Türkiye ile Almanya Arasindaki Bilimsel Iliskiler: Türk-Alman Üniversiteleri/Scientific Relations Between Turkey and Germany: Turkish-German Universities

Abstract

Turkey and Germany are two countries which have well advanced relations in the fields of politics, economy, military, education and science for many years. These relations contribute to both sides in different aspects. However, when two countries are compared with each other, Germany transfers massive amounts of science and especially technology to Turkey. The present study deals with the transferring scientific experience from Germany to Turkey within the framework of universities, especially focusing on the Turkish-German University. Following a brief history of Turkish-German relations, the importance of the republican period as well as Turkish-German universities regarding the relations between both countries will be analysed through expert opinions and empirical data. [PUBLICATION ABSTRACT]

Headnote

Özet

Türkiye ve Almanya birbirleriyle uzun y?llardan beri siyasal, ekonomik, askeri, e?itim ve bilimsel alanlarda ileri boyutlarda ili?kileri olan iki ülkedir. Bu ili?kiler iki tarafa da farkl? ?ekillerde katk? sa?lamaktad?r. Ancak iki ülke kar??la?t?r?ld???nda, Almanya'n?n Türkiye'ye bilim ve özellikle teknoloji ihrac? çok önemli boyutlardad?r. ??te bu çal??mada, Almanya'dan Türkiye'ye aktar?lan bilimsel deneyimler, genelde üniversiteler özelde ise Türk-Alman Üniversitesine odaklan?lmak suretiyle ele al?nacakt?r. ?li?kilerin tarihsel boyutuna k?sa bir bak??tan sonra, cumhuriyet y?llar? ve özellikle Türkiye'de kurulan Alman üniversitelerinin iki ülke ili?kilerine yapaca?? katk?lar uzman görü?leri ile de desteklenmek suretiyle ampirik veriler yard?m?yla çözümlenecektir.

Anahtar Kelimeler: Türk-Alman Bilimsel ?li?kileri, Türk-Alman Üniversitesi, Türk- Alman Avrupa Üniversitesi, Teknoloji Aktar?m?

Abstract

Turkey and Germany are two countries which have well advanced relations in the fields of politics, economy, military, education and science for many years. These relations contribute to both sides in different aspects. However, when two countries are compared with each other, Germany transfers massive amounts of science and especially technology to Turkey. The present study deals with the transferring scientific experience from Germany to Turkey within the framework of universities, especially focusing on the Turkish-German University. Following a brief history of Turkish-German relations, the importance of the republican period as well as Turkish-German universities regarding the relations between both countries will be analysed through expert opinions and empirical data.

Keywords: Turkish-German Scientific Relations, Turkish-German University, Turkish- German European University, Technology Transfer

Giri?

Türkiye ile Almanya aras?ndaki bilim ve e?itim alan?ndaki ili?kiler ba?ka bir ülkeyle k?yaslanamayacak ?ekilde oldukça ileri bir boyuttad?r. Özellikle tarihsel süreç içerisinde Osmanl? Devleti'nin Bat?l? ülkelere göre ça??n gerisinde kalma- s? nedeniyle ba?layan modernle?me hareketlerinde bilimsel boyut arka planda kal?rken, Birinci Dünya Sava??'ndan sonra kurulan Türkiye Cumhuriyeti ile fark- l? bir ivme kazanm??t?r. Özellikle Mustafa Kemal Atatürk'ün bu konuya önem vermesi ve Almanya'daki Nazi rejimince kovu?turulan birçok bilim adam?n?n Türkiye'ye getirilmesi bu anlamda hat?r? say?l?r bir katk? yapm??t?r. Daha sonra iki ülke aras?ndaki bilimsel ili?kiler yo?unla?arak devam etmi? ve Türk-Alman Üniversitesinin kurulu?u ile zirveye ç?km??t?r.

