MAKYAVELİZM, HERESTETİK ve POLİTİK MANİPÜLASYON SANATI: Kamu Tercihi Perspektifinden "İyiliksever Despot" ve İktidar Hırsı *

Abstract

This paper aims to explore Machiavellianism, a philosophy that suggests any means however unscrupulous can justifiably be used in achieving political power, and heresthetics and the art of political manipulation, which the "benevolent despot" can implement for the continuation of power. Heresthetics means that a political leader or a political party implements strategies for gaining and staying in power by making use of various political manipulations. The benevolent despot's greed for power and political ambition lead him to apply various political manipulations. Lying, deception, praise to the nation, rhetoric, vote trading, vote buying, pork-barreling, gerrymandering and agenda control are the main political manipulation methods.

Headnote

Öz

Anahtar Kelimeler: Makyavelizm, Herestetik, Politik Manipülasyon, Kamu Tercihi

Alan Tanımı: Kamu Tercihi, Siyaset Bilimi

Abstract

This paper aims to explore Machiavellianism, a philosophy that suggests any means however unscrupulous can justifiably be used in achieving political power, and heresthetics and the art of political manipulation, which the "benevolent despot" can implement for the continuation of power. Heresthetics means that a political leader or a political party implements strategies for gaining and staying in power by making use of various political manipulations. The benevolent despot's greed for power and political ambition lead him to apply various political manipulations. Lying, deception, praise to the nation, rhetoric, vote trading, vote buying, pork-barreling, gerrymandering and agenda control are the main political manipulation methods.

Key Words: Machiavellianism, Heresthetics, Political Manipulation, Public Choice

JEL Codes: D72, D74, D78, H83, K16

Bu çalışmada iktidarda kalabilmek için her yolu meşru ve mübah gören Makyavelizm felsefesi ve bu siyaseti benimseyen "iyiliksever despot"un başvurabileceǧi herestetik ve politik manipülasyon sanatı İncelenmektedir. Herestetik, bir siyasi liderin ya da bir siyasal partinin muhtelif politik manipülasyonlardan yararlanarak iktidarı kazanma ve iktidarda kalma stratejileri yürürlüǧe koyması demektir. İyiliksever despotun iktidar hırsı onu muhtelif politik manipülasyonlar uygulamaya sevk eder. Yalan-kandırma, millete övgü, retorik, oy ticareti, oy satın alma, hizmet kayırmacılıǧı, hileli seçim bölgesi taksimatı, gündem kontrolü ve saire başlıca politik manipülasyon yöntemleridir.

iktidar, tüm ihtirasların en aşikâr olanıdır. İktidara susamışlık, insanın aklını başından alan bir ihtirastır. Zihindeki duyguların en ateşlisi iktidar hırsı ve hükmetme arzusudur. Cupido dominandi cunctis affectibusflagrantior est.2 Tacitus, Annales

I.GİRİŞ

Antik Yunan'ın büyük filozoflarından Aristo "Politika" (2013) adlı eseri ile her ne kadar siyaset biliminin babası unvanı ile anılsa da aslında modern siyaset biliminin öncüsü İtalyan düşünür Niccolo Machiavelli'dir. Rönesans çaǧında yaşamış aydınlanma filozoflarından birisi olan Machiavelli (1469-1527) Hükümdar (Prens)2 adlı eserinde süreklilik arz eden güçlü bir siyasal yönetimin tesis edilebilmesi için bir siyasi liderde bulunması gereken özellikleri anlatır. Machiavelli eserinde bir hükümdarın iktidarda kalmak istiyorsa kitlelere karşı hoşgörülü olmamasını, kaba güç kullanmaktan çekinmemesini, dahası yeri ve zamanı geldiǧinde her türlü politik manipülasyonlara başvurmaktan ve politik manevralara girişmekten kaçınmamasını tavsiye eder.4 Machiavelli'ye göre hükümdarın tek gayesi iktidarını kurması ve bunun devamını saǧlamasıdır. Hükümdarın bu temel gayeye yönelik her türlü aracı kullanması meşrudur ve mübahtır.

Machiavelli neden siyaseti "devleti yönetme sanatı " deǧil de "devleti yozlaştırma sanatı" olarak ele almış ve yorumlamıştır? Bunun tek bir mantıklı açıklaması vardır: Machiavelli siyaseti "gerçekçilik" ile ele almış ve buna uygun açıklamalar ve yorumlar yapmıştır. Siyasette oyunun kuralları bellidir. Siyaset "menfaat" üzerine kuruludur ve amaç yukarıda da ifade edildiǧi üzere iktidarı ele geçirmek ve devamını saǧlamaktır.5 Machiavelli'nin siyaset bilimine kazandırdıǧı şey aslında siyasetin bilinen kirli yüzünün dürüstlükle ifşa edilmesinden başka bir şey deǧildir. Machivelli söz konusu eserinde açık sözlülük, samimiyet ve cesaret ihtiva eden tavsiyelerde bulunur.

Machiavelli, Hükümdar adlı eserinde "devlet gücünü din ya da ahlaktan deǧil pratikten almalıdır" diyerek aslında normatif siyaseti deǧil, pozitif siyaseti kendisine inceleme konusu seçmiştir. Günümüzdeki pratik siyaset Aristo'nun ya da Machiavelli'nin yaşadıǧı dönemlerdekinden çok daha farklı deǧildir. Siyasette deǧişmeyen tek kural vardır: "Siyaset eşittir menfaat". Bu yalın gerçek bize siyasetin var olduǧu ve yaşandıǧı her yerde siyasal aktörlerin her zaman gayriahlaki davranış ve eylemlere yönelebileceklerini açık biçimde göstermektedir.

Bu çalışmanın konusu iktidarda kalabilmek için her yolu meşru ve mübah gören Makyavelizm felsefesini ve bu siyaseti benimseyen "iyiliksever despoťun başvurabileceǧi politik manipülasyon sanatını ele alıp incelemektir.

