamia kazda ze stron o wyznaczonym terminie rozprawy. Jesli powód nie stawi sie na wyznaczonej rozprawie w terminie, o którym zostal poinformowany na pismie, bez podania uzasadnionych przyczyn lub opusci sale podczas rozprawy bez uzyskania pozwolenia trybunalu arbitrazowego, zlozony przez niego wniosek o arbitraz zostanie uznany za cofniety. Regulamin CIETAC stanowi ponadto, ze w takim przypadku, jesli pozwany dochodzi roszczenia wzajemnego, trybunal arbitrazowy przeprowadzi rozprawe w tym wzgledzie i wyda wyrok zaoczny. Jesli pozwany bez uzasadnienia nie stawi sie na rozprawie w terminie, o którym zostal poinformowany na pimie, lub oddali siê z sali podczas rozprawy bez zgody trybunalu arbitrazowego, trybunal jest uprawniony do wydania wyroku zaocznego. Jeli pozwany dochodzil jednoczenie roszczenia wzajemnego, mozna uwazac, ze cofnal on swój wniosek.

Prawo arbitrazu stanowi, ze strony przedstawiaja dowody na poparcie swoich roszczen, nie okresla ono jednak bezposrednio znaczenia dowodu w postepowaniu arbitrazowym. Mimo ze postepowanie arbitrazowe nie jest tozsame z postepowaniem cywilnym, to jednak wskazuje sie, ze odpowiednie formy dowodów w ramach arbitrazu powinny byc zdeterminowane przez odniesienie do art. 63 prawa postepowania cywilnego. Artykul 63 chinskiego prawa postepowania cywilnego zawiera enumeratywne wyliczenie nastepujacych kategorii dowodów: dowód z dokumentu, dowód rzeczowy, materialy audiowizualne, zeznania swiadków, przesluchanie stron, dowód z opinii bieglego, protokoly z dochodzenia sadowego. Na stronach spoczywa ciezar dowodowy, gdyz na poczatku rozprawy musza przedstawic dowody na poparcie swoich twierdzen. Kazda ze stron moze kwestionowac waznosc dowodów przedstawionych przez strone przeciwna. Nalezy zauwazyc, ze na mocy Prawa arbitrazu, trybunal arbitrazowy - jesli uzna, iz istnieje taka potrzeba - moze gromadzic dowody z urzedu. Jest to istotna cecha postepowania arbitrazowego w Chinach, gdyz oznacza, ze trybunal arbitrazowy moze odgrywac aktywna role w rozwiazywaniu sporu w ramach arbitrazu24. Dowody powinny byc przeprowadzane na rozprawie. Aby dany dowód mógl zostac wziety pod uwage, musi zostac przedstawiony.

WYDANIE I WYKONYWANIE ORZECZEN W CHINSKIM SYSTEMIE ARBITRAZOWYM

Wydanie orzeczenia arbitrazowego jest ostatnim etapem postepowania arbitrazowego. Orzeczenie arbitrazowe jest ostateczne i wiazace25. W przypadku arbitrazu miedzynarodowego, wedlug postanowien regulaminu CIETAC, orzeczenie powinno zostac wydane w ciagu szesciu miesiecy od uformowania trybunalu. Jesli chodzi o postepowanie arbitrazowe, prowadzone w ramach arbitrazu krajowego, to musi sie ono zakonczyc w ciagu czterech miesiecy od ukonstytuowania skladu trybunalu. Jeszcze krótszym terminem zwiazany jest trybunal w przypadku procedury skróconej, musi bowiem wydac orzeczenie nie pózniej niz przed uplywem trzech miesiecy od uformowania trybunalu. W kazdym z powyzej wskazanych przypadków przewodniczacy CIETAC, na wniosek trybunalu arbitrazowego, moze przedluzyc termin na wydanie orzeczenia, jesli uzna, ze jest to konieczne, a powody przedluzenia sa uzasadnione. Wedlug art. 53 Prawa arbitrazu wyrok arbitrazowy zapada wiekszoscia glosów. Arbiter moze zglosic zdanie odrebne. W razie równosci glosów za i przeciw decydujace znaczenie ma glos arbitra przewodniczacego. Wyrok arbitrazowy staje sie prawnie wiazacy z dniem jego wydania. Strony powinny wykonac wyrok dobrowolnie w terminie zakreslonym w wydanym orzeczeniu. W razie braku okreslenia przedmiotowego terminu strony powinny wykonac wyrok niezwlocznie. Jesli jedna ze stron nie wykona wyroku, druga moze wystapic do wlasciwego chinskiego sadu o wykonanie wyroku wedlug prawa chinskiego lub wystapic do odpowiedniego sadu o wykonanie wyroku wedlug konwencji nowojorskiej lub innych miedzynarodowych traktatów, które Chiny zawarly lub do których przystapily.

