MIEDZY OCHRONA KONKURENCJI A REGULACJA SEKTOROWA USTROJOWE GRANICE ROZDZIELENIA OBSZARÓW INGERENCJI PANSTWA W GOSPODARCE

Abstract

Creating equal conditions of competition on the market is setting the sector regulation. Sector regulations has coincident cells and assumptions, similarly to the antitrust law. Provisions of the sector regulations are autonomous in view of regulations of the antitrust law. The decision of the sector regulator bodies is replacing the decision of the Chairman of the Office of Competition and Consumer Protection. [PUBLICATION ABSTRACT]

Wstep

Przedmiotem niniejszego artykulu jest strukturalny opis zlozonego kompleksu pewnych szczególnych dzialan prawnych, jakie panstwo podejmuje wobec kilku wybranych, charakteryzujacych sie pewnymi zbieznymi cechami sektorów gospodarki. Obszarem badawczym objeto funkcjonowanie tzw. sektorów infrastrukturalnych, tj. telekomunikacyjnego, energetycznego, pocztowego oraz transportu kolejowego. Sektory powyzsze, funkcjonujace jeszcze do niedawna w warunkach monopolu naturalnego, podlegaja postepujacym procesom prywatyzacyjnym. Panstwo nie rezygnuje jednak calkowicie z wplywu na funkcjonowanie tychze sektorów. Tworzy w tym zakresie rozmaite instrumenty, których zadaniem staje sie "prawne ksztaltowanie" niektórych sfer aktywnosci prowadzonej przez podmioty gospodarcze w nich funkcjonujace. Regulacja jako taka odnosi sie do wykonywania okreslonej aktywnosci przez podmioty gospodarcze w tzw. sektorach infrastruktury technicznej, opartej na zasadniczej roli sieci sluzacej przesylaniu i dostarczaniu okreslonych dóbr1. Sektory powyzsze w pierwszej kolejnosci róznia sie tym, iz zasadnicza role w ich funkcjonowaniu odgrywaja tzw. urzadzenia kluczowe (ang. essential facilities)2. Wskazac mozna na znaczaca role prawa unijnego w ksztaltowaniu systemu prawa regulacyjnego w Polsce. Jest ona zwiazana przede wszystkim z obowiazkiem realizacji w prawie krajowym okrelonych wymogów w bardzo zróznicowanych obszarach oddzialywania (od koniecznoci zapewnienia niezaleznoci krajowego organu regulacyjnego do specyficznych obowiazków regulacji prawnej konkretnych sfer aktywnoci przedsiêbiorstw sektorowych).

Panstwo powinno posiadac w swoim reku szereg skutecznych instrumentów, dzieki którym bedzie w stanie oddzialywac na podmioty gospodarcze przejawiajace aktywnosc w tych sektorach gospodarki, które zwiazane sa z zaspokajaniem potrzeb uzytecznosci publicznej. Nie przestaje ono jednak w ogóle interesowac sie zadaniami, z których wykonywania dobrowolnie zrezygnowalo. Panstwo nie moze bowiem zrzucic z siebie w sposób calkowity odpowiedzialnosci za dostarczanie uslug publicznych obywatelom3. Pozostaja one w dalszym ciagu dla niego istotne, jednakze dochodzi do zmiany zespolu srodków (instrumentarium) sluzacych wplywowi na wykonywanie tychze uslug - wplyw ten staje sie jedynie posredni.

Dokonujac procesów liberalizacji w gospodarce, panstwo pozostawia sobie wiele wladczych srodków oddzialywania z instrumentami regulacyjnymi wlacznie. Instrumenty liberalizacji przynaleza do sfery interwencjonizmu. Regulacja jako taka jest forma interwencjonizmu panstwowego za pomoca instrumentów oddzialywania ex ante, które w swoim zalozeniu maja doprowadzic do liberalizacji rynku. Podstawowa przeslanka regulacji sektorowej jest istnienie niedoskonalosci rynku (ang. market failure). Zwlaszcza te podmioty, które funkcjonuja w ramach monopolu naturalnego, nie poddaja sie samoregulacji rynkowej. W zwiazku z powyzszym musza istniec mechanizmy powodujace wymuszenie na nich okreslonych zmian sluzacych zwiekszeniu konkurencji na rynku4.

Zalozeniem podstawowym staje sie stwierdzenie, ze pojawienie sie funkcji panstwa zwanej regulacja sektorowa zwiazane jest z dazeniem do wywolania stanu konkurencji na okreslonych rynkach. Regulacje sektorowe nie charakteryzuja sie jednakze brakiem samoistnego charakteru w tym sensie, iz obok dazenia do osiagniecia celów prokonkurencyjnych, regulacja taka ma równiez okreslone cele prospoleczne. Nie zmienia to jednakze faktu, iz podstawowym uzasadnieniem funkcjonowania w danym porzadku prawnym instrumentów nalezacych do tzw. regulacji sektorowej jest dazenie do pojawienia sie konkurencji na rynku. W chwili obecnej pojecie funkcji regulacyjnej panstwa w gospodarce jest immanentnie powiazane z dazeniem do wytworzenia stanu konkurencji na okreslonym rynku. Mozna wrecz wyrazic poglad, ze regulacja jako taka stanowi subsydiarny element kreacji mechanizmów konkurencji w danym sektorze infrastrukturalnym gospodarki. W jednym ze swoich orzeczen Sad Najwyzszy stwierdzil, ze "rynek funkcjonuje prawidlowo tylko wówczas, gdy zapewniona jest mozliwosc powstania i rozwoju konkurencji, pojmowanej jako zjawisko funkcjonowania gospodarki"5.

Nalezy wskazac, ze w stosunku do sektorów infrastrukturalnych stosuje sie jednoczesnie regulacje prawa konkurencji (prawa antymonopolowego). W literaturze przedmiotu podejmuje sie równiez problem "normatywnego umiejscowienia" regulacji sektorowej. W. Hoffslusznie wskazuje, ze grupa norm prawnych ujmowanych w swoisty system tzw. prawa regulacyjnego tworzy wraz z prawem konkurencji "pare nierozerwalnie zwiazanych ze soba podsystemów prawa gospodarczego publicznego"6. Zauwaza sie równiez zachodzace sprzecznosci w obu tychze sferach instrumentarium prawnego7.