II.SİYASET = MENFAAT : KAMU TERCİHİ PERSPEKTİFİNDEN SİYASAL SÜREÇTE SİYASAL AKTÖRLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERİN TAHLİLİ

Modern politik iktisat olarak da adlandırılan kamu tercihi (public choice) teorisi tıpkı N. Machiavelli gibi siyaseti "gerçekçilik" temelleri ile ele almakta ve analizlere tabi tutmaktadır. Kamu tercihi adı verilen araştırma programına göre7 siyasal aktörlerin davranış ve tutumlarının gerisinde yatan temel saik "çıkar maksimizasyonď'dur (Şekil-1). Gerek siyasal talep ve gerekse siyasal arz yönünden siyasal aktörlerin tamamı kendi menfaatlerinin peşinde koşarlar. Seçmenler için temel gaye "fayda maksimizasyonu"; siyasal partiler içinse temel gaye "oy maksimizasyonu""dur. Seçmenlerin bir araya gelerek seslerini daha fazla duyurma maksadıyla oluşturdukları birlikler (çıkar ve baskı grupları) ise "rant maksimizasyonu'" peşinde koşarlar. Siyasetçilerin atadıkları ve iş başına getirdikleri bürokratlar da "bütçe maksimizasyonu" için gayret sarf ettikleri ölçüde makamlarını muhafaza edebilirler. Kamu tercihi araştırma programına göre piyasadaki mal ve hizmet mübadelesinin bir benzeri politikada siyasal aktörler arasında yaşanmaktadır ve özle çıkar ilişkisi "politik mübadele" olarak adlandırılır (Aktan, 2017a).

Özetle, kamu tercihi teorisine göre "menfaat" siyasetin tanımlanması ve açıklanmasında kullanılacak temel kavram ve bir ön kabuldür. Siyaseti sadece "toplumsal yarar", "kamu yararı", "halkın iyiliǧi" ve saire kavramlar çerçevesinde ele almak ve incelemek fevkalade yetersiz olur ve pratik siyaset ile uyumlu deǧildir. Aynı şekilde geleneksel organik devlet modeli de devleti açıklamakta doǧru ve yeterli bir yaklaşım deǧildir. Geleneksel organik devlet modelinde devlet, halkın iyiliǧi için oluşturulmuş bir kurum olarak ele alınır. Bu modelde toplum adı verilen genel organizma içerisinde yaşayan bireylerin temel amacı topluma ve devlete hizmet etmektir. Devlet, bireylerin refah ve mutluluǧunu saǧladıǧında göre bireyler de iktidarda bulunan yönetime ("iyiliksever despoťa) mutlak bir itaat içerisinde olmalıdırlar.8 Kamu tercihi teorisi organik devlet modelindeki "iyilikseverlik/yardımseverlik" yaklaşımının yetersiz olduǧunu ve devletin "despot" yüzünün göz ardı edilmemesi görüşünü savunur.

III.MAKYAVELİZM FELSEFESİ ve HERESTETİK

"iyi yaşamak için tutkuları bastırmamak, tersine onların olabildiǧince gelişmesini saǧlamak; en güçlü oldukları anda onları cesaret ve zeka yoluyla hoşnut kılmak; ve her türlü isteklerini yerine getirmek... Çünkü, kralın oǧlu olarak dünyaya gelme şansına sahip olan ya da doǧal olarak kendinde bir komutanlık, bir zorbalık, bir hükümdarlık elde edebilecek gücü bulan kimse için ılımlılıktan daha utanç verici, daha kötü bir şey var mıdır?

Kallikles

Makyavelizm için nihai hedef iktidarı ele geçirmek ve bunun da ötesinde iktidarı muhafaza etmektir. Makyavelizm felsefesine göre halka, devletin bekası ve devamı için güçlü olması gerektiǧi ve bunun için de her türlü yol ve yöntemin kullanılabileceǧi anlatılmalıdır (Bkz. (Ek-1). İktidarda kalmanın ve iktidarı kazanmanın hükümdarın çıkarına olmadıǧı, tam tersine devletin bekası için gerekli olduǧu halka anlatılırsa o zaman halk da buna inanır. Machiavelli'nin ifadesiyle "Bir hükümdar yalnız ve yalnız hayatını ve devletini korumayı düşünmelidir: Bunu başardıǧı takdirde, bu amaçla kullandıǧı bütün vasıtalar herkesçe makbul ve övülmeye deǧer bulunacaktır. Avam, daima gördüǧüne ve olan bitene göre hüküm verir: Ve bu dünya zaten avamdan ibaret deǧil midir? Küçük azınlıǧın sözü ancak büyük çoǧunluk ne yanı tutacaǧını ya da ne yana göre hüküm vereceǧini bilmediǧi zaman dinlenir."9

Halk bir defa amacın meşruiyetine inandırıldı mı geriye kalan sadece "kazanmak" için mücadele etmektir. İktidarı kazanmak "herestetik"10 adı verilen bir sanatla mümkündür. Herestetik kavramını siyaset bilimine kazandıran kişi Kamu Tercihi Topluluǧu (Public Choice Society) eski başkanlarından William Riker (19211993)'dir.11 Biz Riker'in çalışmalarından esinlenerek herestetik kavramını şu şekilde tanımlamayı uygun görüyoruz:

Herestetik, bir siyasi liderin ya da bir siyasal partinin muhtelif politik manipülasyonlar ve politik manevralardan yararlanarak iktidarı kazanma ve iktidarda kalma stratejileri (taktikleri) yürürlüǧe koyması demektir.

Herestetik kavramının bize göre iki temel özelliǧi bulunmaktadır:

* Herestetik, bir tür "savaş sanatı"dır. Herestetik, siyasette kazanmak için savaşmak ve mücadele vermektir. N. Machiavelli'nin ifadesiyle "Savaş sanatından nefret etmek yıkıma giden ilk adımsa bu sanata mükemmelen sahip olmak da iktidara yükselmenin yoludur"12

* Herestetik, kazanmak için her yolu ve her aracı meşru ve mübah gören Makyavelizm felsefesini benimser. Hükümdarın (siyasal iktidarın) tekrar kazanmak ve iktidarda kalabilmek için hukuk, din ve ahlak kurallarına tabi olması gerekmez; yeri ve zamanı geldiǧinde politik manipülasyonları13 kullanmaktan ve uygulamaktan çekinmemesi gerekir.