Strony moga wniec do sadu okrêgowego miejsca siedziby komisji arbitrazowej o uchylenie orzeczenia arbitrazowego, jeli udowodnia, ze zaistniala która z okolicznoci uregulowanych przepisami prawa. Uchylenie wyroku arbitrazowego mieci siê w ramach sadowej kontroli, przez która sad ludowy kontroluje i bada czynnoci podjête przez trybunal oraz zachowania arbitrów, w celu zapewnienia bezstronnoci, niezaleznoci oraz slusznoci orzeczenia arbitrazowego26. Sadowa kontrola orzeczeñ arbitrazowych jest dopuszczalna tylko w cile okrelonych przypadkach27. Prawo arbitrazu w art. 59 zakrela szeciomiesiêczny termin biegnacy od dnia dorêczenia wyroku, w którym strony moga wystapic z wnioskiem o uchylenie orzeczenia. W przypadku orzeczenia wydanego na skutek postêpowania arbitrazowego z elementem obcym sad moze rozpoznac sprawê jedynie co do kwestii proceduralnych. W przypadku orzeczeñ krajowych sad moze skupic siê na badaniu istoty sprawy28.

Wykonalnoc orzeczeñ arbitrazowych stanowi podstawowa róznicê pomiêdzy arbitrazem oraz innymi pozasadowymi sposobami rozwiazywania sporów29. Sposób ich wykonywania zalezy od rodzaju orzeczenia arbitrazowego, a mianowicie od tego, czy jest to orzeczenie krajowe, czy tez z elementem obcym. Jeli jedna ze stron nie wykona wyroku, druga strona moze wystapic do sadu okrêgowego (w przypadku arbitrazu krajowego wlaciwy rzeczowo jest sad rejonowy) miejsca siedziby badY zamieszkania drugiej strony lub miejsca polozenia mienia tej osoby o jego wykonanie, zgodnie z odpowiednimi postanowieniami chiñskiej procedury cywilnej30. Jeli orzeczenie wydane przez organ arbitrazowy, majacy siedzibê poza terytorium Chin, wymaga uznania i wykonania przez chiñski sad ludowy, strona zainteresowana powinna zlozyc wniosek bezporednio do sadu okrêgowego miejsca zamieszkania badY siedziby drugiej strony, badY miejsca lokalizacji mienia tej osoby. Sad ludowy rozpatrzy sprawê zgodnie z miêdzynarodowymi traktatami zawartymi przez Chiny badY traktatami, do których Chiny przystapily, lub na zasadzie wzajemnoci. Zgodnie z art. 219 prawa postêpowania cywilnego w przypadku wyroków, których stronami sa osoby fizyczne, moga one wystapic z wnioskiem o wykonanie wyroku w ciagu jednego roku liczonego od ostatniego dnia terminu wyznaczonego na wykonanie wyroku. Natomiast gdy obie strony sa osobami prawnymi lub innymi organizacjami, wtedy termin do wniesienia o wykonanie wyroku uplywa po szeciu miesiacach liczonych od ostatniego dnia terminu wyznaczonego na wykonanie wyroku.

