Manisa'da Kirsal Bir Bölgedeki Ilkokul Çocuklarinda Pasif Sigara Içicilik Maruziyetinin Degerlendirilmesi/Determination of Passive Smoke Exposure in Primary School Children in a Rural Area in Manisa

Headnote

ÖZET

Amaç: Sigara dumanina maruz kalma çocuklarda önemli bir halk sagligi sorunudur. Bu çalismada ilkokul 3-5. sinif ögrencilerinde pasif sigara içicilik maruziyetlerini belirlemek amaçlanmistir.

Gereç ve Yöntem: Kesitsel tipteki çalisma Aralik 2006'da yürütülmü stür. Çalismaya toplam 305 ögrenci ve 277 ebeveyn katildi. Arastirmanin verileri ilkokul çocuklari ve ebeveynlere uygulanan standart bir anket formu aracgligiyla toplandi. Ebeveynler, sigara içme davranislari, ev kosullari ve çocuklarinin solunum yolu hastaliklariyla ilgili durumlarini içeren bir anket formunu yanitladilar. Verilerin analizinde tanimlayici istatistikler, ki-kare testi ve kappa analizi kullanildi.

Bulgular: Arastirmaya katilanlara göre çocuklarin %68.0'in evinde sigara içen ev halki üyesi oldugu ve %58.3'ünün sigaraya maruz kaldiklari görülmüstür. Sigaraya maruz kalmakla solunum yolu hastaliklari arasinda bir iliski bulunamamistir.

Sonuç: Arastirmanin sonuçlari, çalismanin yapildigi çocuklarda pasif sigara maruziyetinin yaygin bir sorun oldugunu göstermektedir. Evde sigara dumanina maruz kalmak çocuklarda önemli bir saglik sorunu olmaya devam etmektedir.

(Tur Toraks Der 2009;10:155-61)

Anahtar sözcükler: Pasif sigara içimi, sigara dumani, ilkokul çocuklari

Gelis Tarihi: 21. 04. 2008 Kabul Tarihi: 29. 12. 2008

ABSTRACT

Objective: Exposure of children to tobacco smoke (ETS) is an important public health problem. The goal of this study was to determine the self-reported passive smoke exposure status of primary school students in grades 3 to 5.

Material and Method: This cross-sectional study was carried out during December 2006. A total of 305 school children and a total of 277 parents were included in the study. The study was conducted on primary school students and their parents using a standard questionnaire. Parents were asked to complete a questionnaire about their smoking habits, their children's respiratory morbidity status and housing conditions. Descriptive statistics, chi-square and kappa analysis were used in data analysis.

Results: According to the responses, 68.0% of the children came from households with smokers, and 58.3% had daily exposure to tobacco smoke. No relation was detected between the symptoms of respiratory tract diseases and ETS exposure.

Conclusion: Study findings demonstrate the importance of ETS as a leading health issue in children. Exposure to tobacco smoke (ETS) in the home continues to be a major health risk for children.

(Tur Toraks Der 2009;10:155-61)

Key words: Passive smoking, tobacco smoke, primary school children

Received: 21. 04. 2008 Accepted: 29. 12. 2008

GIRIS

Sigara içmeyen kigilerin bagkalarinin içtigi sigara dumanini solumalari pasif sigara içiciligi veya çevresel sigara dumani maruziyeti olarak adlandgrilir [1]. Sigara içimi yalniz içene degil, ayni ortamda bulunanlara da zarar vermesi ve bu durumdan en çok çocuklarin etkilenmesi bakimindan önemli bir halk sagligi sorunudur [2]. Pasif sigara içiciligi oldukça yaygin olup, çocuklarda respiratuvar semptomlarin önemli ve önlenebilir bir risk faktörüdür. Çevresel sigara dumani sagligi tehdit edici çok önemli bir faktör olmasi yaninda en iyi bilinen karsinojenik maddedir. Ayrica pek çok sistemi ilgilendiren önemli hastaliklara yol açabilir [3,4]. Çevresel sigara dumanina maruziyetten en çok etkilen gruplardan biri çocuklardir. Çocuklarin çevresel sigara dumanina maruz kalmasinin akcigerin geligimini negatif etkiledigi, solunum sistemi infeksiyonlari, orta kulak infeksiyonlari ve çocukluk çagi astimi gibi hastaliklarin görülme oranini arttirdigi, duman ile temasin artmasi ile bu problemlerin giddetinin arttigi gösterilmistir [5,6].