Obowiazujace w danym porzadku prawnym przepisy prawa konkurencji oraz przepisy wchodzace w sklad tzw. regulacji sektorowej sa instrumentami prawnymi, których rola jest ksztaltowanie struktury oraz funkcjonowania tzw. sektorów infrastrukturalnych. Równolegle stosowanie obu tychze rezimów prawnych budzi liczne kontrowersje i wywoluje szereg watpliwosci zwiazanych z mozliwoscia zastosowania norm prawnych pochodzacych z róznych rezimów prawnych do jednego stanu faktycznego. Stosowanie mechanizmów regulacji sektorowej oraz konkurencji znajduje zastosowanie zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym8.

"Normowanie" przez panstwo problematyki ochrony konkurencji na rynku obecnie stanowi swoisty standard w katalogu interwencyjnych dzialan panstwa w gospodarce9. Zarówno zakres przedmiotowy, jak i podmiotowy prawa konkurencji nie wzbudzaja wiekszych kontrowersji. Inaczej natomiast przedstawia sie kwestia tworzenia dodatkowych mechanizmów prawnych o charakterze regulacyjnym, które dotycza tych sfer, gdzie mechanizm rynkowy zawodzi, a prawo konkurencji nie jest w stanie skutecznie przeciwdzialac naduzywaniu sily rynkowej przez funkcjonujacych na nim przedsiebiorców.

Regulacja, jako wladcze oddzialywanie panstwa na podmioty gospodarcze, dokonywana jest przez wyspecjalizowane organy administracji publicznej, cechujace sie duza niezaleznoscia (wymóg wprowadzany dyrektywami unijnymi), mimo ze pozostaja w sferze centralnej administracji rzadowej. Organy te podejmuja roz- strzygniecia w sposób zdecydowanie odmienny niz "tradycyjne" organy administracji publicznej. Problematyka wzajemnych relacji pomiedzy przepisami prawa konkurencji oraz prawa regulacji sektorowej wynika wiec równiez z faktu, iz obie grupy instrumentów prawnych sa wykonywane przez rozmaite organy. Przepisy wchodzace w zakres prawa regulacji sektorowej wykonuja tzw. regulatorzy rynku, posiadajacy status centralnych organów administracji rzadowej10, przepisy prawa antymonopolowego zas inny organ centralny, jakim jest Prezes Urzedu Ochrony Konkurencji i Konsumentów11.

Mówiac o wspólegzystencji obu odmiennych grup instrumentów prawnych, mozna wskazac na wzajemne przenikanie sie rozwiazan ustrojowych oraz materialnoprawnych. W obszarze ustrojowym zauwazalne jest wzajemne oddzialywanie powolywanych przez panstwo organów ochrony konkurencji oraz organów regulacji sektorowej w dzialalnosc przedsiebiorców funkcjonujacych w sektorach infrastrukturalnych. W obszarze materialnoprawnym wspólwystepowanie obydwu grup instrumentów zaklada w pierwszej kolejnosci ich wzajemne oddzialywanie oparte na procesie realizacji norm prawnych o charakterze ustawowym oraz podstawowym, sluzacych promowaniu i rozwojowi konkurencji.

Problemem spornym w kontekscie wykonywania odpowiedzialnosci za realizacje polityki regulacyjnej oraz polityki konkurencji jest rozstrzygniecie kwestii ustroju organów administracji posiadajacych kompetencje w obu tychze obszarach (konkurencji oraz regulacji). Obecnie proces stosowania instrumentów nalezacych do obu sfer nie przebiega bowiem bezkonfliktowo. Kwestie zwiazane z rozdzieleniem wykonywania polityki konkurencji oraz polityki regulacyjnej w danym sektorze infrastrukturalnym staly sie przedmiotem sporów w doktrynie. Sa równiez punktem zainteresowania orzecznictwa sadowego. Prezentacja powyzszych zagadnien oparta zostanie w szczególnosci na próbie odpowiedzi na pytanie zwiazane z zasadnoscia dalszego istnienia w systemie administracji publicznej organów o charterze regulacyjnym oraz organu ochrony konkurencji. Przedmiotem niniejszego artykulu pozostana wiec problemy wspólegzystencji instrumentów regulacji sektorowej oraz konkurencji. Pozwoli to jednoczesnie odpowiedziec na pytanie, czy stosowanie prawa konkurencji jest dopuszczalne równiez przez organy wykonujace funkcje organu sektorowego. Prezentacja wzajemnych relacji zachodzacych pomiedzy regulacjami sektorowymi a przepisami prawa konkurencji poprzedzona zostanie opisem pojecia regulacji sektorowej.

REG ULA CJA JAKO FUNKCJA ADMINISTRACJI GOSPO DARCZEJ

Jako nowy instrument interwencjonizmu panstwowego w gospodarce regulacja pojawila sie w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pólnocnej w latach 20. ubieglego stulecia i objela swoim oddzialywaniem poczatkowo sektor energetyczny12. Stosunkowo szybko zostala wprowadzona równiez na kontynencie europejskim. Regulacja jako element interwencjonizmu gospodarczego pojawila sie nie tylko w systemie prawodawstw krajowych, ale równiez jako element unijnego porzadku prawnego13.

Pojecie regulacji ma swój zródloslów lacinski - slowo regulatio oznacza "uporzadkowywanie", "regulowanie"14. Pojecie regulacji (a scislej rzecz ujmujac - regulacji administracyjnoprawnej) jest wiec wspólczesnie traktowane jako jeden z rodzajów funkcji administracji w sferze gospodarczej15. Regulacja staje sie przy tym instrumentem o odmiennym charakterze niz typowy, wystepujacy w obszarze oddzialywania przez panstwo na gospodarke klasyczny nadzór administracyjny. W stosunku do tego ostatniego regulacja jest instrumentem oddzialywania ex ante. Nadzór administracyjny odnosi sie natomiast do dokonanego juz (przeszlego) zachowania przedsiebiorcy. Jego celem staje sie ustalenie ex post, czy to zachowanie lub zamiar takiego zachowania jest zgodne z prawem, tj. czy przedsiebiorca przestrzega nakazów, zakazów, obowiazków itp.16 Regulacja w sensie szerokim oznacza (za doktryna niemiecka) wiazace wyznaczenie okreslonych wzorców zachowan oraz autorytatywne konkretyzowanie tych wzorców w przyszlosci17. W definicji tej wyraznie wskazuje sie jako dominujace srodki oddzialywania te, które maja charakter ex ante. Jak wskazuje C. Banasinski, istota funkcji regulacyjnej jest "jej antycypujacy sytuacje na rynku charakter"18. W przeciwienstwie do klasycznego nadzoru administracyjnego, instrumenty regulacji sektorowej sluza do ingerencji w przyszle zachowanie podmiotów gospodarczych celem uksztaltowania sposobu ich funkcjonowania (wywolanie okrelonych skutków w rynku).

