İran Tarihinde Tartışmalı Bir Sayfa: İran Komünist Partisi (Bolşevik) ve Gilan Sovyeti

Abstract

20.yüzyıla siyasal çalkantılarla giren İran’da 1906 Meşrutiyet Devrimi sonrasında yaşanan en önemli olaylardan biri de İran (Pers) Komünist Partisi’nin kuruluşu ve bu partinin desteklediği “Gilan Sovyeti”dir. Her ne kadar Gilan Sovyet’inin simgesel lideri Küçük Han’ın komünizmle olan ilişkisi tartışmalı olsa da, bir dönem İran’da “demokratik halkçı” bir devrim hayaline kapılan İranlı komünistler için bir umut ışığı olmuştur. Ancak gerek Komünist partinin kendi içindeki ayrışma, gerekse “Cengeli” denilen Küçük Han taraftarları ile komünistler arasındaki ihtilaflar sonucu Gilan Sovyeti girişimi yenilgiyle sonuçlanmıştır. Bazı tarihçiler bu yenilgiden Cengeli isyancılardan desteğini çeken ve Britanya ile anlaşma yoluna giden Sovyetler Birliği’ni sorumlu tutmuşlardır. Bu görüşte olanlar “eğer Sovyetler Birliği ve İran komünistleri Cengelilerden desteklerini çekmeselerdi, Küçük Han’ın Tahran’ı ele geçirip Pehlevi hanedanının yükselişini engelleyebileceğini” iddia etmektedirler. Bu çıkarımlar tarihsel spekülasyon alanına girmekle birlikte yine de Gilan Sovyeti ve Pers (İran) Komünist Partisi’nin erken 1920’lerde taşıdığı potansiyelin ne kadar önemli olduğunu yansıtması bakımından önemlidir. Bu çalışmada, İran yakın tarihinde yeterince incelenmemiş bir dönem olan erken 1920’ler boyunca İran komünistleri ve Cengelilerin politik mirası mercek altına alınmaktadır.

Alternate abstract:

One of the most important developments that took place after the 1906 Constitutional Revolution in Iran, which entered the 20th century with political turmoil, was the establishment of the Iran Communist Party and its support for the "Gilan Soviet". Despite the controversial relationship of the iconic leader of the Gilan Soviet, Kuchek Khan with communism, he was a glimmer of hope for Iranian communists who had a dream of a democratic popular revolution in Iran. However, the Gilan Soviet initiative eventuated in failure both because of the divergence within the Communist Party itself, and of the conflicts between supporters of Kuchek Khan called “Jangali” and the communists. Some historians have held the Soviet Union responsible for this failure, which has cut the support to the “Jangali” rebels and sought a settlement with Britain. Those in this view argue that if the Soviet Union and Iranian Communists had not withdrawn their support from the “Jangalis”, Kuchek Khan could take Tehran and prevent the rise of the Pahlavi dynasty. Although these remarks denote historical speculation, they are still noteworthy in terms of reflecting the importance of the potential of the Gilan Soviet and the Iran Communist Party in the early 1920s. In this study, the political legacy of the Iranian communists and “Jangalis”, who existed throughout the early 1920s, Iran’s recent history, which has not been sufficiently studied, is examined.