Pertev Naili Boratav'in Zaman Zaman Içinde Masal Kitabinin Degerler Açisindan Incelenmesi */Investigating Pertev Naili Boratav's Fairytale Book of "Zaman Zaman Içinde" in Respect of Values

Abstract

The purpose of this study is to investigate the fairytale book which is called "Zaman Zaman Içinde" of Pertev Naili Boratav in relation with the values and identify the importance of it with respect to the Turkish Language Teaching Curriculum. The significance of this study is being the first study on the analysis of the fairytale book "Zaman Zaman Içinde" of Pertev Naili Bora tav in relation with the values. In this study, in which qualitative research methods are used, content analysis techniques are utilized in order to collect data. Data source is 22 fairytales in the fairytale book "Zaman Zaman Içinde" in the current study. Descriptive analysis is used for data analysis. The fairytales in "Zaman Zaman Içinde" are categorized with respect to Schwartz Values Scale. The results illustrate that the most frequently used groups of values are self-direction (197), benevolence (109), and tridition (90) respectively. In the fairytale book called "Zaman Zaman Içinde", the least frequently used groups of values are confirm (38), hedonism (36), security (34). Throughout the 22 fairytales, it is investigated that the least frequency belongs to the group of universality (13) value.

Headnote

Öz: Bu çalismanin amaci Pertev Naili Boratav'in "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabini degerler açisindan incelemek ve Türkçe Ögretimi Programi açisindan önemini ortaya koymaktir. Bu çalisma Pertev Naili Boratav'in "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinin degerler açisindan incelenmesine yönelik ilk çalisma olmasi nedeniyle önemlidir. Nitel arastirma yönteminin benimsendigi bu çalismada veri toplama amaciyla doküman analizi teknigi kullanilmistir. Arastirmada veri toplanan kaynagi "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabindaki toplam 22 masal olusturmak tadir. Verilerin analizinde betimsel analiz yaklasimi kullanilmistir. "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabindaki masallar Schwartz Degerler Ölçegi'ne göre siniflandirilmistir. Çalismanin sonucunda "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinda en sik rastlanan deger gruplari sirasiyla öz yönelim (197), iyilikseverlik (109) ve gelenekselliktir (90). "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinda uyma (38), yasamdan haz duyma (36), güvenlik (34) deger gruplarinda yer alan degerin sikliginin az oldugu görülmektedir. Toplam yirmi iki masalda sikligi en az olan deger grubunun ise evrenselcilik (13) oldugu tespit edilmistir.

Anahtar Kelimeler: Pertev Naili Boratav, Masal, Deger

Investigating Pertev Naili Boratav's Fairytale Book of "Zaman Zaman Içinde" in Respect of Values

Abstract: The purpose of this study is to investigate the fairytale book which is called "Zaman Zaman Içinde" of Pertev Naili Boratav in relation with the values and identify the importance of it with respect to the Turkish Language Teaching Curriculum. The significance of this study is being the first study on the analysis of the fairytale book "Zaman Zaman Içinde" of Pertev Naili Bora tav in relation with the values. In this study, in which qualitative research methods are used, content analysis techniques are utilized in order to collect data. Data source is 22 fairytales in the fairytale book "Zaman Zaman Içinde" in the current study. Descriptive analysis is used for data analysis. The fairytales in "Zaman Zaman Içinde" are categorized with respect to Schwartz Values Scale. The results illustrate that the most frequently used groups of values are self-direction (197), benevolence (109), and tridition (90) respectively. In the fairytale book called "Zaman Zaman Içinde", the least frequently used groups of values are confirm (38), hedonism (36), security (34). Throughout the 22 fairytales, it is investigated that the least frequency belongs to the group of universality (13) value.

Keywords: Pertev Naili Boratav, Fairytale, Value

1.GIRIS

Bireyler toplumsallasma ve topluma uyum saglama sürecinde, toplumun temelini olusturan davranis yapilarini ögrenmeye ve içsellestirmeye ihtiyaç duyar. Toplumun temel dinamiklerini olusturan bu davranis yapilari, yüzyillardir toplumu olusturan insanlarin birikimleri sonucu olusmus birçok inanç, gelenek, görenek, adet, tutum ve düsünceleri kapsamaktadir. Bu birikim sonucunda ise toplumun genel deger yargilari ortaya çikmaktadir. Toplumun sahip oldugu bu degerlerin bireylere aktarimi ise aile, okul ve çevrede gerçeklesmektedir. Birey bu etkilesim içinde toplumsallasmakta ve toplumsal dinamiklerle ilgili temel deger yargilarina ulasmaktadir.

Egitimin en önemli görevlerinden biri kültürel birikimi diger kusaklara aktarmadir. Gökçe (2000, 125) egitimi toplumsal yasama uyum için kültürel norm ve degerleri genç kusaklara aktarma; onlari fiziksel, düsünsel ve ahlaki gelismelerini olusturma ve toplumsal hareketliligi gerçeklestirme araci olarak ifade etmistir. Sisman'a (2006, 3-6) göre egitim, bireyin yasantisi içinde kazandigi bilgi, beceri, aliskanlik, deger ve tutumlarin bütününü olusturmaktadir.

Son yillarda birçok ülkede toplumun maddi ve manevi ögelerinin gelecek nesillere aktarilmasi, toplumun sahip oldugu norm ve degerlerin yeniden gözden geçirilmesi amaciyla egitim programlarinda güncellestirmeler yapilmaktadir. Milli Egitimin Genel Amaçlari içinde yer alan degerler birçok ögretim programinin da içerigine yansimistir. Sosyal Bilgiler, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Vatandaslik ve Insan Haklari gibi birçok dersin ögretim programinda, kazandirilmasi gereken degerler açiklamalariyla birlikte programda yer almistir. Degerler, Türkçe Ögretim Programinda ayri bir baslik altinda verilmemistir. Ancak Türkçe Ögretim Programi'nin (2009) Genel Amaçlarini inceledigimizde 2, 5, 10, 11 ve 12. maddeler degerlerle ilgili ifadeleri içermektedir.

