Atatürk Dönemine Dair Literatür Üzerine Bir Degerlendirme

Abstract

There has been hitherto a few number of analitical studies on historical sources of the Atatürk era (1923-1938). Whereas due to vivid academical interest to the era, the literature on this subject has been extending; new memoirs, biographies and studies concerning the era are being published. However there has been no increase in studies that analyse those sources according to the methodology of history. It is important in terms of scientific development that the permanent renewal of assessments of historical sources considering the interaction between the theories and the sources which are two important ranks of the science of history. In this study, historical sources of the Atatürk era are examined in a critical way under five categories that are official publications, periodicals, biographies, memoirs - diaries, references and research respectively. [PUBLICATION ABSTRACT]

Headnote

ÇELIK, Haydar Seçkin, Atatürk Dönemine Dair Literatur Üzerine Bir Degerlendirme. CTAD, Yil 8, Sayi 16 (Güz 2012), s. 113-142.

Atatürk dönemi ( 1923-1938 ) dönemi kaynaklan üzerine su ana kadar çok az sayida analitik calima yapilmistir. Oysa dóneme iliçkin akademik ilginin oldukça canil olmasindan ötürü konuyla ilgili literatür genislemekte, dönemle ilgili yeni andar, biyografiler, arastirmalar yayimlanmaktadir. Bununla birlikte bu eserlere isaret eden ve tarih metodolojisi içerisinde analitik olarak inceleyen çalismalarda bir arti? görülmemektedir. Tarih biliminin iki önemli kertesi olan kuram ve kaynak etldlesimini göz önünde tutarak, kaynak degerlendirmelerinin sürekli olarak yenilenmesi, bilimsel gelisim açisindan önemlidir. Bu çalismada Atatürk dönemine iliçkin kaynaklar; resmî yayinlar, süreü yayinlar, biyografiler, añilar, basvuru eserleri ve arastirmalar seklinde bes ait baskkta elestirel bir incelemeyle ele alinmaktadir.

Anahtar So\cükler. Atatürk dönemi, tarihsel kaynaklar, metodoloji, kuram, literatür

ÇELIK, Haydar Seçkin, An Assesment On the Source Of The Atatürk Era. CTAD, Year 8, Issue 16 (Fall 2012), p. 113-142.

There has been hitherto a few number of analitical studies on historical sources of the Atatürk era (1923-1938). Whereas due to vivid academical interest to the era, the literature on this subject has been extending; new memoirs, biographies and studies concerning the era are being published. However there has been no increase in studies that analyse those sources according to the methodology of history. It is important in terms of scientific development that the permanent renewal of assessments of historical sources considering the interaction between the theories and the sources which are two important ranks of the science of history. In this study, historical sources of the Atatürk era are examined in a critical way under five categories that are official publications, periodicals, biographies, memoirs - diaries, references and research respectively.

Keywords: The Atatürk Era, historical sources, methodology, theory, literature.

Giri§

Tarih, bugünden bakarak, geçmisle etkilesimli olarak olusturulan1; kuramsal bakisin tarihsel hammaddeyi tutarli bir çerçevede intasi Ü2erine kurulu bir anlatidir. "Geçmis" ögesi, bu diyalektik iliskide hem etken hem de edilgendir. Etkendir; çunkii geçmiste olup bitenler gerçektir ve bugünkü toplumsal yapiyi ve dolayisiyla bilgiyi alimlamami2i etkilemektedir. Etkendir; zira arsiv malzemesinden ikinci el kaynaklara kadar, hepsi geçmiste yasamis belirli kisiler tarafindan meydana getirilmistir ve üzerinde çalistigimiz hammadde, bize tarihsel olguyu oldugu gibi sunmaz.2

Edilgendir; cünkü tarihsel belgeler ve kaynaklar, ancak bugünden bakarak yorumlanabilirler. Bugünden bakan tarihçi, kendisine aktanlan hammaddeyi yeniden ele alir, metodolojik araçlarla elestiriye tabi tutar ve kuramsal görüsle bir model çerçevesinde yeniden insa sürecine dâhil eder.3 Böylece geçmis, her zaman bir insa, bir anlati olarak ortaya çikar.

Kuram, tarihsel hammaddeyi yani belgeleri ve çesitli kaynaklan nasil görecegimizi belirler. Olaylann daha net ya da daha bulanik görülmesine göre, kuramsal ve metodik tercihler yapüir. Tarihsel verilerin dokunusu, kaynakkuram iliskisinin bir türevidir ve herhangi bir tarihsel olgunun açiklanmasina dair çalismalar, bu baglantinin aitarli bir sekilde kurulup kurulmadigina göre basanli ya da basansiz olacaklardir.

Yukandaki tespiderden anlasüabilecegi gibi, kaynaklar, kuram4 ile birlikte herhangi bir tarihsel çalismanin en önemli iki kertesinden birini olusturur.

Tarih çalismalannda kullanilan kaynaklar, olgusal gerçekligin yeniden insasinda, yapitasi konumundadirlar. Yapitaslan olmaksizin, söz konusu insa mümkün olamaz. Kaynaklar, tarihçinin elindeki malzeme olarak, nasil bir olgusal yeniden insa yapilabilecegini de belirlerler; eldeki kaynaklann yetersizligi durumunda saglikli bir tarihsel çalisma ortaya çikamaz. Ancak eldeki kaynaklar yeterli oldugunda ve basanli kuramsal ve metodik yaklasimlarla bu veriler islendiginde, bir tarih çalismasi kendinden bekleneni hakkiyla yerine getirmis olur.

Kaynaklar da kendi aralannda aynlmaktadir. Birincil kaynaklar ile ikincil kaynaklar arasindaki ayrim5 temei önem tasir. Bununla birlikte söz konusu ayrim, U2mandan U2mana degisen bir nitelik arz ettiginden, zannedildigi kadar belirgin degildir. Birincil kaynaklann -kuramsal olarak- özgünlügü daha yüksek kabul edildiginden tarihçiler açisindan arastirmalarda bir önceligi bulunmaktadir; ancak bir kaynagin birincil kaynak olarak kabul edilmesi, onun güvenirligi ve tarafsizligi hakkinda kesin bir isaret vermez6; bunun içindir ki birincil kaynaklan bile degerlendirirken, kuramsal ve metodik yorumlama ve elestiri süreclerinin yasanmasi, olgusal gerçeklige yaklasmak bakimindan sahip olduklan önemi korumaktadirlar.7

Bunun yani sira ikinci kaynaklar, özellikle yorumlama ve konuyu çesitli açilardan görebilme noktalanndan birincil kaynaklarla birlikte ele alinmayi gerektirmektedir. Özellikle sorun yönelimli tarih arastirmalannda genellikle seçilen yöntem, "ikincil muteber kaynaklan okumanin yardimiyla özgül bir tarihsel sorun formule edip sonra bununla ilgili birincil kaynaklar(i) incele(mek)" Sekunde ortaya çikmaktadir. 8 Bu bakimdan konuyla ilgili ikincil kaynaklara hâkim olunmasi, gerek sorunu formule etmekte gerek olgulan yorumlamada gerekse degisik bakis açilanni kavramada önemli bir avantaj saglamaktadir.

Bu çalismada, tarihe ve tarihsel kaynaklara bu bakis çerçevesinde, oían Atatürk dönemine (1923-1938) dair arastirmalarda kullanilan literatür üzerine genel bir degerlendirme yapüacaktir. Konu üzerine bugüne kadar yapilan çalismalann sayisi oldukça yetersizdir. Bu konuda su ana kadar yapilan, kitaplastinlmis tek çalisma Prof. Dr. E. Semih Yalçin'a aittir.9 Makale düzeyinde ise Prof. Dr. Fatma Acun'un bir çalismasi bulunmaktadir.10 Yalçin'in çalismasi kaynaklar açisindan kapsamli olmakla birlikte, çalismanin yapildigi seneden bu yana alana iliskin çok sayida yeni yayin yapümistir, literatür genislemistir. Bu da kaynaklann yeniden degerlendirilmesini zorunlu hale getirmektedir. Çalismamiz bu acidan, alana katkida bulunmak, var olan boslugu bir ölcüde gidermek amaciyla kaleme alinmistir.

Bu arastirmada yapilan degerlendirmeler, esas itibariyle literature iliskin olacagindan, arsiv kaynaklan degerlendirme kapsaminda yer almayacaktir. Resmi yayinlar, süreli yayinlar, hatiralar, günlükler biyografiler, basvuru kaynaklan ve arastirmalar degerlendirmemizin kapsamini olusturmaktadir.11

Resmî Yayinlar

Resmi yayinlar, Cumhuriyet dönemiyle ilgili arastirmalarda özellikle hukuki mevzuat ve meclis zabidanni içermeleri bakimindan önemli kaynaklar olarak görülmektedir. Resmi yayinlann genelde dogru ve önyargisiz olduklan kabul edilmektedir; ancak Acun'un da saptadigi gibi, resmi kaynaklar, propaganda, örtbas etme ya da güvenlik gibi gerekçelerle sansür edilmis olabilirler. Enver Pasa'nin I. Diinya Savasi sirasinda Kafkasya bölgesi için Almanlarla yaptigi yazismalar bu duruma iyi bir örnek teskil etmektedir. Kafkasya üzerinde Almanlarla hâkimiyet mücadelesi baslamis, Alman tarafinin Turk ordusunun Kafkasya üzerine yapilan operasyonlann durdurularak, Mezopotamya, Suriye ve iran'a sevk edilmesi seklindeki telgrafina çok olumlu bir cevap veren Enver Pasa'nin Bakü'ye yönelik operasyonlan sürdürdügü görülmektedir. Enver Pasa'nin bu cevabiyla bir oyalama taktigi yaptigi anlasilmaktadir.12 Dolayisiyla resmi kaynaklan eie alirken, arastirmacilann bu hususu dikkate almalan gerektigini13 belirterek baslamak yerinde olacaktir.

Cumhuriyet dönemiyle ilgili çalismalarda kullanilacak pek çok resmî yayin bulunmaktadir. 14 Bunlardan Resmi Gazete 15 ; kanun, tüzük, yönetmelik ve genelgelerden Anayasa Mahkemesi kararlanna ve uluslararasi andasmalara kadar pek çok önemli bilgiyi içermektedir. Düstur, Resmi Gazete'de yayimlanan mevzuatin aymsindan olustugundan kullanim sikligi fazla degildir; yillara göre tertipler Sekunde yayimlanan Düstur'un Atatürk dönemini ilgilendiren tertibi 3. Tertiptir ve 41 ciltten olusup 23 Nisan 1920-1927 ile 27 Mayis 1960 dönemini kapsamaktadir. Bunlann disinda hukuki mevzuada ilgili olarak 365 ciltlik16 Türkiye Cumhuriyeü Siculi Kavanini, Kavanin Mecmuasi, 17 Basbakanlik Mevzuat Külliyati, Türkiye Cumhuriyeü Tüzükleri gibi resmi yayinlar mevcuttur.18

TBMM Zabit Cerideleri, mecliste tartisilan konulan, ilgili yülarda ülkedeki gündemi, niiüetveldUerinin profillerini, siyasi kültürü ve tartisma üslubunu, kisacasi zamanin politikasina iliskin pek çok aynntili bilgileri19 elde etmemizi saglayan önemli bir kaynak durumundadir. Tutanaklara, arük internet adresinden de ulasilabilmekte ve arastirmacilarin zaman ve emek kaybi önlenmektedir.20

Bu kaynagin devami niteliginde olan TBMM'nin Gizli Celse Zabitlan ise dort eilt halinde Türkiye Is Bankasi Yayinlan tarafindan yayimlanmistir. 21 Zabidar 1920 ile 1934 arasindaki dönemi kapsamakta ve 24 Nisan 1920 tarihli "Mustafa Kemal Pasa Hazrederinin Ahval-i Dâhiliye Hakkinda Beyanati" ile baslayip 28 Ekim 1934 tarihli "Balkan itilafi Çerçevesinde Tanzim Olunan Türkiye Cumhuriyeti ile Romanya Arasinda Aktolunan Mukavelenamenin Tetkik ve Tasvibi" ile son bulmaktadir. Tutanaklar süphesiz o dönemde açiklanmalan ulusal çikarlar açisindan uygun görülmedigi için daha sonra yayimlanabilmistir ve bu acidan o dönem için oldukça önemli görülen çesitli konulara îsik tutan çok önemli bir kaynaktir.