Sad odmówi wykonania wyroku arbitrazowego, jesli strona, przeciwko której wniesiono o wykonanie wyroku, udowodni, ze jest on dotkniety jedna z wad okreslonych prawem, a zblizona do okolicznosci uzasadniajacych uchylenie orzeczenia arbitrazowego. Sad Najwyzszy ma de jure moc stanowienia prawa, dlatego tez jego oficjalna interpretacja prawa arbitrazowego jest prawnie wiazaca. W kwietniu 2005 r. Ludowy Sad Najwyzszy wydal ogloszenie, ustanawiajac system scentralizowanego raportowania i rewizji (system raportowania), obejmujacy wszystkie sprawy, w których sad okregowy odmówil wykonania wyroku z elementem obcym oraz uznania i wykonania wyroku zagranicznego. System raportowania nalozyl na sady okregowe obowiazek polegajacy na tym, ze przed orzeczeniem o niewykonaniu lub nieuznaniu i niewykonaniu wskazanych powyzej orzeczen musza one zlozyc sprawozdanie sadowi apelacyjnemu swojej wlasciwosci w celu zbadania slusznosci majacego zapasc rozstrzygniecia. Jesli sad apelacyjny równiez zgadza sie z ustaleniami, ze nalezy odmówic uznania i wykonania lub wykonania danego orzeczenia, musi przedstawic swoje ustalenia Sadowi Najwyzszemu. Jesli Sad Najwyzszy potwierdzi poczynione ustalenia, sad okregowy moze orzec o odmowie wykonania lub uznania i wykonania orzeczenia arbitrazowego31.

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ARBITR AZU CHIN SKIEGO ORAZ WNI OSKI

Mimo ze chinski arbitraz jest podobny pod wieloma wzgledami do systemów arbitrazowych w innych panstwach, to jednak charakteryzuje sie on pewnymi odmiennymi cechami, jak np. niedopuszczalnoscia arbitrazu ad hoc oraz ograniczeniami odnosnie do reprezentowania stron przez zagranicznych prawników. Artykul 16 Prawa arbitrazu wskazuje, ze jednym z obligatoryjnych elementów umowy arbitrazowej jest wskazanie wybranej przez strony komisji arbitrazowej. Charakterystyczna cecha chinskiego systemu arbitrazowego jest niedopuszczalnosc prowadzenia w Chinach arbitrazu przez zagraniczne instytucje arbitrazowe. Art. 16 w powiazaniu z art. 10 Prawa arbitrazu wiaze pojecie komisji arbitrazowej z instytucja chinska. W razie braku okreslenia w umowie wlasciwej komisji arbitrazowej zgodnie z art. 18 strony sa uprawnione do jej uzupelnienia. Gdy strony nie uzupelnia umowy przez wskazanie odpowiedniej komisji, ich zapis na sad polubowny bedzie niewazny.

Analizujac dane statystyczne oraz wielosc zawieranych kontraktów i transakcji biznesowych pomiedzy podmiotami chinskimi i zagranicznymi, stwierdza sie, ze arbitraz bedzie coraz bardziej popularna forma rozwiazywania sporów w Chinach. Zauwaza sie ponadto dynamiczny wzrost popularnosci arbitrazu komisji arbitrazowej CIETAC w Szanghaju. Powodem tego jest wzrost liczby biznesowych interakcji zawieranych w Delcie Rzeki Jangcy, jak i uznawane przez przedsiebiorców przyjazne otoczenie biznesu32.

Jak pokazuja statystyki, wiekszosc sporów rozwiazywanych metoda arbitrazu w Chinach dotyczy spraw handlowych33. Pomimo dynamicznego rozwoju arbitraz jest w Chinach forma wciaz rzadko brana pod uwage przez przedsiebiorstwa male i srednie. Dzieje sie tak ze wzgledu na koszty, m.in. koszty podrózy, zaangazowania prawnika, procedury arbitrazowej34 oraz wciaz niska wiedze przedsiebiorców w tym zakresie. Aktualnie wraz ze wzrostem importu towarów i uslug przez ChRL, co zwiazane jest takze z wdrazanym od roku 2011 dwunastym planem 5-letnim i dynamicznym rozwojem inwestycji zagranicznych, istnieja przeslanki, by stwierdzic, ze dynamika rozwoju arbitrazu w Chinach jeszcze przyspieszy.