Ülkemizde yapilan çalismalar çocuklarin büyük çogunlugunun evinde en az bir kiginin sigara içicisi oldugunu ve çocuklarin yüksek oranda (yaklagik %75) çevresel sigara dumanina maruz kaldiklarini göstermektedir [7-10].

Bu çalismada ilkögretim okulu 3., 4. ve 5. sinif ögrencilerinin pasif sigara içiciligi konusundaki bilgi düzeyleri, ailelerin çocuklarinin yaninda sigara içme tutum ve davranislarinin saptamasi ve ailesinde sigara içen ebeveyn veya yakininin bulundugu çocuklarda pasif içicilik maruziyetlerinin belirlenmesi amaçlanmistir.

GEREÇ ve YÖNTEM

Çalisma Manisa Muradiye Merkez Saglik Ocagi bölgesinde Aralik 2006'da yürütülmüi kesitsel tipte bir arastirmadir. Çalismanin evrenini Muradiye bölgesindeki tüm ilkögretim okullarinin 3., 4. ve 5. sinif ögrencileri ve aile reisleri (toplam 312 ögrenci ve 312 aile reisi) olusturmustur. Çalismada örnek büyüklügü ve örneklem yöntemi kullanilmadan evrenin tamamina ulagilmasi hedeflenmitir. Çalismaya toplam 305 ögrenci (katilim orani %97.7) ve toplam 277 aile reisi (katilim orani %88.7) katilmistir. Çalismaya katilamayan ögrenciler anket uygulama aninda sinifta bulunmadiklari için çalismanin diginda kalmislardir. Aile reislerinin çalismaya katilmamasi; aile reisinin evde olmamasi, çocuklarin anketleri ulastirmayi veya geri getirmeyi unutmasi ve aile reislerinin anketi cevaplamak istememesi nedeniyledir. Manisa il Milli Egitim Müdürlügü ve okul yöneticilerinden gerekli izinler alindiktan sonra çocuklarin birbirlerinden etkilenmelerini önlemek amaciyla veri toplama islemi kararlastirilan ortak bir ders saatinde gerçeklestirilmistir. Veri toplama araci olan anket formu, çocuk ve aile reisi anket formu olarak yapilandgrilmistir. Arastirmanin verileri olusturulan anket formu arac gligiyla ögrencilerin siniflarinda gözetim altinda anket teknigiyle toplandi. Ögrencilere aile reisi ile ilgili anketler kapali zarflar içinde teslim edildi. 2 gün sonra aileler taraf indan doldurulan anketler arastirmacilar tarafindan teslim alindi. Anket formlarinda çocuklarin ve aile reislerinin isim bilgisi anketlerin dogru cevaplanmasini etkilememesi için yer almadi. Bunun yerine numaralama sistemine gidildi. Çocuga ve babaya ayni numara verildi. Numaralar çocugun sinif listesindeki adinin karsisinda belirtildi. Böylece tek kör bir çalisma hedeflendi. Arastirmanin verileri tanimlayici istatistikler, ki kare ve kappa testi kullanilarak degerlendirilmistir.

BULGULAR

Arastirma katilan ögrencilerin yag ortalamasi 10.01±0.98 idi. Ögrencilerin cinsiyete ve siniflara göre dagilimi Tablo 1'de görülmektedir.

Tablo 2'de aile reisi anketine göre ailenin sosyodemo grafik özellikleri görülmektedir. Ankete cevap veren aile reisinin yag ortalamasi 40.02±7.49 idi. Anketlerin %90.8'inin babalar tarafindan cevapladigi görülmektedir. Aile reislerinin %62.4'ü ilkokul mezunu, %28.1'i küçük esnaf, %21.3'ü saglik güvencesi olmadisini ve %51.0'i gelirinin giderinden az oldugunu belirtmistir.