Pojêcie regulacji, jako swoistej funkcji pañstwa, pojawilo siê dosyæ licznie w zachodnioeuropejskiej literaturze przedmiotu w latach 80. zeszlego stulecia. Jego rozumienie laczy siê w podjêtej wówczas dyskusji z tymi obszarami zycia spoleczno-gospodarczego, w których pañstwo rezygnuje z wykonywania okrelonych zadañ samodzielnie i dopuszcza w szerokim zakresie podmioty prywatne. I tak na przyklad, G. F. Schuppert zauwazal, ze funkcja regulacyjna powinna byæ postrzegana jako specyficzna funkcja nowoczesnego pañstwa skierowana na ochronê konsumentów korzystajacych z uslug wiadczonych w interesie publicznym19. Wskazywano równiez na te aspekty regulacji, które byly powiazane z rzeczywistym dostarczaniem okrelonych uslug publicznych silami niepublicznych producentów za pomoca specyficznego instrumentarium z wiazacym udzialem odpowiednich organów pañstwa20. Dosyæ istotny poglad w tym wzglêdzie przedstawil M. Ruffert, zwracajac uwagê, ze w zakresie tworzenia modelu regulacji administracyjnoprawnej istotnego znaczenia nabiera przyjêcie przez pañstwo odpowiedzialnoci za pojawiajace siê z prywatyzacja tychze zadañ zagrozenia21. Z kolei R. M. Schmidt traktuje pojêcie regulacji w dwóch znaczeniach22. W znaczeniu szerokim rozumie ja jako pañstwowe oddzialywanie na przedsiêbiorstwa, które czêciowo lub calociowo substytuuje konkurencjê. W znaczeniu waskim natomiast - wedlug tego ostatniego autora - pojêcie regulacji zwiazane jest z ogólem dostêpnych instrumentów normowanych przez prawo gospodarcze publiczne, których zadaniem jest oddzialywanie na podmioty wykazujace swoja aktywnoæ w sektorze energetycznym.

Na pojêcie regulacji zwracali uwagê równiez inni autorzy, zwlaszcza w obszarze niemieckojêzycznym, wskazujac na pewne autonomiczne cechy tej sfery prawa publicznego23. W polskiej literaturze przedmiotu problematyka prawna regulacji - jako przedmiot odrêbnych badañ lub tez badañ powiazanych z zagadnieniami konkurencji - pojawila siê w pierwszej polowie obecnej dekady. Wskazaæ mozna przede wszystkim na poglady wyrazone w tym wzglêdzie przez T. Skocznego24, natomiast w nowszej literaturze przedmiotu przez M. Szydlê25 oraz R. Stasikowskiego26, W. Hoffa27, K. Strzyczkowskiego28, E. Kosiñskiego29 czy w koñcu równiez autora niniejszego artykulu30.

Regulacja gospodarcza zwiazana jest wiêc z oddzialywaniem, za pomoca rozmaitych instrumentów prawnych, na podstawowe obszary organizacji i funkcjonowania przedsiêbiorców zwiazane z prowadzeniem przez nich profesjonalnej dzialalnoci, tj. w zakresie dostêpu do rynku, w odniesieniu do wielkoci produkcji i cen produktów, a takze jakoci produktów czy dystrybucji. Podstawowym rodzajem regulacji infrastrukturalnej jest tzw. regulacja prokonkurencyjna31. Ma ona w swoim zalozeniu dazyæ do osiagniêcia stanu konkurencji na danym rynku w sektorze infrastrukturalnym. Pojêcie regulacji prokonkurencyjnej bêdzie wiêc obejmowaæ wylacznie te instrumenty oddzialywania w danym sektorze, których zadaniem jest "rozwój", "promocja", "wspieranie" konkurencji, wszêdzie tam, gdzie mechanizmy konkurencji nie zostaly jeszcze wytworzone32. Wszêdzie za tam, gdzie konkurencja juz istnieje, mamy do czynienia ze stosowaniem ingerencji regulacyjnej celem jej utrzymania. Podstawowym zadaniem tzw. regulacji prokonkurencyjnej33 jest "wywolanie" konkurencji w danym sektorze gospodarki czy przynajmniej stworzenie tzw. efektu rynku (inaczej "efektu konkurencji") na rynkach wczeniej niekonkurencyjnych, na których funkcjonowaly pañstwowe monopole prawne34. Regulacja prokonkurencyjna ma zagwarantowaæ niwelowanie wszelkich barier dostêpu do rynku, zmuszenie naturalnych monopolistów do racjonalnego i efektywnego gospodarowania, kreuje nadzór nad taryfami i cenami, ochronê praw odbiorców i konsumentów, wprowadzanie innowacji technologicznych oraz utrzymanie okrelonego, minimalnego poziomu jakoci towarów i uslug35.

PODZIAL KOMPE TENCJI POMIÊDZY REG ULA TOREM RYNKU A ORGA NEM OCHRONY KO NKURENCJI

Jak wskazano powyzej, istota funkcji regulacji sektorowej jest jej antycypujacy wymiar oddzialywania na rynek. Celem stosowania instrumentów prawnych z zakresu regulacji sektorowej powinno byæ powstanie rynku konkurencyjnego w danej dziedzinie. Cecha ta nie przesadza jednak ostatecznie o zakresie zadañ danego regulatora rynku, a jednoczenie nie przesadza o podziale kompetencji pomiêdzy organami regulacyjnymi oraz organem antymonopolowym.