Deger kazanimina yönelik olarak birçok farkli yaklasim kullanilabilir. Bu yaklasimlarin kullandigi yönteme bagli olarak drama, rol yaptirma, örnek olaylar, tartisma, benzetim, gösteri, sanatsal faaliyetler vb. teknikler kullanilabilir. Ögrencilerle birlikte yapilan bu etkinliklerde sözlü ve yazili ürünler önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle ders içi ve ders disi etkinliklerde programin da amaçlarini göz önünde bulundurarak deger kazanimina yönelik etkinliklerde masal, tekerleme, fikra, öykü, roman, efsane, destan vb. ürünlerden de yararlanilabilir.

1.1.Masal

Kahramanlardan bazilari hayvanlar ve tabiatüstü varliklar olan, olaylari masal ülkesinde cereyan eden, hayal mahsulü oldugu halde dinleyenleri inandirabilen bir sözlü anlatim türüdür (Sakaoglu, 1999, 5). Türkçe sözlükte (2011) ise masal, genellikle halkin yarattigi, hayale dayanan, sözlü gelenekte yasayan, çogunlukla insanlar, hayvanlar ile cadi, cin, dev vb. varliklarin basindan geçen olaganüstü olaylari anlatan edebi tür olarak tanimlanmistir.

Boratav'a (2009, 16) " Masalin kendi içinde bir mantigi, pesin olarak kabul edilmis imkânlari vardir. Hayvanlar konusur, bazilari kilik degistirip insan oluverirler, kimi insanlar hayvan kiligina girerler, varliklar ve olaylar alistigimiz ölçülerin disina çikabilir. Aklin alamayacagi kadar büyürler ve küçülürler... Hâsili masal, ilk göze çarpan bütün bu özellikleriyle roman, hikâye gibi yeniçag anlatma çesitlerinden, bu özelliklerden bazilariyla baska birtakim vasiflarla da eski - çag destanlari, chevalier - romanlari, evliya menkibeleri gibi, ilk bakista masala yakin görünen çesitlerinden ayrilir. Böyle olunca, belli bir masalin konusundan degil, belki genel olarak masallarin konusundan söz edilebilir: Kötülügü - iyiligi, egriligi - dogrulugu, azginligi - alçakgönüllülügü... Cisimlendirilmis kisilerin savaslari veya baskaca alisverisleri, insanoglunun erismesi güç amaçlara ulasma isteginden dogan düsleri, kendi becerikliligi, yilmazligiyla ya da olaganüstü güçlerin yardimiyla birbiri ardindan birbirinden çetin engelleri asma çabalarindan olusur. "

Masallar hayal gücüne sinir tanimayan sihirli bir dünya gibidir. Bu yüzden çocuklar masal okumayi, okutmayi ve özellikle anlattirmayi daha çok severler. Aslinda onlar masallarda kendi dünyalarini bulurlar (Sirin, 1988). Çocuga anadilinin, bir isçinin elindeki alet gibi nasil kullanildigini ilk ögreten, ona bu dilin her türlü hünerlerini, kivrakligini, zenginligini, inceligini ilk gösteren, kisiye kendi dilini ilk asilayan masaldir (Boratav, 2009, 17).

Karatay'a (2007) "Masallar, insanin hayat ve tabiat karsisindaki tavir, duygu, sezgi ve düsüncelerini konu alirlar. Insanin tabiatla mücadeleye basladigi dönemin olaganüstü unsurlari masallara vücut vermistir. Dolayisiyla masallarda eski kültürlere, dinlere ve törelere ait motiflere sikça rastlanir. Bir ülkenin herhangi bir yöresinde anlatila n bir masal az çok farkliliklarla o ülkenin baska yörelerinde de anlatilir. Hatta bir ülkeye ait bir masalin bazi motif ve unsurlarla baska ülkelerde de anlatildigi görülür. Bu durumdaki masallar milli ve evrensel degerlerin genç kusaklara aktarilmasinda, egitimcilere uygulamada kolaylik ve yarar saglayabilir."

Masallar geçmis ve gelecek arasindaki önemli bir köprüdür. Masallar geçmisin; günlük yasam isleyisi, aile yasantisi, bayramlari, dügünleri, büyükler ve küçükler arasindaki iletisim, egitim sekilleri, yemek aliskanliklari, çevre ile iliskileri vb. davranis yapilarinin sade bir dille anlatildigi edebi bir üründür. Bu özellikleriyle degerler egitiminde bir araç olarak kullanilabilir. Masaldaki bu davranis yapilariyla ilgili örnek olay, rol yapma, tartisma vb. tekniklerle masalda verilmek istenen deger ortaya çikarilabilir ve günümüzdeki davranis ve tutum sekliyle ilgili iliskilendirmeler yapilabilir.

1.2.Deger Kavrami ve Deger Siniflamasi

Degerler; bir varligin, ruhsal, toplumsal, ahlaki ya da estetik yönden tasidigi düsünülen yüksek ve yararli niteliktir (Oguzkan, 1993). Degerler, insanlarin duygu, düsünce ve davranis boyutlariyla yakindan ilgilidir. Sosyal bilimciler degerlerin insan davranislarini açiklamada temel bir öneme sahip oldugunu ifade etmektedir. (Kusdil ve Kagitçibasi, 2000). Türkçe sözlükte (2011) bir seyin önemini belirlemeye yarayan soyut bir ölçü, bir seyin degdigi karsilik, kiymet olarak ifade edilmistir.