Arastirmaya katilan ögrencilerin %20.9'unun pasif sigara içiciligini bildikleri saptanmistir. Siniflar artikça pasif içiciligi bilmenin arttigi bulunmustur (p<0.05). Ögrencilerin %68.0'i evde yaninda sigara içildigini belirtmistir. Ögrencilerin %94.7'si sigara içilen yerde durmanin sagliga zararli oldugunu, %78.9'u sigara dumanindan rahatsiz oldugunu belirtmistir. Ögrencilerin %88.1'i evde sigara içenleri sigara içmemeleri, %85.7'si evin içinde sigara içilmemesi konusunda uyardisini belirtmistir. 3. sinif ögrencilerinde yetiskinleri sigara içmeleri konusunda uyarmanin daha fazla oldugu saptanmistir (p<0.05) (Tablo 3).

Aile reislerinin %94.4'ü evde sigara içilmemesi gerekti gini belirtmislerdir. %71.8'i evde sigara içtigini, %46.1'i evde sigara içerken yaninda çocuklarinin bulundugunu belirtmislerdir. Evde en çok sigara içilen birimlerden birinin ise oturma odasi (%52.1) oldugu saptanmistir. %91.1'i sigara içmemeleri, %85.2'si evin içinde sigara içmemeleri konusunda ailenin diger üyeleri tarafindan uyarildiklarini belirtmislerdir. Aile reislerinin %65.5'i eve gelen misafirlerin sigara içmelerine izin verecegini belirtmi stir (Tablo 4).

Tablo 5'de anne ve babalarin sigara içme durumlarinin aile reisi ve ögrenci yanitlarina göre dagilimi görülmektedir. Çalismaya katilan aile reisine göre babalarin %67.4'ü halen sigara içtigi belirtilirken çocuklara göre babalarin %91.2'sinin sigara içtigi görülmektedir (k:0.71, p<0.001). Yine aile reisine göre annelerin %19.7'sinin sigara içtigi belirtilirken çocuklara göre annelerin %43.8'inin sigara içtigi görülmektedir (k:0.06, p>0.05).

Çocuklari tarafindan yanlarinda sigara içmemeleri konusunda herhangi bir uyari almayan ebeveynlerin %76.5'i çocuklarinin yaninda sigara içerken, sigara içmemeleri konusunda uyarilan aile reislerinin ise daha az oranda (%38.6) çocuklarin yaninda sigara içmeye devam ettikleri görülmektedir (p<0.05, Tablo 5). Sigara baismlisi olan ve kendi anne babalari çocukluklari döneminde yaninda sigara içen ebeveynlerin daha yüksek oranda çocuklarinin yaninda sigara içtikleri saptanmistir (p<0.05, Tablo 6).

Aile reisinin ifadesine göre çocuklarin %20.1'inin son bir yilda alt solunum yolu enfeksiyonu geçirdigi saptanmistir. Çocuklarin ifadesine göre %16.6'sinin sigarayi denedigi saptanmistir. Çocugun yaninda sigara içme ile çocuklarin solunum yolu enfeksiyonu geçirmeleri ve çocugun sigarayi denemesi arasinda iliski saptanmamistir (p>0.05). Ayni zamanda çocugun yaninda sigara içme ile ailenin sosyodemografik özellikleri arasinda bir iliski gözlenmemi stir (p>0.05).

TARTISMA

Dünyanin pek çok ülkesinde ve özellikle çocuklarda pasif sigara içicilik oraninin çok büyük boyutlarda oldugu bildirilmektedir. Bu nedenle pasif sigara içiciligi çocukluk çaginda baglamak üzere her yag grubunda önemli bir halk sagligi problemi olarak kabul görmektedir. Amerika'da okul öncesi çocuklarin %38'i evde sigara dumanina maruz kalirken bu oran ingiltere'de %50 ve Kuzey Avrupa ülkelerinde %57'i olarak bulunmustur [11-13]. Ülkemizde yapilan çalismalarda çocuklarin yüksek oranda (yaklagik %75) çevresel sigara dumanina maruz kaldiklarini göstermektedir [9,10].

Ebeveynlerin sigara içme davranigina bakildiginda çalismamizda babalarin %67.4'ünün, annelerin ise %19.7'sinin sigara içicisi oldugu saptanmistir. 1988 yilinda yapilan ve tüm Türkiye'yi temsil eden bir arastirmaya göre 15 yag ve üstü erkeklerin %62.8'i, kadinlarin %24.3'ü tüm nüfusun ise %43.6'si sigara içmektedir [7]. Bager ve arkadaglarinin Denizli il merkezinde yürüttükleri çalismada da erkeklerin %50.3'ünün, kadinlarin ise %12.1'nin sigara içicisi olduklari saptanmistir [8]. Boyaci ve arkadaglarinin çalismasinda babalarin %57.8'inin, annelerin ise %23.3'ünün sigara içicisi oldugu saptanmistir [9]. Çalismamizda babalarin sigara içme oranlari ülkemizde yapilan çalismalarla uyumlu bulunurken annelerin sigara içme oranlari daha dügük bulunmustur. Bu farkliligin çalismanin kirsal bir bölgede yürütülmüi olmasindan kaynaklandigini dügünmekteyiz.