IV.POLİTİK MANİPÜLASYON SANATI

"Herestetik bilim deǧil, bir sanattır. Başarılı stratejiler üretme amacına az ya da çok hizmet edecek bu stratejilere az ya da çok uygulanabilecek bilimsel kurallar yoktur. Gerçekte henüz yolun başında olan bir siyasi manipüle edici, istediǧi kararların alınması için neyi, nasıl manipüle etmesi gerektiǧini uygulamayla öǧrenir."14

William Riker

Bir önceki bölümde ifade ettiǧimiz üzere Makyavelizm bir siyaset felsefesidir ve amaca ulaşmak için her türlü aracın kullanılmasının meşru ve mübah olduǧunu savunur. Herestetik ise makyavelizm felsefesi üzerine inşa edilmiş bir kazanma sanatıdır.15 Herestetik, Riker'in ifade ettiǧi üzere bir bilim deǧil, "her ne pahasına olursa olsun kazanma sanatı"dır. Başarılı stratejiler oluşturmayı saǧlayacak bilimsel yasalar mevcut deǧildir. Acemi bir kariyer siyasetçisi iktidarı kazanmak uǧruna alacaǧı kararlar için izlemesi gereken manipülasyon ve manevraları ancak pratikte öǧrenebilir. Tecrübe ancak pratikle kazanılabilir; önce bir kariyer siyasetçisinin yeterince kazanmayı öǧrenmesi ve bir politik lider olmayı başarması lazımdır. (Riker, 1986: ix)

Acemi kariyer siyasetçisi siyaseti iyice öǧrenip iktidarı ele geçirip zaferini ilan ettikten sonra artık "iyiliksever despot" rolünü iyi oynamalıdır. İyiliksever despotun bu aşamada yapacaǧı tek şey daha önce öǧrendiǧi ve benimsediǧi Machiavelli tavsiyelerini (bkz. Ek-1) unutmamak, dahası iktidarı elden kaçırmamak için bunları yeri ve zamanı geldiǧinde "her ne pahasına olursa olsun" tatbik etmektir. İyiliksever despot Makyavelizm felsefesini herestetik sanatı ile buluşturduǧunda acemilikten kurtulmuş ve artık usta bir siyasetçi olmuş demektir.

İyiliksever despotun iktidar hırsı onu muhtelif politik manipülasyonlar uygulamaya sevk eder. Tablo-1'de politik manipülasyonların bazı türleri gösterilmiştir. Bunlar arasında yalan-kandırma, millete övgü, retorik, oy ticareti, oy satın alma, hizmet kayırmacılıǧı, hileli seçim bölgesi taksimatı, gündem kontrolü gibi yol ve yöntemler bulunur.

Herestetik sanatında iktidarı kazanmanın yollarının başında iyiliksever despotun milletle bütünleşmesi ve milleti övgü dolu sözlerle selamlaması ("aziz millet", yüce millet" vs.) önem taşır. Aynı şekilde iyiliksever despot "edebî sanatlar"ı da öǧrenmeli ve konuşmalarında sıklıkla kullanmalıdır. Özellikle seçim dönemlerinde yapılan konuşmalarda edebî sanatlar fevkalade önemlidir. Örneǧin, konuşmalarında sıklıkla özlü sözleri kullanma, şiir okuma, yazılı bir metne baǧlı kalmaksızın irticalen konuşma millet üzerinde oldukça etkilidir. Retorik stratejisi herestetik sanatının çok önemli bir unsurudur. Retorik esasen ikna ve etkileme gücü yüksek olan hitaben sanatına verilen isimdir.16

Negatif log-rolling politik manipülasyon araçlarından ya da tekniklerinden bir diǧeridir. Dar anlamda siyasal partiler arasında "oy ticareti" olarak tanımlanan log-rolling geniş anlamda siyasal aktörler arasındaki karşılıklı menfaate dayalı işbirliǧini (ittifak) ifade eder. Birbirinden tamamen ayrı düşünce ve ideolojilere sahip olan muhtelif kişiler ve/veya gruplar "menfaat" sözkonusu olduǧunda bir araya gelerek anlaşmak ve uzlaşma yolunu tercih ederler. Aşırı iktidar hırsı peşinde koşan iyiliksever despot muhtelif siyasi partiler ile negatif oy ticareti (vote trading) yapabilir; bazı kirli "ittifak"lara girişebilir; gizli "mebus pazarları"nda oy satın alma (vote buying)17 çabası içinde olabilir. Bütün bunlar iktidarı kazanmak için izlenebilecek politik manipülasyonlara ve politik manevralara örnekler teşkil eder.18

Politik manüpülasyonlara "gerrymandering" özellikle ismi ile ilginç bir örnek teşkil etmektedir. Gerrymandering bir siyasi partinin oylarını arttırmak ve/veya rakip partinin meclise göndereceǧi temsilci sayısını azaltmak gayesiyle seçim çevresini hileli bir şekilde yeniden dizayn etme girişimidir.19 Burada bir siyasal parti ya da adayın lehine seçim bölgesi sınırlarının manipüle edilmesi sözkonusudur. Gerrymandering seçim bölgesi sınırlarının belirli bir parti yahut grubun faydasına olacak şekilde çizilmesinin saǧlanması işlemidir.20

Hizmet kayırmacılıǧı (pork-barreling)21 bir başka politik manipülasyon aracıdır. Hizmet kayırmacılıǧı siyasi iktidarın önceki seçimlerde yüksek oy aldıǧı seçim bölgelerine bütçeden fazla kaynak aktarması uygulamasıdır. İktidar partisi özellikle genel ya da yerel seçimler öncesinde sözkonusu bölgelere harcamalarını ve/veya vaatlerini artırarak seçmenin oyunu maksimize etmeye çalışır.

Politik manüpülasyon araçlarından bir diǧeri literatürde "stratejik oylama" (strategic voting) olarak adlandırılmaktadır. Stratejik oylama, bir takım durumları, şartları ve konjonktürü ileri sürerek seçmenlerde algı oluşturmak suretiyle iktidar lehine oy kullanılmasının teşvik edilmesidir. Stratejik oylama özellikle kararsız seçmenlerin iradelerinin yönlendirilmesinde fevkalade etkili olabilecek bir politik manüpülasyon yöntemidir. Kararsız seçmenlere ve aynı zamanda diǧer tüm seçmenlere "oylarınız boşa gitmesin", "nasıl olsa o partinin seçilme şansı yok", "oylarımız bölünmesin", "istikrarı bozmayalım" vs. mesajlar yoǧun ve etkili biçimde sunularak iktidar partisine oy verilmesi istenir. "Stratejik oy verme davranışı" daha dar anlamda seçmenlerin muhtelif nedenlerle en çok tercih ettikleri aday ya da parti yerine başka bir adaya ya da partiye oy vermeleri çaǧrısı ve buna yönelik algı yönetimidir.22

Son olarak "gündem kontrolü" (agenda conrol) adı verilen bir teknik de politik manüpülasyon amacıyla kullanılabilir. Özellikle seçim dönemlerinde seçmenlerin içinde yaşadıkları sıkıntıları (enflasyon, işsizlik, yoksulluk vs.) bir süreliǧine unutturmak için siyasal iktidar "suni gündem"ler yaratarak seçmen aklını kontrol etmeye ve yönlendirmeye çalışabilir. Literatürde bu konu aynı zamanda "ajanda oluşturma teorisi " (agenda setting theory) olarak da adlandırılmaktadır. Gündem kontrolü ile yapılmak istenen şey "halkın gündemi"nin "medya gündemi" yardımıyla "politik gündeme" taşınması olayıdır. Buna "ajanda oluşturma") adı verilir.23 William Riker Gündem Oluşturma (Agenda Formation) adlı kitabında şunları yazmaktadır:

"Gündem sonucu belirler. Bir gündem oluşturmak tercihleri etkiler. Bugün bu gerçeǧin pekala farkındayız ama bu konuda çok az bilgiye sahibiz. (...) Yirminci Yüzyılda devlet (harcamaları) büyümüş ve devlet daha kompleks bir yapıya bürünmüştür. Karar ve tercih konusunda gündem oluşturmanın önemi parlamentodan bir yasa çıkarmak kadar önemli bir mesele olmuştur." Riker,1993:1).