ZAKONCZENIE

Przedstawione informacje na temat systemu arbitrazu w Chinach sa uzasadnieniem wzrostu jego popularnosci w okresie hemisferycznej integracji gospodarczej. Pomimo to zauwaza sie brak dostatecznej wiedzy wsród wielu przedsiebiorców podejmujacych dzialania na chinskim rynku na temat mozliwosci prawnych, jakie daje arbitraz miedzynarodowy w Chinach. Pozyskanie tej wiedzy wplynie m.in. na zwiekszenie liczby umów zawierajacych odpowiednie zapisy na sad polubowny. Wiedza i nabyte doswiadczenia pozwola na podniesienie sprawnosci podejmowanych dzialan gospodarczych w Chinach, ekonomiczny wzrost przedsiebiorstw, oraz wzrost ilosciowy i jakosciowy miedzynarodowych wiezi gospodarczych.

Sidebar

INTERNATIONAL ARBITRATION IN THE PRC AS A RESULT OF GLOBAL ECONOMIC INTEGRATION

SUMMARY

The presented information on the arbitration system in China explains the growth of its popularity in the time of the hemispherical economic integration. Despite this there is a lack of adequate knowledge among many of the entrepreneurs operating in the Chinese market about the opportunities which the law gives to them. Acquiring this knowledge will, inter alia, increase the amount of contracts between enterprises, with appropriate clauses for arbitration. Relevant knowledge and experience will help to increase the efficiency of economic activities undertaken in China, enhance the economic growth of enterprises and increase the quantity and quality of international economic ties.

Footnote

1 Z. Xiuwen, L.A. Kloppenberg, Reforming Chinese arbitration law and practices in the global economy, University of Dayton, "Law Review" 2006, vol. 31, No. 3, s. 421.

2 J.M. Zimmerman, China Law Deskbook: A Legal Guide for Foreign-Invested Enterprises International, Aba Section of International Law, 2nd Edition, 2010, s. 31.

3 R.F. Utter, Dispute resolution in China, "Washington Law Review" 1987, vol. 62, No. 3,

4 L. Morawski, Proces sadowy a instytucje alternatywne (na przykladzie sporów cywilnych), "Pañstwo i Prawo" 1993, s. 12.

5 R. Morek, ADR - Alternatywne metody rozwiazywania sporów w sprawach gospodarczych, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 1.

6 A. Wach, Alternatywne formy rozwiazywania sporów sportowych, Liber, Warszawa 200, s. 124.

7 W. Broniewicz, Postêpowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1999, s. 392.

8 A. Tynel, Miêdzynarodowy arbitraz handlowy w krajach Europy rodkowej, Difin, Warszawa 1999, s. 15.

9 J. Chen, S. Ke, China Business Law Guide, vol. 2, first edition, Kluwer Law International, Hague 2005, s. 42.

10 A. Filoniuk, Kierunek wschód: arbitraz w Chinach, "Biuletyn Arbitrazowy" 2008, nr 5, s. 47.

11 S. Oraniec, J.J. Skoczylas, Pozasadowe rozwiazywanie sporów handlowych w CHRL, "Biuletyn Arbitrazowy" 2008, nr 10, s. 64; J. S. Mo, Arbitration Law in China, Sweet & Maxwell Asia 2001, 43-43.

12 Art. 304 of Several Opinions of the Supreme People's Court Concerning the Implementation of the Civil Procedure Law, issued by the Supreme People's Court on and effective from 14.07.1992 r.

13 J.S. Mo, op. cit., s. 118.

14 J. Chen, S. Ke, op. cit., s. 43,001.

15 http://www.cietac.org/index.cms

16 http://www.sccietac.org/cietac/en/introduce/index.jsp

17 R. Peerenboom, X. He, Dispute Resolution in China: Patterns, Causes, and Prognosis. "East Asia Law Review" 2009, 4(1), 1-61, s. 29.

18 J. Chen, S. Ke, op. cit., s. 43, 201.

19 J. Tao, Arbitration Law and Practice in China, 2nd ed., Kluwer Law Intl. 2008, s. 19.

20 http://www.cmac-sh.org/en/organization.asp.

21 J. Tao, op. cit., s. 34.

22 J. Chen, S. Ke, op. cit., s. 42, 503.

23 The People's Supreme Court Notice on the Withdraw of Judges in Active Duty from their Duty as Arbitrators in Various Arbitration Commission, July 13 2004 r., Z. Xiuwen, International Commercial Arbitration Law 196 (Renmin U. Press 2004).