W doktrynie formuluje siê róznorodne sposoby wplywu prawa regulacyjnego oraz prawa ochrony konkurencji na ksztaltowanie sektorów. Podstawowa róznica wynika z odmiennego zakresu wykorzystania instrumentów regulacyjnych oraz instrumentów ochrony konkurencji. Ma to w pewnym zakresie wplyw na sposób podzialu kompetencji pomiêdzy organy regulacyjne i organy ochrony konkurencji. Modelem najbardziej radykalnym jest przeprowadzenie pelnej liberalizacji sektora oraz prywatyzacji zrestrukturyzowanego monopolisty sieciowego, przy jednoczesnym wyodrêbnieniu infrastruktury sieciowej, czego efektem powinno byæ powierzenie kompetencji w zakresie ochrony konkurencji wylacznie organowi antymonopolowemu. Z kolei model przeciwny przewiduje przyjêcie podejcia ewolucyjnego, zakladajacego stopniowy proces reformy danego sektora. W modelu tym dochodzi do pojawiajacego siê etapami wchodzenia na dany rynek sektora infrastrukturalnego gospodarki konkurentów dotychczasowego monopolisty. To podejcie jest zwiazane z koniecznocia powolania organu regulacyjnego oraz szerszym stosowaniem metody regulacji sektorowej36. Zaklada to jednoczenie ograniczona rolê organu ochrony konkurencji w takim systemie. Model powyzszy polega jednoczenie na podziale zadañ pomiêdzy organy regulacji sektorowej oraz organy ochrony konkurencji. Jest to model dominujacy w pañstwach czlonkowskich Unii Europejskiej37. W zalozeniu wskazana reforma strukturalna ma ulatwiæ realizacjê polityki zmierzajacej do stopniowej likwidacji tradycyjnych monopoli istniejacych w tych sektorach. Obok tego regulatora rynku istnieje oczywicie w Niemczech organ ochrony konkurencji38. Zgodnie natomiast z niemiecka ustawa o przeciwdzialaniu ograniczeniom konkurencji, jezeli przepisy ww. ustawy nie przyznaja uprawnieñ innym organom, sprawy rozstrzyga organ ochrony konkurencji. Rozwiazanie takie zaklada wiêc przekazanie kompetencji w zakresie ochrony konkurencji równiez organom bêdacym regulatorami rynku. Organ regulacyjny posiada wiêc kompetencjê do wydawania decyzji administracyjnych, stwierdzajacych praktyki naruszajace konkurencjê, a takze nakladania kar pieniêznych na przedsiêbiorców funkcjonujacych w danym sektorze infrastrukturalnym.

Interesujace rozwiazanie strukturalne zostalo wypracowane w Wielkiej Brytanii. Rozwiazanie to nazywane jest modelem wspóldecydowania lub tez modelem równoczesnych uprawnieñ. Oznacza to, ze organowi regulacyjnemu przyznano równiez, oprócz instrumentów regulacyjnych wobec okrelonego sektora, kompetencje odpowiadajace uprawnieniom organu antymonopolowego, odnoszace siê do calej gospodarki. Organ regulacyjny ma mozliwoæ wydawania decyzji administracyjnych, stwierdzajacych praktyki naruszajace konkurencjê, a takze nakladania kar pieniêznych w okrelonym sektorze39.

W Polsce brak jest jednoznacznych regulacji prawnych dokonujacych rozdzialu kompetencji pomiêdzy organem ochrony konkurencji (Prezesem UOKiK) a organami regulacyjnymi. W zwiazku z powyzszym autonomia regulacji sektorowej (rozumianej jako zbiór przepisów ustanawiajacych okrelone nakazy lub zakazy zachowañ wobec podmiotów funkcjonujacych w ramach danego sektora) wobec przepisów regulacji ochrony konkurencji powinna istnieæ w tych obszarach, gdzie przepisy danej regulacji sektorowej skonstruowano w taki sposób, ze ich brzmienie wydaje siê równiez wypelniaæ treæ przepisów sluzacych ochronie i rozwojowi konkurencji40.

Podstawowe problemy, jakie pojawiaja siê w orzecznictwie sadowym w Polsce w tym zakresie, wynikaja ze stosowania regulacji prawa energetycznego. Interesujace kwestie pojawily siê szczególnie w zakresie rozstrzygania w sprawach zwiazanych z praktykami cenowymi stosowanymi przez przedsiêbiorstwa energetyczne. Nalezy wskazaæ , ze Prezes Urzêdu Regulacji Energetyki jest uprawniony do badania przedkladanych mu przez okrelone przedsiêbiorstwa energetyczne taryf cenowych pod wzglêdem ich zgodnoci z odpowiednimi rozwiazaniami zawartymi w ustawie - Prawo energetyczne41, uprawnieniem tego organu jest zatwierdzanie tychze taryf42. Z kolei Prezes UOKiK jest uprawniony do sprawowania nadzoru nad praktykami cenowymi stosowanymi przez poszczególnych przedsiêbiorców na rynku. Organ ochrony konkurencji dokonuje takiej oceny na podstawie przeslanek zawartych w art. 9 Ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów43. W tym zakresie pojawia siê pytanie, czy stosowanie przez przedsiêbiorstwo energetyczne cen w oparciu o zatwierdzona przez Prezesa Urzêdu Regulacji Energetyki taryfê moze byæ kwestionowane przez Prezesa UOKiK jako dzialanie sprzeczne z prawem antymonopolowym. Zgodnie z pogladem wyrazonym w orzecznictwie, przepisy ustawy antymonopolowej nie moga stanowiæ podstawy do kwestionowania wysokoci zatwierdzonych taryf na podstawie art. 47 ustawy - Prawo energetyczne. W judykaturze podkrela siê, ze stosowanie przez przedsiêbiorstwo energetyczne cen zgodnie z zatwierdzona przez Prezesa Urzêdu Regulacji Energetyki taryfa cenowa powoduje, ze niemozliwe jest wówczas uznanie, iz przedsiêbiorca taki stosuje praktyki ograniczajace konkurencjê polegajace na bezporednim lub porednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym nadmiernie wygórowanych lub razaco niskich44.

Sad Najwyzszy w swoim orzecznictwie potwierdzil wyraYnie, ze ceny i stawki oplat okrelone w taryfie ustalonej przez przedsiêbiorców sektora energetycznego i obowiazujace w wyniku ich zatwierdzenia przez organ sektorowy, a nastêpnie prawidlowo ogloszone, nie moga byæ przedmiotem kontroli w postêpowaniu antymonopolowym prowadzonym przez Prezesa UOKiK na podstawie przepisów ustawy antymonopolowej45. Sad Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdzil jednoczenie, ze Prezes UOKiK moze wszczaæ postêpowanie antymonopolowe przeciwko przedsiêbiorstwu energetycznemu stosujacemu okrelone praktyki cenowe, jezeli regulacja w danym zakresie nie zostala jeszcze przez Prezesa Urzêdu Regulacji Energetyki dokonana46. W opinii sadu byloby to mozliwe, jeli organ sektorowy nie zatwierdzil jeszcze taryfy danego przedsiêbiorstwa (ewentualnie w ogóle nie jest uprawniony do zatwierdzania jego taryf)47.

