Content area
Full text
Steeds vaker wordt klimaatactivisme geassocieerd met beelden van met soep bedekte schilderijen en aan objecten vastgelijmde activisten. De toename van dit soort disruptieve protesten laat zien dat burgerlijke ongehoorzaamheid opnieuw een populaire protestfilosofie is geworden binnen klimaatactivisme.
Burgerlijke ongehoorzaamheid is een protestvorm waarin openbare, confronterende en vaak dramatische wetsovertredingen strategisch worden ingezet (Celikates 2016; Delmas 2018). De historische protesten van Gandhi, Rosa Parks en Martin Luther King laten zien dat burgerlijke ongehoorzaamheid politieke verandering kan bewerkstelligen – en dat het dus een democratische waarde heeft (Aitchison 2018). In de afgelopen decennia hebben de Griekse antibezuinigingsprotesten in 2011 en de transnationale mobilisaties van Black Lives Matter in 2013 diverse technieken van burgerlijke ongehoorzaamheid toegepast, zoals het bezetten van openbare ruimtes en het bekladden van standbeelden. Dergelijke technieken zijn provocerend: ze doorbreken de status quo en begaan bewust wetsovertredingen. Ook zijn ze vaak visueel indrukwekkend, waardoor ze symboliek en publiciteit genereren. Deze provocerende en visuele aard zorgt er echter voor dat burgerlijke ongehoorzaamheid, in vergelijking met andere protestvormen, sneller als niet legitiem wordt bestempeld door journalisten en politici. Bovendien maakt het burgerlijke ongehoorzaamheid extra vatbaar voor repressie (Bedau 1991). Hoewel het gebruik van burgerlijke ongehoorzaamheid klimaatbewegingen op de publieke agenda zet, doet het dit dus op polariserende manieren.
In de huidige politieke tijdsgeest gaat de ‘securitization’ van de maatschappij, oftewel het bekijken van sociale fenomenen door een veiligheidslens, hand in hand met de opkomst van extreemrechtse populisten. In deze context zit de polariserende neiging van burgerlijke ongehoorzaamheid de impact van klimaatactivisme in de weg.
Ondanks dat het uiten van zorgen over het klimaat via burgerlijke ongehoorzaamheid een democratische waarde heeft, hebben klimaatbewegingen steeds vaker te maken met massa-arrestaties, surveillance en negatieve berichtgeving. In Nederland zien we dit terug in grootschalige arrestaties van Extinction Rebellion (hierna: XR) (Trouw 2023), ervaringen van politie-infiltratie in hun Signalgroepen (Van Benthem e.a. 2023) en berichtgeving die zich voornamelijk richt op de veroorzaakte hinder (Kok 2025). In dit kader kunnen sociale media nieuwe mogelijkheden bieden aan activisten om zelf een legitieme positie op te eisen in het politiek debat.
Dit artikel beschrijft hoe burgerlijke ongehoorzaamheid ondanks haar democratische waarde wordt beschouwd als een veiligheidsrisico. Hierna zal dit artikel ingaan op de kansen en risico’s die het gebruik van sociale media door protestbewegingen met...