Content area
Full text
GÖKDAG, Bilgehan Atsiz- Talip Dogan (2016), iran'da Türkler ve Türkçe, Ankara: Akçag Yayinlari, 396 s.
iran, Türklerin çok eski tarihlerden beri yaçadigi bölgelerden biridir. Oguzlarin büyük gôçlerine sahne olan iran 11. yüzyildan itibaren Türklerin hâkimiyetine girmiç, 20. yüzyilin badina kadar da Türklerin egemenliginde kalmiçtir. 80 milyona varan nüfusun yariya yakinini çeçitli Türk gruplari oluçturmaktadir. Bu Türk gruplarinin konuçtuklari varyantlar Azerbaycan, Kaçkay, Sungur, Horasan, Türkmen ve Halaç Türkçeleri gibi isimlerle anilmaktadir. Bunlar arasinda Halaç Türkçesi, Eski Türkçe bir takim ses ve çekil özelliklerini degiçtirmeden devam ettirmesi ve Altay dil birligi açisindan önem arz eden söz baçi /h/'leri korumasiyla öne çikar.
20. yüzyilin baçina kadar son bin yili Türk hâkimiyetinde geçiren iran 1925 yilinda Pehlevî ailesinin iktidari ele geçirmesiyle Farslarin kontrolüne girmiçtir. Böylece Kaçarlar döneminde Farslarla eçit vatandaç olarak yaçayan Türkler, Pehlevîler döneminde ikinci sinif vatandaç konumuna düçmüçlerdir. 1979 yilindaki iran islam Cumhuriyeti kurulana kadar çok az sayida Türkçe eserin basilmasina izin verilmiçtir. Pehlevî rejiminin Farslaçtirma siyaseti sonucunda sônükleçen ve duragan bir sürece giren Türk dili ve edebiyatinin yeniden hayat bulmasinda Çehriyar'in Héyder Baba'ya Selam çiiri büyük rol oynamiçtir. Bu çiir adini, Sehriyar'in dogdugu köyün eteginde bulunan Haydar Baba Dagi'ndan alir. Çehriyar (1906-1988) ilk çôhretini Farsça yazdigi çiirleriyle kazanmiçtir. Türkçe çiirler yazmaya baçlamasi annesinin Çehriyar'a çiirlerini anlamadigini, kendisinin de anlayabilecegi çiirler yazmasini istemesiyle gerçekleçmiçtir. Héyder Baba'ya Selam iran Türkleri arasinda büyük yankilar uyandirmiç, halk tarafindan çok sevilen bu çiire iran'da yaçayan Türk gruplari tarafindan nazireler yazilmiçtir.
iran'da Fars yönetimleri boyunca asimilasyon politikalari devam ettirile gelmiçtir. Fars rejimi, iran'da kültürel kimlik ve ana dil haklarini savunan Türkleri Pan-Türkistlik yaparak ülke güvenligini tehdit etmekle suçlamaktadir. Bu yüzden kültürel hakkini savunan çok sayida Türk aydini iran hapishanelerinde türlü içkencelere maruz kalmiç ve kalmaktadir.
Açagida tanitimini yaptigimiz eserden alintilanan paragraf Farsçanin iran'daki Türkçe varyantlar üzerindeki etkisini göstermesi açisindan önemlidir.
Ülkenin resmi dili olan Farsça karçisinda Türkçenin hemen bütün yörelerde dilsel gerileme içinde oldugu ses, çekil, sözdizimi ve kelime hazinesi bakimindan Farslaçmaya baçladigi gözden uzak tutulmamalidir. Yogun bir Türk nüfusunun yaçadigi Tebriz çehrinde Farsça tesirinin yöre agzindaki etkileri bir hayli fazladir. Resmi dilin sikiçtirmasi sonucu iran'da Horasan, Halacistan gibi bölgelerde Türkçenin tamamen ortadan kalkacagi öngörülmektedir (s. 18).
Bilgehan Atsiz GÖKDAG ve Talip DOGAN tarafindan kaleme alinan iran'da Türkler ve Türkçe ismini taçiyan bu çaliçmada iran'da konuçulan Türkçe varyantlar bir araya getirilerek incelenmiçtir....