W polskiej literaturze przedmiotu wskazuje siê równiez, ze niezaleznoæ i autonomicznoæ regulacji sektorowej wobec dzialalnoci Prezesa UOKiK powinna iæ nawet jeszcze dalej, niz to przyjmuje judykatura. Wszêdzie tam bowiem, gdzie przepisy regulacji sektorowej sa wystarczajaco szczególowe, mozna by je uznaæ za lex specialis w stosunku do przepisów ustawy antymonopolowej, a gdzie regulator sektorowy posiada stosowne kompetencje do podejmowania okrelonych rozstrzygniêæ (np. w zakresie zatwierdzania cen), tam równoczenie wylaczone sa kompetencje orzecznicze Prezesa UOKiK, nawet jezeli regulator sektorowy nie podjal jeszcze okrelonego rozstrzygniêcia48. W przekonaniu autora niniejszego opracowania podjêcie rozstrzygniêcia reglamentacyjnego w okrelonym zakresie przez organ regulacji sektorowej wyklucza mozliwoæ "nastêpczej aktywnoci" Prezesa UOKiK, którego rozstrzygniêcie mogloby podwazyæ wczeniejsze rozstrzygniêcie regulatora rynku.

ZAKOÑCZENIE

Instytucja regulacji infrastrukturalnej odgrywa zasadnicza rolê w ksztaltowaniu podstaw rozwoju sektorów gospodarki nia objêtych. Normatywna regulacja rynku w danym sektorze w Polsce wykazuje wszystkie istotne cechy regulacji prokonkurencyjnej. Instrumenty zaliczane do omawianej sfery sluza osiaganiu dobra wspólnego. Podkreliæ nalezy, ze celem regulacji prokonkurencyjnej jest ochrona interesów konsumentów, osiagana m.in. przez zapewnienie równego dostêpu do rynku dla przedsiêbiorców danego sektora infrastrukturalnego. Podstawowym zadaniem tejze sfery regulacji jest stymulowanie rozwoju konkurencji.

Regulacja sektorowa powinna jasno opieraæ siê na celach polityki w danym sektorze (tworzyæ instrumenty prawne jej skutecznej realizacji). Rzeczywisty ksztalt instrumentów regulacyjnych bêdzie uzalezniony w duzej mierze od stanu konkurencji na danym rynku wystêpujacym w obrêbie sektora infrastrukturalnego. Skoro jednak cele regulacji sektorowej maja przede wszystkim prokonkurencyjny charakter, to organ je wypelniajacy realizuje instrumenty prawne wynika- jace z ustaw, które sluza rozwojowi konkurencji na danym rynku. Trudno wiêc jednoznacznie stwierdziæ , aby organ sektorowy mógl zasadniczo realizowaæ inne zadania niz te okrelone w zakresie kompetencji Prezesa UOKiK (w przypadku tego ostatniego organu, co wskazano powyzej, jego funkcjonowanie dotyczy wszystkich sektorów gospodarki).

Niewatpliwie konkurencja "jako polityczny wymiar gospodarki rynkowej"49 powinna byæ wspierana i chroniona prawem regulacji sektorowej. Nie ma watpliwoci, ze wiêkszoæ instrumentów nalezacych do systemu szeroko rozumianej regulacji sektorowej wykazuje ukierunkowanie na rozwijanie konkurencji. Wywolanie stanu konkurencji na okrelonym rynku przez przedsiêbiorców sektora energetycznego ma gwarantowaæ utrzymanie dostêpnoci uslug, ich odpowiedniej jakoci, jak równiez mozliwie niskiej ceny. Trwala cecha regulacji w tym zakresie jest wladcza interwencja ex ante organu regulacyjnego na danym rynku. Budowanie skutecznej konkurencji, w przeciwieñstwie do korygowania jej znieksztalceñ, jak w prawie ochrony konkurencji, jest najbardziej charakterystycznym celem dzialañ regulacyjnych.

Antycypujacy charakter mechanizmów regulacyjnych ukierunkowanych w przewazajacej mierze na kreacjê konkurencyjnych mechanizmów funkcjonowania sektora energetycznego nie wyklucza, ze w jego obszarze znajda zastosowanie przepisy prawa antymonopolowego - Ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Zawarte w przepisach prawa konkurencji oraz prawa regulacji sektorowej instrumenty prawne moga ingerowaæ w te same obszary funkcjonowania przedsiêbiorców. Podstawowym celem dzialania staje siê rozwój oraz ochrona efektywnej konkurencji. Wskazaæ jednak nalezy, ze wszêdzie tam, gdzie organ regulacyjny rozstrzygnal juz o istocie uprawnieñ lub obowiazków podmiotu nadzorowanego, nie powinno dochodziæ do nastêpczej ingerencji organu antymonopolowego. Z punktu widzenia efektywnociowego dzialania prawa istotne jest, aby wykonywanie kompetencji wskazanych organów nie dublowalo siê w stosunku do jednego i tego samego zdarzenia jednoczenie. Przyjêcie odmiennego zalozenia byloby dzialaniem nieracjonalnym i powodowaloby utratê zaufania do organów pañstwa.

Rynki regulowane, jak rynek telekomunikacyjny, pocztowy, energetyczny czy rynek transportu kolejowego, nadal nie sa rynkami calkowicie zliberalizowanymi. Regulacja sektorowa ma sluzyæ rozwojowi konkurencji na tychze rynkach. Proces ten wydaje siê jeszcze dlugi. Trudno jednoznacznie okreliæ , jaki stan konkurencji na rynkach infrastrukturalnych moze byæ uznany za "moment finalny". Ustawodawca kreuje okrelone rodki regulacji sektorowej w oparciu o zalozony cel poziomu liberalizacji danej czêci rynku.

W zwiazku z tym, iz proces liberalizacji sektorów infrastrukturalnych w Polsce nie osiagnal jeszcze wystarczajacego poziomu, niezbêdne jest utrzymanie odrêbnych organów regulacyjnych w takiej formie, jak ma to miejsce obecnie. Polaczenie organów regulacyjnych z organem ochrony konkurencji (a wlaciwie wlaczenie ich kompetencji do Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów) mogloby oslabiæ skutecznoæ dzialania zarówno regulatorów, jak i samego organu ochrony konkurencji.

Jak wskazano to wielokrotnie powyzej, inny jest charakter dzialañ podejmowanych przez organy regulacyjne (oddzialywanie ex ante), inny za organu ochrony konkurencji. Odrêbnoæ specyfiki zadañ organu ochrony konkurencji oraz zadañ regulatora rynku nie powoduje jednak zachodzacych zbieznoci kompetencyjnych. Jak wskazano powyzej, kwestie sporne rozwiazuje jednakze orzecznictwo sadowe.