Buraya kadar yaptıǧımız açıklamalardan anlaşılacaǧı üzere politik manüpülasyonların pek çok türü bulunmaktadır. İyiliksever despotun herestetik adı verilen "kazanma sanatı"nı başarıyla uygulayabilmesi için birinci derecede Makyavelizm felsefesini iyi öǧrenmesi ve Machiavelli'nin tavsiyelerini bire bir takip etmesi gerekir (Ek-1).

Bu bölümdeki açıklamalara son vermeden önce bir başka önemli hususu da burada not etmekte yarar görüyoruz. Makyavelizm sadece politik manipülasyonlarla sınırlı deǧildir; iktidarda her ne pahasına olursa olsun kalmak isteyen haris ve hubris siyasi lider hukuki ve hukuk-dışı kararlar almaktan, uygulamaktan ve muhtelif politik manevralara başvurmaktan asla kaçınmaz. Anayasal görev süresi kuralını ya da dönem sınırı kuralını esnetmek ya da tamamen rafa kaldırma bu konuda örnek verilebilir. Anayasa nihayetinde deǧişmez kutsal bir kitap deǧildir; haris ve makyavelist bir siyasi lider anayasal kuralı parlamento ya da halk oylaması yoluyla deǧiştirmek, yüksek yargı organları kararlarıyla esnetmek, yeni bir anayasa yapmak gibi hukuki yolların tamamını tüketinceye kadar kullanmaktan geri durmayabilir. Makyavelist lider daha da ileri giderek hukuk dışı siyasi manipülasyonları da uygulamaya koymaktan çekinmez. Görev başındaki makyavelist siyasi liderin emrindeki polis ve askerin cebir (zor kullanma) yetkisini kötüye kullanması; yasa-dışı suç örgütleri (paramiliter organizasyonlar, mafya, çete örgütleri vs.) ile işbirliǧi yapması; ülke içinde planlanmış kaos ve istikrarsızlık yaratması; siyasi suikastlara başvurması; haksız ve keyfî gözaltı ve tutuklamalar yapması; korku iklimi yaratarak muhalif sesleri susturması; seçimlere hile karıştırılması vs. bu çerçevede verilebilecek başlıca örneklerdir (Aktan & Ekinci, 2021). Dünyadaki patolojik demokrasilerin birçoǧunda buna benzer uygulamalar sıklıkla yaşanmıştır ve halen de yaşanmaktadır.

V.SONUÇ

"Kazanmak için belirsiz bir yol! Ama öylesine kana bulandım ki, Günah günahı kışkırtacak. Gözyaşı ve merhametin yeri yok bu gözlerde."

William Shakespeare24

Demokrasi düşüncesinin ilk ortaya çıktıǧı Antik Atina'dan günümüze yaklaşık 2500 yıl geçmiştir. Modern temsili demokrasilerin ulaştıǧı seviyenin Antik Atina'da idealize edilen demokrasi düşüncesinden çok daha gerilerde olduǧunu görmek gerçekten şaşırtıcıdır. Modern temsili demokrasilerde yaşanan patolojilerin ana nedeni irrasyonalite ve diǧer önemli bir başka nedeni seçilmiş yöneticilerin güç ve yetkilerini keyfî ve sınırsız bir şekilde kullanıyor olmalarıdır. İktidarı kazanmak ve iktidarda kalmak için her yolu meşru ve mübah gören siyasi lider ve siyasi yöneticilerin hırslarına gem vurmak için ne yapılmalıdır? Acaba sorun demokrasi içinde bazı tedbirler ya da araçlarla (görev süresi sınırlaması, hesap verme sorumluluǧu, denetim, kuvvetler ayrılıǧı ve saire) çözümlenebilir mi?

Makyavelizm felsefesi ve herestetik sanatı ile milleti kandırmayı kendine meslek edinmiş tecrübeli bir "iyiliksever despot"un iktidar hırsına gem vurmak için kurallar ve kurumların oluşturulması kaçınılmazdır. Politik manüpülasyonlardan, politik manevralardan, politik yozlaşmalardan uzak temiz bir siyaset için Leviathan'ın ve "iyiliksever despot"un güç ve yetkilerine gem vurmak elzemdir. Modern sınırsız demokrasilerin ciddi biçimde sorgulanması; "sınırlı demokrasi" ve "sınırlı devlet" fikriyatlarına dayalı gerçek bir "anayasacılık" reformunun pratiǧe aktarılması gerekir.

Yoksa sorunun çözümünde çok daha radikal bir yol olan demokrasiye alternatif bir demarşi rejimi için mi mücadele etmeliyiz? Demokrasilerde "irrasyonalite" sorununu ortadan kaldıracak bir çözüm olmadıǧına göre akılsız seçmenlerin iradelerini (millet iradesi) kutsamak ve yüceltmek neye yarar ki? Genel ve adil seçimler yapılsa ve her seçmen sözde sorumlu davranarak sandıǧa koşup oy kullansa da açılan sandıktan çıkan "kollektif akılsızlık" siyasetin sorunlarını ortadan kaldırmaya yeter mi? Bizim görebildiǧimiz kadarıyla sortisyon, rotasyon, epistokrasi gibi sacayaklarından oluşan demarşi fikriyatını anlayacak ve bunu tartışacak bir çaǧda yaşamıyoruz. Anokrasi ve otokrasiye dönüşmüş olan demokrasilerden kurtulmak niyeti, gayesi ve irfanı olmayan bir milli irade henüz demarşi düşüncesini anlayacak ve kavrayacak bir noktada deǧildir. Alexis de Tocqueville'in yaptıǧı tespit doǧrudur:25

"Aydınlıǧın az olduǧu çaǧlarda iktidar, despotluǧu kusursuz hale getirmek için gerekli irfandan sıklıkla yoksundu, tıpkı vatandaşların bu despotizmden kurtulmak için gerekli irfandan yoksun olduǧu gibi."

