Content area
Full Text
Özet
Istanbul Bogazi, Marmara Denizi ve Canakkale Bogazi'n. icine alan Turk Bogazlari, Turkiye'nin deniz ulkesinin bir parcasidir. Turk Bogazlari'ndan gecis rejimine iliskin olarak, Turkiye Cumhuriyeti doneminde, kisa aralarla birbirini takip eden iki ayri sozlesme uygulanmIstir. 1923 yilinda Lozan Baris Konferansi sirasinda kabul edilen ve ancak, 13 yil yururlukte kalan Lozan Bogazlar Sozlesmesi ve nihayet bugun hala yururlukte olan 1936 Montreux Bogazlar Sozlesmesi. Gunumuzde Turk Bogazlari'na yonelik askeri, stratejik ve ekonomik kaygilara, bir de cevresel boyut eklendigi gorulmektedir. Montreux Bogazlar Sozlesmesi'nde, Turk Bogazlari'nda cevre ve ulasim guvenliginin sailanmasina yonelik duzenlemeler yer almamaktadir. Turkiye bogazlarda can, mal ve cevre guvenligini sailamak uzere, 1994 yilinda yururluge giren "Bogazlar ve Marmara Bolgesi Deniz Trafik Duzeni Hakkinda Tuzuk" cercevesinde onlemler almaya baslamis, soz konusu bu duzenleme, 1998 yilinda yapilan "Turk Bogazlari Deniz Trafik Duzeni Tuzugu" ne yerini birakmIstir. Bu calismada Turk Bogazlari'nin statusu; uluslararasi ulasimda kullanlan bogazlara iliskin uluslararas. hukuk ilkeleri, Lozan'dan Montreux'ya kaydedilen gelismeler ve Turkiye'nin ulusal duzeyde uygulamaya koydugu, yasal duzenlemeler cercevesinde ele alinmaktadir.
Anahtar kelimeler: Canakkale Bogazi, Deniz Trafik Tuzugu, Istanbul Bogazi, Lozan Bogazlar Sozlesmesi, Montreux Bogazlar Sozlesmesi, Rebus Sic Stantibus, Ticaret Gemileri, Transit Gecis, Turk Bogazlari, Zararsiz Gecis.
Keywords: Commercial Vessels, Çanakkale Strait, Innocent Passage, Ðstanbul Strait, Lausanne Convention on Straits, Maritime Traffic Regulation, Montreux Convention on Straits, Rebus Sic Stantibus, Transit Passage, Turkish Straits.
1. Giris
Istanbul Bogazi, Marmara Denizi ve Canakkale Bogazi'ndan olusan Turk Bogazlari, bulundugu cografi konum nedeniyle siyasi, askeri ve ekonomik ac.dan tarihin her doneminde, ozellikle buyuk denizci devletlerin ilgi odagi olmustur. Turk Bogazlari dunya politikasindaki bazi dengelerin belirlenmesi, surdurulmesi ve degistirilmesi bakimindan da belirleyici rol oynamIstir. Istanbul'un 1453 yilinda fethinden sonra, Osmanli imparatorlugu'nun egemenligi altina giren bogazlar, 1453-1809 yillari arasinda Osmanli imparatorlugu'nun, Fransa, Ingiltere, Hollanda ve Rusya gibi devletlere cesitli tarihlerde tek tarafli tasarruflarla tanidigi ayricaliklar disinda, "imparatorlugun Kadim Kaidesi" geregi, yabanc. ticaret ve savas gemilerine kapali tutulmustur (inan, 1995: 7). Osmanl.'nin Karadeniz'deki egemenligini kaybetmeye baslamas. ile birlikte, Turk Bogazlari'nin hukuksal statusu 1809-1841 doneminde iki tarafl. andlasmalarla, 1841 sonrasinda ise cok tarafli andlasmalarla duzenlenmistir.1 Neredeyse 450 yil devam eden Osmanli egemenliginin ardindan, dunyanin yeniden sekillendigi ve guc dengelerinin yeniden kuruldugu I. ve II. Dunya Savasi ve sonrasinda, bogazlara iliskin siyasi gelismeler dikkate alindiginda, Turk Bogazlari'nin gerek dogu Akdeniz gerekse dunya tarihinin akis. bakimindan, ne denli onemli bir denge...