Degerler ile ilgili çalismalar incelendiginde farkli gruplamalar görülmektedir. Psikolojide ilk deger testi Spranger tarafindan 1928 yilinda kullanilmistir. Spranger degerleri; bilimsel, ekonomik, estetik, sosyal, politik ve dini degerler olarak alti temel gruba ayrilmistir. Bilimsel deger; gerçege, bilgiye, muhakemeye ve elestirel düsünceye önem verir. Bilimsel degerleri olan insan deneysel, elestirici, akilci ve entelektüeldir. Ekonomik deger; yararli ve pratik olana deger verir. Ekonomik degerlerin hayatta önemsenmesi gerektigini bilir. Estetik deger; simetri, uyum ve forma önem verir. Birey hayati olaylarin bir çesitliligi olarak görür. Sanatin toplum için zorunluluk oldugunu düsünür. Sosyal deger; baskalarini sevmeyi, yardimi ve bencil olmamayi esas almistir. En yüksek deger insan sevgisidir. Bu insan sevgisini baska insanlara sunar. Nazik ve sempatiktir. Bencil degildir. Politik deger; her seyin üstünde kisisel güç, etki ve söhret vardir. Esas olarak kuvvetle ilgilidir. Dini deger; evreni bir bütün olarak kavrar ve kendisini onun bütünlügüne baglar. Dini ugrunda dünyevi hazlari feda eder (Güngör, 2000, 84-87).

Rokeach degerleri temel ve araç degerler olarak iki ana gruba ayirmistir. Temel degerler; aile güvenligi, baris içinde bir dünya, basarili olma, bilgelik, dini olgunluk, esitlik, gerçek dostluk, güzellikler dünyasi, heyecan verici bir hayat, iç huzur, mutluluk, kendine saygi, gerçek dostluk, özgürlük, rahat bir hayat, sosyal kabul, ulusal güvenlik, zevk seklindedir. Araç degerler; bagimsiz olma, affedici, cesaretli, dürüst, entelektüel, genis görüslü, hirsli, itaatkâr, kendini kontrol edebilen nazik, kendine hâkim, mantikli, neseli, sevecen, sorumluluk bilinci olan, temiz, yardimsever, olusturmaci "yaratici" gibi alt degerlerden olusmaktadir (Rokeach, 1973; Akt. Dilmaç ve Ulusoy, 2012, 25).

Schwartz'in (1992) kuramindaki temel varsayima göre birey düzeyi degerleri birbirinden ayiran en önemli özellik, ifade ettikleri güdüsel amaç tipidir; dolayisiyla, tüm kültürlerde rastlanma olasiligi en yüksek olan degerler insan dogasinin evrensel gerekliliklerini (biyolojik gereksinimler, uyumlu bir toplumsal etkilesim için gerekli olan kosullar gibi) bilinçli amaçlar biçiminde simgeleyen degerler olmalidir. Psikoloji yazininin yani sira konuyla ilgili felsefi ve dinsel yazindan da yararlanan Schwartz, belirledigi 56 degeri güdüsel yönden farkli on temel tipe ayirmistir. Bu gruplar: güç, basari, hazcilik, uyarilma, öz-denetim, yardimseverlik, geleneksellik, evrensellik, uyum, güvenliktir (Kagitçibasi ve Kusdil, 2000, 60-61).

1.3. Arastirmanin Amaci

Bu çalismanin amaci Pertev Naili Boratav'in "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabini degerler açisindan incelemek ve Türkçe Ögretimi Programi açisindan önemini ortaya koymaktir.

1.4. Arastirmanin Önemi

Bu çalisma Pertev Naili Boratav'in "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinin degerler açisindan incelenmesine yönelik ilk çalismadir. Sözlü gelenekten derlenen bu masallarin ve içerdigi degerlerin Türkçe ögrenme alanlariyla ilgili etkinliklerde kullanilmasi ve iliskilendirilmesi açisindan önemlidir. Ayrica masallarin dilinin sade olmasi nedeniyle farkli derslerde degerler egitimine yönelik kullanilmasina katki saglamasi düsünülmektedir.

1.5. Problem Cümlesi

Arastirmanin problem cümlesi "Pertev Naili Boratav'in "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinda hangi degerlere daha sik yer verilmistir?" seklinde düzenlenmistir.

2.YÖNTEM

Bu bölümde arastirmanin yöntemi, veri kaynagi ve veri analizi ile bilgi verilmistir.

2.1. Arastirmanin Yöntemi

Nitel arastirma yönteminin benimsendigi bu çalismada veri toplama amaciyla doküman analizi teknigi kullanilmistir. Nitel arastirmayi, "gözlem, görüsme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama tekniklerinin kullanildigi, algilarin ve olaylarin dogal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasina yönelik nitel bir sürecin izlendigi arastirma" olarak tanimlamak mümkündür (Simsek ve Yildirim, 2008, 39). Arastirma kapsaminda incelenen konuyla ilgili olgu ve olaylar hakkinda bilgi içeren yazili belgelerin analiz edilmesiyle veri saglanmasina doküman incelemesi denilmektedir (Simsek ve Yildirim, 2008, 188).

Arastirmada veri toplanan kaynak Pertev Naili Boratav'in "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabidir. Masal kitabi toplam 22 masaldan olusmaktadir. Bu masallar ve sayfa sayilari sirasiyla söyledir:

1. "Baci Baci Can Baci ..." (s. 103 - 108)

2. Yedi Kardesler (s. 109 - 113)

3. Nardaniye Hanim (s. 114 - 120)

4. "Ben Bir Yesil Yaprak Idim..." (s. 121 - 127)

5. Fesligenci Kizi (s. 128 - 135)

6. Yatalak Mehmet (s. 136-144)

7. "Menekse Yapragindan Incinen Kizim..." (s. 145 - 147)

8. Arap Lala (s. 148 - 154)

9. Dülger Kizi (s. 155 - 159)

10. Ahu Melek (s. 160 - 169)

11. Hüsnü Yusuf Sehzade (s. 170 - 178)

12. Sitti Hatun (s. 179 - 190)

13. Oduncunun Kizi (s. 191 - 197)

14. Sabir Tasi (s. 198 - 202)

15. Yildirim Padisahi (s. 203 - 208)

16. Nalinci ile Padisah (s. 209 - 214 )

17. Altin Toplu Sultan (s. 215 - 222)

18. Bostanci Dede (s. 223 - 233)

19. Usta Nazar (s. 234 - 237)

20. "Insanoglu Nankördür..." (s. 238 - 242 )

