Content area
Full Text
Hoe stevig is de piramide van Braithwaite?
Henk van de Bunt, Judith van Erp en Karin van Wingerde*
Indeafgelopenjarenzijnopmerkelijkeveranderingenopgetredenindeuitoefening van het toezicht op bedrijven. In de Verenigde Staten bijvoorbeeld is het toezicht op regelnaleving door bedrijven mede onder invloed van enkele grote schandalen aanzienlijk versterkt.1 Naast hogere straen voor ondernemingen en bestuurders zijn ook de eisen verscherpt, die aan het interne toezicht op ondernemingen wor- den gesteld. Ook in Nederland zijn de reacties op organisatiecriminaliteit duidelijk punitiever geworden. Sedert enkele jaren beschikken veel inspecties en toezicht- houders, zoals de Arbeidsinspectie en de Nederlandse Mededingings Autoriteit (NMA), over de mogelijkheid administratieve boetes op te leggen, en zij maken daarvan steeds vaker gebruik.2 Tegelijkertijd is er ook een sterk geloof in het zelf- regulerend vermogen van ondernemingen. De grote betekenis die de overheid en het bedrijfsleven aan de code Tabaksblat toekennen, geeft aan dat niet alleen op het gebruik van punitieve instrumenten wordt gemikt. (Een goed overzicht van de 'uitdijende' externe en interne controle in Nederland is Van Waarden, 2006).
Er is derhalve sprake van een ogenschijnlijk tegenstrijdige ontwikkeling tussen twee handhavingsstijlen, coöperatief en punitief (Van Stokkom, 2004; Ponsaers & Hoogenboom, 2004). De intrigerende vraag of je moet samenwerken of straf- fen, overreden of afdwingen, staat centraal in de publicaties van de Australische criminoloog John Braithwaite over regulering en handhaving van wetten. In zijn boek To Punish or To Persuade (1985) presenteert Braithwaite zijn 'ei van Colum- bus': je moet beide doen. Voor het eerst formuleert hij daar zijn handhavingspira- mide waarin hij de op afschrikking gebaseerde methode van gedragsbeïnvloeding met de op compliance gerichte benadering verenigt. In 1992 publiceert hij samen met Ian Ayres het boek Responsive Regulation; Transcending the deregulation debate (Ayres & Braithwaite, 1992) waarin de handhavingspiramide verder wordt uitge- werkt. Daarin wordt ook een piramide voor regelgeving gepresenteerd (p. 38 e.v.); * Met dank aan Krista Huisman, student-assistent, voor het verzamelen van een groot aantal be- leidsrapporten. De tweede auteur ontvangt een persoonsgebonden subsidie van de Nederlandse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). 1 Hierbij valt te denken aan de invoering van de Sarbanes-Oxley Act in 2002, naar aanleiding van de fraudes bij Enron en WorldCom. De wet heeft verregaande gevolgen voor de wijze waarop ondernemingen zijn ingericht en is erop gericht om...