İçinde yaşadıǧımız 21. Yüzyılda dünyanın birçok bölgesinde varlıǧını sürdüren tersine demokratikleşme dalgası ve otokrasinin yükselişi bize umutsuzluk aşılasa da ideal bir siyasal düzen inşa etmek için mücadele etme gayesinden elbette vazgeçecek deǧiliz. Sonsöz olarak şunu ifade etmek isterim ki, otokrasi, hiçbir zamanda ve mekânda doǧrudan halk tarafından benimsenmiş ve kabul edilmiş ideal bir rejim olmamıştır. Buna karşın halk yıǧınları için demokrasi her zaman bir idealdir. Otokrasi kötüdür, demokrasi ise onun yerine tercih edilebilecek olan bir başka kötü rejimdir. İdeal olan demokrasiye alternatif demarşi'dir. Demokratik zorbalık ya da demokratik despotizmden kurrulmanın çaresi demarşidir. Kutsal millet iradesi (!) bunu anlayacak irfana acaba ne zaman sahip olacaktır? Sözlerimizi yine Tocqueville ile tamamlayalım:26

"Milli irade, tüm zamanlarının düzenbazlarının ve tüm çaǧların despotlarının en yaygın bir biçimde suistimal ettikleri kelimelerden birisidir."

YAZARIN BEYANI

Katkı Oranı Beyanı: Yazar çalışmaya tek başına katkı saǧlamıştır.

Destek ve Teşekkür Beyanı: Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

Çatışma Beyanı: Çalışmada herhangi bir potansiyel çıkar çatışması söz konusu deǧildir.

Sidebar

Atıf (APA): Aktan, C. C., (2022), Makyavelizm, Herestetik ve Politik Manipülasyon Sanatı (Kamu Tercihi Perspektifinden "İyiliksever Despot" ve İktidar Hırsı), Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 14 (2): 122-145., https://doi.org/10.55978/sobiadsbd.1129577.

Lisans: Bu makalenin kullanım izni Creative Commons Attribution-N°Commercial-NoDerivs 3.0 Unported (CC BY-NC-ND3.0) lisansı aracılıǧıyla bedelsiz sunulmaktadır.

Footnote

* Bu makalede bilimsel araştırma ve yayın etiǧi ilkelerine uyulmuştur.

1 Sorumlu Yazar: [email protected]

2 Roma'lı siyaset adamı ve tarih yazarı Tacitus'un sözünü üç farklı şekilde tercüme etmeyi uygun gördük.

3Bkz. Niccolo Machiavelli, Hükümdar, İstanbul: T İş Bankası Kültür Yayınları, 2008. Bu çalışmamızda Machiavelli'nin Hükümdar ya da Prens adı ile Türkçe'ye tercüme edilen kitaplarından ayrı ayrı istifade edilmiştir. Bkz. Machiavelli, 1999a,; 1999b; 1999c. Niccolo Machiavelli, Komplolar ve Karşı Komplolar kitabında Roma İmparatorluǧu'ndan muhtelif analojiler ve örnekler kullanarak zamane prens ve cumhuriyetlerine, "nasıl ikidarda kalacaklarını" ve "iktidarın inceliklerini" öǧretmeye çalışmıştır. Machiavelli sözü geçen kitabında iktidarda kalmak isteyenlerin dini nasıl kullanmaları ve halka karşı nasıl bir yaklaşım sergilemeleri gerektiǧini anlatmaktadır. bkz. N. Machiavelli, Komplolar ve Karşı Komplolar Tarihi, (Çev. Berna Hasan) İstanbul: Özne Yayınları, 2002. Ayrıca bkz: N. Machiavelli, Komplolar Üzerine, İstanbul: Fabula yayınevi, 2015. Machiavelli'nin bu çalışmada istifade ettiǧimiz diǧer eserleri şunlardır: Machiavelli, 1965, 1970, 2000, 2002, 2008a, 2008b.

4Machiavelli'nin hükümdara gayri-ahlaki bir siyaseti takip etmesi tavsiyesinde bulunması literatürde onun etik deǧerlerden uzak bir düşünür olduǧu şeklinde yorumlanmıştır. Machiavelli'nin özel yaşamını ve Hükümdar adlı eserinin dışındaki diǧer eserlerini analiz eden birçok araştırmacı onun kişisel etik ilkeler ve deǧerlerden uzak biri olarak yorumlanmasının oldukça yanlış olduǧunu, Machiavelli'nin reel politika üzerine her zaman ve her mekânda görülebilecek olan gerçekleri kaleme aldıǧını yazar. Machiavelli, siyasi ahlaksızlıǧın öǧreticisi deǧildir, tam aksine siyasetin ne derece ahlaksız bir şekilde işlediǧini oldukça etkili biçimde işleyen bir düşünürdür. Machiavelli'nin kendisine ve eserine ün kazandıran da onun bu samimiyetidir. E.Cassier'in doǧru bir şekilde ifade ettiǧi gibi "Eǧer Makyavelizm aldatma ya da ikiyüzlülük anlamına geliyorsa, Machiavelli'nin kendisi, Makyavellici deǧildi. O, hiçbir zaman ikiyüzlü biri olmamıştır. Arkadaşlarına yazdıǧı mektupları okuduǧumuz zaman, Makyavelli'nin alışılmış tasarım ve önyargılarımızdan ne kadar farklı olduǧunu görerek şaşırırız. Çünkü kendisi, içtenlikle, açık düşünceli bir şekilde ve belli bir ustalıkla konuşan biridir. İnsan olan yanı için geçerli olan özelliǧi, yazar olan yanı için de geçerlidir. Bu büyük siyasal hile ve aldatmaca ustası, belki de en içtenlikli siyasal yazarlardan biriydi... O, hiçbir zaman kendini gizlemiş, usundakileri, düşünce ve yargılarını saklamadan, kesinlikle ve açıkça söylemiştir. "(Cassirer, 1984: 126). Bu konuda bir başka yorumu da aktarmakta yarar görüyoruz. L. Arnhart Plato 'dan Rawls 'a Siyasi Düşünce Tarihi adlı eserinde şöyle yazar: "Bazı yorumcular Machiavelli'nin siyasal liderlere güç ve sahtekârlık aracılıǧıyla iktidarı nasıl elde edeceklerini öǧrettiǧi için onun kötülüǧün öǧretmeni olduǧunu belirtirler. Kimi yorumcular ise Machiavelli'nin sadece siyasal iktidar arayışındaki gerçeǧi ifade ettiǧini belirterek lanetlenmemesi gerektiǧini savunurlar. Kimileri ise Machiavelli'yi modern devletlerin siyasal yapısını ve potansiyelini ilk kez gerçek anlamda kavrayan bir düşünür olarak alkışlarlar. " (Arnhart, 2005: 168). Bkz. Larry Arnhart, Plato'dan Rawls'a Siyasi Düşünce Tarihi (2005). (Çev. A.K. Bayram). Ankara: Adres Yayınları. Biz bu alıntıyı şu kaynaktan yapmış bulunuyoruz: TÜBA, "Modern Dönemde Siyasal Deǧişim: Niccolo Machiavelli", TÜBA Ulusal Açık Ders Malzemeleri, http://www.acikders.org.tr/