Devlet Yilliklan, dönemin arastirmacilannin yararlanabilecegi bir diger önemli yayindir. Ilk olarak 1925'ten itibaren çikanlmaya baslanan yüliklar, ülkenin hukuksal, siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel özellikleri ile dis politika yönelimlerini derli toplu olarak bir araya getiren bir yayin niteligindedir ve Basbakanlik Basin- Yayin ve Enformasyon Genel Müdürlügü'nün kurulusundan sonra günümüze degin araliklarla yayimlanmistir.22

Bugünkü adi Türkiye istatistik Kurumu (TÜÍK) olan istatistik Umum Müdürlügü'nün23 yayinlan da özellikle bulgularini sayisal verilerle desteklemek isteyen arastirmacilar için önemli kaynaklar arasindadir. Adliye istatistikleri, is istatistikleri, fiyat istatistikleri, evlenme ve bosanma istatistikleri, il özel idareleri faaliyet istatistikleri, maliye istatistikleri, maarif ( milli egitim ) istatistikleri, sanayi istatistikleri ve tanm istatistikleri gibi çok çesitli alanlara iliskin sayisal verliere bu yayinlar sayesinde ulasmak mümkündür. Bunun disinda kurumun su yayinlanndan yararlamlabilir:24

* 1928-1965 Yillan Arasinda Türkiye'de Basilmis Bibliyografyalann Bibliyografyasi, Ha2. Filiz Basbugoglu, Lamia Acar, Necdet Ok, Ayyildi2 Matbaasi, Ankara, 1966.

* Harici Ticaret Için Yillik istatistik Yil 1927, istatistik ve Tetkik Müdürlügü, Ankara, 1929.

* Zirai Tahriri Neticeleri, 1927 Senesi (Zirai sanai ve niiftis tahriri neticeleri), Merke2Ì Istatistik Müdüriyeti Umumiyesi, Istanbul, 1928.

* Türkiye Nüfusu: 28 Tesriniewel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Vilayet, Ka2a, $ehir ve Köyler Itibariyle, Turk Ocaklari Merke2 Heyeti Matbaasi (Yeni Turk Alfabesi ile), Merke2Î istatistik Müdüriyeti Umumiyesi Ankara, 1928.

* Türkiye Nüfusu: 28/Tesriniewel/1927 Umumi Nüfus Tahriri Vilayet, Ka2a, Çehir ve Köyler itibariyle, Merke2Ì istatistik Müdüriyet-i Umumiyesi, Ankara, 1928.

* Camile Jacquart, Erkek Çocuk Dogumlan Ü2erinde Harbin ve Sair Felaketli Hadiselerin Tesili, Çev. Enis Behiç, Basvekâlet istatistik Umum Müdürlügü, Devlet Matbaasi, Ankara, 1934.

* Camile Jacquart, istatistik ve Sosyal Bilim: Genel Mülaha2alar, Çev. Refii §ükrü SUVLA, Basvekâlet istatistik Umum Müdürlügü, Aydinlik Basimevi, Istanbul, 1 936.

* Istatistik Yilligi 1928, Merke2Ì istatistik Müdüriyeti Umumiyesi, Istanbul, 1928.

* istatistik Yilligi 1929, Cut I-II, Merke2Ì istatistik Müdüriyeti Umumiyesi, Cumhuriyet Matbaasi, Ankara, 1929.

* Genel Nüfus Sayimi, 28 Ekim 1927: Geçici Rakamlar, Merke2Ì istatistik Müdüriyeti Umumiyesi Ankara, 1 927.

* Harici Ticaret Için Yillik Istatistik, Yil 1927, Maliye Vekâleti istatistik ve Tetkik Müdürlügü Merke2Î istatistik Umum Müdüriyeti, Ankara, 1929.

* 1927 Yilinin Sanayi istatistigi, Compte-rendu du recensement industriel de 1927, Merke2i istatistik Müdüriyeti Umumiyesi, Istanbul, 1928.25

Bu kisimda ele alacagimiz bir baska resmi yayin, Ayin Tarihi'dir. Ayin Tarihi o ayin iç ve dis haberlerine günlük döküm halinde yer veren ve aynca, farkli bölümlerde ayin önemli olaylara iliçkin basindan seçmelerin yer aldigi bir dergidir. Ilk sayisini Zekeriya Sertel'in Matbuat Umum Müdürü oldugu dönemde, Eylül 1923'te çikarmis; fakat sÖ2 konusu müdürlügün 1 Ha2Íran 1931 tarihinde lagvedilmesi ile yayimina son verilmistir. Kaderi müdürlügün kaderiyle paralel oían dergi, Umum Müdürlük'ün 1 933'te Dâhiliye Vekâleti'ne bagli olarak Vedat Nedim Tör yönetiminde yeniden olusturulmasi üzerine; fakat biraz gecikmeli olarak, Ocak 1934'te yeniden yayimlanmaya baslanmis ve dergi, 1957 yüina kadar bazi aksamalarla da olsa çikmaya devam etmistir.26Dergi, dönemin iç ve dis politika bakimindan gündemine îsik tuttugu gibi, hangi olaylann önemli görüldügünü göstermesi bakimindan da tarihçilerin yararlanacagi bir kaynak durumundadir.

Son olarak, Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri27 ile Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri ile dönemin önde gelen yöneticilerinin söylev ve demeçleri, döneme iliskin vazgeçilmez resmi yayinlar arasindadir. Bu yayinlar, dönemin yöneticilerinin çesitli durumlar karsisinda aldiklan tavirlan, benimsedikleri görüsleri ögrenebilecegimiz birinci elden kaynaklardir.

Süreli Yayinlar

Süreli yayinlar, dönemin sosyal, siyasal, ekonomik, kültürel pek çok yönü hakkinda bize lsik tutacak; gündemdeki olaylar ve fikri tarüsmalar, basin özgürlügü, basin-yayin organlannin kalitesi, kullanüan dil ve üslup gibi genis bir sahada bilgi üretimine olanak veren bir kaynak türüdür.

Atatürk dönemindeki süreli yayinlan incelerken, kuskusuz özellikle basiniktidar ile basin-toplum iliskileri ve basina iliskin mevzuaün durumu, ilgili süreli yayinin sahiplerinin ve yazarlannin niteligi, çiktigi zaman araligi, kamuoyuna etkisi, tiraji gibi pek çok faktör göz önünde tutulmalidir.

Atatürk döneminde, özellikle 1925 sonrasi dönem düsünüldügünde, Takrir-i Sükun Kanunu'nun etkisiyle, basinin büyük ölcüde iktidann kontrolü altinda tutuldugu söylenebilir.28 Önde gelen pek çok gazete, Atatürk'ün tesvikleriyle ve bizzat CHP milletvekilleri tarafindan kurulmus ve yazarlan arasinda birçok partili yer almistir. 29 Yunus Nadi'nin Cumhuriyet'i, 30 Mahmut Soydan'in Milliyet'i, Mehmet Asim Us'un Vakit'i, CHP'nin yan-resmi organi durumundaki Hâkimiyet-i Milliye ya da 1934'ten sonraki adiyla Ulus, Aksam,31 Anadolu gibi pek çok ga2ete tek parti yönetimini desteklemekteydiler. Dönemin muhalefetini anlayabilmek açisindan, kisa sûre içerisinde kapatilan Hüseyin Cahit Yalçin'in Tanin, Ahmet Emin Yalman'in Vatan ve Velid Ebu2ziya'nin Tevhid-i Efkâr gibi gazeteleri ile Zekeriya-Sabiha Serteller ile Ahmet Emin Yalman'in Tan32 adii gazeteleri arastirmacilar tarafindan kullanilan önemli kaynaklar arasindadir. 33

Kuskusuz bu dönemde yayimlanan gazeteler bunlarla sinirli degildir.34 2 Aralik 1924'te yayin hayatina son veren; fakat yayin hayati boyunca Atatürk tarafindan yazümis yazüan da yayinlamis olan ileri gazetesi,35 1924 yüinda yerini Cumhuriyet gazetesine birakan Ankara'nin ilk günlük gazetesi Yeni Gün,36 1 921 yüina kadar Milli Mücadele'ye düsman olmasina karsin Anadolu'daki hareketin basami üzerine tavnni degistirmis ve Atatürk devrimlerini desteklemis olan Stamboul, Mehmet $evki ve Cevriye Ismail Beyler tarafindan 1 895'ten itibaren izmir'de günlük olarak çikanlan ve Milli Mücadele'yi desteklemis olan, 1937 senesine kadar yayin hayatina devam etmis Ahenk gazetesi,37 23 Aralik 1910 tarihinde Yusuf Ma2har Bey tarafindan Konya'da çikanlmaya batanan, Milli Mücadele'yi destekleyen ve 5 Nisan 1921 'den itibaren günlük olarak çikarak 1951 'e kadar yayin hayatina devam eden Babalik,38 22 Ha2iran 1919'dan itibaren Kastamonu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin yayin organi olarak çikanlan; 1932'ye kadar bu adla yayin hayatina devam edip 1937'den sonra da Dogru S02 adiyla yeniden çikanlan AciksÖ2, 39 1918-1930 yillan arasinda Istanbul ve Ankara'da çikanlan Köy Hocasi,40 1 Kasim 1869 tarihinden itibaren Konya'nin resmi ga2etesi olarak 191 9'a kadar yayimlanan ve daha sonra Cumhuriyet döneminde de yeni harflerle yayimlanmaya devam eden Konya,41 10 Aralik 1918 tarihinde Faik Ahmet Barutçu ve Kemal Ahmet Bey tarafindan Trab2on'da çikanlip Trab2on Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin yayin organi haline gelen ve 1923 yilinin sonuna kadar yayin hayatina devam eden Istikbal, 42 Milli Mücadele'yi destekleyen ve bu yÜ2den ÍngiÜ2lerce 2aman 2aman kapaülan, 1919'da Ismail Cenani Oral tarafindan çikanlip 1944 senesine kadar yayimlanmaya devam eden Ahali,43 yine 1919-1928 tarihleri arasinda Bolu'da çikan Dertli,44 Gö2Übüyük2ade Sabit tarafindan, CHP'nin yayin organi olarak Kayseri'de çikanlan Misak, 45 dönemin arasürmacilan tarafindan yararlamlabilecek ga2eteler arasindadir.46

Ga2etelerin yani sira, dergiler de dönemi arastiran kisiler tarafindan kullanilabilecek önemli kaynaklardir. Ö2ellikle bu dönemdeki fikrî hareketleri takip etmek açisindan büyük önem tasimaktadirlar.

Dergiler içerisinde kuskusu2 Ankara Halkevi tarafindan çikanlan ve diger halkevi dergilerinin de örnek almasi beklenen Ülkü dergisi, önemli bir yer tutmaktadir. Ülkü, dergiyi yöneten kainiti egilimlerine göre belirli ölcüde farklilaçan bir içerige sahip olsa da,47 dönemin genel düsturu oían "Halki tenvir etmek" temelinde birçok bilimsel, edebi, folklorik içerikli ya2inin yer aldigi bir dergidir. Dergi, aynca, Kemalizm'in açiklanmasi ve yorumlanmasi noktalanndan da önem taçimaktadir.48

Yukanda da içaret ettigimiz üzere, Ülkü dimitida, diger halkevlerinin de dergileri bulunmaktadir. Bu dergileri yayimlandiklan toplam sayi ile birlikte §oyle siralayabiliriz:49

1932-1934 yillan arasinda yayimlanan ve §evket Siireyya, Vedat Nedim, Burhan Asaf, Yakup Kadri, Ismail Hüsrev gibi önemli ve bir kismi da Marxist kökenli ya2ar ve aydini biinyesinde banndiran Kadro dergisi, dönemin düsünce tarihini arastiranlar için Ö2ellikle önemli bir dergidir. Derginin tum sayilanndan olusan bir derleme, üc eilt halinde Cem Alpar tarafindan da yayimlanmistir.50

Turk Yurdu dergisi, Ö2ellikle dönem boyunca Türkcülük akirriinin egilimlerinin anlasilmasi bakimindan önemli bir kaynaktir. Dergi, Yusuf Akçura, Hüseyinzade Ali ve Ahmet Agaoglu gibi isimlerin önderliginde 1911 'de kurulan Türk Yurdu Cemiyeti'nin yayin organi olarak 1911 Kasiminin sonunda yayimlanmaya baslamistir.51 Türk Yurdu, 1911 'den 1918'e kadar olan dönemde, istanbul'da toplam 14 eilt (161 sayi) olarak çikmis; 1918'den 1924'e kadar olan dönemde ise yayimina ara verilmistir. Daha sonra yeniden ve Ankara'da çikanlan dergi, 1931 senesinde Türk Ocagi kapanana kadar yayinina devam etmis ve bu dönemde toplam 26 eilt (233 sayi) olarak yayimlanmistir.52