Jak siê wydaje, brak jest równiez powodów, aby wskazywaæ , ze polaczenie funkcji regulacyjnych z funkcjami ochrony konkurencji w kompetencji jednego organu centralnego byloby zasadne. Zgodziæ nalezy siê z pogladem wyrazonym w literaturze przedmiotu, iz pomiêdzy tymi organami powinna jednak istnieæ wspólpraca oraz wspóldzialanie50. Zasadne jest normatywne uksztaltowanie tego typu zachowañ równiez przy uzyciu rozwiazañ przewidzianych w przepisach proceduralnych, którymi zwiazany jest organ administracji wydajacy decyzje administracyjne51. De lege ferenda, nalezaloby wprowadzaæ do regulacji sektorowych rozwiazania zakladajace wspóldzialanie organu ochrony konkurencji przy wydawaniu decyzji nalezacych do regulatorów rynku. Istnieje wiêc mozliwoæ wspóldzialania tychze organów przy wydawaniu rozstrzygniêæ . Nie jest natomiast zasadny poglad wskazujacy na koniecznoæ przekazania czêci istniejacych kompetencji regulacyjnych Prezesowi UOKiK52.

Jak siê wydaje, trwaly wzrost konkurencyjnoci rynków powiazanych z dzialalnocia przedsiêbiorców danego sektora infrastrukturalnego nie wyeliminuje regulacji jako instrumentu oddzialywania na rozwój takiego sektora. Mechanizmy regulacyjne kreuja wiêksza skutecznoæ zalozonych celów, gdyz dzialaja w spo- sób uprzedzajacy, planowy. Dziêki mechanizmom o regulacyjnym charakterze pañstwo oddzialywuje na przyszle zachowanie przedsiêbiorcy, czyniac jego aktywnoæ w danym sektorze gospodarczym bardziej pozadana z punktu widzenia korzyci ogólnospolecznych. Nie mozna wiêc twierdziæ , ze regulacja to funkcja tymczasowa, której racjonalne podstawy stosowania znikna, kiedy wyksztalci siê i ustabilizuje stan konkurencji na danym rynku obrotu okrelonym towarem lub usluga. Jak siê wydaje, regulacja, jako specyficzny typ oddzialywania na gospodarkê, nie straci swoich racjonalnych podstaw.

Im wiêcej zróznicowanych instrumentów prawnych wykonywanych przez rozmaite organy administracji ingeruje w poszczególne sektory infrastrukturalne, tym wiêksze zagrozenie dezintegracja polityki gospodarczej. Zwiêkszanie siê konkurencyjnoci danego rynku powoduje mozliwoæ ograniczania regulacji sektorowych. W chwili obecnej konieczne jest wspólwystêpowanie obu regulacji jednoczenie. Mozliwe jest jednakze wspólegzystowanie obu grup instrumentów prawnych.

Sidebar

STRESZCZENIE

Regulacje sektorowe obejmuja kreacjê równych dla wszystkich warunków konkurowania na rynku. Regulacje sektorowe sa zbiezne z zalozeniami i trecia prawa antymonopolowego. Natomiast korzyci z regulacji sektorowych w wietle regulacji prawa antymonopolowego sa autonomiczne. Decyzje regulatorów sektorowych zastêpuja decyzje Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

BETWEEN PROTECTION OF COMPETITION AND SECTOR REGULATION. POLITICAL BORDERS OF SEPARATING AREAS OF STATE INTERFERENCE IN THE MARKET

SUMMARY

Creating equal conditions of competition on the market is setting the sector regulation. Sector regulations has coincident cells and assumptions, similarly to the antitrust law. Provisions of the sector regulations are autonomous in view of regulations of the antitrust law. The decision of the sector regulator bodies is replacing the decision of the Chairman of the Office of Competition and Consumer Protection.

Footnote

1 M. Szydlo, Regulacja sektorów infrastrukturalnych jako rodzaj funkcji pañstwa wobec gospodarki, Warszawa 2005, s. 53.

2 Szerzej na temat doktryny essential facilities por. m.in. J. Majcher, Dostêp do urzadzeñ kluczowych w wietle orzecznictwa antymonopolowego, Warszawa 2005, szczególnie strony 56 i nast. oraz 83 i nast.

3 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2007, s. 149.

4 W. Szpringer, Regulacja konkurencji a konkurencja regulacyjna. Ujêcie instytucjonalne, Warszawa 2010, s. 56.

5 Wyrok Sadu Najwyzszego z dnia 29 maja 2001 r., I CKN/217/98, niepubl.

6 W. Hoff, Prawny model regulacji sektorowej, Warszawa 2008, s. 35.

7 C. Banasiñski, Równolegle stosowanie prawa konkurencji i instrumentów regulacyjnych w Polsce (na przykladzie telekomunikacji i energetyki), [w:] C. Banasiñski (red.), Prawo konkurencji - stan obecny oraz przewidywane kierunki zmian, UOKiK, Warszawa 2006, s. 95.

8 Por. szeroko w tym zakresie M. Szydlo, Prawo konkurencji a regulacja sektorowa, Warszawa 2010.

9 C. Banasiñski, op. cit., s. 96.

10 W Polsce regulatorami rynku sa: Prezes Urzêdu Regulacji Energetyki, Prezes Urzêdu Komunikacji Elektronicznej oraz Prezes Urzêdu Transportu Kolejowego.

11 Dalej "Prezes UOKiK".

12 Por. m.in. J. D. Kearney, T. W. Merrill, The Great Transformation of Regulated Industries Law, "Columbia Law Review" 2006, vol. 98, s. 1329; S. R. Saxer, Government Power Unleashed: Using Emitent Domain to Aquire a Public Utility or Other Ongoing Enterprise, "Indiana Law Rewiev" 2008, vol. 38, s. 62 oraz s. 63; w polskiej literaturze za W. Hoff, Polski model regulacji na tle porównawczym, "Problemy Zarzadzania" 2004, nr 3, s. 128.

13 Por. w tym zakresie m.in. M. Szydlo, Prawo konkurencji a regulacja sektorowa..., s. 217 i nast.

14 J. Pieñkos, Slownik laciñsko-polski, Warszawa 1993, s. 327-328.

15 Szerzej na temat pojêcia funkcji administracji gospodarczej oraz jej rodzajów - K. Kiczka, Funkcje administracji gospodarczej jako przedmiot badañ, [w:] B. Popowska (red.), Funkcje wspólczesnej administracji gospodarczej. Ksiêga dedykowana Profesor Teresie Rabskiej, Poznañ 2006, s. 39 i nast.

16 T. Skoczny, Stan i tendencje rozwojowe prawa administracji regulacyjnej w Polsce, [w:] Ius Publicum Europeum. Dwunaste Polsko-Niemieckie Kolokwium Prawników-Administratywistów, Warszawa, 20-22 wrzenia 2001 r., Warszawa 2003, s. 117.

