Content area
Full Text
11
De olifant in de kamer; generale preventie en criminaliteitstrends
A.C. Berghuis*
De gedachte van de generale afschrikking (general deterrence) is dat angst voor straf mensen weerhoudt van het plegen van criminaliteit.
De strafdreiging staat dan centraal in de verklaring waarom mensen zich aan de wet houden. Meer strafdreiging zou dan logischerwijs gepaard gaan met meer wetsconform gedrag en vice versa: een lagere pakkans en lichtere straffen zouden de criminaliteit bevorde ren omdat burgers minder bang worden gemaakt voor de gevolgen van hun normafwijking.
De generale afschrikking vormt een onderdeel van iets breders, de generale preventie. Daaronder vallen ook andere mechanismen dan angstaanjaging waardoor het strafrecht kan bevorderen dat mensen zich aan de wet houden. Zo kan strafbaarstelling, bijvoorbeeld van discriminatie, als zodanig betekenis hebben voor het morele kli maat in de samenleving en daarmee van invloed zijn op de neiging tot overtreding. Naast deze normstellende functie kan de feitelijke vervolging en berechting een normstellende en bevestigende werking hebben, zoals bij vormen van witteboordencriminaliteit (voorkennishandel, 'side letters'). Hiermee is gezegd dat het wets getrouw handelen ook te maken heeft met een morele, normatieve component. Die kan veroorzaken dat mensen zich in het geheel niet meer afvragen of het nuttig voor hen is de wet na te leven: ze doen dat vanzelfsprekend wel of juist niet. Het veronachtzamen van deze component vormt de olifant in de titel van deze bijdrage: de morele component is zo alom aanwezig dat we deze 'elephant in the room' haast over het hoofd zien.
In deze bijdrage zal ik eerst nader ingaan op de generaal preventieve betekenis van de strafwet en de handhaving daarvan. Vervolgens bespreek ik recente ontwikkelingen in de criminaliteit en de hand having vanuit dat perspectief. * Drs. Bert Berghuis is als raadadviseur verbonden aan de afdeling Strategische beleids- ontwikkeling van de directie Rechtshandhaving en criminaliteitsbestrijding van het ministerie van Justitie. Tevens is hij redactieraadlid van Justitiële verkenningen. 12 Justitiële verkenningen, jrg. 34, nr. 2, 2008
Generale afschrikking en generale preventie
In de Angelsaksische wereld lijkt de hobbesiaanse gedachte dominant dat ieder de ander tot vijand is en dat alleen de staat (de Leviathan) maatschappelijke vrede kan bewerkstelligen door met straf te dreigen. Zo kan men althans begrijpen dat overzee en de oceaan men is gepreoccupeerd met...