Bu çal??maya ili?kin, yaz?n taramas? yap?ld???nda Türk-Alman ili?kile- rinin genel olarak tarihsel boyutunun ön plana ç?kar?ld??? eserler ile kar??la- ??lmaktad?r ki, en çok çal???lan konular?n ba??nda askeri, ticari, diplomatik ve e?itim alanlar?ndaki ili?kilerin geldi?i görülmektedir. E?itim alan?nda yap?lan ara?t?rmalara damgas?n? vuran konu ise Türkiye'de aç?lan Alman okullar?d?r. Ancak son y?llarda Türk-Alman bilimsel i?birli?i konusu iki ülke bilim camia- s?n?n gündemine daha fazla girmeye ba?lam??t?r. Özellikle 15-17 Mart 2012 ta- rihleri aras?nda AKVAM ve Frederich Ebert Vakf?'n?n düzenlemi? oldu?u "Türk- Alman Bilimsel ??birli?i Forumu" sonucunda yay?mlanan "Türk-Alman Bilim- sel ??birli?inin Güncel Konular?" ba?l?kl? kitap, Türk-Alman bilimsel i?birli?i alan?nda uygulanan modeller ve yöntemleri ortaya koymaktad?r. Bu forumda Emin Kökta?'?n sunmu? oldu?u "Bilimsel Ö?retim ve Ara?t?rmada Uluslararas? ??birli?i için bir Model Olarak Türk-Alman Üniversitesi" ile Faruk ?en'in yazm?? oldu?u "Uluslararas? Bilimsel ??birli?i için Yeni bir Model Türk-Alman Avrupa Üniversitesi" ba?l?kl? bildiriler bu makaleye veri sa?lamas? bak?m?ndan önemli- dir. Ancak bu konu hali haz?rda detayl? bir analitik çal??maya konu olmam??t?r. Bu çal??mada cevab? aranacak sorular; Almanya'n?n Türkiye'de kurdu?u üniver- siteler iki ülke aras?ndaki ili?kilere nas?l bir katk? yapacakt?r? Bu üniversiteler Türkiye'ye yap?lacak teknoloji transferinde rol onayacaklar m?d?r? Türk-Alman Üniversitesini Almanya'n?n Kazakistan ve M?s?r'da kurdu?u Alman-Kazak ve Kahire Alman üniversitelerinden farkl? yapan hususlar nelerdir?

Çal??mada ilkin konunun daha iyi anla??lmas?n? sa?lamak için Osman- l? ?mparatorlu?u ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde iki ülke aras?ndaki bi- limsel ili?kiler ele al?nacakt?r. Bu ba?lamda Ankara Ziraat Okulu ve Nazilerin zulmünden kaçarak Türkiye'ye s???nan bilim adamlar?n?n faaliyetlerine odakla- n?lacakt?r. Üçüncü bölümde ise ?kinci Dünya Sava??'ndan Türk-Alman Üniversi- tesinin kurulu?una kadar olan dönemde iki ülke aras?ndaki bilimsel ili?kiler ele al?nacakt?r. Son olarak Türk-Alman Üniversitesi ve Türk-Alman Avrupa Üniver- sitesi ele al?narak bu üniversitelerin iki ülke ili?kilerinde oynad??? roller Kazak- Alman ve Alman-M?s?r üniversiteleriyle kar??la?t?rmal? olarak çözümlenecektir.

1. Osmanl? ?mparatorlu?u Dönemindeki Bilimsel ?li?kiler

Almanya'n?n Osmanl? ?mparatorlu?u'na yönelik bilimsel faaliyetleri ilk olarak yaz?n alan?nda gerçekle?mi?tir. Bu Almanlar?n kendi yaz?n eserlerini Türkçeye (Osmanl?caya) çevirmeleriyle ba?lam??t?r.1 Almanya izlemi? oldu?u bu politi- ka ile Frans?zcan?n Osmanl? bilim hayat?nda var olan etkisini önlemeyi amaç- lam??t?r.2 Dolay?s?yla öncelikli olarak Osmanl? toplumunun Alman kültürüyle tan??mas?n?n ve Almancan?n da zamanla seçkin tabaka aras?nda yerle?mesinin hedeflendi?i söylenebilir. Buradan hareketle ?stanbul'da ve Anadolu'da Alman okullar?n?n aç?lmas? bu politikan?n tamamlay?c? ögeleri olarak belirmektedir. Alman derneklerinin etkisiyle 1870 y?l?nda ?stanbul'da Alman Hastanesi'nin3 hayata geçirilmesi4 ve yakla??k 14 kadar Alman okulunun farkl? tarihlerde aç?l- mas?5 19. yüzy?lda Türk-Alman bilimsel ili?kilerinde ya?anan önemli geli?me- lerdendir.6