21. Köylü ile Sultan Mahmut (s. 243 - 244)

22. Hasses Pasa (s. 245 - 254)

2.2. Verilerin Analizi

Verilerin analizinde betimsel analiz yaklasimi kullanilmistir. Betimsel analizde, elde edilen veriler daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanir. Elde edilen bulgulari düzenlenmis ve yorumlanmis bir biçimde okuyucuya sunmak için; elde edilen veriler mantikli ve anlasilir biçimde betimlenir, yapilan bu betimlemeler yorumlanir, neden-sonuç iliskileri irdelenir ve birtakim sonuçlara ulasilir, arastirmacinin yapacagi yorumlar arasinda ortaya çikan temalarin iliskilendirilmesi, anlamlandirilmasi ve ileriye yönelik tahminlerde bulunulmasi islemleri vardir (Simsek ve Yildirim, 2008, 224).

Veri analizinde, Tablo 2.2 'deki deger ifadelerine göre masal kitabindaki yer alan her bir masal için ayrintili olarak Schwartz Deger Siniflamasi tablosu olusturulmustur. Deger gruplari ve degerler tabloda listelenmistir. Masallar iki arastirmaci tarafindan ayri ayri okunmus ve siklik tablolari olusturulmustur. Deger belirten ifadeler cümle veya paragraf seklinde alinmistir. Bir paragrafta birden fazla deger ifadesi varsa her iki deger de sayilmistir. Deger ifadeleri üzerinde görüs birligi saglanmistir. Degerlerin masal içindeki yeri sayfa ve satir numaralari ile Ek - 1'deki tabloda belirtilmistir. Schwartz Deger Siniflamasi'nda on deger grubu oldugu için iki arastirmaci arasinda Kendall Uyumluluk Katsayisi'na bakilmistir. Kendall uyumluluk katsayisi; sirali (ordinal) ölçekte degerlendiriciler arasi uyumlulugu degerlendirmek için kullanilir. Kendall W; 0 "uyumluluk yok" ile 1 "tam uyumluluk" araligindadir (Babington ve Kendall, 1939). Arastirmacilar arasinda Kendall Uyumluluk Katsayisi W= , 82'dir. Buna göre arastirmacilar arasinda yüksek düzeyde uyum vardir.

3. BULGULAR VE YORUMLAR

Çalismanin problem cümlesi "Pertev Naili Boratav'in "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinda hangi degerlere daha sik yer verilmistir?" seklinde düzenlemistir. Asagida problem cümlesi ile ilgili tablo ve yorumlara yer verilmistir:

Tablo 3.1 incelendiginde toplam yirmi iki masalda degerlerin bulunma sikligi sirasiyla söyledir: Özyönelim 197, iyilikseverlik 109, geleneksellik 90, güç 73, uyarilim 71, basari 57, uyma 38, hazcilik 36, güvenlik 34 ve evrenselcilik 13'tür. Tabloyu inceledigimizde "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinda öz yönelim, iyilikseverlik ve geleneksellik degerlerini içeren ifadelerin sikliginin fazla oldugu görülmektedir. Masal kitabinda evrenselcilik, güvenlik, hazcilik ve uyma degeriyle ilgili ifadelerin daha az yer aldigi görülmüstür.

Tablo 3.1 incelendiginde yirmi iki masalda yer alan degerlerin yüzde oranlari ise sirasiyla söyledir: Özyönelim % 27,44, iyilikseverlik % 15,18, geleneksellik % 12,53, güç % 10,17, uyarilim % 9,89, basari 7,94, uyma % 5,29, hazcilik % 5,01, güvenlik % 4,74 ve evrenselcilik 1,81'dir. Tabloyu inceledigimizde yüzde orani en fazla olan deger özyönelimdir. Özyönelim degerini sirasiyla iyilikseverlik ve geleneksellik degeri izlemektedir. Tabloda yüzde orani en düsük deger ise % 1,81 oraniyla evrenselcilik degeridir. Evrenselcilik degerini sirasiyla güvenlik, hazcilik ve uyma degeri takip etmektedir.

Tablo 3.2 incelendiginde; Sitti Hatun (23), Feslegenci Kizi (18), Hüsnü Yusuf Sehzade (15), Hasses Pasa (14), Ahu Melek (13) ve Altin Toplu Sultan (13) adli masallarda öz yönelim deger grubundaki degerlerin daha sik bulundugu tespit edilmistir. Tabloda Usta Nazar (1), Köylü ile Sultan Mahmut (2), Menekse Yapragindan Incinen Kizim (3) ve Dülger Kizi (3) adli masallarda öz yönelim deger grubundaki deger ifadelerinin daha az oldugu görülmektedir. Masal kitabinda öz yönelim deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Kiz pek üzülmüs. Ne yapsin?... "Dur bakayim, bir ates bulur muyum?" diye evden çikmis. Bir yol tutturmus, yürümeye baslamis. Biraz gittikten sonra, karsida bir evin bacasinda duman görmüs...] (s.112/10-14)

[..."Haydi beni çekin," diye. Herkes hayrette kalir, Mehmet'i çekerler yukari, ama nasil sag kaldigini da bir türlü anlayamazlar, çünkü senelerden beri oraya inen bir daha çikamazmis. Mehmet'i etrafina alirlar, sorarlar: "Ne gördün? Kuyuda ne vardir?"] (142/5-9)

[... "Ah sultanim, nerelerdesin? Sarayin siyahlara boyandi. Alti aydir bütün ev halki matem içinde"...] (172/26-27)

[...Küçük kiz uyanir, etrafina bakinir, hirslanir: "Benim samdanlarimi kim degistirdi? Yemegimi kim yedi? Serbetimi kim içti?"...] (s.225/6-8)