5Sosyal bilimlerin birçok alanında araştırmalar yapmış ve yazılar kaleme almış bir düşünce adamı olan Cemil Meriç (1916-1987) siyasetin tek kuralının menfaat olduǧunu ve bunun Machiavelli tarafından eşsiz biçimde işlendiǧini şu sözlerle ifade etmektedir. "Hükümdar yazarına göre dürüstlük özel hayatta olur, politikanın tek kuralı iktidarın menfaatidir. Politika ahlâk dışıdır, çünkü namussuzlar arasında yüzde yüz namuslu kalmak isteyen er geç mahvolur; tarihi eylem içinde iyi kalplilik felakete götürür insanı; yufka yüreklilikten daha az zalimdir. İç savaşları önlemek için üç beş kelle koparmak zulüm deǧil vazife... Politikanın kaderi görünüşte cereyan etmek, görünüşe önem vermek... Kimse ne olduǧunuzu bilmez, nasıl göründüǧünüzü bilir... Halk yalnız neticeleri görür; dava otoritesini kaybetmemek, vasıtalar ne olursa olsun, hoş görülür ve alkışlanır. " (Meriç, 2002: 178).

6 "İyiliksever despot" (benevolent despot) Nobel ekonomi ödülü sahibi James M. Buchanan'ın pek çok kitap ve makalesinde kullandıǧı bir kavramdır. Buchanan'a göre geleneksel siyaset bilimi, kamu maliyesi, iktisat ve diǧer pek çok disiplinde devlet "toplumsal çıkarı" maksimize eden bir model içerisinde ele alınmış ve yorumlanmıştır. Buchanan bu organik devlet modeline karşı çıkmıştır. Bunun yerine "metodolojik bireycilik", "homo economicus" ve "rasyonalite" gibi ilkeleri esas alarak "iyiliksever despot modeli" ni eleştirmiştir. Stockholm'daki Nobel ekonomi ödül törenindeki konuşmasında da iyiliksever despot kavramını şu sözlerle açıklamıştır: "İktisatçılar, analizlerinde kullandıkları "iyiliksever despot" modelinden vazgeçmeli ve bunun yerine siyasal karar alma sürecinin nasıl işlediǧine bakmalıdırlar. " Buchanan, J. (1987). Constitution of Economic Policy, The American Economic Review, vol 77. No.3. Bu makaleye online erişim için bkz. https://www.nobelprize.org/prizes/economicsciences/1986/buchanan/lecture/

7 Kamu tercihi disiplini konusunda detaylı bilgi için bkz. Coşkun Can Aktan, Kamu Tercihi İktisadı ve Anayasal Politik İktisat, Ankara: Seçkin Yayınları, 2017a.

8 Literatürde "iyiliksever despotizm" kavramı yerine bazen "aydınlanma çaǧı despotizmi" (enlightened despotism) kavramı da kullanılmaktadır. Bu kavram bize göre kamu tercihi literatüründe kullanılan kavramdan farklıdır. "Aydınlanma çaǧı despotizmi" 18 yüzyılda önceki Rönesans ve reformasyon hareketlerinden hareketle mutlak monarşi rejimlerinde yürürlüǧe konulan reformları ( dini hoşgörü, hak ve özgürlüklerde kısmi iyileştirmeler vs.) ifade etmektedir. Frederick II, Peter I , Catherine II, Maria Theresa, Joseph II, ve Leopold II "aydınlanmış despotlar" olarak bilinir.

9 Niccolo Machiavelli'nin bu sözünü şu kaynaktan aktarıyoruz: Kesgin, 2015:126.

10 Etimolojik olarak eski Yunanca "hairein " (seçmek) anlamına gelen bir kelimeden türetilmiştir.

11 Riker'in konu ile ilgili çalışmaları için bkz. Riker, 1982; 1984; 1986;1996.

12 Niccolo Machiavelli'nin Hükümdar adlı eseri dışında ondan daha az bilinen ama fevkalade önemli olan bir başka eserinin adı Savaş Sanatı'dır. Machiavelli Savaş Sanatı adlı eserinde politika ve savaşın işlevsel birlikteliǧine dikkat çekmiştir. Ona göre "savaş savaştır" ve "savaş kazanmak için vardır; zafer, diǧer bütün düşüncelerin kendisine tabi olacaǧı yüce hedeftir". Bkz. N. Machiavelli, Savaş Sanatı, (Çev: A. Berna Hasan) İstanbul: Doruk Yayınları, 1999. Machiavelli savaş ve kazanmak üzerine şunları yazmaktadır: "Savaş ve savaşla ilgili kural ve kurumlar, bir hükümdarın kafasında ve uygulamasında olması gereken tek şeydir, hattâ işinin olması yerinde olur; yöneten kişinin gerçek mesleǧi budur, öyle ki bu sayede doǧuştan hükümdarlar yerlerinde tutunabilir, sıradan da çoǧu kez hükümdarlıǧa yükselebilir. " Niccolo Machiavelli, Hükümdar, Prens, (Çev. A. Tatlıer), İstanbul : Göçebe, 1997, s. 81

13 Bilebildiǧimiz kadanyla sosyal bilimlerde (ve daha spesifik anlamda siyaset biliminde) politik manipülasyon kavramını ilk olarak kullanan Riker olmuştur. Riker'den esinlenerek konuyu inceleyen bir başka çalışma şudur: Voeten, E. (2011). "The Practice Of Political Manipulation". In: E. Adler & V. Pouliot (Eds.), International Practices (Cambridge Studies in International Relations, Cambridge. Bu makale uluslararası organizasyonlar ve Birleşmiş Milletler'de pazarlık ve oylama sürecindeki stratejileri, taktikleri, manevraları vs. incelemektedir.