Yeni Adam, Istanbul Üniversitesi'ndeki görevine son verilmesinden sonra Ismail Hakki Baltacioglu tarafindan 1934'ten itibaren çikanlmaya baslanan önemli bir dergidir. Türk inküabinin gereksindigi yeni insan tipini olusturmak amacini güden ve bu gayesini ismine de yansitan dergi, egitim, sanat, iktisat, gündem, kadin ve dis politika gibi genis bir konu yelpa2esinde ya2ilar içermis, Türk inkilâbina halka aydinlatmak ve bilgilendirmek kaydiyla katki sunmaya çalismistir. 53 Yasar Nabi Nayir tarafindan 1933 senesinden itibaren yayimlanmaya baslanan Varlik dergisi, Ö2ellikle edebiyat ve kültür alaninda dönemin en önde gelen bir dergisi konumundadir54 ve dergide Mahmut Makal, Orhan Veli, Oktay Rifat, Meüh Cevdet ve Sait Faik gibi birçok önemli edebiyatçinin ya2ilan yer almistir.55

Bilimsel içerigi güclü dergiler içerisinde süphesi2 Belleten, tarih alaninda oldukça önemli bir dergidir. Türk Tarih Kurumu tarafindan çikanlan dergi, Ö2ellikle Türk Tarih Te2i'nin dönem için sahip oldugu önem düsünülürse, bu te2lerin islendigi pek çok ya2iyi içermesi bakimindan, aynca genel olarak dönemin tarih ya2iminin anlasümasi bakimindan çok önemli bir kaynak durumundadir. Bu dergilerin disinda, Tarih Vesikalan, Beigeler Dergisi, Türk idare Dergisi, Türkiyat Mecmuasi, Hayat Mecmuasi ve Yakin TarihimÌ2 gibi dergiler de, döneme iliskin arastirma yapan kisilerin yararlanabilecegi önemli kaynaklar arasindadir.56

Biyografiler

Biyografi ya2imi, büyük tarihsel sahsiyeder hakkinda insanlann sahip oldugu derin merak duygusu ve tarihte öne çikmis kisilerin uygulanmis politikalara ve toplumun mukadderatina yaptiklan etkileri anlama çabasi gibi nedenlerle tarihçilikte hala önemli bir yer isgal etmektedir. Bununla birlikte biyografi ya2imi, tarih boyunca çesitli asamalardan geçmistir. Örnegin Avrupa'da, Ortaçag ve Rönesans dönemlerinde, biyografiler didaktik bir nitelik tasimaktaydilar ve ele aliñan kisiler bir Hristiyana yakisan Ö2ellikleriyle, erdemli davranislanyla sunulmaktaydilar. Victoria döneminde ise baska birtakim unsurlar gÖ2etilmeye baslamisü. Tosh'un anlatimiyla:

(. . .) biyografiler karakteristik olarak birini anmak ü^ere kaleme alimrdi: Halka malolmuç bir çahsiyetin varisleri ve hayranlan için onun anisini yaçatmanin en uygunyolu, hemen hemen tümüyle o kipnin kendi kaleme alagi beigelere dayanan kapsamh bir liayat Hikâyesi' ha^irlamakti; belgelerin birçogu da %aten bu amaç için saklanmiç olur ve boy lece ya^ar, kendi kendisini degerlendirirdi. Daha u%ak geçmise ait kâmselere daha a% hürmet edildigi söyleneme^di. 'Egrisiyle dogrusuyla dürüst bir biyografi ya^mak ise ancak bir avuç babayigidin harciydi. Dolaytstyla Victoria döneminin biyografi okuru adeta bir büyük adamlar resmigeçidi ile karsi karsiya kahrdi. Amaç, ülkenin siyasî ve entelektüel elitine duyuhn saygimn komnmasiydi. "ì7

Bu Carlylevari biyografi ya2imina dâhil edilebilecek eserlere bugiin de rasdanabilmekteyse de, tarih ya2iminin genel dÜ2eyi açisindan bakilirsa, 19. yÜ2yil biyografi ya2arlannin yaptiklan büyük tahrifat, geride kalmistir. Artik "tarihçilerin bir biyografiden bekledigi temei unsur, konu aldigi ki§iyi kendi tarihsel baglami içinde kavramiç olmasidir".58

Ku§kusu2 biyografiler, Ö2ellikle belirli ba2i politikacilann çok etkili oldugu tek-parti yönetimlerinde, politika oluçturma süreclerinin anla§ilmasi bakimindan aynca bir önem ar2 etmektedirler. Atatürk dönemine iliçkin olarak bakildiginda, bu bakimdan, Atatürk, Inönü, Celai Bayar ve Recep Peker gibi kiçilerin biyografileri ön plana çikmaktadir.

Ö2ellikle Atatürk biyografilerine baktigimi2 2aman, Turk ya2ininda bilimsel niteligi yüksek, Atatürk'ü tarihsel-toplumsal baglaminda inceleyen eserler bulundugunu söylemek 2ordur. Bununla birlikte son dönemde Hanioglu'nun59 yaptigi çalisma, bu konuda basanli bir girisimdir; ancak Hanioglu kapsayici bir biyografi degil Atatürk'ün entelektüel gelisimini inceleyen bir biyografi kaleme almistir. Bunun disinda, Atatürk biyografileri konusunda eldeki en iyi çalismalann Andrew Mango, 60 Klaus Kreiser, 61 Çerafettin Turan, 62 Çevket Süreyya Aydemir, 63 Lord Kinross M ve Paul Dumont'a 65 ait oldugunu soyleyebilirÌ2.

ismet Inönü, biyografi ya2iminda kuskusu2 Atatürk kadar ön plandaki bir isim degildir; ancak yine de elimÌ2de birkaç kapsamli çalisma mevcuttur. Bunlar içerisinde Çerafettin Turan,66 Çevket Süreyya Aydemir,67 Ali Fuat Erden68 ve Metin Heper'in69 çaksmalan öne çikmaktadir.

Celai Bayar'a iliskin biyografiler ise daha a2dir ve bildigimÌ2 kadanyla bilimsel anlamda ele alinmamistir. Bayar Ü2erine Cernai Kutay,70 Ziya $akir Soko71 ve ismet Bo2dag'in72 çaksmalan bulunmaktadir. Bununla birlikte Turk Devrimi'nde Celai Bayar'in oynadigi role iliskin cecidi çalismalar bulunmaktadir.73

Ali Fethi Okyar Ü2erine ya2ilmis tek biyografi ulasabüdigimÍ2 kadanyla Ihsan Sabri Balkaya'ya aittir74 ve Okyar da a2 çalisilmis kisiliklerden biri olarak ele alinabilir.

Recep Peker'e ili§kin bir biyografiye ise rasdamadik. Ancak Peker'in de Turk Devrimi'nde oynadigi role iliskin çalismalar yapilmistir.75

Dönemin degisme2 bakanlan oían $ükrü Kaya ve Tevfik Rüstü Aras gibi kisiler Ü2erine yapilacak kapsamli biyografi çaksmalan ise kuskusu2 Turk Devrim tarihinin anlasilmasina büyük katkilarda bulunacaktir.

Hatiralar ve Günlükler

Hatiralar76

Dönemin olaylanna ve onde gelen kisilerin düsüncelerine îsik tutmasi bakimindan hatiralar da tarihin önemli kaynaklan arasindadir. Hatiralar, tarihçinin tarihi yeniden-insa etme sürecine 2enginlik katmasim, dönemin ruhunu, insanlan düsünüs ve yasayis tar2im algilamasini, dolayisiyla eldeki verileri islerken genel olarak dönemin ve aktörlerin 2Íhniyederini hesaba katmasini kolaylastirmaktadir. Ancak kuskusu2 hatiralar oldukça Ö2nel metinlerdir ve bu husus, gelecek kusaklann okuyacagi düsünülerek ya2ilan anilarda daha belirgindir.

Dolayisiyla hatiralann da dikkadi bir elestiriye tabi tutulmasi ve diger hatiralar ve kaynaklarla karsilastinlarak incelenmesi 77 daha dogru ve bir kavrayisin olusmasina katkida bulunacaktir.

Atatürk dönemini inceleyecek arastirmacilar için bol miktarda hatira oldugu söylenebilirse de, Turk devlet adamlannin hatiralanni yazmaya Batik devlet adamlanna göre daha a2 egilimli olduklanni da söylemek mümkündür.

Nutuk'un edebi niteligi hakkinda cecidi görüsler bulunmakla birlikte, U2un'un da78 belirttigi Ü2ere, onu, bir ani ( hatira ) olarak kabul etmek dogru olacaktir. Dolayisiyla Nutuk, Atatürk'ün gÖ2Ünden bir dönemin olaylarinin anlauldigi/yorumlandigi/tartisildigi bir hatira niteligindedir.

Nutuk'tan once kaleme alinmis olmasi hasebiyle Nutuk'tan etkilenmeksÌ2in ortaya çikan ilk önemli hatira, Ayici Arif olarak da bilinen Albay Arif Bey'e aittir.79 Çok kapsamli bir içerige ve carpici yorumlara sahip olmamakla birlikte, eserin yukanda belirtilen niteligi, onun önemini arttirmaktadir.

ismet inönü,80 Rauf Orbay,81 Ali Fuat Cebesoy,82 Ali Fethi Okyar,83 Ka2im Karabekir,84 Fahrettin Altay,85 Celai Bayar86 gibi Istiklal Savasi ve Cumhuriyet'in kurulus dönemlerinin önemli isimlerinin hatiralan bulunmaktadir. Bunlar içerisinde Ali Fuat Cebesoy ile Ali Fethi Okyar'in naturala«, Atatürk'e yönelik pek fa2la elestirel bir nitelik tasimamaktadir. Bununla birlikte Ka2im Karabekir'in hatiralari, Nutuk ile birlikte düsünüldügünde, bir karsi-hatira niteligindedir. Rauf Orbay da elestirel bir bakisla hatiralanni kaleme almisür.87

Bu gibi önde gelen isimlerin disinda, daha çevrede kalan ama yine dikkade okunmasi gereken kisilerin hatiralan bulunmaktadir. Ahmet Agaoglu'nun Serbest Firka Hatiralan,88 Ahmet Hamdi Basar'in Atatürk'le Üc Ay ve 1930'dan sonra Türkiye'si;89 yine Hilmi Uran'in,90 Kiliç Ali'nin,91 Hasan Ri2a Soyak'in,92 Falih Rifki Atay'in,93 Cemal Granda'nin, 94 Cevat Abbas Gürer'in95, Salih Bozok'un, 96 ismaü Habib Sevük'ün, 97 Afet Inan'in, 98 Yakup Kadri Karaosmanoglu'nun, " Zekeriya Sertel'in, 10° Mehmet Asim Us'un, 101 Rusen Esref Ünaydin'in, 102 Riza Nur'un 103 ve Haldun Derin'in 104 hatiralan, sayabilecegimiz önemli hatiralar arasinda yer almaktadir. Bunlar içerisinde oldukça muhalif ve hatta saldirgan üslubuyla Ri2a Nur'u105 kuskusuz ayirt etmek gerekmektedir. Zekeriya Sertel de görece elestirel bir üslupla kaleme almistir. Yakup Kadri Karaosmanoglu'nun hatiralan ise hem içeriden hem de dimandati bakabilmesi ve analiz ve gözlem gücünün yüksek olmasiyla göze carpan bir nitelik arz etmektedir.

Yabancí yazarlann Türkiye'de bulunduklan dönemleri içeren hatiralarim da anmak gerekmektedir. Joseph Grew'un Turbulent Era adii eseri içerisinde yer alan Türkiye'deki elçilik yillanna iliskin añilan, Türkce ayn bir kitap olarak basümistir. 106 Bunun disinda Charles Sherrill'in, 107 Stephan Ronart'in 108 ve Aralov'un109 eserleri de zikredilebilir.

Günlükler

Günlükler de, belirli bir tarihsel dönemi arastiran kisiler için önemli kaynaklar arasindadir. Olaylann yasandigi dönemde tutulmus olmalan, özellikle incelenen dönemdeki olaylara aktif olarak müdahil oían kisilerin konulan ele alls biçimlerini, kamuya yansitüklan ve yansitmadiklan yönleriyle görebilmemize yardimci olur. Dolayisiyla kamusal görünürlüge sahip eylemler ve söylemlerle kisinin iç dünyasi arasindaki iliskiyi açiga çikaran günlükler, dóneme iliskin yapúacak çesitli yorumlann test edilmesinde tarihçiye yardimci olacaktir.