20. yüzy?l?n ba??na gelindi?inde, ili?kilerin oldukça farkl? alanlarda mey- velerini verdi?i gözlemlenmi?tir. Türk-Alman bilimsel ili?kileri, ticari ve askeri alanlarda iki ülke aras?ndaki ili?kilere olumlu katk?lar sa?lam??t?r. Esas?nda bu dönemde bilimsel ili?kiler ile kültürel ili?kilerde bir iç içe geçmi?lik söz konu- sudur. Bu zaman diliminde bilimsel olarak nitelendirilebilecek en önemli ge- li?me 1915 y?l?nda Almanya'n?n yurtd???ndaki okullar?n?n eski sorumlusu Prof. Dr. Franz Schmidt'in Maarif Nezaretinde dan??man olarak göreve ba?lamas? olay?d?r.7 Schmidt'in yapt??? bu görev bir yandan Osmanl? e?itim sisteminin yeniden yap?land?r?lmas?na katk? yaparken di?er yandan da Almanlar e?itim alan?nda etkilerini kurabilecekleri bir araca kavu?mu? oluyorlard?. Almanla- r?n temel amac? Türk e?itim sisteminde Frans?z etkisini k?rarak kendilerinin- kini yerle?tirmekti. Hatta Schmidt bununla da kalmayarak Türk yetkililere bir Alman Üniversitesi kurulmas?n? teklif etmi?tir. Türkiye'de Alman Üniversitesi kurma fikri "Alman Ön-Asya Komitesinin" ba?kanl???n? yapan Hugo Grothe'nin de rüyalar?n? süslüyordu.8 Bundan ba?ka Schmidt ve di?er Alman hocalar ay- r?ca bir "?mparatorluk Üniversitesi" kurulmas? yönünde "Entwurf einer Satzung für die Kaiserlich Osmanische Universität in Stambul" (?stanbul Osmanl? ?m- paratorluk Üniversitesi için Nizamnâme Tasar?s?")9 ad? verilen bir tasar? dahi haz?rlam??lard?r ki bu teklif Maarif Naz?r? taraf?ndan kibarca reddedilmi? ancak üniversite için yap?lan tüzük de?i?ikli?inde faydal? olmu?tur.10

Zaman?n Maarif Naz?r? ?ükrü Bey, Schmidt'in yönlendirmesiyle ?stan- bul Darülfünununda (?stanbul Üniversitesi) görevlendirmek üzere belirli say?- da Alman profesörün ça?r?lmas?na karar vermi?tir. Ancak daha sonra ?ttihat ve Terakki Partisi Alman profesörlerin yan? s?ra Avusturyal?, ?sviçreli ve Macar profesörlerin gelmesini talep ederek tek bir ülkenin üniversitede egemenlik kurmas?na kar?? önlem almak istemi?tir.11 Türkiye ve Almanya aras?nda yap?- lan anla?maya göre; Dr. Gustav Fester (Teknik Kimya), Dr. Kurt Hoesch (Or- ganik Kimya), Dr. Walther Penck (Jeoloji ve Maden Bilimleri), Dr. Erich Leick (Botanik), Dr. Erich Obst (Co?rafya), Dr. Friedrich Gunther Jacoby (Felsefe), Dr. Georg Anschütz (Pedagoji ve Deneysel Psikoloji), Dr. Gotthelf Bergsträsser (Kar??la?t?rmal? Semitik Diller), Dr. Friedrich Wilhelm Carl Giese (Ural-Altay Dilleri), Dr. Carl Ferdinand Friedrich Lehmann-Haupt (Eski Kavimler Tarihi, Yunan ve Roma Tarihi) ve Dr. Walther Schönborn'un (Kamu Hukuku) yer ald??? 11 ki?ilik bir bilim adam? grubu ?stanbul'a gelmi?tir. Bunlar?n haricinde daha sonra ise; Dr. Fritz Arndt (Anorganik Kimya), Dr. Boris Zarnik (Zooloji), Dr. An- ton Fleck (Maliye) ve Dr. Friedrich Hoffman (?ktisat) adl? dört bilim adam? daha Türkiye'ye gelmi?tir. Hoca ihtiyac?n?n sürmesi üzerine ?stanbul'da bulunan Dr. Johannes Heinrich Mordtmann (Almanya'n?n ?stanbul eski Ba?konsolosu; Ta- rih Metodolojisi) ve Dr. Erich Nord (Almanya'n?n ?stanbul Ba?konsoloslu?u Ba?tercüman?; Avrupa Medeni Hukuku) adl? iki Alman diplomat?n?n üniversite- de görevlendirilmesi konusunda ba?ka bir anla?ma imzalanm??t?r. Bütün bun- lardan ba?ka üniversitede bireysel sözle?meler yapmak suretiyle çal??an sekiz Alman bilim adam? daha bulunmaktayd?.12