17 Por. m.in. poglady wyrazone w doktrynie niemieckiej - R. Schmidt, Oeffentliches Wirtschaftrecht. Allgemeiner Teil, Berlin 1990, s. 48. Poglad powyzszy w polskiej literaturze przedmiotu przejmuje M. Szydlo, Regulacja sektorów infrastrukturalnych..., s. 38.

18 C. Banasiñski, op. cit., s. 95.

19 G. F. Schuppert, Vom produzierenden zu gewähreleistenden Staat: Privatisierung als Veränderung staatlicher Handlungsformen, [w:] K. König, A. Benz (Hrsg.), Privatisierung und staatliche Regulierung, Baden-Baden 1997, s. 149 i nast.

20 H. Seidman, R. Gilmour, Politics, Position and Power. From the Positive to the Regulatory State, Oxford 1986, s. 120.

21 M. Ruffert, Regulierung im System des Verwaltungsrecht. Grundstrukturen der Privatisirungsfolgerecht der Post und Telekomunikation, "Archiv des Oeffentlichen Recht" 1999, Bd. 124, s. 241.

22 R. Schmidt, op. cit., s. 74 i nast.

23 Wskazaæ mozna chociazby na nastêpujace opracowania: L. Gramlich, Entwicklungen der Staatlichen Wirtschafstausicht: Das Telekomunikationsrecht als Models?, "Verwaltungs Archiv" 1997, Nr. 4, s. 624 i nast.; H. H. Trute, Die Verwaltung und das Verwaltungsrecht zwischen gesselschaftlicher Selbstregulierung und staatlicher Steureung, "Deutsches Verwaltungsblatt" 1996, Nr. 17, poz. 950 i nast.; J. Masing, Stan i tendencje rozwojowe regulujacego prawa administracyjnego, [w:] Ius Publi cum Europeum. Dwunaste Polsko-Niemieckie Kolokwium Prawników-Administratywistów, Warszawa, 20-22 wrzenia 2001 r., Warszawa 2003, s. 165 i nast.

24 Por. m.in. T. Skoczny, Ochrona konkurencji i prokonkurencyjna regulacja sektorowa, "Problemy Zarzadzania" 2004, nr 3; idem, Stan i tendencje rozwojowe...; idem, Wspólnotowe prawo regulacji in statu nascendi, [w:] C. Mik (red.), Prawo gospodarcze Wspólnoty Europejskiej na progu XXI wieku, Toruñ 2002.

25 M. Szydlo, Regulacja sektorów infrastrukturalnych...; idem, Regulacja sektorów infrastrukturalnych jako nowy rodzaj funkcji pañstwa wobec gospodarki, "Studia Prawnicze" 2004, nr 3; idem, Regulacja sektorowa a ogólne prawo antymonopolowe, "Problemy Zarzadzania" 2008, nr 1.

26 R. Stasikowski, O istocie regulacji administracyjnoprawnej, "Przeglad Prawa Publicznego" 2008, nr 11.

27 W. Hoff, Prawny model regulacji...; idem, Polski model regulacji...

28 K. Strzyczkowski, op. cit., s. 165-166.

29 E. Kosiñski, Regulacja prokonkurencyjna nowa funkcja pañstwa? Rozwazania na przykladzie regulacji sektora elektroenergetycznego Unii Europejskiej, [w:] B. Popowska (red.), Funkcje wspólczesnej administracji gospodarczej. Ksiêga dedykowana Profesor Teresie Rabskiej, Poznañ 2006.

30 R. Stankiewicz, Kilka uwag o regulacji jako funkcji administracji gospodarczej w rozwoju sektora energetycznego, [w:] M. Wierzbowski, R. Stankiewicz (red.), Wspólczesne problemy prawa energetycznego, Warszawa 2010, s. 104 i nast.

31 T. Skoczny, Ochrona konkurencji i prokonkurencyjna..., s. 14.

32 Pojêcie regulacji prokonkurencyjnej zawarte m.in. w: T. Skoczny, Ochrona konkurencji i prokonkurencyjna..., s. 14; C. Banasiñski, op. cit., s. 95.

33 Zwanej takze regulacja dla rynku (ang. regulation for the market), konkurencja przez regulacjê (ang. competition through regulation), regulacja na rzecz konkurencji (ang. regulation from competition) - por. w tym zakresie - R. Stankiewicz, Kilka uwag o regulacji..., s. 141.

34 K. Strzyczkowski, op. cit., s. 176-177.

35 H. Palarz, Prawo energetyczne z komentarzem, Gdañsk 2004, s. 40.

36 C. Banasiñski, op. cit., s. 97.

37 Przy czym najczêciej powoluje siê poszczególne organy regulacyjne do okrelonych sektorów gospodarki, rzadziej laczy siê je w jeden organ regulacyjny. To ostatnie rozwiazanie przyjêto kilka lat temu w Niemczech, gdzie na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. - Gesetz uber die Bundesnetzagentur fur Elektrizitaet, Gas, Telekommunikation, Post und Eisenbahn, nastapilo polaczenie regulatorów branzowych i powstanie jednego regulatora (niem. Bundesnetzagentur), który swoim dzialaniem obejmuje telekomunikacjê, pocztê, energetykê oraz transport kolejowy.

38 Federalny Urzad Antymonopolowy (niem. Bundeskartellamt).

39 Por. w tym zakresie C. Banasiñski, op. cit., s. 99 i nast.

40 Por. szerzej na temat podzialu tychze kompetencji w obszarze regulacji energetyki - R. Stankiewicz, Wzajemne relacje pomiêdzy kompetencjami Prezesa UOKiK oraz Prezesa URE w sprawach z zakresu energetyki, [w:] F. M. Elzanowski, M. M. Sokolowski, Systemowe uwarunkowania sektorów strategicznych. Wnioski dla energetyki, Toruñ 2011, s. 248 i nast.

41 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (tekst jedn. z 2006 r. Dz. U. nr 89, poz. 625 ze zm.).

42 Por. art. 44-47 ustawy - Prawo energetyczne.

43 Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. nr 50, poz. 331 ze zm.).

44 Por. wyrok Sadu Najwyzszego z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03, niepubl.

45 Wyrok Sadu Najwyzszego z dnia 25 maja 2004 r., III SK 48/04, OSNP 2005, nr 10, poz. 51.

46 Por. wyrok Sadu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 7 stycznia 2004 r., III SK 48/04, OSNP 2005, nr 10, poz. 51.

47 Ibidem.

48 J. Baehr, A. Stawicki, Rozwazania wokól równoleglego stosowania prawa konkurencji i instrumentów regulacyjnych, [w:] C. Banasiñski (red.), Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), Warszawa 2005, s. 157.

