Content area
Full text
Tarihçe
Irak' a, Türkler ilk kez 670-700 yillan civannda ayak basmiçlardir. Emevilerin Horasan valisi Ubeydullah bin Ziyad, Buhara ve Beykent'e yaptigi seferlere kar§i Buhara melikesi Kabaç (Kinik) Hatun iyi bir direni § gostermiçtir. Bu direni § karçisinda Turk askerlerinin kahramanhgi ve yeteneklerinin farkina varan Ziyad, Kabaç Hatun ile yaptigi anlaçmayla 2000 civannda Turk askerini, Arap askerlerinin egitimi için Basra'ya yerle§tirmi§tir.
Turki erin, Abbasiler döneminde Irak' a olan göcü artmiçtir. Türkler, Abbasi yönetiminde ve halifelerin taht kavgalannda belirleyici rollere haiz olmuçlardir. Ordu ise tamamen Türklerin eline geçmiçtir. Abbasiler de Türklerden, askerî yönden faydalanmisjardir. 863 yilinda Turk askerleri için Samarra (nüfusu: 70.000) §ehri kurulmus. ve hilafet merkezi buraya ta§inmi§tir. Türkler, baçka milletlerle kançmasin ve askerî özellikleri körelmesin diye Türkistan'dan getirilen kizlarla evlendirilmiçlerdir.
Irak' a ikinci büyük Türk göcü, 1040'tan sonra gelmeye ba§lami§tir. 1050-1054 yillan arasinda bölgeye diger Türk boylanyla birlikte Türkmenler, kalabahk gruplar halinde gelmiçlerdir.
§iilerin büyük baskilanndan dolayi, Abbasi halifesi, Selçuklu sultani Tugrul Bey'den yardim istemis. ve Tugrul Bey'de 1055'te Irak'a girmiçtir. Bu olay, 9 asirhk Türk hâkimiyetinin baçlangici sayilmaktadir.
Selçuklu sultani Mehmet Tapar'in vefatindan sonra Selçuklular, Irak'ta 76 yil hüküm süren Irak Selçuklulan Devleti'ni kurmusjardir (1118-1194). Dokuz sultanin hüküm sürdügü bu devlet daha sonra, otoritenin zayiflamasi nedeniyle Atabeylere tâbi olmuçtur.
Daha sonra bölgede, Musul (Zengiler) (1127-1233) ve Erbil Atabeylikleri kurulmuçtur. Musul Atabeyligi, Süleymaniye ve §ehrizor bölgesinde hüküm süren ivaki Türkleri'nin beyligini de bünyesine katarak guçlenmiçtir. Erbil Atabeyligi ise, Musul, Erbil, Çehrizor, Hakkâri, Harran, Sincar ve Tikrit'te hüküm sürmüsjür. Atabeyligin en iyi çagi Muzafereddin Gökbörü'nün hüküm sürdügü çag olmuçtur.
Gökbörü'nün vefatindan sonra, Karakoyunlular, Bagdat'i istilâ ederek bölgeye hâkim olmuçlardir (78 yil). Cihan §ah'in, Uzun Hasan'a yenilmesinden sonra böige, Akkoyunlulara geçmiçtir. Akkoyunlular, bölgede 40 yil hüküm sürdükten sonra, §ah Ismail Safavi'nin Bagdat'i i§gal etmesi ile (1508) Safaviler devri ba§lami§tir.
Yavuz Sultan Selim'in, §ah Ismail ile yaptigi Çaldiran Savaçi'ndan sonra Musul, Kerkük, Erbil gibi Kuzey Irak'in önemli §ehirleri Osmanli topraklanna dâhil olmuçtur. 1534'te Kanuni Sultan Süleyman'in yaptigi seferler, Safavi hâkimiy etini sona erdirmiç ve Bagdat'in Osmanlilara geçmesiyle, Irak'in bütünü Osmanli hâkimiy etine girmi §tir.
19. asnn ikinci yansindan itibaren, özellikle ìngiltere ve Fransa, Irak üzerinde büyük bir çekisjneye giri§mi§lerdir. I. Dünya Savaçi öncesi yaçanan bu gizli çekiçme, Irak topraklannin paylaçimi rekabetidir. Bu hareketin sebebi, Mezopotamya'nin bereketli topraklan ve zengin petrol kaynaklanni sömürme kavgasidir.
Osmanli, I. Diinya Savaçi'na...