[...Ötede Hasses Pasa'nin hanimi bu islerden bir sey anlamazmis... Kiza sorar: "Sen kimsin? Bu isler nedir?"...] (s.250/31-33)

Tablo 3.2 incelendiginde; Nardaniye Hanim (13), Yatalak Mehmet (13), Hüsnü Yusuf Sehzade (9) ve Bostanci Dede (9) adli masallarda iyilikseverlik deger grubundaki degerler daha sik yer almistir. Tabloda Feslegenci Kizi, Oduncunun Kizi ve Köylü ile Sultan Mahmut adli masallarda iyilikseverlik deger grubunda bir tane deger ifadesi görülmektedir. Usta Nazar ve Hasses Pasa adli masallarda ise iyilikseverlik deger grubunda deger ifadeleri tespit edilmemistir. Masal kitabinda iyilikseverlik deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Bey-oglu hemen dügün evine döner. Geline der ki: "Sen benim dünya ahret kardesim ol. Benim haberim yok, meger üç tane çocugum varmis."...] (135/10-12)

[...Ertesi günü Sehzadenin dedigi gibi daga büyük bir ates yakmislar, kilifi içine atmislar. Kirk beyaz, kirk siyah cariye: "Hüsnü Yusuf Sehzade kendini atese atti," diye feryat edip atesin etrafinda dönmeye baslamislar. Kuslar birer birer gelip kendilerini atese atmislar, cayir cayir yanmislar. Sehzade de böylece perilerin elinden kurtulmus...] (s.178/20-25)

[..."Iki yüz senedir bunca topraklarda hüküm sürüyorum, böyle bir güzel ne gördüm, ne duydum, demis. Ben seni kendi topraklarimdan çikaririm, ondan sonrasina karismam, Allah yardimcin olsun," demis...] (s.218/9-12)

[...Bu vasiyetini yaptiktan sonra Padisah ölmüs... Birinci gün büyük sehzade mezari beklemeye gider...] (s.223/7-8)

[...Sonra da armut agacinin sahibini çagirtmis, demis ki ona: "Bir armudu nu yedim. Hakkini helal et... Hem de bir isin düser, Istanbul'a gelirsen, gel beni bul; Sultan Mahmut diye sorarsan kim olsa gösterir."...] (s.243/5-9)

Tablo 3.2 incelendiginde; Sitti Hatun (16), Yatalak Mehmet (10), Altin Toplu Sultan (9) ve Ahu Melek (8) adli masallarda geleneksellik deger grubundaki degerler daha sik yer almistir. Tabloda Hüsnü Yusuf Sehzade, Yildirim Padisahi, Insanoglu Nankördür adli masallarda geleneksellik deger grubunda bir tane deger ifadesi tespit edilmistir. Usta Nazar, Köylü ile Sultan Mahmut, Hasses Pasa adli masallarda ise geleneksellik deger grubundaki deger ifadeleri yer almamistir. Masal kitabinda geleneksellik deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Padisahin kizi da Mehmet ile evlenir...] (s.143/9)

[...Yemekten sonra Sehzade diyor ki: "Annecigim, Padisah babamiza haber yollayin, gelsin de nikâhimizi kiysin"...] (s.154/27-29)

[...Kizlar oynamakta olsunlar, bu Sitti Nusret bir ara hemen abdestini almis, ikindi namazina durmus...] (s.183/21-23)

[...Anasina babasina yukarda gördüklerini anlatmis: "Benim alnimin yazisi böyleymis, ne yapalim? Yazilan bozulmaz. Siz beni birakin, gidin," demis...] (s.199/21-23)

[...Variyor, babasina haber veriyor. Bezirgân iniyor, buyur ediyor bunlari, aliyor içeri. Yukari çikiyorlar. Ama adam anliyor ki bunlar asilzadedir. Ikram ediyor bunlara...] (s.241/5-7)

Tablo 3.2 incelendiginde; Ben Bir Yesil Yaprak Idim (11), Yatalak Mehmet (7), Nalinci ile Padisah (7) ve Yildirim Padisahi (6) adli masallarda güç deger grubundaki degerlerin daha sik yer aldigi tespit edilmistir. Tabloda Hüsnü Yusuf Sehzade (1), Insanoglu Nankördür (1), Nardaniye Hanim(2), Menekse Yapragindan Incinen Kizim (2), Sabir Tasi (2) Usta Nazar (2), Köylü ile Sultan Mahmut (2) ve Hasses Pasa (2) adli masallarda güç deger grubunda daha az deger ifadesi tespit edilmistir. Yedi Kardesler adli masalda ise güç deger grubunda deger ifadeleri yer almamistir. Masal kitabinda güç deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Bey-oglu o zaman meseleyi anlar. Balikçilara, ne kadar balik varsa gölün içinde hepsini tutun, diye emir verir...] (s.108/ 9-10)

[...Doktor: "Bu ya dayak yemis, der, ya yüksekten düsmüs; hasta degil, hirpalanmis. Ilaç istemez. Pirinci pisirin, suyunu süzün, kahve kasigiyla bogazina dökün, ölmesin." Doktorun dedigini yaparlar. Bakarlar, hamdolsun, bes on günde iyilesir...] (s.166/1-5)

[...Sonra oturmus, degnegin üstüne: "Benim adin Usta Nazar, bir vurusta kirkini ezer, içinde sag kalirsa da topal olu gezer," diye yazmis. Pek de yorulmusmus. En bastaki karyolaya yan gelmis yatmis, degnegini de yanina almis...] (s.235/2-6)

