Content area
Full text
Dersaadet'te Bir Sosyalist: Parvus Efendi Cenk Beyaz, Ötüken Nesriyat, Istanbul, 2013, 240 Sayfa.
Dersaadet'te Bir Sosyalist: Parvus Efendi, ismiyle Cenk Beyaz tarafindan kale- me alinan ve Ötüken Nesriyat tarafindan yayimlanan kitap, Alexander Israel Helphand'in, bilinen ismiyle Parvus Efendi'nin, Mesrutiyet Dönemi'nde Os- manli Devleti'nin yasadigi bir dizi soruna dair ifade ettigi fikirleri ve getirdigi çözüm önerilerini aktarmaktadir.
Eserin giris kismi, Parvus Efendi hakkinda genis ve derli toplu bir çalis- manin olmadigina isaret etmektedir. Literatür çalismasinin ve inceleme alan- larinin açiklandigi giris kisminda, Osmanli Devleti'nin iktisadi kalkinma ge- lisimini kisaca tartisan Beyaz, tartismayi 19. yüzyilin ikinci yarisindan Ikinci Mesrutiyet'e kadar geçen süreçte Osmanli aydinlari arasinda nesvünema bu- lan iktisadi düsünce serüveniyle bitirmektedir. Serüven açiklanirken mesele ile ilgili yazilan makaleler, makalelerin yer aldigi gazeteler, yayimlanan kitap- lar, fikir üreten aydinlar ve üretilen fikirler bir bütünlük içerisinde ve kronolo- jik olarak ele alinmaktadir. Buna ilave olarak, ileri sürülen ve tartisilan fikirler üzerinden (iktisadî) "kurtulus" ve "ilerleme" tahlilleri yapilmaktadir.
Kitabin ilk bölümü Parvus Efendi'nin hayati, yaptigi seyahatler, aldigi egi- timler ve kurdugu iliskilerle alakali birtakim bilgiler sunmaktadir. 1888'de Rusya'dan egitim amaciyla ayrilisi, Parvus Efendi'nin hayatindaki en önemli kirilma, belki de dönüm noktasi olarak ifade edilmektedir. Parvus Efendi'nin Avrupa'da kisa zamanda yükselmesinin ve iyi bir teorisyen olmasinin sebebi, zekâsi ve iyi bir gözlemci olmasina baglanmaktadir. Kitaba göre, dünya ça- pinda kapitalizmin gelisimi, ulus-devletlerde iktisadî ve siyasî rollerin düsüsü, siyasî devrimlerin baslangici için küresel güce duyulan ihtiyacin artmasi gibi uluslararasi tezler, ilk olarak Parvus Efendi tarafindan öne sürülmüstür.
Kitabin ikinci bölümü Kapitülasyonlar, Borçlar ve Düyûn-i Umumiye So- runu adini tasimaktadir. Bölümde sorunlara geçilmeden önce sorunlarin daha anlasilir olmasi adina, Osmanli Devleti'ndeki iktisadî düzen ve modernlesme hakkinda kisaca bilgi verilmektedir. Iktisadi düzen ve modernlesme açiklanir- ken, Osmanli ekonomisinin çerçevesini çizen tedarikçilik, gelenekçilik ve dev- letin gelirlerini artirma, gelirleri ulastigi düzeyin altina düsürmeme olarak ta- nimlanan fiskalizmden bahsedilmekte ve bunun yani sira modernite kavrami açiklanmaktadir. Son olarak Osmanli Devleti'nin geri kalmisligi, Wallerstein'in "Dünya Sistemi Teorisi"ne atifta bulunularak izah edilmeye çalisilmistir. Ikin- ci bölümün diger üç basligini, yukarida bahsedilen üç sorun olusturmakta- dir. Ilk baslik altinda kapitülasyonlarin tarihî seyri, bu seyir içinde Osmanli Devleti'nin kazandiklari ve kaybettikleri açiklanirken Parvus Efendi'nin mesele ile alakali Türk Yurdu Dergisi'nde yayimlanmis yazilarina de yer verilmektedir. Ikinci baslik altinda, Osmanli Devleti'nin borçlanma sorunu izah edilmekte ve 16. yüzyildan 19. yüzyila...