49 T. Skoczny, Stan i tendencje rozwojowe..., s. 116.

50 M. Szydlo, Prawo konkurencji..., s. 313.

51 Organy moglyby wspóldzialaæ wykorzystujac art. 106 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postêpowania administracyjnego (tekst jedn. z 2000 r. Dz. U. nr 30, poz. 1071 ze zm.). Nalezy jednak wskazaæ , iz wykorzystanie instytucji wspóldzialania mozliwe jest tylko wówczas, gdy ustawodawca przewiduje taka mozliwoæ w regulacjach szczególnych. Nalezaloby wnioskowaæ wprowadzenie takich postanowieñ do Ustawy - Prawo energetyczne (i innych regulacji sektorowych) we wszystkich tych regulacjach normatywnych, gdzie ustawodawca przewiduje kompetencje do wydawania decyzji organowi regulacyjnego wobec przedsiêbiorców w zakresie promowania konkurencji. Wydajac taka decyzjê, organ regulacyjny mialby obowiazek wystapiæ o zajêcie stanowiska w danej sprawie do Prezesa UOKiK.

52 M. Szydlo, Prawo konkurencji..., s. 313.

References

Bibliografia

Baehr J., Stawicki A., Rozwazania wokól równoleglego stosowania prawa konkurencji i instrumentów regulacyjnych, [w:] C. Banasiñski (red.), Ochrona konkurencji i konsumentów w Polsce i Unii Europejskiej (studia prawno-ekonomiczne), Warszawa 2005.

Banasiñski C., Równolegle stosowanie prawa konkurencji i instrumentów regulacyjnych w Polsce (na przykladzie telekomunikacji i energetyki), [w:] C. Banasiñski (red.), Prawo konkurencji - stan obecny oraz przewidywane kierunki zmian, UOKiK, Warszawa 2006.

Gramlich L., Entwicklungen der Staatlichen Wirtschafstausicht: Das Telekomunikationsrecht als Models?, "Verwaltungs Archiv" 1997, Nr. 4.

HoffW., Polski model regulacji na tle porównawczym, "Problemy Zarzadzania" 2004, nr 3.

HoffW., Prawny model regulacji sektorowej, Warszawa 2008.

Kearney J. D., Merrill T. W., The Great Transformation of Regulated Industries Law, "Columbia Law Review" 2006, vol. 98.

Kiczka K., Funkcje administracji gospodarczej jako przedmiot badañ, [w:] B. Popowska (red.), Funkcje wspólczesnej administracji gospodarczej. Ksiêga dedykowana Profesor Teresie Rabskiej, Poznañ 2006.

Kosiñski E., Regulacja prokonkurencyjna nowa funkcja pañstwa? Rozwazania na przykladzie regulacji sektora elektroenergetycznego Unii Europejskiej, [w:] B. Popowska (red.), Funkcje wspólczesnej administracji gospodarczej. Ksiêga dedykowana Profesor Teresie Rabskiej, Poznañ 2006.

Majcher J., Dostêp do urzadzeñ kluczowych w wietle orzecznictwa antymonopolowego, Warszawa 2005.

Masing J., Stan i tendencje rozwojowe regulujacego prawa administracyjnego, [w:] Ius Publicum Europeum. Dwunaste Polsko-Niemieckie Kolokwium Prawników-Administratywistów, Warszawa, 20-22 wrzenia 2001 r., Warszawa 2003.

Palarz H., Prawo energetyczne z komentarzem, Gdañsk 2004.

Ruffert M., Regulierung im System des Verwaltungsrecht. Grundstrukturen der Privatisirungsfolgerecht der Post und Telekomunikation, "Archiv des Oeffentlichen Recht" 1999, Bd. 124.

Saxer S. R., Government Power Unleashed: Using Emitent Domain to Aquire a Public Utility or Other Ongoing Enterprise, "Indiana Law Rewiev" 2008, vol. 38.

Schmidt R., Oeffentliches Wirtschaftrecht. Allgemeiner Teil, Berlin 1990.

Seidman W., Gilmour R., Politics, Position and Power. From the Positive to the Regulatory State, Oxford 1986.

Skoczny T., Wspólnotowe prawo regulacji in statu nascendi, [w:] C. Mik (red.), Prawo gospodarcze Wspólnoty Europejskiej na progu XXI wieku, Toruñ 2002.

Skoczny T., Stan i tendencje rozwojowe prawa administracji regulacyjnej w Polsce, [w:] Ius Publicum Europeum. Dwunaste Polsko-Niemieckie Kolokwium Prawników-Administratywistów, Warszawa, 20-22 wrzenia 2001 r., Warszawa 2003.

Skoczny T., Ochrona konkurencji a prokonkurencyjna regulacja sektorowa, [w:] Ochrona konkurencji i niezalezna regulacja sektorowa, "Problemy Zarzadzania" 2004, nr 3.

Stankiewicz R., Kilka uwag o regulacji jako funkcji administracji gospodarczej w rozwoju sektora energetycznego, [w:] M. Wierzbowski, R. Stankiewicz (red.), Wspólczesne problemy prawa energetycznego, Warszawa 2010.

Stankiewicz R., Wzajemne relacje pomiêdzy kompetencjami Prezesa UOKiK oraz Prezesa URE w sprawach z zakresu energetyki, [w:] F. M. Elzanowski, M. M. Sokolowski, Systemowe uwarunkowania sektorów strategicznych. Wnioski dla energetyki, Toruñ 2012.

Stasikowski R., O istocie regulacji administracyjnoprawnej, "Przeglad Prawa Publicznego" 2008, nr 11.

Strzyczkowski K., Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2007.

Szydlo M., Regulacja sektorów infrastrukturalnych jako nowy rodzaj funkcji pañstwa wobec gospodarki, "Studia Prawnicze" 2004, nr 3.

Szydlo M., Regulacja sektorów infrastrukturalnych jako rodzaj funkcji pañstwa wobec gospodarki, Warszawa 2005.

Szydlo M., Regulacja sektorowa a ogólne prawo antymonopolowe, "Problemy Zarzadzania" 2008, nr 1.

Szydlo M., Prawo konkurencji a regulacja sektorowa, Warszawa 2010.

Szpringer W., Regulacja konkurencji a konkurencja regulacyjna. Ujêcie instytucjonalne, Warszawa 2010.

Trute H., Die Verwaltung und das Verwaltungsrecht zwischen gesselschaftlicher Selbstregulierung und staatlicher Steureung, "Deutsches Verwaltungsblatt" 1996, Nr. 17.