Tablo 3.2 incelendiginde; Altin Toplu Sultan (10), Bostanci Dede (9), Nalinci ile Padisah (7), Feslegenci Kizi (6), Yildirim Padisahi (6) ve Hasses Pasa (6) adli masallarda uyarilim deger grubundaki degerlerin daha sik yer aldigi tespit edilmistir. Tabloda Baci Baci Can Baci, Nardaniye Hanim ve Yatalak Mehmet adli masallarda uyarilim deger grubunda bir tane deger ifadesi görülmektedir. Menekse Yapragindan Incinen Kizim, Dülger Kizi, Insanoglu Nankördür ve Köylü ile Sultan Mahmut adli masallarda ise uyarilim/dürtü deger grubunda deger ifadeleri yer almamistir. Masal kitabinda uyarilim deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Ertesi gün, küçük kiz: " Lala, ne olur, beni de götür o yere..." demis...] (s.150/4-5)

[...Adam karisina: " Bu memleketten çikip gidelim, ola ki kizimizi bekleyen belayi savariz," demis. Yol aziklarini görmüsler, durmayip yola çikmislar...] (s.199/2-5)

[...Sehzade gene Bostanci Dede'nin evine gelir, kizi ayni yerde bulur, alir kaçirir...] (s.227/5-6)

Tablo 3.2 incelendiginde; Altin Toplu Sultan (9), Bostanci Dede (6), Dülger Kizi (5), Nalinci ile Padisah (5) ve Hasses Pasa (5) adli masallarda basari deger grubundaki degerlerin daha sik yer aldigi görülmektedir. Tabloda Nardaniye Hanim, Ben Bir Yesil Yaprak Idim, Feslegenci Kizi, Menekse Yapragindan Incinen Kizim, Arap Lala, Ahu Melek, Sabir Tasi, Yildirim Padisahi ve Insanoglu Nankördür adli masallarda basari deger grubunda bir tane deger ifadesi yer aldigi tespit edilmistir. Köylü ile Sultan Mahmut adli masalda ise basari deger grubunda deger ifadeleri yer almamistir. Masal kitabinda basari deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Sudaki bütün baliklari yakalarlar, en sonunda aglardan bir kocaman balik çikar. Karnini yararlar; kucaginda sehzadesiyle hanim çikar...] (s.108/s.11-13)

[...Bütün delikanlilar bir bir denemisler, hiçbiri bu güç isi sonuna getirememis. Sira Yemen Padisahinin ogluna gelmis. O da baslamis nari tek eliyle, bin bir itina ile yemeye... Nar bu, hem de tek elle yere düsürmeden yenir mi? Ne ise, oglan yemis, yemis, tam sonuna getirmis, bir tek tane kalmis, onu düsürüvermis...] (s.122/1-6)

[...Gider Sehzade, bahçenin ortasini bulur. O beyaz tasi çikarir, döver, tozunu bütün bahçeye serper. Agaçlar diker, bostan eker. Kisa zamanda o çorak bahçe mahsul vermeye baslar. Bir gün bir tepsiye envai çesit meyve koyar, padisaha götürür...] (s.230/5-9)

Tablo 3.2 incelendiginde; Sitti Hatun (6), Yatalak Mehmet (5) ve Arap Lala (5) adli masallarda uyma deger grubundaki degerlerin daha sik yer aldigi tespit edilmistir. Tabloda Yedi Kardesler, Ahu Melek, Usta Nazar, Insanoglu Nankördür ve Hasses Pasa adli masallarda uyma deger grubunda bir tane deger ifadesi yer aldigi görülmektedir. Feslegenci Kizi, Menekse Yapragindan Incinen Kizim, Dülger Kizi, Hüsnü Yusuf Sehzade, Oduncunun Kizi, Bostanci Dede ve Köylü ile Sultan Mahmut adli masallarda ise uyma deger grubunda deger ifadeleri bulunmamistir. Masal kitabinda uyma deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Annesinin elini öper. Kiza da: "Bak misafirim, para kazandim, size bunlari getirdim," der...] (s.140/3-4)

[...Sabah erkenden kapi çalinir. Bir atin üstünde dervis gelir. Kizi indirirler, elleriyle dervisin kucagina verirler; dervis de kizi alir, çeker gider. Biraz uzaklasinca: "Yum gözünü," der, kiz gözlerini yumar. "Aç gözünü," der, açar...] (s.181/7-11)

[...Kizcagiz da : "Tövbe bir daha gitmem," diye söz veriyor...] (s.205/33-34)

Tablo 3.2 incelendiginde; Ben Bir Yesil Yaprak Idim (4), Yatalak Mehmet (4), Nardaniye Hanim (3) ve Hasses Pasa (3) adli masallarda hazcilik deger grubundaki degerlerin daha sik yer aldigi görülmektedir. Tabloda Insanoglu Nankördür adli masalda ise hazcilik deger grubunda deger ifadeleri bulunmamistir. Masal kitabinda hazcilik deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Artik kirk gün kirk gece dügün dernek, Bey-oglu kizi alir, otururlar...] (s.106/4-5)

[...bir padisah varmis. Bu padisahin üç de kizi varmis. Günlerden bir gün padisahin cani sikilmis. Kendini eglendirmek için kizlarini yanina çagirmis, babalarini ne kadar sevdiklerini sormus...] (s.136/ 5-8)

[...Padisah emir vermis, yeniden kirk gün kirk gece toy dügün olmus. Yemis içmisler, muratlarina ermisler.] (s.197/21-22)

Tablo 3.2 incelendiginde; Baci Baci Can Baci (6), Ahu Melek (5) ve Hüsnü Yusuf Sehzade (5) adli masallarda güvenlik deger grubundaki degerlerin daha sik yer aldigi tespit edilmistir. Tabloda Nardaniye Hanim, Ben Bir Yesil Yaprak Idim, Feslegenci Kizi, Menekse Yapragindan Incinen Kizim, Dülger Kizi, Yildirim Padisahi, Nalinci ile Padisah, Bostanci Dede, Usta Nazar, Köylü ile Sultan Mahmut ve Hasses Pasa adli masalda ise güvenlik deger grubunda deger ifadeleri bulunmamistir. Masal kitabinda güvenlik deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[...Oglan bunu ögrenmis, hemen gidip bacisina haber vermis. Iki kardes dogru annelerinin mezarina gitmisler, baslarina gelecek olanlari anlatip aglamaya baslamislar. O zaman mezardan bir ses onlara: "Bir firça, bir tarak, bir de sabun alin, kaçin..."] (s.103/12-16)