Olaylann görece daha çevresinde kalmis kisilerin günlükleri de kuskusuz önemlidir. Onlann yazdiklan da, konuya disandan bakan kisilerin olgulan ele alls tarzlanni gösterdigi gibi, merkezde yer alan aktörlerin görüsleriyle karsilastirmali bir bakisla dóneme bakmayí mümkün kilar. Günlükler bu yönleriyle, causan zihin dünyalanni, dönemin sosyal ve düsünsel kompozisyonunu anlamaya yardimci olur. Bunlann disinda günlükler, incelenen konuya iliskin veri yetersizligi ya da verliere ulasmanin zorlugu durumunda, arastirmaciya çesitli ipuçlan sunmasi bakimindan da önem tasirlar.

Atatürk dönemi için konuya baküdiginda, elimizdeki günlükler sayica cok zengin degildir. I. Dünya Savasi ve Milli Mücadele dönemine iliskin günlüklerin sayica cok daha fazla oldugu söylenebilir. Bununla birlikte dóneme iliskin önemli günlükler arasinda, Atatürk'ün, 110 Ismet inönü'nün, m Ka2im Karabekir'in, »2 Nihat Erim'in, "3 Lütfi Fikri'nin, »4 Ibrahim Tali'nin »5 günlükleri sayilabilir.

Ba§vuru Eserleri

Bibliyografik Eserler

Bibliyografya, yararlanilan eserlerin listesinin yer aldigi kisim anlamina gelmektedir. Belirli bir konu ya da döneme yönelik olarak ha2irlanan bu eserler, tarih çalismalannda son derece faydali ve pratik bir mahiyet ar2 ederler. Bu Ö2ellikleriyle tum çalismalarda basvurulan kaynaklar arasindadirlar.116

Yukanda da isaret edildigi Ü2ere bibliyografik çalismalar, konu ya da dönem ba2li olarak temelde ikiye aynlabilir. Konu ba2li çalismalara Türkiye-Avrupa Birligi lliskileri Bibliyografyasi örnek olarak gösterilebilir. Dönem ba2Ü çalismalara ise 1928-1965 Yillan Arasinda Türkiye'de Basilmis Bibliyografy alann Bibliyograjyasi adii çalismayi örnek olarak gosterebilirÌ2.117

Kuskusu2 Atatürk dönemine iliskin olarak da pek çok bibliyografik çalisma mevcuttur. Bununla birlikte bi2 burada dort tanesinden bahsedecegÍ2; bu eserler yayinlandiklan dönem itibariyle birbirlerinin ardindan gelmektedir; bu sayede 2aman içerisindeki gelisimi görmek de mümkün olacaktir.

Ele aldigimi2 döneme iliskin öncü niteligindeki çalisma Herbert Mekig'e aittir. Eser Türkce, Fransi2ca ve Almanca olarak ya2ilmisür ve iki kisimdan olusmaktadir. Ilk kisimda döneme iliskin eserler on iki baslik altinda verilmis, ikinci kisimda ise Atatürk dönemiyle ilgili literature dair kisa bir elestirel inceleme yapümistir. Ilk kisim su basliklardan olusmaktadir:

1-Nutuklar, Vesikalar, Otobiyografi, Veci2eler

2-Biyografiler

3- Hatiralar

4- Yeni Türkiye Hakkinda Monografiler

5- istiklal Savasi'na, inkilaba ve yeni Türkiye'nin siyasî tannine dair kitaplar

6- Yeni Türkiye hakkinda seyahat intibalan

7-Hukukì ve siyasî yazilan

8- Yakin Çark'a ait olup ayni zamanda yeni Türkiye'ye temas eden tarihî, siyasî kitaplar

9- ideolojik ve felsefi kitaplar

10-Romanlar, pürier, Röportajlar, Vekayinameler, Muzik

11- Atatürk'ün ölümüne dair yazilar

12- Resimli kitaplar

Melzig'in çalismasi 1941 gibi erken bir tarihte yayimlanmis olmasi itibariyle oldukça sinirli sayida kaynagin kiinyesini içerebilmistir. Kaldi ki yazann kendisinin de belirttigi gibi gazete ve dergilere eserde yer verilmemistir.118Bu tur eksiklerine ve sinirli kaynaklara dayanmasina karsin çalisma, alaninda öncü niteligindedir.

Eie alacagimiz ikinci çalisma M. Orhan Durusoy ve M. Muzaffer Gökman tarafindan hazirlanan Atatiirk ve Devrimleri Bibliyograjyasfait. Eser 1 957 tarihlidir ve Türkce ile yabanci dildeki eserleri kapsamaktadir. Durusoy ve Gökman, eserin hazirlanmasinda konuya iliskin o dönemde hissedilen toplu katalog ihtiyacinin etken oldugunu belirtmektedir. Hazirlayanlann da belirttigi gibi, çalismaya tum eserler dâhil edilmemistir; "daha ziyade 1919'dan bu yana yapilmis monografi, hatirat, vesika derlemeleri ile edebiyat mevzuuna girebilecek olan nesriyat" toplanmistir. Kaynaklann kiinyelerinin yam sira, kolaylik olmasi bakimindan kütüphanedeki yerlerinin kaydi da verilmistir.119

Bir diger bibliyografik eser, Leman Çenalp tarafindan hazirlanan 2 ciltlik Atatiirk Kaynakcasiaii. Eser, Atatürk'ün dogumunun 100. yili münasebetiyle hazirlanmistir ve temelde o yd Atatiirk, Atatürkcülük, Milli Mücadele ve Atatiirk Türkiyesi üzerine yazilan ve yapilanlan derlemek amaciyla meydana getirilmistir. Bununla birlikte yayimlanan kitaplar 1982 yilinin sonuna kadar izlenmis, dergi taramalannda ise 1980 yilinin son iki ayi ile 1982 yilinin besinci ayina kadar olan dönemde yazilanlar çalismaya dahil edilmistir. Çenalp, 482'si kitap, 1 42'si brosür, 6343'si makale ve yazi (3272'si dergilerde ve çok yazarli yapidarda, 3071 'i ga2etelerde olmak üzere), 834'ü siir, 20'si mars ve benzeri dokümanlar olmak üzere toplam 7880 künye saptamis bulunmaktadir ki eserin temei aldigi zaman araligi da düsünüldügünde kapsami oldukça genis bir çalisma oldugu düsünülebilir. Çenalp'in çalismasi, Atatürk'ün dogumunun 100. yüinda yukanda añilan konularla ilgili nelerin yazüdigina iliskin olarak önemli bir basvuru kaynagidir.120

Burada ele alacagimiz son bibliyografik çalisma, Azmi Süslü ve arkadaslan tarafindan yapümistir. 121 Eser, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti üzerine yurtdisinda yayimlanmis eserlere iliskindir. Süslü tarafindan kaleme aliñan giris yazisinda, o döneme kadar bu konuda yapilan çalismalann yetersizligine deginilmistir. Söz konusu eksiklik dolayisiyla, Atatürk Arastirma Merkezi tarafindan, "Atatürk, Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti Hakkinda Yabanci Ülkelerde Yayinlanmis Eserlerin Bibliyografyasimn Hazirlanmasi ve Bu Eserlerin Türkiye'ye Kazandinlmasi" adii bir proje hazirlanmis ve bu proje Devlet Planlama Teskilati'nin 1995 yili Egitim ve Kültürel Yatinm Programi'na dâhil edilmistir. Proje iki asamadan olusmaktadir. Ilk asamada Atatürk, Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriyeti üzerine yurtdisinda yazilmis belge ve yayinlann tespit edilerek bir bibliyografya halinde yayimlanmasi, ikinci asamada ise bunlardan satin alinabileceklerin satin alinip satin alinamayacaklann da n^krofilrnlerinin ya da fotokopilerinin saglanarak arastirmacilann hizmetine sunulmasi amaçlanmistir. Süslü ve arkadaslan tarafindan ortaya çikanlan eser, bu anlamda, pro jenin birinci asamasim olusturmaktadir.

Çalismada yer alan kaynaklann künyelerinin saptanmasi konusunda ise, yurtdisindaki arastirma merkezlerinden, arastirmacilardan, Türkiye'nin temsilciliklerinden, yurtdisinda egitim gören Türk arastirmacilardan; Türkiye'deki yabanci temsilciliklerden, arastirmacilardan, kütüphanelerden ve filolojilerden destek alinmis, aynca internetten de faydalanümistir. Künyeler alfabetik bir siraya göre verilmistir.122 Pek cok kurum ve kisiden yararlamlarak ortaya çikan bu çalisma, oldukça kapsamlidir.

Aralannda belli bir zamansal arahk olan bu dort farkli bibliyografik eserin incelenmesinden çikarabilecegimiz en önemli sonuç, çalismalann kapsaminin giderek artmakta, niteliklerinin yükselmekte oldugudur. Böylece arastirmacilann yararlanmasi için daha büyük olanaklar ortaya çikmaktadir. Ancak yine de, bu yayinlann sürekli olarak yenilenmesi ve alana iliskin gelismelerin takip edilmesi gerekmektedir.

Eie aldigimiz dönem için faydalanilabilecek diger bibliyografik eserlerin ba2ilanni ise söyle siralayabiliriz:123

* Açiklamali Atatürk Kaynakçasi, Haz. Mehmet Türker, 2 Cut, Yonca Matbaasi, Ankara, 1981.

* Atatürk Belgeligi Bibliyografyasi, T.C Kültür ve Turizm Bakanligi Milli Kütüphane Baskanligi Yayini, Ankara, 1985.

* Atatürk Bibliyografyalannin Bibliyografyasi, Milli Kütüphane Türkiye Makaleler Bibliyografyasi Cube Müdürlügü Yayini, Ankara, 1981.

* Atatürk ve Devrimleri Tarihi Bibliyografyasi, Haz. Mehmet Muzaffer Gökman, MEB Basimevi, Istanbul, 1974.

* Atatürk'ün Ekonomik ve Sosyo-Ekonomik Görüsleri Ile ïlgili Makale ve Kitaplar Bibliyografyasi, Maliye Bakanligi Tetkik Kurulu Yayim, Ankara, 1981.

* Cumhuriyet Döneminde Bibliyografyalann Bibliyografyasi, Haz. Filiz Basbugoglu, Sema Akincí, F. Gülser Tuncer, Ismet Baydur, Basbakanlik Kültür Müstesarligi, Cumhuriyet'in 50. Yúdonümü Yayini: 3, Ankara, 1 973.

* Türkiye Bibliyografyasi, Milli Kütüphane Bibliyografya Enstitüsü Yayini, Ankara, 1946.

* Türkiye Makaleler Bibliyografyasi, Milli Kütüphane Müdürlügü Yayini, Ankara, 1946.

* Türkiye Tarih Yayinlan Bibliyografyasi ( 1729-1955 ), Haz. Enver Koray, Maarif Basimevi, Istanbul, 1959.

* 1928-1965 Yülan Arasinda Türkiye'de Basümis Bibliyografyalann Bibliyografyasi, Haz. Filiz Basbugoglu, Lamia Acar, Necdet Ok, Ayyúdiz Matbaasi, Ankara, 1966.

* Osmanli Turk Süreli Yayinlan ve Gazeteleri (1828-1928), Haz. Hasan Duman, 3 Cilt, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmederi Vakfi, Ankara, 2000.

* Atatürk ve 1900 sonrasi Türkiye Hakkinda Yazümis Almanca Eserler Bibliyografyasi, Haz. Ramazan Çalik, Manisa Celai Bayar Üniversitesi Yüksek Ögrenim Vakfi, Manisa, 2001.

* Atatürk and Turkey A Bibüography 1919-1938, MEB, Atatürk Serisi No:2, ílaveli 2. baski, Istanbul, 1963.

* Kemal Atatürk A Centennial Bibliography ( 1881-1981 ), Compiled by Abraham Bodurgil, Washington, 1984.

* Atatürk, Kurtulus Savasi, Devrimler ve Cumhuriyet Türkiyesi Ile ilgili Kitaplar, Ha2. Ismail Arar, Baha Matbaasi, Ìstanbul,1960.

Bu eserlerin disinda cecidi süreli yayinlarda çikmis bibliyografyalar da mevcuttur.124

Tanitim ve Kataloglar

Taniüm ve kataloglar da yine arastirmacilara yol göstermesi bakimindan yararlanilan önemli kaynaklar arasindadir. Bu alanda asagidaki kaynaklar örnek olarak verilebilir:125

* Atatürk Kitapligi Katalogu, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 1 973.