Bu profesörler Birinci Dünya Sava??'ndan dolay? yeterli ö?renci say?s?n? yakalayamad?klar?ndan dolay? üniversitenin kurumsalla?mas?na s?n?rl? katk?da bulunabildiler. Di?er bir ifadeyle bu dönemde, ?stanbul Üniversitesinde gö- rev yapan ö?retim üyeleri mevcut bölümlerin kütüphane, laboratuvar ve di?er teknik donan?mlar?n?n art?r?larak ça??n gereklerine uyum sa?lamas?na çal??- m??lard?r. Bunlar?n d???nda üniversitede çal??an bu profesörler çe?itli bilimsel dergilerde makaleler yay?nlam??lard?r. Yukar?da isimleri an?lan bu hocalardan sadece bir kaç? kitap yazarken, iz b?rakan ö?retim üyeleri aras?nda ise; Dr. Obst, Dr. Penck, Dr. Arndt ve Dr. Fester gibi ki?ilerin isimleri say?labilir.13 Türk hükü- meti, bu profesörlerin derslerini iki y?l sonra Türkçe vermelerini istemi? olma- s?na ra?men, hocalardan sadece alt?s? bu ?art? sa?layabilmi? di?erleri Türkçeyi ö?renemediklerinden yanlar?na birer Türk yard?mc? tahsis edilmi?tir.14 Sonuç olarak sava??n getirdi?i olumsuzluklar ve Türkiye'de geçirilen sürenin az olmas? nedeniyle (1915-1918) Alman bilim adamlar?n?n Türk e?itim sistemine katk?lar? s?n?rl? düzeyde kalm??t?r.

2. Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurulu? Döneminde Bilimsel ?li?kilerin Durumu

Cumhuriyet döneminde Türkiye ile Almanya aras?ndaki diplomatik ili?kiler alt? y?l aradan sonra 3 Mart 1924 tarihinde imzalanan Türk-Alman Dostluk Anla?- mas? ile yeniden ba?lam??t?r. Mustafa Kemal Atatürk, Bat?'y? ula??lmas? gere- ken ça?da? medeniyet seviyesi olarak hedef gösterirken, bu amaca ula?mak için bilimin öncülü?üne ihtiyaç oldu?unun da bilincindeydi. ??te bu yeni dö- nemde Türkiye ekonomik kalk?nmas?n? sa?lamak için ülkesine Almanya'dan birçok uzman davet etmi?tir.15 Bu ba?lamda özellikle bilimsel ili?kilerin geli?- tirilmesine büyük önem verilmi?tir. Bu durum iki ülke aras?ndaki önceki ili?- kilerin yo?unlu?una ba?land??? gibi Türkiye'nin ba??ms?zl???na verdi?i önem ile de aç?klanmaya çal???lmaktad?r. Johannes Glasneck bu durumu a?a??daki ifadelerle ortaya koymaktad?r: "Türk Hükümeti, yirminci yüzy?l?n ikinci yar?s?n- da, Birinci Dünya Sava??'nda yenilmi? olmas? dolay?s?yla, Almanya'y? kendi ba- ??ms?zl??? için bütün öteki emperyalist büyük devletler aras?nda en az tehlikeli gördü?ünden, Alman bilim adamlar?n? ülkesine getirmi?ti."16 Cumhuriyetin ilk y?llar?nda Türkiye'ye gelen uzmanlar ve akademisyenler yüksekokullar, fabrika- lar ve bakanl?klar gibi birçok devlet kurumunun17 yeniden yap?land?r?lmas?nda önemli roller oynam??lard?r.