[...Kiz der ki: "Benim düsmanim vardir, kimsenin beni görmesini, burada oldugumu bilmesini istemem, disarida kalamam, bir gören olur."] (s.164/8-11)

[... "Aksam enisten gelince söyleyelim. Belki bu kizin nerede oldugunu o bilir," demis. Sonra: "Belki sana bir fenaligi dokunur, iyisi mi seni saklayayim," diyerek dolaba sokmus...] (s.218/28-31)

Tablo 3.2 incelendiginde; Nardaniye Hanim (3), Oduncunun Kizi (2) ve Insanoglu Nankördür (2) adli masallarda evrenselcilik deger grubundaki degerlerin daha sik yer aldigi tespit edilmistir. Tabloda Baci Baci Can Baci, Feslegenci Kizi, Menekse Yapragindan Incinen Kizim, Arap Lala, Hüsnü Yusuf Sehzade, Sitti Nusret, Sabir Tasi, Yildirim Padisahi, Nalinci ile Padisah, Altin Toplu Sultan, Bostanci Dede, Usta Nazar ve Hasses Pasa adli masalda ise evrenselcilik deger grubunda deger ifadeleri bulunmamistir. Masal kitabinda evrenselcilik deger grubunda yer alan degerler ile ilgili örnek ifadeler söyledir:

[... "Birimiz alsak, birimiz ister; birimiz alsak birimiz ister... Bize siginmis, namuslu bir kiz, baska türlü de edemeyiz. En iyisi bunu kirkimiz kardes edinelim," derler...] (s.116/19-21)

[...Kiz: " Sen bir padisah ogluysan, ben de bir padisah kiziyim. Dülger kizi asagi, dülger kizi yukari, beni hor görmek, üstüme evlenmek sana yakisir miydi?" der...] (s.159/19-22)

[...Hanedandan bir adam varmis. Kapisi herkese açik, o memlekete her ugrayan yolcu, garip onun konagina inermis. Sofrasindan misafir eksik olmazmis...] (s.238/1-4)

4. SONUÇ VE ÖNERILER

Ünlü halkbilimcisi Pertev Naili Boratav'in halk masallarindan derleyerek yazdigi "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabi toplam 22 masaldan olusmaktadir. Masal kitabinda; devler, periler, Arap lalanin özellikleri, kötü üvey annenin kilik degistirmesi, dervisin zaman ve mekân tanimadan hareket etmesi, uçan atlar, ortaliktan kaybolma, agaçtan bebegin güzel bir kiza dönüsmesi, babasindan kaçan sultanin öküz suretinde yasamasi, bülbüller ülkesi, kus olan sehzadenin yeniden insana dönüsmesi, sabir tasinin anlatilanlar sonucu çatlamasi, karinca padisahi, bülbül padisahi, dev padisahi, sadece ekilen birkaç tohumdan her türlü yemisin oldugu bir bahçeye dönüsmesi, odun kütügünden perilerin çikmasi, kuslarin perilere dönüsmesi gibi olaganüstü kahramanlar ve olaylar geçmektedir. Bu olaganüstü kisiler kimi zaman iyi kimi zaman ise kötüdür. Ayrica masal kitabinda güzel - çirkin, çaliskan - tembel, zengin - fakir, dogru - yanlis gibi zitliklarla kisilerin mücadeleleri ve olaylar karsisinda aldiklari tavirlar anlatilmaktadir. Masallarda cesaretli kisilerin olaganüstü yetenege sahip iyi kisilerle isbirligi sayesinde kötülerle mücadelesi, sehzadelerin sevdikleri ugruna devlerle ya da Arap lala gibi kötü özelliklere sahip insanlara karsi basarisi, Yatalak Mehmet'in evlerine gelen çaliskan ve cesur misafir ile birlikte geçirdigi basarili degisim ve zengin olmasi gibi olaylardaki zitliklar ile kisilerin yasama bakis açilari ve kisilik özellikleri görülmektedir.

Arastirmada yer alan yirmi iki masal, Schwartz Deger Siniflamasi'nda yer alan güç, basari, hazcilik, uyarilim, öz yönelim, evrenselcilik, iyilikseverlik, geleneksellik, uyma ve güvenlik deger gruplarina göre incelenmistir. "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinda en sik rastlanan deger gruplari sirasiyla öz yönelim (197), iyilikseverlik (109) ve gelenekselliktir (90). Bu bulgu Küçük'ün vd. (2014) "Masal Kitaplarinin 6. Sinif Sosyal Bilgiler Degerleri Perspektifinden Analizi" adli çalismasindaki arastirma bulgulariyla örtüsmektedir. Masallarda merak duymak, kendi amaçlarini seçebilmek, yardimsever olmak, dürüst olmak, sorumluluk sahibi olmak, olgun sevgi, manevi bir hayat, dindar olmak, hayatin verdiklerini kabullenmek, geleneklere saygili olmak, ilimli bir hayat gibi degerler daha sik yer almistir. Bu degerler, kardeslerin üvey anneleri ile mücadeleleri, sehzadenin aski, çocuk sahibi olamayan çiftin dervisle sinavi, tembel olan kisinin eve gelen misafir sonrasi degisimi, sehzadenin normal biri olarak sultana talip olmasi ve sultan ile evlilikleri sonrasi sultanin yasadiklari, yasli kadinin genç birine dönüsmesi ve bey oglu ile evlenmesi, Arap Lala'nin farkli masallarda kisiler ile yasadiklari, Hüsnü Yusuf Sehzade'nin yasadiklari, kendine güvenen kizin toplumdaki saygin kisilerle mücadelesi gibi olay örgüleriyle verilmeye çalisilmistir.