* Atatürk Kultur, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ve Bagli Kuruluslar Yayinlan Toplu Katalogu ( 18 Ekim 1983-18 Ekim 1993 ), Ankara, 1994.

* Atatürk ve Devrim Kitaplan Katalogu, Haz. Muharrem Dogdu Mercanligil, Yeni Matbaa, Ankara, 1953.

* Atatürk Özel Kütüphanesi Katalogu, Basbakanlik Yayim, Ankara, 1973.

* Ankara Kütüphaneleri Atatürk Kitaplan Toplu Katalogu, Kultur ve Turizm Bakanligi Yayini, Ankara,1983.

* Ismail Arar Kütüphanesi Katalogu, Baha Matbaasi, Istanbul, 1960.

* Yabanci Gözüyle Atatürk Kitaplan Sergisi Katalogu (10 Kasim-20 Kasim 1981 ), Ankara, 1981.

* Eski Harfli Türkce Süreli Yayinlar Toplu Katalogu, Cuti, Kultur ve Turizm Bakanligi Yayinlan, Ankara, 1987.

Ansiklopediler ve Sözlükler

Ansiklopedi sözcügünün etimolojisi konusunda görüs farkliliklan olsa da, "bütün bilgileri kapsayan ve abecé düzenine ya da konuya göre düzenlenmis yapit" anlaminda kullanilmaktadir.126 Sözcük ilk defa 1532'de Fransiz edebiyatçi Rabelais tarafindan Yunanca'dan Fransizca'ya çevrilmistir. Baü'da ansiklopedi niteligindeki ilk yapit Martianus Capella'nin besinci yÜ2yilda ha2irladigi ve gramer, diyalektik, retorik, geometri, astroloji, aritmetik ve mÜ2Ík konulanm kapsayan bir kitaptir. Islam dünyasinda ise Farabi ve Ìbn-i Sina'da ansiklopedik yapidann ilk örnekleri görülmeye baslanmistir. Yine Ìhvan-? Safa diye adlandirilan bilginlerden olusan toplulugun onuncu yÜ2yilda ha2irladigi 52 risaleden olusan yapit da ansiklopediler arasinda önemli bir yer tutar.

Modem anlamda ansiklopedilerin ise 17. yÜ2yúdan itibaren ortaya çikmaya basladigi görülmektedir. Moreiri'nin Büyük Tarih Sö^lügü (1674), Bayle'in Tarihsel ve Elejtirel Söirfük'ü ve Chambers'in Cyclopaedia'si bu anlamda 2Ìkredilebilir. Aydinlanma olgusu ise ansiklopedicilige yeni bir boyut katmistir. Denis Diderot ile Jean le Rond d' Alembert'in Ansiklopedi'si, iki yÜ2den fa2la ya2in adami ve bilginin katkilanyla ha2irlanmistir ve Zedler'in sekÌ2 ciltlik Universal Lexicon'u ( 1732-1750 ) disinda kendinden önceki tum ansiklopedilerden daha hacimlidir. Ha2irlanmasinda güdülen amacin dinsel ya da metafi2ik degil; fakat bilgideki ilerleme sonucunda insanlann daha erdemli ve mudu yasamalan seklinde laik yönelimli olmasiyla da eser, ansiklopediler içerisinde aynksi bir nitelik göstermistir.

Osmanlilarda ise yaklasik aym dönemlerde TasköprülÜ2ade'nin Mev2uatu'l Ulum'u (16. yÜ2yil), Katip Çelebi'nin Kesfu'2 2Ünun'u (17. yÜ2yil ) ve Er2urumlu Ibrahim Hakki'nin Marifemame'si (18. yÜ2yil) gibi ansiklopedi niteliginde yapidar verilmistir.

Osmanlilarda ansiklopedi sÖ2cügü muhtemelen Fransi2ca kaynaklardaki etimoloji bilgilerinden faydalanarak Muhîtii'l-maârif yani bilgilerin çevrimi seklinde kullanilmistir. Tan2imat döneminden itibaren önem ka2anan ansiklopedicilik faaliyetlerine127 örnek olarak modem anlamda ilk ansiklopedi denemesi olan Ali Suavi'nin Kamusu'l-ulûm'unu ( 1870 ), Çemsettin Sami'nin alti ciltlik Kamusu'l-a'lâm'ini (1889-1898) ve Emrullah Efendi'nin sadece bir eilt yayimlanabilen Muhitu'1-maârif ini sayabilirÌ2.128

Bu sekilde Tan2imat'tan itibaren önem ka2anan Ansiklopedicilik faaliyetine Cumhuriyet döneminde de devam edilmistir. Bunlardan ilki, 1932-1936 yillan arasinda yayimlanan Hayat Ansiklopedisi'dir. Daha sonra çikan ansiklopediler, Atatürk döneminden sonra yayimlanmistir. Bunlardan Milli Egitim Bakanligi tarafindan Hollanda'da ÌngilÌ2ce, Fransi2ca ve Almanca olarak 1908-1938 yillan arasinda yayimlanan dort ciltlik "Encyclopédie de l'Islam" temei alinarak ve Turk ve Islam tarihiyle ilgili çesitli maddelerle 2enginlestirilen Islam Ansiklopedisi, 1986 yilinda tamamlanmistir. Bir diger Islam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfi tarafindan 1988 yüindan itibaren çikanlmaya baslanmis ve 40 eilt çikanlmasi planlanmis olup129 hâliha2irda yayimi tamamlanmistir.

1943'te yayimlanmaya batanan 33 eildik Türk (Tnönü) Ansiklopedisi, 1984'te tamamlanmistir. Bunlann disinda Fransa'da yayimlanmis "Grand Larousse Encyclopédique" Ü2erine kurulu olan "Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi", "Encyclopedia Britannica"nin 1986'da yenilenen 15. edisyonu esas alinarak ha2irlanan AnaBritannica, 1993 baskisinda Türk okuru için yeni maddeler eklenmek kaydiyla günceUestirilmistir. Yine ïletisim Yayinlan tarafindan 1983'te çikanlmaya baslanan "Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi", modern Osmanli-Türk tarihindeki siyasal akimlara iliskin ansiklopedik bir kaynak niteligindeki Modern Türkiye'de Siyasi Düsünce serisi130 ve aynca Yurt Ansiklopedisi ele aldigimiz dönem için kullanilabilecek kaynaklar arasindadir.

Sözlükler, Atatürk dönemine iliskin yapüan çalismalarda kullanilabilecek bir diger kaynakür. Türkce ve Osmanlica sözlüklerin disinda M. Zeki Pakahn'in 1971 senesinde yayimlanan üc eiltlik "Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlügü", Bekir Sitki Baykal'in "Tarih Terimleri Sözlügü" kullanilabilecek kaynaklar arasinda sayüabilir.131

Ara§tirmalar

Bir tarih çalismasinda arastirma niteligindeki eserler, çalismayi yürüten kisiye çesitli açilardan katkida bulunur. Bunlardan bir tanesi, konuyla ilgili kaynaklar hakkinda arasürmaciya bir fikir vermesidir. Bununla birlikte bir tarih arastirmasinin orijinalligi, eldeki çalismalarda üretilen verliere yenilerini eklemesi ve bazen de yeni bir metot önermesi oldugu için, arastirmalar bu açidan, daha ziyade yol gösterici bir mahiyette kabul edilebilirler.

ikinci bir katki, ürettigi bilgilerle ortaya çikacaktir. Bilim, birikimli olarak ilerleyen bir sürec oldugu için, daha önce üretilen bilgilerin üzerine bir insa söz konusudur; aneak bu noktada da üretilen bilgilere tarihçilerin her zaman süpheyle yaklasmayi bilmesi, onlan kontrol etmesi gerekir. Bilimsel ilerlemenin temeli olan elestiri, aneak bu sekilde dogabilir. Ünlü filozof Ortega y Gasset'nin "Çasirmak, hayrete düsmek, anlamaya baslamaktir. Aydinin kendine özgü sporu ve lüksüdür" sÖ2Ünden yola çikarak, süphe, bilim adaminin sporudur, diyebilirÌ2.132

Bir diger katki, konuya iliskin farkli bir yorum, kuramsal bakis ya da metodolojik yaklasimi ortaya koymasi noktasinda ortaya çikabilir. S02 konusu yorum, kuramsal bakis ya da metodolojik yaklasim, daha sonra yapilacak çalismalara yön gösterici, olgulari kavramada ufuk açici bir nitelik gösterdigi ölcüde, tarih çalismalannda önemli katkilar sunabilir.

Yukanda isaret edilen çesitli katkilan sebebiyle, arastirma eserleri, pek çok tarih çalismasinda yogun olarak kullanilmaktadir. Tosh'un da isaret ettigi Ü2ere arastirma yapilan konudaki tum kaynaklara hâkim olmak, büyük ölcüde erisileme2 bir idealdir ve bu iki sebepten kaynaklanir: Bunlardan birincisi kaynaklann sayica çok fa2la olmasi; ikincisi ise kaynaklarin büyük bir dikkade incelenmesinin gerekmesidir. Belki de bu nedenle, arastirmalann önemli bir bölümü, yeni kaynak kesfinden çok eski ve bilinen kaynaklara yeni sorularla basvurma yolunu tercih etmektedir.133 Literatur bugisi, yukanda isaret ettigimÌ2 Ü2ere hem kaynaklar hem de mevcut sorun alanlan ve yaklasimlar noktasinda, arastirmacilara fikir vermektedir.

Burada inceledigimi2 Atatürk dönemine iliskin yapilan arastirmalann sayisi süphesi2 oldukça fa2la sayidadir ve her yil bu sayi daha da artmaktadir. Arastirmalann sayisinin artmasinin, mikro tarihçilige dayali egilimleri besledigi de öne sürülebilir.

Atatürk dönemiyle ilgili arastirmalara bakildiginda, dönemin genel hadanyla iyi çalisildigi söylenebilir. Ancak dóneme iliskin çalismalann çogundaki genel eksiklik, kuramsal ve metodolojik yaklasimlann yeterince basarüi bir sekilde kullanilmamis, kimi 2aman da kullanilmamis olmasidir. Turk tarihçiligindeki kuram-kaynak iliskisindeki dengesÍ2Ük, Atatürk dönemi çalismalanna da yansimis görünmektedir.

ikinci bir sorun alani, Türkiye'de Ö2ellikle Atatürk dönemine iliskin güncel tarihsel tarüsmalann yogun olarak devam etmesi ve bir ölcüde de siyasal nitelik ar2 etmesi, sÖ2 konusu döneme iliskin sogukkanli çalismalann ortaya çikmasini büyük ölcüde engellemistir.

Kuskusu2 kuram-kaynak dengesinin dogru kurulabilmesi açisindan, kuramsal ve metodolojik yaklasimlann öneminin anlasümasi ve aynca konuyla ilgili Ö2ellikle arsiv kaynaklanna erisimin mümkün olmasi, 2orlastinlmamasi gerekmektedir. Fakat konumu2un temelde disinda kalmakla birlikte, kaynakkuram dengesinin kurulmasi açisindan önemli oldugundan, Türkiye'de hala açilmamis pek çok arsivin oldugunu eklemek gerekmektedir. Dolayisiyla pek çok çaliçma, ilgili arçiv kaynaklarinin tümü kullanilamadan yapilmakta, ba2i arçiv belgelerinin îçiginda yapúabilecek daha derinlikli degerlendirmelerden ve ortaya çikabilecek yeni ara§ürma alanlanndan yoksun kalinmaktadir. Ku§kusuz bu sorunlann giderilmesi halinde, çok daha nitelikli tarihsel ara§tirmalar ortaya çikabilecek ve tarihçilerin yeni ufúklara açilabilmesi mümkün olacakür.

Footnote

1 Carr da bu hususa igaret etmiftir. Bkz. Edward Hallet Carr, Tarih Nedir?, Çev. Misket Gi2em Gürtürk, ileügim Yayinlan, Istanbul, 2009, s. 35.

2 Richard J. Evans, Tarihin Savunusu, Çev. Uygur Kocabasoglu, îmge Kitabevi, Ankara, 1999, s. 110.

3 Bu degerlendirmede kuskusuz modern tarihçiligi temei almaktajiz. Ancak bir vakanüvis bile, belirli olaylan kaydedip belirli olaylan disanda birakarak ya da olgulan belirli bir görüs açismdan yansitarak, tarihi yeniden inja eder.

4 Tatih-kuram ilijkisi konusunda oldukça aydinlatia bir çab§ma içdn bkz. Peter Burke, Tarih ve Toplumsal Kuram, Çev. Mete Tunçay, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul, 201 1 .