24 J. S. Mo, op. cit., s. 218.

25 Ibidem, s. 275.

26 Ibidem, s. 369.

27 X Zhang, Arbitration in China: A Legal Overview, Murdoch University 1999, vol. 6, No. 3, s. 7.

28 Opinion on Some Issues Regarding the Determination of the Application for Ascertaining the Validity of an Arbitration Agreement and Motions to Revoke an Arbitration Award, Beijing Higher People's Court, 1999.

29 J.S. Mo, op. cit., s. 401.

30 J. Tao, op. cit., s. 131.

31 Paragraph 2 of Centralized Report and Review System Notice of Supreme People' s Court on Several Issues Regarding the Handling by the People's Court on Certain Issues Pertaining to Foreign Related Arbitration and Foreign Arbitration, issued by Supreme People's Court, effective from 28.04.1995.

32 European Business in China, "Asia-Pacific Headquarters Study", European Chamber of Commerce in China, 2011.

33 http://www.cietac.org/index.cms.

34 Patrz tabela 2.

References

BIBLIOGRAFIA

Broniewicz W., Postepowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1999.

Chen J. , Ke S., China Business Law Guide, vol. 2, first edition, Kluwer Law International, Hague 2005.

European Business in China, European Chamber of Commerce in China, "Asia-Pacific Headquarters Study" 2011.

Filoniuk A., Kierunek wschód: arbitraz w Chinach, "Biuletyn Arbitrazowy" 2008, nr 5.

Mo J.S., Arbitration Law in China, Sweet & Maxwell Asia 2001.

Morawski L., Proces sadowy a instytucje alternatywne (na przykladzie sporów cywilnych), "Panstwo i Prawo" 1993.

Morek R., ADR - Alternatywne metody rozwiazywanie sporów w sprawach gospodarczych, Wyd C.H. Beck, Warszawa 2004.

Oraniec S., Skoczylas J. J., Pozasadowe rozwiazywanie sporów handlowych w CHRL, "Biuletyn Arbitrazowy" 2008, nr 10.

Peerenboom R., He X., Dispute Resolution in China: Patterns, Causes, and Prognosis. "East Asia Law Review" 2009, vol. 4(1), s. 1-61.

Tao J., Arbitration Law and Practice in China, 2nd ed., Kluwer Law Intl. 2008.

Tynel A., Miedzynarodowy arbitraz handlowy w krajach Europy Srodkowej, Difin, Warszawa 1999.

Utter R.F., Dispute resolution in China, "Washington Law Review" 1987, vol. 62, No. 3.

Wach A., Alternatywne formy rozwiazywania sporów sportowych, Liber, Warszawa 2005.

Xiuwen Z., Kloppenberg L.A., Reforming Chinese arbitration law and practices in the global economy, "University of Dayton Law Review" 2006, vol. 31, No. 3.

Zhang X., Arbitration in China: A Legal Overview. "Murdoch University" 1999, vol. 6, No. 3.

Zimmerman J.M., China Law Deskbook: A Legal Guide for Foreign-Invested Enterprises International, Aba Section of international Law, 2nd Edition, 2010.

Centralized Report and Review System Notice of Supreme People' s Court on Several Issues Regarding the Handling by the People's Court on Certain Issues Pertaining to Foreign Related Arbitration and Foreign Arbitration, issued by Supreme People's Court, effective from 28.04.1995.

Opinion on Some Issues Regarding the Determination of the Application for Ascertaining the Validity of an Arbitration Agreement and Motions to Revoke an Arbitration Award, Beijing Higher People's Court, 1999.

Several Opinions of the Supreme People's Court Concerning the Implementation of the Civil Procedure Law, issued by the Supreme People's Court on and effective from 14.07.1992.

The People's Supreme Court Notice on the Withdraw of Judges in Active Duty from their Duty as Arbitrators in Various Arbitration Commission, July 13 2004 r.; Z. Xiuwen, International Commercial Arbitration Law 196 (Renmin U. Press 2004).

http://www.cietac.org/index.cms.

http://www.sccietac.org/cietac/en/introduce/index.jsp.