Arastirmaya katilan çocuklarin %68.0' i yaninda sigara içen bir büyügünün oldugunu belirtirken, aile reisi anketine göre çocuklarin %62.7'sinin evinde en az bir kiginin sigara içicisi oldugu belirlenmistir. Ancak bu ailelerin bir kismi çocuklarinin yaninda sigara içmedigini belirtmi stir. Aile reislerin %78.1'i evde ve %46.1'i de çocuklar inin yaninda sigara içtiklerini belirtmislerdir. Sonuç olarak çocuklarin %58.3'ünün evlerinde anne babalarin veya evde yagayan bir bagka aile ferdinin sigara dumanina maruz kaldigi saptanmistir. Ülkemizde yapilan çalismalarda bu bulgumuzu destekler sekilde çocuklarin yüksek oranda çevresel sigara dumanina maruz kaldiklarini göstermektedir [9,10,14]. Boyaci ve arkadaglarinin çalismalarda çocuklarin %69.8'inin, Karakoç ve arkadaglari- nin çalismasinda %74'ünün, Ekerbiçer ve arkadaglarinin çalismasinda %59.9'unun evinde en az bir sigara içicisi oldugu bulunmustur [9,10,14]. Ergüder ve arkadaglarinin 13-15 yag grubu 15957 ögrenci üzerinde yaptiklari çalismada sigara içmeyen çocuklarin %91.0'i çevresel sigara dumanina maruz kaldiklarini ifade etmislerdir. Evde en fazla sigara maruziyetinin babadan kaynaklandigi bunu anne ve kardeglerin izledigi saptanmistir [15]. Çalismamizda ailelerin çocuklarinin yaninda sigara içme davranislarinin sosyodemografik özelliklere (egitim durumu, sosyal sinif, gelir durumu vb.) göre degigmedigi saptanmistir. Bu durum çalismanin yapildigi bölgede sigara içme davraniginin sosyal statüyü belirleyen tüm katmanlarda yaygin olarak gözlenmesi nedeniyledir. Ekerbiçer ve arkadaglarinin yaptigi çalismada da sosyodemografik faktörlerle çocuklarda pasif içicilik maruziyeti arasinda bir iliski saptanmamistir [14].

Çalismamizda çocuklarin %94.7'sinin sigara içilen yerde durmanin sagliga zararli oldugunu bildikleri, %78.9'unun ise sigara dumanindan rahatsiz olduklarini görülmektedir. Çocuklarin yalnizca %20.9'unun pasif sigara içiciligini bildikleri ve bu oranin siniflar artikça arttiis saptanmistir (%8.0-%39.8). Bu durumda çocuklarin bilgi eksikliginden dolayi kendilerini koruyamadiklari ve sigara dumanindan rahatsiz olsalar dahi sigara içilen ortamda kalmaya devam ettiklerini dügündürmektedir. Ergüder ve arkadaglarinin yaptiklari çalismada sigara içmeyen çocuklarin %81.6'si, sigara içenlerin %55.3'ü pasif sigara içiciliginin sagliga zararli oldugunu, sigara içmeyenlerin %94.0, sigara içenlerin %64.1'i pasif sigara içiciligini önlemek için kapali ortamlarda sigara içilmesinin yasaklanmasi gerektigi belirtmisler [15].