Footnote

5 Basitçe ifade etmek gerekirse, devrinde yazilnug, dolayisiyla özgün kaynaklar birincil, tarihçinin kendisinin ya da kendisinden öncekilerin geçmijle ilgili yazdiklan jeyler ise ikincil kaynak olarak kabul edilmektedir. Bkz. John Tosh, Taribin Peptide, Çev. Özlem Ankan, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul, 201 1, s. 33.

6 Tosh, age., s. 33-34.

7 Bu konuda aynca bkz. Carr, age., s. 19-20.

8 Tosh, age., s. 56.

9 E. Semih Yalçin, Türkiye Cumhurìyeti Tarihinin Kaynaklan, Berikan, Ankara, 2003.

10Fatma Acun, "Milli Miicadele ve Atatürk Dönemi Kaynaklarinin Toplu Degerlendirilmesi", Edebiyat Fakülten Detgisi, Cilt24, Sayi:2 Ankara, 2007. www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu. tt/icdndekiler.asp?y=2007&s=2. Erisim Tarihi: 16.12.2011.

Footnote

11 Siruflandirmamizda Prof. Dr. Semih Yalçin'in eserini temei aldik.

12 Mustafa Çolak, Enver Paca Osmanli- Alman ìttifaki, Yeditepe Yayinlan, Istanbul 2008, s. 153.

13Fatma Acun, "Tarihin Kaynaklan", Tarih Nasil Yasglir? : Tarihya%mi Için Çagdas Bir Metodoloji, Ed. Ahmet Çimsek, Tarihçi Kitabevi, Istanbul, 2011, s. 124.

14 Burada, diger baskklarda da uygulanacagi üzere, en önde gelen yayinlar üzerinden bir degerlendirme yapüacakür.

15 Resmi Gazete fihristine ^y^yw*resmigazete*gov*tr adresinden ulasilabilmektedir.

16 Ilk 19 cildi Atatürk dönemini ilgilendirir. Bkz. Yalçin, age., s. 64-69.

17 28. Ciltle birlikte Kanunlar Dergisi adim almisür. Bkz. Yalçin, age., s .83.

18 Yalçin, age., s. 57-85, 97-106.

Footnote

21 Yalçin, age., s. 96.

20 http://w\yw.tbmm.gov.tr/kutuphane/tutanak sorgu.htmL Bununla biflikte, Acun'a göre, zabit cerideleri güvenirligi yüksek beigeler olmakla birlikte, devlet tarafindan üretilen diger belgeler gibi, resmi görüj lehine önyargdidir ve konuyla ilgili diger belgelede birlikte okunmasi yerinde olaeakür. Acun, agm. , s. 9.

21 Bkz. TBMM Gi^li Celse Zahtlan, CUt 1 ve 4, Türkiye Î? Bankasi Yayinlan, Istanbul, 1985. Aynca bkz. Yalçin, age., s. 97.

22 http://www.byegm.gov. tr/Content.aspx?s=tk.

23 Kurumun tarihi için bkz. http://tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=tarihce.

24 Bu yayinlann dökümüne Türkiye istatistik Kurumu Kütüphanesi'nin internet adresinden ulasilabilmektedir. http://kutuphane.tuik.gov.tr.

Footnote

25 Türkiye'de sanayinin çejitli dallan hakkinda Sovyet uzmanlarinin raporlan için çu resmî yayina da bakilabilir Türkiye Pamvak, Keten, Kendir, Kimya Demir Sanayii Hakkinda Sovyet Mütehassislan Tarafindan Verilen Raporlar, Bajvekalet Müdewenat Matbaasi, 1933 aktaran ïlhan Tekeli ve Selim Dkin, Uygulamaya Geçerken Türkiye'de Devletçiligin Oluçumu, Bilge Kultur Sanat, Istanbul, 2009, Ek 5.

Footnote

26 Yalçin, age., s. 106.

27 Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri 1-111, Atatürk Aragürma Merkezi, Ankara, 2006; Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Haz. Ali Sevim, Izzet Öztoprak, Mehmet Akif Turai, Atatürk Ara§ürma Merkezi, Ankara, 2006; Inönü'nün Söylev ve Demeçleri ( 1919-1946 ), Mili Egitim Basimevi, Ankara, 1946. Celai Bayar'in söylev ve demeçleri ise özel olarak derlenmistir. Bkz. Celai Bayar'in Söylev ve Demeçleri, 6 eilt, Der. Özel Çahingiray, Türkiye Is Bankasi Yayinlao, Istanbul, 1999.

28 Tek parti döneminde basinin durumuyla ilgili olarak bkz. Hifzi Topuz, ?. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basin Tarihi, Remzi Kitabevi, Istanbul, 2003, s. 143-191 ve ì. Ceyhan Koç, Tek Parti Döneminde Basin-lktidar iliskileri ( 1929-1938 ), Siyasal Kitabevi, Ankara, 2006.

Footnote

29 Kabacali, 1920-1939 arasi dönemde, TBMM'de milletveküligi yapan basin mensuplannin sayisimn kirki buldugunu belirtmektedir. Bkz. Alpay Kabacali, Türk Basininda Demokrasi, Kultur Bakanligi Yayinlan, Ankara, 1994, s.153.

30 Cumhuriyet gazetesi ile ilgili olarak bkz. Aysun Köktener, Bir Ga^etenin Tarihi: Cumhuriyet, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2004. Gazetenin 1930 ile 2005 yillari arasindaki koleksiyonuna ücret karsiliginda internet üzerinden de ulasilabilmektedir. Bkz. http: //www. cumhuriy etarsivi. com/monitor/index.xhtml?cid= 1 .

31 Aksam gazetesi yazarlan, tek parti yönetimine muhalif çevrelerce "Mustafa Kemal'in prensleri" olarak adlandinhyorlardi. Bkz. Nurhan Kavakh, Bir Ga^etenin Tarihi: Aksam, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2005, 8.51. Falih Rifh'nin söyledigine nazara, kendileri gibi genç CHP milletvekilleri de bazi gazeteler tarafindan "Cumhuriyet prensi" seklinde adlandirilmaktaydilar. Bkz. Falih Rifki Atay, Çankaya, Pozitif Yayinlan, Istanbul, 2004, s.420.

32 Xan Gazetesi ile ilgili olarak bkz. Savas Ugur, Tek Parti Döneminde Muhalefet Basini ve Tan Gasatesi ( 1938-1945 ), Mannara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayimlanmamis Yiiksek Lisans Tezi, Istanbul, 2010; Murat Sadullah Cebi, Siyasal Bir Muha/efet Araci Olarak Tan Gasatesi ( 1935-1945 ), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayimlanmamis Yiiksek Lisans Tezi, Ankara, 1988.

33 Dönemin basinina iliskin olarak bkz. Hifzi Topuz, age., s.143-169 ve I. Ceyhan Koç, age.

34 Bu konuda verilen bilgilerde Yalçm ve Duman'm esederi karsilastirmali olarak kullamlrmsnr.

35 ìleri'nin Mesul Müdürü Feridun Fikri ( Dü^ünsel ); Basyazan ise Celai Nuri ( ileri ) idi. Bkz. Hasan Duman, Bas/angiandan Harf Devrìmi'ne Kadar Osmanh-Tiìrk Siìreli Yayinlar ve Gazeteler Bibliyograjyasi ve Toplu Katalogu 1828-1928, Cilt 1, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfi, Ankara, 2000, s. 413.

36 Bkz. Hasan Duman, Baslang/ andan Harf Devrinii'ne Kadar Osmanli-Tiirk Siìreli Yayinlar ve Gazeteler Bibliyografyasi ve Toplu Katalogu 1828-1928, Cilt 3, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfi, Ankara, 2000, s. 11.

37Ìzmir'in isgali nedeniyle gazete zaman zaman kapanmisür. Yalçm, age., s.149-150. Yalçm, eserinde gazetenin yayin hayatuia 1904'te basladigmi yazmaktadir, ancak Duman'm eserinde 1311 tarihi veolmektedir ki miladi takvimle 1895 senesine denk gelmektedir. Biz baslangiç tarihi olatak Duman'in eserindeki veriyi temei aldik Bkz. Duman, Baflangmndan Harf 'Devrimi'ne. . ., Cilt 1, s. 114.

Footnote

38 Babalik gazetesi için bkz. Duman, age., s. 166.

39 Bkz. Duman, age., s. 105. Yalçin ise 15 Haziran Duman ise 22 Haziran 1919 tarihlerini baslangiç almaktadir. Yalçin, age, s. 150. Aciksöz ile ilgili yapilmis bir çalisma için bkz. Faruk Söylemez, Aciksö^ Ga^etesinin MUH Mücadele'je Katkm, Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitüsü Yayimlanmamis Yüksek Iisans Tezi, Ankara, 1987.

40 Köy Hocasi, 31 . sayisindan Itibaren Ankara'da çikmaya baslamisür. Bkz. Duman, age., s. 488.

41 Bkz. Duman, age., s. 486.

42 Bkz. Duman, age., s. 438.

43 Mesul Müdürü Agah Sirn Levend olan ve 1924 senesinde çikan Ahali adinda bir gazete daha bulunmaktadir. Duman, age., s. 112.

44 Dertli Cumhuriyetçi ve Halkçi bir Turk gazetesi olarak tamülmisür. Gazetenin yayinma son verme tarihi Yalçin'da yanhs olarak 1926 senesi seklinde gösterümistir. Duman, age, s. 254.

45 Misak 1925 senesi ortalanna kadar yayin hayaüna devam etmistir. Duman, age., s. 585.

46 Ayrinüli bilgi için bkz. Yalçin, age., s. 137-157. Burada belirtilen gazeteler disinda da dönem boyunca çikan ancak çogu kez ömüderi kisa gazeteler bulunmaktadir. Bu gazeteler hakkinda bilgi için Duman'in çalismasina basvurulabilir.

Footnote

47 Aynntdi bugi idn bkz. Kemal H. Karpat, Osmanh'dan Günümü^e Kimlik ve Ideoloji, Çev: Günes Ayas, Timas Yayinlan, Istanbul, Mayis 2009, s. 335-336.

48 Ülkü üzerine yapilmis çalismalar için örn. bkz. Ertan Aydin, The Peculiarities of the Turkish Revolutionary Ideology in the 1930s: The Ülkü Vernon of Kemalism, 1933-1936, Bilkent Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayimlanmamis Doktora Tezi, Ankara, 2003; Firdevs Gümüsoglu, Ülkü Dergisi ve Kemalist Toplum, Toplumsal Dönüsüm Yayinlan, Istanbul, 2005; Nuretün Güz, Halkevleri Dergileri Uterine Bir Inceleme, Teksir, Ankara, 1993; Mustafa Oral, C.H.P'nin Ülküsü, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayinlan, Antalya, 2007.

49 Güz, *?<?., s. 141-142.

Footnote

50 Kadro I-III, Haz. Cem Alpar, Ankara íktisadi ve Ticari îlimler Akademisi, Ankara, 1978. Aynca Kadro ile ilgili olarak bkz. Ilhan Tekeli ve Selim Tlkin, Bir Cumhurìyet Öyküsü: Kadroculan ve Kadro'ju Anlamak, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul, 2003; Mustafa Türkes, U/usçu Sol Bir Akim: Kadro Hareketi ( 1932-1934 ), îmge Kitabevi Yayinlan, Ankara, 1999; Temuçin Faik Ertati, Kadrocular ve Kadro Hareketi ( Görüfler, Yorumlar ve Degerlendirmeler ), Yayimlanmamis Doktora Te2i, Hacettepe Üniversitesi Atatürk îlkeleri ve înkilâp Tarihi Enstitüsü, Ankara, 1992.

51 Masami Arai, Jon Türk Dönemi Türk Milliyetçiligi, Çev. Tansel Demirel, Ileüsim Yayinlan, Istanbul, 2008.

52 Yalçm,ag.,s. 189-190.

Footnote

53 Aynntili bugi için bkz. Yasemin Türkkan, Türk Modernleçmesinde Yeni Adam Dergisi ( 19341938 ), Hacettepe Üniversitesi Atatürk îlkeleri ve Inkilap Tarihi Enstitüsü Yayimlanmamig Yiiksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.

54 Kültür-sanat alaninda dönemin öne çikan diger dergileri için bkz. Selma Inalkaç, Varlik Dergisi'nin Yayinladigi Ilk Yülardaki Sanai Faaliyetleri (S. 1-60 ), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayimlanmamis Yiiksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s. 18-31.

55 Aynntdi bugi için bkz. Hilmi Demirai, Varlik Dergisinin 400-500 Sayilanmn Edebi Y'ònden Incelenmesi, Osman Gazi Üniversitesi Yayimlanmamij Yiiksek Lisans Tezi, Eskisehir 2003.