14 Riker, W. H. Politik Manipülasyon Sanatı, (Çev. H. Yurdakul) İstanbul: Nehir Yayınları. 1997.

15 Ian Mclean Riker'in herestetik kavramının bir tahlilini yapmaktadır: Bkz.McLean, 2002.

16 William Riker Retorik Stratetijisi başlıǧını taşıyan kitabında herestetik ile retorik sanatının nasıl birbirleri ile içe içe iki sanat olduǧunu açıklar. Bkz. Riker, 1996.

17 Bkz. Hasen, 2000.

18 Kamu tercihi perspektifinden logrolling konusu üzerine yazılmış çalışmalar için bkz. Tullock, 1959; Buchanan and Tullock, 1962; Casella, Palfrey and Turban, 2014; Miller, 1977; Miller, 2001; Stratmann, 2004; Riker & Brams, 1973. Türkçe literatürde konuyu etraflı biçimde ele alan şu çalışmamıza müracaat edilebilir. Aktan, 2017b.

19 Hileli seçim bölgesi taksimatı (gerrymandering) konusunda bkz. Gilligan & Matsusaka. 2006; Grofman & Brunell, 2005; Mann, 2006; Aktan, 2022.

20 Gerrymandering kelimesinin nasıl ortaya çıktıǧı konusu hayli ilginçtir. Elbridge Gerry (1810 - 1812) yılları arasında ABD'nde Massachusetts valisi idi. Gerry, Cumhuriyetçilere siyasal avantaj saǧlamak için idari/seçim bölgelerinde bir deǧişiklik yapmayı onayladı. Bu deǧişiklikten sonra o seçim bölgesi haritada bir "semenderce (uzun gövdeli, dört bacaklı, kuyruklu, kertenkeleye benzeyen, birçok türü bulunan bir hayvan) benzemişti. Bundan sonra Elbridge Gerry' nin bu girişimi alaycı biçimde "gerrymandering" olarak adlandırıldı. Elbridge Gerry nin cumhuriyetçiler lehine bazı seçim bölgelerini birleştirmesi sonucunda ortaya çıkan durum bir harita olarak Boston Gazetesinde yayınlandı. (The Boston Gazette / March 26, 1812). Ortaya çıkan haritadaki resim kertenkele benzeri bir hayvan olan semendere benziyordu. Bu gülünç / komik durum alay konusu oldu ve daha sonra "gerrymandering" olarak adlandırıldı. İngilizce'de "mandering" (emretti, buyurdu) anlamlarına gelmektedir. Böylece "Gerry buyurdu, böyle oldu " şeklinde ifade edebileceǧimiz Gerrymandering siyasi literatüre girmiş oldu.

21 Hizmet kayırmacılıǧı konusunda bkz. Ferejohn,1974.

22 Stratejik oylama aynı zamanda seçmenlerin aslında ideolojik olarak kendilerine en yakın gördükleri aday ya da parti yerine seçimlerde görece daha yüksek şansa sahip adaya ya da partiye oy vermeleri anlamına gelir. Burada rasyonel seçmen bilinçli olarak desteklediǧi aday ya da partiden vazgeçmekte; seçimi kazanma şansı yüksek olan adayın (partinin) seçilmemesi için ikinci derecede şansı olan adayı (partiyi) desteklemektedir. Stratejik oylama konusunda bkz. Myatt, 2007; Ordeshook & Palfrey, 1988; Kawai & Watanebe, 2013; Gschwend, 2004; Clough, 2007; Andrews & Jackman ,2005; Abramowitz & McGlennon & Rapoport,1981.

23 "Gündem oluşturma" ve "ajanda oluşturma teorisi" ile ilgili olarak bkz. McCombs & Shaw, 1972; McCombs, 1972; Kleinnijenhuis & Rietberg,1995. Riker'in Gündem Oluşturma (Agenda Formation) kitabı birinci derecede okunması gereken bir kitaptır.

24William Shakespeare, III. Richard, (çev: Özdemir Nutku) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009. s. 110.

25Alexis de Tocqueville, Demokratik Despotizm, (Çev. F. İlgün), İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2020. s.35

26Alexis de Tocqueville, Amerika'da Demokrasi 1, (Çev. Ö. Doǧan), Ankara: Doǧu Batı Yayınları, 2015. s. 78.

References

Kaynaklar

Abramowitz, A., McGlennon, J., & Rapoport, R. (1981). "A Note On Strategic Voting in A Primary Election". The Journal of Politics, 43(3), 899-904.

Aktan, C.C. (2017a). Kamu Tercihi İktisadı ve Anayasal Politik İktisat, Ankara: Seçkin Yayınları.

Aktan, C.C. (2017b). "Logrolling, İttifak ve Oy Ticareti: Kamu Tercihi Perspektifinden Siyasal Aktörler Arasında Menfaat Alış-Verişi", içinde: Kamu Tercihi İktisadı ve Anayasal Politik İktisat, Ankara: Seçkin Yayınları, 2017.

Aktan, C. C. (2022). "Hileli Seçim Bölgesi Taksimatı (Gerrymandering): Kamu Tercihi Perspektifi" . Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi , 14 (1) , 1-20.

Aktan, C. C. & Ekinci, A., (2021). "Devlet Başkanlıǧı Makamında Görev Süresi ve Dönem Sınırını Uzatmaya Yönelik Siyasi Manipülasyonlar", Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 13 (1): 151-185.

Andrews, J. T., & Jackman, R. W. (2005). "Strategic Fools: Electoral Rule Choice Under Extreme Uncertainty". Electoral Studies, 24(1), 65-84.

Aristoteles, (2013), Politika, (Çev. M. Tunçay), 6.b. İstanbul: Remzi kitabevi.

Buchanan, J. M. (1987). "Constitution of Economic Policy", The American Economic Review, vol 77. No.3.

Buchanan, J. M. & Tullock, G., (1962), The Calculus of Consent: Logical Foundations of Constitutional Democracy, Ann Arbor: University of Michigan Press.

Casella, A., Palfrey, T. & Turban, S., (2014), "Vote Trading with and without Party Leaders", Journal of Public Economics, 112: 115-128.

Cassirer, E. (1984). Devlet Efsanesi (Çev. N. Arat). İstanbul: Remzi Kitabevi.

Clough, E. (2007). "Strategic Voting Under Conditions Of Uncertainty: A ReEvaluation Of Duverger's Law". British Journal of Political Science, 37(2), 313332.

Cooter, R. D. (2000). The Strategic Constitution. Princeton University Press.

Ferejohn, J. (1974). A. Pork Barrel Politics: Rivers and Harbors Legislation, 1947-1968. Stanford, Calif.: Stanford University Press.

Gilligan, T. W., and J. G. Matsusaka. 2006. "Public Choice Principals of Redistricting." Public Choice 129(3-4): 381-98.

