ESKI TÜRKÇE +LI EKI ÜZERINE

Headnote

Özet

Simdiye kadar yapim eki olarak degerlendirilen +lI, aslinda cümlede 'syntactic' bir isleve sahip bir hal ekidir. Makalede, +lI'nin islevleri, Eski Türkçe metinlerden tespit edilen örneklerle ayrintilariyla ele alinacaktir.

Anahtar Kelimeler: Eski Türkçe, +lI eki, birliktelik ve baglama hali.

Abstract

Suffix +lI that was considered as derivative suffix till now, is actually a case marker having a syntactic function. In this paper, the functions of +lI are analyzed in details with examples in Old Turkic Texts.

Key Words: Old Turkic, suffix +lI, comitative and connective case.

Eski Türkçe metinlerin tercümesinde ve anlasilmasinda, eklerin kelimelere ve cümlelere yükledigi anlamin çok dikkatli tespit edilmesi, Eski Türk filolojisi çalismalarinin gramer yönününe bakan önemli taraflarindan biridir. Günümüze degin, Eski Türkçe için birkaç müstakil gramer hazirlanmissa da Eski Türkçenin sekilbilgisi sorunlarinin tamamen çözüldügünü söylemek için vakit daha erken olsa gerek. Zaten, son yillarda artan Uygurca metin nesirleri, Eski Türkçenin sekilbilgisi ve kelime dünyasina yönelik yeni monografilere kapinin hâlâ açik oldugunu bize göstermistir.

Makalemizde, simdiye kadar üzerinde kisaca durulan, ama etraflica incelenmemis +lI ekine dair bazi tespitler yapmaya çalisacagiz. Ek hakkinda simdiye kadar ileri sürülen görüsleri söyle özetleyebiliriz.:

Ahmet Cevat Emre +lI'yi sifat yapan +lX'dan ayirip iki ekin anlamca farkli oldugunu belirterek +lI morfeminin "anlam kategorisinin [islevi ?] birlestirmek" oldugunu (1943: 175-176) söyler. Tahsin Banguoglu (1995: §157) ve Andrey Nikolayeviç Kononov (1941: §135) ekin ikilemeler yapma islevine deginir.

Willi Bang Kaup, +lI ekinin umumiyetle birbirine zit iki unsuru birlestirdigini (1980: 10-11) ifade eder. Annemarie von Gabain, ekin kelime gruplarinda kelimeleri birbirine bagladigindan (1988: §361) bahseder. Talat Tekin, Orhon Türkçesi Gramerinde +lI'nin iki kelimeyi birlestirip 'coordinate construction' yaptigini ifade ederek, eki 'coordinating conjunctive suffix' (1968: 124-125) olarak tanimlar. Baska bir makalesinde de eki, 'correlative conjunctional suffix' (Tekin 1991: 358) olarak adlandirir. Semih Tezcan, ekin tekrarlarda kullanildigini, eklendikleri kelimelerin 've', 'hem ... hem' anlamini veren baglaç görevinde oldugunu (1983: 146b) ifade eder.

Martti Räsänen (1957: 104-105) ve Carl Brockelmann (1954: 119-121), ekin "Fast partikelartig zusammengehörige Paare" [birbirine bagli çiftler yapan edata takin] islevini yerine getirdigini belirtir ve ekin Willi Bang Kaup gibi il-i 'anhangen' [asmak, baglamak] zarf fiilinin kisalmasiyla tesekkül ettigini düsünür. James Russell Hamilton, eki "Yigilma anlami veren ya da bildirme (copulatif) özelligi olan ve nesneleri çiftya da dizi halinde belirtmekte kullanilan, isimden isim eki" olarak tarif eder. Kaup, Räsänen...