56 Bunlardan Tarih Vesikalan, Belgeler Dergisi ve Yakin Tarihimiz dergileri, eie aldigimiz dönemden sonra yayimlanmaya baslamislardir. Bu konuda aynnoli bugi için bkz. Yalçin, age., s. 166-172, 177-179, 180-184, 194-196.

Footnote

57 Tosh, age, s. 83.

58 Tosh, age, s. 34.

59 M. Çiikrii Hanioglu, Atatürk: An Intellectual Biography, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 2011.

60Andrew Mango, Atatürk: Modem Türkiye'nin Kurucusu, Çev. Fiisun Doruker, Remzi Kitabevi, Istanbul, 2007. Mango'nun biyografisi kapsayici biyografiler içerisinde kammizca en iyisidir.

61 Klaus Kreiser, Atatürk: Bir Biyografi, Çev. Dilek Zaptçioglu, îletisim Yayinlan, Istanbul, 2010.

62 Çerafettin Turan, Mustafa Kemal Atatürk: Rendine Ö%gü Bir Yasam ve Kifilik, Bilgi Yayinevi, Genisletilmis 2. Basim, Ankara, 2008.

63 Çevket Süreyya Aydemir, TekAdam, Cilt I-III, Remzi Kitabevi, 24. Baski, Istanbul, 2005.

64Lord Kinross, Atatürk: Bir Milletin Yeniden Dogusu, Çev. Necdet Sander, Alan Kitaplar Yayinevi, 20. Baski, Istanbul, 2008.

65 Paul Dumont, Mustafa Kemal: Çagdas Türkiye'nin Dogusu, Çev. Zeki Çelikkol, Remzi Kitabevi, Istanbul, 2005.

Footnote

66 Serafettin Turan, Ismet Inönü: Yasami, Dönemi ve Kisiligi, Bilgi Yayinevi, 2. Baski, Ankara, 2003.

67 Çevket Süreyya Aydemir, Ikiná Adam, Cilt I-III, Remzi Kitabevi, Istanbul, 1993.

68 Ali Fuad Erden, Ismet Inönü, Bugi Yayinevi, 2. Baski, Ankara, 1999.

69 Metin Heper, ìsmet Inönü: Bir Yorum Denemesi, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul, 1999.

70 Cemal Kutay, Celai Boyar, Cüt I-IV, yayl. y., Istanbul, 1939.

71 Ziya Sakir Soko, Celai Bayar: Hayati ve Eserleri, yayl. y., Istanbul, 1952.

72 Ismet Bozdag, Celai Bayar: Zaferlerle ve Çereflerle Dolu Bir Hayat, Terciiman Gazetesi Yayitu, Istanbul, 1986.

73 Örnegin Nursen Mazia, Celai Bayar, Der Yayinlan, Istanbul, 1997; Erkan Sensekerci, Turk Devriminde Celai Bajar ( 1918-1960 ), Alfa Akademi, Istanbul, 2000.

74 Baklaya, îhsan Sabri, Ali Fethi Okyar, Turk Tarih Kurumu Yayinlan, Ankara, 2005.

75 Örnegin bkz. Teoman Gül, Turk Siyasi Hayatinda Recep Peker, Kultur Bakanligi Yayinlan, Ankara, 1998; Nilgün Nurhan Peköz Kara, Turk Siyasi Hayatinda Recep Peker, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk îlkeleri ve înkilap Tarihi Enstitüsü Yayimlanmamis Yüksek Lisans Tezi, Izmir, 1999.

76 Bu kisimda ele aliñan bütün haüralar 1923-1938 dönemine iliskin bilgiler içermemektedir. Ancak özellikle Milli Mücadele gibi söz konusu dóneme temei olusturan önemli bir tarihsel olguyla ilgili olmalarindan ve tarihyazimina etkilerinden dolayí anumalan gerekli görülmüstür.

Footnote

77 Mübahat S. Kütükoglu, Tarib Arastirnialarinda Usui, Turk Tarih Kurumu Yayinlan, Ankara, 201, s. 25.

78 Hakan Uzun, Atatürk ve Nutuk, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2006, s. 1 12.

79 Mehmet Arif, Anadolu Inkilah: MUH Mücadele Amlan ( 1919-1923 ), Yay. Haz. Bülent Demirbaj, Arba Basim Yayin, Istanbul 1987.

80 Ismet Inönü, Hatiralar, Yay. Haz. Sabahattin Selek, Bilgi Yayinevi, Ankara, 2006.

81 Rauf Orbay, Siyasi Hatiralar, Örgün Yayinevi, Istanbul, 2003.

82 Ali Fuat Cebesoy, Siyasi Hatiralar: Büyük Zaferden Lo^an'a/Lo^an'dan Cumburiyete, Temei Yayinlan, Istanbul, 2007; Ali Fuat Cebesoy, Simf Arkadasim Atatürk, Temei Yayinlan, Istanbul, 2000. Ali Fuat Cebesoy, Bilinmeyen Hatiralar, Temei Yayinlan, 2. Basim, Istanbul, 2005.

83 Fethi Okyar, Uç Devirde Bir Adam, Tercüman Yayinlan, Istanbul, 1980.

84 Kazim Karabekir'in tum eserleri Yapi Kredi Yayinlan tarafindan basilmaktadir. Biz Karabekir'in eserlerinden sadece iki tanesini örnek verecegiz. Kazim Karabekir, Istiklal Harbimi^ Cilt I-II, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2010; Kazim Karabekir, Pasalann Kavgasi: ìnkilóp Hareketlerimi^ Emre Yayinlan, îstanbul, 1991.

85 Fahrettin Altay, On Yil Savas ve Sonrasi, Eylem Yayinlan, Ankara, 2008.

86 Celai Bayar, Ben de Ya^dim: Milli Miicadeleye Gidis, 8 Cilt, Sabah Kitaplan, Istanbul, 1997.

Footnote

87 Milli Mücadele haüralan konusunda karsilajnrmali bir incelane için bkz. Hamdi Gürler, Pasalann Gösgiyle MUH Mücadele, Vadi Yayinlan, Ankara, 2007. Aynca Nutuk ve diger haüralar hakkinda karsüasürmali bir analiz için bkz. Cernii Koçak, "Nutuk ve Digerleri", Geçmisini^IHnayla Temi^enir, îletisim Yayinlan, Istanbul, 2009, s. 173-199.

88 Ahmet Agaoglu, Serbest Firka Hatiralan, Baha Matbaasi, Istanbul 1969. Agaoglu'nun eserinde kirgin ve elestirel bir üslup hâkimdir.

89 Ahmet Hamdi Basar, Atatürk'le ÜcAy ve 1930'dan Sonra Türkiye, Ankara iktisadi ve Ticari ilimler Akad emisi, Ankara, 1981. Basar'in añilan daha genis bir sekilde yayimlanmisnr bkz. Ahmet Hamdi Basar, Gairi Bana Çok Knçmis/ Ahmet Hamdi Basar'in Hatiralari-1 , Istanbul Bilgi Universitesi Yayinlan, Istanbul, 2007. Ahmet Hamdi Basar, Yine Hayal Aleimnde Ufuyorum/ Ahmet Hamdi Basar'in Hatiralan-2, Istanbul Bilgi Universitesi Yayinlan, Istanbul, 2007.

90 Hilmi Uran, Mesrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hattralanm ( 1908-1950 ), Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul, 2009.

91 Hulusi Turgut, Atatürk'ün Sirdasi K/1/ç Ali'nin Hatiralan, Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul, 2009.

92Hasan Riza Soyak, Atatürk'ten Hatiralar, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2010.

93 Falih Rifki Atay, Çankaya, Pozitif Yayinlan, Istanbul, 2004.

94 Cemal Granda, Atatürk'ün Usagimn GisdiDefteri, Anekdot Kitaplar, Istanbul, 2010.

95 Turgut Gürer, Atatürk'ün Y averi Cevat Abbas Güter: Cepheden Meclise Büyük Under ile 24 Y il, Gürer Yayinlan, Istanbul, 2008.

96 Can Dündar, Yaveri Atatürk'ü Anlatiyor, Dogan Kitapçilik, Istanbul, 2010.

97 Ismail Habib Sevük, Atatürk'le Beraber, Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul, 2010.

98 Ayse Afet Inan, Atatürk Hakkinda Hatiralar ve Beigeler, Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul, 2008.

99 Yakup Kadri Karaosmanoglu, Politikada 45 Yil, îletisim Yayinlan, Istanbul, 1999. Karaosmanoglu, Yakup Kadri, Zoraki Diplomat, îletisim Yayinlan, Istanbul, 1998.

100 Zekeriya Sertel, Hatirladiklanm ( 1908-1950 ), Yaylacik Matbaasi, Istanbul, 1968.

101 Asim Us, Asim Us'un Hatira Notlan 1930-1950: Atatürk, Inönü, îkinci Dünya Harbi ve Demokrasi Re/imine Geris Devri Hatiralan, îstanbul, 1966.

102 Rusen Esref Ünaydin, Atatürk'ü Ö^leyis, Cilt I-II, Yenigün Yayincüik, y.y., 1998.

103 Riza Nur ve Abdurrahman Dilipak, Hayat ve Haüraüm, Cilt I-III, Isaret Yayinlan, Istanbul, 2004.

104 Haldun Derin, Çankaya Ösgl Fialemini Ammsarken ( 1933-1951 ), Yay. Haz. Cernii Koçak, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul, 1 995.

Footnote

105 Riza Nur, Cumhurìyet Devrìnin Perde Arkasi ( 1923-1933 ), Örgün Yayinevi, Istanbul, 2007.

106 Joseph Grew, Gasq ve hmet Pafa Çalkantik Dönem ( 1922-1932 ), Ed. Ö. Ugurlu, Örgün Yayinevi, Istanbul, 2005.

107 Charles H. Sherrill, Mustafa Kemal'in Bana Anlattiklan, Çev. Örgen Ugurlu, Örgün Yayinevi, Istanbul, 2007.

108 Stephan Ronart, Bugünkü Türkiye, Çev, B.T. Saman, Devlet Basimevi, Istanbul, 1934. Bkz. Yalçin, age., s. 282.

109 Semyon Ivanoviç Aralov, Bir Sovyet Diplomatimn Türkiye Andan, Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul, 2010.

Footnote

110 Atatürk'ün Not Defierleri, Ha2iïlayan-Çeviren: Atarem Bilim Kurulu, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Ba?kanligi Yayinlan, C: 1-12, Ankara, 2004-2009.

111 Ismet Inönü, Deßerier ( 1919-1973 ), 2 Cilt, Yay. Ha2. Ahmet Demirel, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2008.

112 Kazim KarabeHr, Günlükler ( 1 906-1 948 ), 2 Cilt, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2009.

113 Nihat Erim, Günlükler ( 1925-1979 ), 2 Cilt, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2005.

114 Lütfi Fikri, Uitfi Fikri Bey'in Günlügü, Yay. Haz. Yücel Demirel, Arma Yayinlan, Istanbul, 1991.

115 Erdal Aydogan ve Caban Ortak, Dr. Ibrahim Tali Bey'in Günlügü, Arba Yayinlan, Istanbul, 2000. Ibrahim Tali Bey'in günlügü, 1924'te sona ermektedir.

116 Yalçm, age., s. 197.

117 Devlet Arsivleri Genel Müdürlügü, önemli konulara iliskin çok yararh bibliyografik eserler yayimlamaktadir. Irak Türkleri Bibliyografyasi, Türkiye-Avrupa Birligi íliskileri Bibliyografyasi, The Armenian Problem With a Bibliography (1878-1923) gibi çahjmalar bu eserlere ömek olarak gösterilebilir. Bkz. http://www.devletarsivlerigov.tr/Forms/pgArüde.aspx?Id=e2dbal f8-40d742a9-aaff-8cf69f4615f4.

Footnote

118 Herbert Melzig, Atatiirk Bibliyograjyasr. Ebedi §ef Atatürk'ün Hayatt, ìsuklal Savori ve Turk Inkilâh Için limi Rehber, (.yayl.y), (y. y), 1941, s. 5-6.

119 Atatürk ve Devrimleri Bibliyograjyasi, Haz. M. Orhan Durusoy ve M. Muzaffer Gökman, Turk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara, 1957, s. 1-3.

Footnote

120 Atatürk Kajnakçasi, Haz. Leman Çenalp, 2 eilt, Türk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara, 1984, s. EX-XI.