Grofman, B. and T. L. Brunell. (2005). "The Art of The Dummymander: The Impact of Recent Redistrictings on The Partisan Make up of Southern House Seats." In: Redistricting in the New Millennium, ed. Peter F. Galderisi. Lanham, MD: Lexington Books, 183-200.

Gschwend, T. (2004). Strategic Voting in Mixed Electoral Systems. Statistisches Bundesamt.

Hasen, R. L., (2000), Vote Buying, California Law Review, 88: 1323-1371.

Kawai, K., & Watanabe, Y. (2013). "Inferring Strategic Voting". The American Economic Review, 103(2), 624-662.

Kesgin, A. (2015) "Machiavelli ve Makyevelizm", An International Journal of Philosophy, Volume 5 Issue 1. June.

Kleinnijenhuis, J. & Rietberg, E.M. (1995). "Parties, Media, The Public And The Economy: Patterns Of Societal Agenda-Setting". European Journal Of Political Research: Official Journal Of The European Consortium for Political Research, 28(1), 95-118

Machiavelli, N. (1965). Discourses on first Decade of Titus Livius. Machiavelli: The Chief Works and Others (trans. A. Gilbert). Durham: Duke University Press.

Machiavelli, N. (1970). Discourse (Translated by. L. J. Walker). Harmondsworth: Penguin Books.

Machiavelli, N. (1997). Hükümdar, Prens, (Çev. A. Tatlıer), İstanbul : Göçebe, 1997,

Machiavelli, N, (1999a) Hükümdar, İstanbul: Der Yayınları.

Machiavelli, N. (1999b) Prens, (Çev. Rekin Teksoy), Oǧlak Yayınları, İstanbul.

Machiavelli, N. (1999c). Savaş Sanatı (Çev. A. B. Hasan) İstanbul: Doruk Yayınları.

Machiavelli, N. (2000). Tövbeye Çaǧrı ya da Ahlâk Üstüne Söylev. Seçme Yazılar (Çev. H. Köse). Ankara: Öteki Yayınevi.

Machiavelli, N. (2002). Floransa'da Komplolar ve Karşı Komplolar Tarihi (Çev. A. B. Hasan) İstanbul: Özne Yayınları.

Machiavelli, N. (2008a). Hükümdar, İstanbul: T İş Bankası Kültür Yayınları.

Machiavelli, N. (2008b). Siyaset Üzerine Konuşmalar. İstanbul: Dergah Yayınları.

Machiavelli, N. (2015). Komplolar Üzerine, İstanbul: Fabula Yayınevi.

Mann, T. E. (2006). "Polarizing the House of Representatives: How Much Does Gerrymandering Matter?" In Red and Blue Nation?Characteristics and Causes of America's Polarized Politics, ed. Pietro S. Nivola and David Brady. Washington, DC: Brookings University Press, 263-83.

Meriç, C. (2002). Ümrandan Uygarlıǧa. İstanbul: İletişim Yayınları.

McCombs, M.E. (1972). "Mass Communication in Political Campaigns: Information, Gratification and Persuasion". In: Kline, F. & Tichenor, Ph.J. (Eds.) Current Perspectives in Mass Communication Research. Beverly Hills, CA.: Sage.

McCombs, M.E., & Shaw, D.L. (1972). "The Agenda-Setting Function of Mass Media". Public Opinion Quarterly, 36 (Summer), 176-187.

McLean, I. (2002). "William H. Riker and the Invention of Heresthetic(s)". British Journal of Political Science, 32(3), 535-558.

Miller, N. R., (1977), "Logrolling, Vote Trading and the Paradox of Voting: A Game-Theoretical Overview", Public Choice, 30: 52-75.

Miller, N. R., (2001), "Logrolling", in: P. B. Clarke & J. Foweraker (eds.), The Encyclopedia of Democratic Thought, London: Routledge, ss. 519-522.

Myatt, D.P ( 2007). "On the Theory of Strategic Voting", The Review of Economic Studies Vol. 74, No. 1 (Jan., 2007), pp. 255-281.

Ordeshook, P. C., & Palfrey, T. R. (1988). "Agendas, Strategic Voting, And Signaling With incomplete information". American Journal of Political Science, 32(2), 441.

Riker, W.H. (1962). The Theory Of Political Coalitions. New Haven: Yale University Press.

Platon (2013) Gorgias, (Çev. M. Rifat ve S. Rifat), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Riker, W.H. (1982). Liberalism Against Populism: A Confrontation Between The Theory Of Democracy And The Theory Of Social Choice. San Francisco: W.H. Freeman.

Riker, W.H. (1983). "Political Theory And The Art Of Heresthetics". In A.W. Finifter (Ed.), Political Science: The State Of The Discipline, 47-67. Washington: American Political Science Association.

Riker, W.H. (1984). "The Heresthetics Of Constitution Making: The Presidency in 1787, With Comments On Determinism And Rational Choice". American Political Science Review 78: 1-16.

Riker, W.H. (1986). The Art Of Political Manipulation. New Haven: Yale University Press.

Riker, W. H. (1993). Agenda Formation, Ann Arbor: University of Michigan Press

Riker, W.H. (1996). The Strategy Of Rhetoric: Campaigning For The American Constitution. New Haven: Yale University Press.

Riker, W. H. ( 1997). Politik Manipülasyon Sanatı, (çev. H. Yurdakul) İstanbul: Nehir Yayınları.

Riker, W. & Brams, S. J., (1973), "The Paradox of Vote Trading", American Political Science Review, 67 (4): 1235-1247.

Shakespeare, W. (2009). III. Richard, (çev: Özdemir Nutku) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Stratmann T., (2004), "Logrolling", in: C. K. Rowley & F. Schneider (eds.), The Encyclopedia of Public Choice 1, Boston MA: Springer, ss. 372-375.

Tocqueville, A. de (2015). Amerika'da Demokrasi 1, (Çev: Ö. Doǧan), Ankara: Doǧu Batı Yayınları.

Tocqueville, A. de (2020). Demokratik Despotizm, (Çev: F. İlgün), İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi

Tullock, G., (1959), "Problems of Majority Voting", Journal of Political Economy, 67 (6): 571-579.

TÜBA. (Tarihsiz). "Modern Dönemde Siyasal Deǧişim: Niccolo Machiavelli", TÜBA Ulusal Açık Ders Malzemeleri, http://www.acikders.org.tr/

Voeten, E. (2011). "The Practice Of Political Manipulation". In: E. Adler & V. Pouliot (Eds.), International Practices (Cambridge Studies in International Relations, Cambridge.