Çalismamizda çocuklari tarafindan sigara içmemeleri konusunda uyarilan ebeveynlerin evde çocuklarinin yaninda daha az sigara içtikleri saptanmistir. Bu bulgu çocuklarin pasif sigara içiciliginden kendilerini korumalari için bu konuda verilecek egitimlerin pasif içicilik konusunda bilginin az oldugu ve etkilerinin daha yogun yagandigi ilkögretim kademesinin ilk siniflarinda verilmesinin ve bu egitimlerinin devamini olarak çocuk aracgligiyla anne babanin egitilmesinin yerinde olacagini dügündürmektedir. Bu egitimlerde çocuklarin sigaraya baglamalari önlenmeye çaligilmali, çocuklari aracgligiyla ailelerin evde sigara içmemeleri, ailelerin sigara içerek çevrelerindekilere verdikleri zararlar vurgulanmalidir. Çalisma sonrasinda aragtirmanin yapildigi okullarda çocuklara sigaranin ve sigara dumaninin zararlari, sigara dumanindan nasil korunacaklari konusunda seminer verilmistir. Çalismamizda çocuklar inin yaninda sigara içmeyen ebeveynlerin içenlere göre daha fazla oranda evlerine gelen misafirlerden de ayni tutumu sergileyerek sigara içmemelerini istedikleri görülmektedir (sirasiyla %44.9 ve %14.5, p<0.005). Yine çalismamizda çocukluk dönemlerinde evinde sigara içilmeyen ebeveynlerin, ailelerinden gördükleri bu davranigi su anda da sürdürme egiliminde olduklari görülmektedir. Çocuklarin yaninda sigara içme davranisinin, çocukluk döneminde anne babalari yaninda sigara içmeyen ebeveynlerin, yaninda sigara içilen ebeveynlere göre daha az oldugu saptanmistir. Anda ve arkadaglarinin yaptiklari çalismada bu bulguyu destekler nitelik de çocukluk döneminde kazanilan sigara ile ilgili olumlu davranislarin ileriki yillarda da sürdügü saptanmistir [16].

Ev içinde sigara dumanina maruz kalan çocuklarda solunum sistemi hastaliklarina yakalanma riskinin arttigi- ni gösterir pek çok epidemiyolojik çalisma vardir [9,17- 20]. Bu nedenle pasif sigara içiciligi çocuklarda respiratuvar semptomlarin önemli ve önlenebilir bir risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Çalismamizda çocugun yaninda sigara içme davranigiyla çocugun son bir yilda solunum sistemi hastaligi geçirmesi arasinda bir iliski saptanmamistir. Bu bulgu iklim nedeniyle kapali alanda geçirilen gün sayisi ve evde oda bagina düsen kigi sayisinin az olmasi, ailelerin büyük bir çogunlugun orta gelir grubunda yer almasi nedeniyle dikkatle yorumlanmalidir. Ayni zamanda bu durum pasif sigara içiciliginin yaygin bir maruziyet olmasi ve çocuklarin büyük çogunlugunu etkilemesi nedeniyle de olabilir. Toplumda pasif sigara içiciliginin azaltilmasi solunum sistemine ve dolayisiyla çocuklarin sagligina önemli oranda pozitif bir etki yapacaktir.

Çalismamizin en büyük kisstlgligi pasif sigara içiciligini belirlemede en sik kullanilan yöntem bir nikotin metaboliti olan kotinin düzeyinin belirlenememesidir [21]. Il Milli Egitim Müdürlügünden çocuklarda gerekli örneklerin toplanmasina izin verilmedigi için kotinin düzeylerini çalisamadik. Bu nedenle veri kalitesini arttirmak pasif sigara içicilik maruziyetini daha net belirlemek için hem çocuklarin, hem de ebeveynlerin ifadesine bagvurduk. Yapilan çalismalarda yetiskinlerin yanitlarinin maruziyeti belirlemede yetersiz kaldigi çocuklarin verdigi yanitlarin yetiskinlerin yanitlarindan daha saglikli oldugu bulunmustur [9,22,23].

Sonuç olarak çalismamizda çocuklarin yüksek oranlarda sigara dumanina maruz kaldiklari bulunmustur. Özellikle çocukluk dönemi hastaliklarinda ilk bagvuru yeri olan birinci basamakta çaligan hekimler ve çocuk hekimleri solunum sistemi gikayetleriyle getirilen çocuklarda pasif sigara içiciligi maruziyetini mutlaka sorgulamali ve ev içinde dumana maruz kalma durumuna dikkat çekmelidirler. Sigaraya karii savagta kullanilan yöntemlerden çocuklara yönelik egitim çalismalarinda, çocuklarin sigaraya baglamalari önleyecek girigimler ve sigara dumanindan nasil korunacaklari ögretmek odak noktasi olmalidir.