121 Azmi Süslü ve digerleri, Atatürk ve Türkiye Cumhurìyeti Konusunda Yurtdisinda Yayinlanmis Kitaplar Bibliyograjyasi, Atatürk Arastirma Merkezi, Ankara, 2000.

122 Age., s. XIV-XV.

Footnote

123 Yalçin, age., s. 197-206.

Footnote

124 Yalçin, age., s. 206-209.

125 Yalçin, age., s. 209-211.

126 Selahattin Hilav, "Ansiklopedi ve Aydinlanma Felsefesi", Ansiklopedi ja da Bi/im/er Sanatlar ve Zanaatlar Açiklamah So\lügü, Yaz. Denis Diderot ve Jean le Rond d'Alembert, Çev. Selahattin Hilav, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul, 2005, s. 1 1 .

Footnote

127Yalçin, age, s. 21 1-21 2.

128Hüav, agm., s. 11-12, Büyük Larousse Sö^/ük ve Ansiklopedisi, "Ansiklopedi", Cilt2, Milliyet Yaymlan, Istanbul, 1 992, s. 661 -662.

Footnote

129 Yalçin,^, s. 211-212.

130 Seri, Tanzimat ve Megratiyefin Birikimi, Kemalizm, Modernlejme ve Baücdik, Milliyetçilik, Muhafazakâriik, íslamqlik, Iiberalizm, Sol, Dönemler ve Zihniyetler bajliklan alonda toplanmiç 9 ciltten olugmaktadir.

131 Yalçin, ?^., s. 212-213.

Footnote

132José Ortega y Gasset, Kitlelerin Ayaklanmasi, Çev. Neyyire Gül Isik, Türkiye Is Bankasi Yayinlan, 11. Baski, Istanbul, 2011, s. 41.

133 Tosh, age., s. 57-58.

References

Kaynaklar

ACUN Fatma (2007) "Milli Mücadele ve Atatürk Dönemi Kaynaklannin Toplu Degerlendirilmesi", Edebiyat Fakültesi Vergisi, 24 (2), Ankara. www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/icindekiler.asp?y=2007&s=2. Erisim Tarihi: 16.12.2011.

AGAOGLU Ahmet (1969) S erbest Firka Hatiralan, Baha Matbaasi, Istanbul.

ARAI Masami (2008) Jon Türk Dönemi Türk Milliyetçiligi, Çev. Tansel Demirel, îletisim Yayinlan, Istanbul.

ARALO V Semyon Ivano viç (2010) Bir Sovyet Diplomatimn Tiirkiye Amlari, Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul.

Atatürk Kaynakçasi (1984) Haz. Leman Senalp, 2 eilt, Türk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara.

Atatürk ve Oevrìmlerì Bibliyograjyasi (1957) Haz. M. Orhan Durusoy ve M. Muzaffer Gökman, Türk Tarih Kurumu Basimevi, Ankara.

Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri I-III (2006) Atatürk Arastirma Merkezi, Ankara.

ATAY Falih Rifki ( 2004 ) Çankaya, Pozitif Yayinlan, Istanbul.

AYDEMÎR Sevket Süreyya (1993) ìkindAdam, Cut I-III, Remzi Kitabevi, Istanbul.

AYDEMlR §evket Süreyya (2005) Tek Adam, Cut I-III, Remzi Kitabevi, 24. Baski, Istanbul.

BASAR Ahmet Hamdi (1981) Atatürk'le Üf Ay ve 1930'dan Sonra Türkiye, Ankara iktisadi ve Ticari Ilimler Akademisi, Ankara.

BASAR Ahmet Hamdi (2007) Ga^iBana Çok ????? I Ahmet Hamdi Basar'm Hatiralari-1 , Istanbul Bugi Üniversitesi Yayinlari, Istanbul.

BASAR Ahmet Hamdi (2007) Y ine Hayal Aleminde Uçuyorum/ Ahmet Hamdi Basar'm Hatiralan-2, Istanbul Bugi Üniversitesi Yayinlari, Istanbul.

BAYAR Celai (1997) Ben de Ya^dim: Milli Mücadeleye Gidis, 8 Cüt, Sabah Kitaplan, Istanbul.

BURKE Peter (2011) Tarih ve Toplumsal Kuram, Çev. Mete Tunçay, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul.

Büyük Larousse Sö\lük ve Ansiklopedisi (1992) "Ansiklopedi", Cilt2, Milliyet Yayinlari, Istanbul, s. 661-663.

CARR Edward Hallet (2009) Tarih Nedir?, Çev. Misket Gizem Gürtürk, îletisim Yayinlan, Istanbul.

CEBESOY Ali Fuat (2007) Siyasi Hatiralar: Büyük Zaferden Lo^an'a/Lo^an'dan Cumhurìyete, Temei Yayinlan, Istanbul.

ÇOLAK MUSTAFA (2008) Etiver Pasa Osmanh-Alman ìttifah, Yeditepe Yayinlari, Istanbul.

DEMÎRAL Hilmi (2003) Varhk Oergisinin 400-500 Sayilanmn Edebi Yönden ìncelenmesi, Osman Gazi Üniversitesi Yayimlanmamis Yüksek Lisans Tezi, Eskisehir.

DERÌN Haldun (1995) Çankaya Ö^el Kaiemini Ammsarken ( 1933-1951 ), Yay. Haz. Cernii Koçak, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul.

DUMAN Hasan (2000) Baslangiandan Harf Devrimi'ne Kadar Osmanh-Türk Süreli Yayinlar ve G atteler Bibliyograjyasi ve Toplu Katalogu 1828-1928, Cilt 1 ve 3, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfi, Ankara.

DUMONT Paul (2005) Mustafa Kemal: Çagdas Türkiye'nin Dogusu, Çev. Zeki Çelikkol, Remzi Kitabevi, Istanbul.

EVANS Richard J. (1999) Tarihin Savunusu, Çev. Uygur Kocabasoglu, îmge Kitabevi, Ankara.

GASSET José Ortega y (2011) Kitlelerin Ayaklanmasi, Çev. Neyyire Gui Isik, Tiirkiye ïs Bankasi Yayinlan, 11. Baski, Istanbul.

GRANDA Cernai (2010) Atatürk'ün Usagimn Gi^li Defieri, Anekdot Kitaplar, Istanbul.

GREW Joseph (2005) Goeq ve tsmet Posa Çalkanhh Dönem (1922-1932), Ed. Ö. Ugurlu, Örgün Yayinevi, Istanbul.

GÜRLER Hamdi ( 2007 ) Pasalann Gö^üyle Milli Mücadele, Vadi Yayinlan, Ankara.

GÜZ Nurettin (1993) Halkevleri Dergileri Uterine Bir Inceleme, Teksir, Ankara.

HANÎOGLU M. Sükrü (2011) Atatürk An Intellectual Biography, Princeton University Press, Princeton, New Jersey.

HEPER Metin (1999) Ismet lnönü: Bir Yorum Denemesi, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul.

HÎLAV Selahattin (2005) "Ansiklopedi ve Aydinlanma Felsefesi", Ansiklopedi ya da Bilimler Sanatlar ve Zanaatlar Açiklamah So\lügü, Yaz. Denis Diderot ve Jean le Rond dAlembert, Çev. Selahattin Hilav, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul.

INALKAÇ Selma (2006) Varhk Dergisi 'nin Yayinkdigi Ilk Yillardaki Sanat Faaliyetleri (S. 1-60), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayimlanmamis Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

ÎNAN Ayse Afet (2008) Atatiirk Hakhnda Hatiralar ve Belgeler, Tiirkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul.

INÖNÜ Ismet (2006) Hatiralar, Yay. Haz. Sabahattin Selek, Bilgi Yayinevi, Ankara.

KABACALI Alpay (1994) Turk Basimnda Demokrasi, Kultur Bakanligi Yayinlan, Ankara.

KARABEKÎR Kazim (2010) îstikhl Harbimi^ Cüt I-II, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul.

KARAOSMANOGLU Yakup Kadri (1999) Politikada 45 Yd, îletisim Yayinlan, Istanbul.

KARPAT Kemal ?. (2009) Osmanli' dan Günümü^e Kimlik ve îdeoloji, Çev: Günes Ayas, Timas Yayinlan, Istanbul.

KAVAKLI Nurhan (2005) Bir Ga^etenin Tarihi: Aksam, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul.

KINROSS Lord (2008) Atatürk BirMilletin Yeniden Dogusu, Çev. Necdet Sander, Alun Kitaplar Yayinevi, 20. Baski, Istanbul.

KOÇ i. Ceyhan (2006) Tek Parti Döneminde Basm-îktidar ïliskikri (1929-1938), Siyasal Kitabevi, Ankara.

KOÇAK Cernii ( 2009 ) "Nutuk ve Digerleri", Geçmisini^ ìtinayla Temi^lenir, iletisim Yayinlan, Istanbul.

KÖKTENER Aysun (2004) Bir Ga^etenin Tarihi: Cumhuriyet, Yapi Kredi Yayinlari, Istanbul.

KREISER Klaus (2010) Atatürk: Bir Biyografi, Çev. Dilek Zaptçioglu, Iletisim Yayinlari, Istanbul.

KÜTÜKOGLU Mübahat S. (2011) Tarih Arastirmalannda Usui, Turk Tarih Kurumu Yayinlan, Ankara.

LÜTFÍ FiKRi (1991) Lüfi Fikri Bey'in Günlügü, Yay. Haz. Yücel Demirel, Arma Yayinlan, Istanbul.

MANGO Andrew (2007) Atatürk: Modern Türkiye'nin Kurucusu, Çev. Füsun Doruker, Remzi Kitabevi, Istanbul.

MEHMET ARÎF (1987) Anadolu tnkikbi: Milli Mücadek Anihri (1919-1923 ), Yay. Haz. Bülent Demirbas, Arba Basim Yayin, Istanbul.

MELZIG Herbert (1941) Atatürk Bibliyograjyasr. Ebedi fef Atatürk'ün Hayati, Istiklâl Savasi ve Turk Inkilâbi Irin limi Webber, (.yayLy), (y.y).

NUR Riza ( 2007 ) Cumhuriyet Devrinin Perde Arkasi ( 1923-1933 ), Örgün Yayinevi, Istanbul.

ORBAY Rauf (2003) SiyasiHatiralar, Örgün Yayinevi, Istanbul.

SERTEL Zekeriya (1968) Hatirladiklarim (1908-1950), Yaylacik Matbaasi, Istanbul.

SOYAK Hasan Riza (2010) Atatürk'ten Hatirahr, Yapi Kredi Yayinlan, Istanbul.

SUSLU Azmi ve digerleri (2000) Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Konusunda Yurtdisinda YaymUnmis Kitaplar Bibliyografyasi, Atatürk Arastirma Merkezi, Ankara.

TBMM Gi^li Celse Zabitlan (1985) Cut 1 ve 4, Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul

TEKELÌ ilhan ve Selim Ilkin ( 2009 ) Uygulamaya Geçerken Türkiye' de Devletçiligin Olusumu, Bilge Kultur Sanat, Istanbul.

TOPUZ Hifzi (2003) Il Mahmut'tan Holdinglere Turk Basin Tarihi, Remzi Kitabevi, 2. Basim, Istanbul.

TOSH John (2011) Tarihin Pesinde, Çev. Özlem Ankan, Tarih Vakfi Yurt Yayinlan, Istanbul.

TURAN Serafettin (2003) Ismet Inönü: Yasami, Dònemi ve Kisiligi, Bilgi Yayinevi, 2. Baski, Ankara.

TURAN Serafettin (2008) Mustafa Kemal Atatürk: Rendine Ö%gü Bir Yasam ve Kisilik, Bilgi Yayinevi, Genisletilmis 2. Basim, Ankara.

TÜRKKAN Yasemin (2008) Turk Modernlesmesinde Yeni Adam Dergisi ( 1934-1938 ), Hacettepe Üniversitesi Atatürk îlkeleri ve Inkilap Tarihi Enstitüsü Yayimlanmamis Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

URAN Hilmi (2009) Mesrutiyet, Tek Parti, Çok Paru Uahralanm ( 1908-1950 ), Türkiye Is Bankasi Yayinlan, Istanbul.

US Asim (1966) Astm Us'un Hañra Notion 1930-1950: Atatürk, înonii, Ikinci Dünya Harbi ve Oemokrasi Rejimine Geçis Devri Hatiralan, Istanbul.

UZUN Hakan (2006) Atatürk ve Nutuk, Siyasal Kitabevi, Ankara.

YALÇIN E. Semih (2003) Türkiye Cumhuriyeti Tarihinin Kaynaklan, Berikan, Ankara.