Öz yönelim deger grubundaki degerlerin Sitti Hatun (23), Feslegenci Kizi (18), Hüsnü Yusuf Sehzade (15), Hasses Pasa (14), Ahu Melek (13), Altin Toplu Sultan (13) adli masallarda daha sik bulundugu tespit edilmistir. Iyilikseverlik deger grubundaki degerlerin Sitti Hatun (23), Feslegenci Kizi (18), Hüsnü Yusuf Sehzade (15), Hasses Pasa (14), Ahu Melek (13), Altin Toplu Sultan (13) adli masallarda daha sik yer aldigi görülmektedir. Geleneksellik deger grubundaki degerlerin Sitti Hatun (16), Yatalak Mehmet (10), Altin Toplu Sultan (9), Ahu Melek (8) adli masallarda daha sik yer aldigi bulunmustur.

"Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabinda uyma (38), hazcilik (36), güv enlik (34) deger gruplarinda yer alan degerin sikliginin az oldugu tespit edilmistir. Toplam yirmi iki masalda sikligi en az olan deger grubunun ise evrenselcilik (13) oldugu görülmektedir. Masallarda uyma deger grubunda yer alan anne babaya ve yaslilara saygili olmak, itaatkâr olmak; yasamdan haz duyma deger grubunda zevk ve hayattan keyif almak; güvenlik deger grubunda aile güvenligine önem vermek, iyilige karsilik vermek, baglilik duygusu, toplumsal düzenin sürmesini istemek; evrenselcilik deger grubunda toplumsal adalet ve esitlikten yana olmak, açik fikirli ve erdemli olmak degerleri tespit edilmistir. Özellikle evrenselcilik deger grubunda yer alan degerlerin masallardaki sikligi çok azdir ve bazi masallarda bu deger grubu ile ilgili degerler tespit edilmemistir. Bu bulgu Akkaya'nin (2014) "Keloglan Masallarinda Yer Alan Degerlerin Incelenmesi" adli çalismasindaki arastirma bulgulariyla benzerlik göstermektedir.

Arastirmada elde edilen bulgulara dayali olarak asagidaki önerilerde bulunulmustur:

* Halk anlatilarindan sade bir dille derlendigi için Türkçe derslerindeki metinlere çesitlilik getirmesi amaciyla kitapta yer alan masallar dersin amacina uygun olarak seçilip derslerde kullanilabilir.

* Masallar degerler boyutunda sayfa sayfa ve satir satir incel enip tablo haline getirildigi için verilmek istenen degere göre seçilip farkli derslerde masallar seçilip ders isleyisine katki saglayabilir.

* Masallarin sade bir dille yaziya aktarilmasi sebebiyle ögrencilerin ders disi zamanlarinda okuyabilecekleri bir kaynak olabilir.

* Masallardaki kahramanlarin mücadeleleri ve olaylar karsisindaki tavirlari örnek teskil edebilecek kisilik özelliklerini ve birçok degerleri yansittigi için derslerde bir kaynak olarak kullanilabilir.

* Pertev Naili Boratav 'in ilk defa degerler açisindan incelendigi "Zaman Zaman Içinde" adli masal kitabindan baska masal kitaplari da incelenerek Türkçe dersindeki metinlere çesitlilik ve islevsellik kazandirilabilir.

* Pertev Naili Boratav 'in diger kitaplari farkli deger siniflamalarina göre incelenebilir.

Footnote

* Bu makale, 21 - 23 Mayis 2015 tarihinde Bartin'da düzenlenen XIV. Uluslararasi Katilimli Sinif Ögretmenligi Egitimi Sempozyumu'nda sunulan sözlü bildiriden üretilmistir.

References

KAYNAKLAR

Akkaya, N. (2014), Keloglan Masallarinda Yer Alan Degerlerin Incelenmesi. Akademik Sosyal Arastirmalar Dergisi. Yil:2, Sayi: 2/1, 312 - 324

Boratav, P.N. (2009). Zaman Zaman Içinde (2. Baski). Ankara: Imge.

Gökçe, F. (2000). Degisim Sürecinde Devlet ve Egitim. Ankara: Eylül.

Güngör, E. (2000). Degerler Psikolojisi Üzerine Arastirmalar. Istanbul: Ötüken.

Karatay, H. (2007). Dil Edinimi ve Deger Ögretimi Sürecinde Masalin Islevi ve Önemi. Türk Egitim Bilimleri Dergisi. 5(3), 463 - 475.

Kendall M G, Babington-Smith B. (1939). The Problem of m Rankings. The Annals of Mathematical Statistics. 10 (3), 275- 287.

Kagitçibasi C., Kusdil, M, E. (2000). Türk Ögretmenlerinin Deger Yönelimi ve Schwartz Deger Kurami. Türk Psikoloji Dergisi. 15 (45), 59-76.

Küçük, B., Gedik, F. vd. (2014). Masal Kitaplarinin 6. Sinif Sosyal Bilgiler Degerleri Perspektifinden Analizi. Turkish Studies. 9(2), 1071 - 1087.

Milli Egitim Bakanligi (MEB). (2009). Türkçe Dersi Ögretim Programi (1-5 Siniflar). Ankara.

Oguzkan, A.F. (1993). Egitim Terimleri Sözlügü (3.Baski). Ankara: Gül.

Sakaoglu, S. (1999). Masal arastirmalari. Ankara: Akçag.

Sirin, M.R. (1988). Çocuk Edebiyati Yilligi. Istanbul: Gökyüzü.

Sisman, M. (2006). Egitim Bilimine Giris (1. Baski). Ankara: Pegem Akademi.

Türk Dil Kurumu (TDK). (2011).Türkçe Sözlük (11. Baski) . Ankara: Türk Dil Kurumu.

Dilmaç, B. ve Ulusoy, K. (2012). Degerler Egitimi. Ankara: Pegem Akademi.

Simsek, H. ve Yildirim, A. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Arastirma Yöntemleri (6. Baski). Ankara: Seçkin.