References

KAYNAKLAR

1. Samet JM. Workshop summary: Assessing exposure to environmental tobacco smoke in the workplace. Environ Health Perspect 1999;107:309-12.

2. Uskun E. Pasif içicilik. Sürekli Tip Egitimi Dergisi (STED) 2000;9:420-1.

3. Çobanoglu N, Kiper N. Bina içi solunan havada tehlikeler. Çocuk Sagligi ve Hastaliklari Dergisi 2006;49:71-5.

4. Sexton K, Adgate JL, Church TR, et al. Children's exposure to environmental tobacco smoke: using diverse exposure metrics to document ethnic/racial differences. Environ Health Perspect 2004;112:392-7.

5. Uyan A. Sigaranin çocuk sagligi üzerine etkileri. Türkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2006;2:67-70.

6. Janson C. The effect of passive smoking on respiratory health in children and adults. Int J Tuberc Lung Dis 2004;8:510-6.

7. Sigara Aliskanliklari ve Sigara ile Mücadele Kampanyasi Kamuoyu Arastirmasi: PIAR Arastirmasi Ltd sti. Türkiye, Ocak 1988.

8. Bager S, Hacioglu M, Evyapan F, et al. Denizli il merkezinde yagayan erigikinlerin sigara içme özellikleri. Toraks Dergisi 2007;8:179-84.

9. Boyaci H, Etiler N, Duman C, et al. Environmental tobacco smoke exposure in school children: parent report and urine cotinine measures. Pediatr Int 2006;48:382-9.

10. Karakoç F, Dagli E, Kut A, ve ark. Çocuklarda pasif sigaraya maruziyetin serum kotinin düzeyi ile degerlendirilmesi. Türkiye Klinikleri Pediatri 1998;7:77-82.

11. Gergen PJ, Fowler JA, Maurer KR, et al. The burden of environmental tobacco smoke exposure on the respiratory health of children 2 months through 5 years of age in the United States: third national health and nutrition examination survey, 1988 to 1994. Pediatrics 1998;101:1-8.

12. Arvis MJ, Goddard E, Higgins V, et al. Children's exposure to passive smoking in England since the 1980s: cotinine evidence from population surveys. BMJ 2000;321:343-5.

13. Lund KE, Skrondal A, Vertio H, et al. To what extent do parents strive to protect their children from environmental tobacco smoke in the nordic countries? A population-based study. Tob Control 1998;7:56-60.

14. Ekerbicer HC, Celik M, Guler E, et al. Evaluating environmental tobacco smoke exposure in a group of Turkish primary school students and developing intervention methods for prevention. BMC Public Health 2007;7:1-6.

15. Ergüder T, Soydal T, ugurlu M, et al. Tobacco use among youth and related characteristics, Turkey. Soz Praventivmed 2006;51:91-8.

16. Anda RF, Croft JB, Felitti VJ, et al. Adverse childhood experiences and smoking during adolescence and adulthood. JAMA 1999;282:1652-8.

17. Lam TH, Chung SF, Betson CL, et al. Respiratory symptoms due to active and passive smoking in junior secondary school students in Hong Kong. Int J Epidemiol 1998;27:41-8.

18. Gurkan F, Kiral A, Dagli E, et al. The effect of passive smoking on the development of respiratory syncytial virus bronchiolitis. Eur J Epidemiol 2000;16:465-8.

19. Al-Dawood K. Parental smoking and the risk of respiratory symptoms among schoolboys in Al-Khobar City, Saudi Arabia. J Asthma 2001;38:149-54.

20. Cobanoglu N, Kiper N, Dilber E, et al. Environmental tobacco smoke exposure and respiratory morbidity in children. Inhal Toxicol 2007;19:779-85.

21. Benowitz NL. Cotinine as a biomarker of environmental tobacco smoke exposure. Epidemiol Rev 1996;18:188-204.

22. Cornellus MD, Goldschmidt L, Dempsey DA. Enviromental tobacco smoke exposure in low-income 6 year olds: parent report and urine cotinine measures. Nicotine Tob Res 2003;5:333-9.

23. Wong GC, Berman BA, Hoang T, et al. Children's exposure to environmental tobacco smoke in the home: comparison of urine cotinine and parental reports. Arch Environ Health 2002;57:584-90.