2.1. Ankara Ziraat Yüksekokulu

Cumhuriyet döneminde bilimsel ili?kiler ba?lam?nda en önemli olay hiç ku?kusuz 1928 y?l?nda Oldenburg ba?kanl???nda 14 Alman tar?m uzman?n?n Türkiye'ye gelerek 1930 y?l?nda Ankara Ziraat Yüksekokulunu kurmalar?d?r. Bu okulun akademik kadrosunun tamam? Almanlardan olu?uyordu.18 Almanya'da- ki ziraat fakülteleri ile ayn? e?itim sistemini benimseyen bu okul, üç y?l sonra yani üniversite reformunun yap?ld??? y?l Yüksek Ziraat Enstitüsüne dönü?türül- mü?tür.19 Ankara'da Yüksek Ziraat Enstitüsünde çal??an hocalar?n Alman hü- kümeti ile yap?lan ikili anla?ma ile görevlendirilmi? olmalar?na kar??n ?stanbul Üniversitesinde görev alan Alman profesörlerin Türkiye'ye mülteci statüsünde geldi?i görülmektedir. Almanya'da i?ba??na gelen Nasyonal Sosyalist ??çi Par- tisi (NSDAP) Türkiye'yi siyasi olarak kendi yan?na çekmek istedi?inden Türk üniversitelerine gelen ö?retim üyelerinin Nazi ideolojisine yak?n ki?iler aras?n- dan seçilmesi gerekti?ine inan?yordu. Söz gelimi Yüksek Ziraat Enstitüsünün kurucusu olan Christiansen'in 1933-40 y?llar? aras?nda Nazilerin kay?tl? bir üye- si oldu?u ortaya ç?km??t?r.20 Yüksek Ziraat Enstitüsünde ikili anla?ma uyar?nca gelmi? hocalar?n haricinde mülteci statüsünde görev alm?? olan Wilhelm Salo- mon-Calvi, Otto Gerngross, Max Pfannenstiel ve Hans Bremer adl? dört bilim adam? daha bulunuyordu.21

2.2. Nazi Döneminde Almanya'dan Kaçarak Türkiye'ye S???nan Bilim Adamlar?

Almanya'da 1933 y?l?nda iktidara gelen NSDAP'nin Yahudilere kar?? ba?latm?? oldu?u takibat?n sonucu olarak Almanya'y? terk etmek zorunda kalan i?siz bi- lim adamlar? Zürich'te Philipp Schwartz'?n yönlendirmesiyle yeni i? imkanla- r? sa?lamak amac?yla bir dernek kurmu?lard?. Di?er yandan Atatürk, Cenevre Üniversitesi profesörlerinden Malche'ye Türk yüksekokul sisteminin reform gereksinimlerini saptamak ve buna uygun öneriler getirmek görevini vermi?ti. Tam da bu dönemde Malche Schwartz ile ili?ki kurarak Alman bilim adamla- r?n? Türkiye'ye yönlendirmi?tir. Türk hükümeti ile yap?lan görü?meler sonra- s?nda Milli E?itim Bakanl??? ile Malche, Schwartz ve Rudolf Nissen aras?nda Ankara'da bir çal??ma anla?mas? imzalanm??t?r.22 Gelen bilim adamlar? aras?n- da en ünlüleri; Ernst Reuter, Fritz Neumark, Ernst Eduard Hirsch, Hans Reic- henbach, Leo Spitzer, Erich Auerbach, Ernst von Aster, Marchand, Wilhelm Röpke, Gerhard Kessler, Philipp Schwartz, Rudolf Nissen, Alexander Rüstow, Friedrich Dessauer, Richard von Mises, Rudolf Belling, Bruno Taut ve Paul Hindemit gibi isimler say?labilir. Söz konusu bu bilim adamlar?n?n ?stanbul Üniversitesinin yeniden düzenlenmesinde, Türk akademik hayat?n?n geli?me- sinde ve bilimsel bir ?ekle bürünmesinde önemli katk?lar? olmu?tur. Bu bilim adamlar?n?n baz?lar? Türk-Alman ili?kilerinin "dostane ili?kiler demeti" olarak zihinlerde yer etmesinde oldukça etkili olmu?lard?r.23 Bu bilim adamlar? çe?itli bakanl?klar?n alt komisyonlar?nda görev ald?klar? gibi, yeti?tirdikleri ö?renciler vas?tas?yla da Türk bilim hayat?n?n geli?mesine büyük katk?lar sa?lam??lard?r.24 Bu bilim adamlar?n?n bir k?sm? ?stanbul Üniversitesinde görev al?rken, di?er k?sm? da ?stanbul ve Ankara'da bulunan Alman Hastanesi, ?stanbul Teknik Üni- versitesi, ?stanbul Güzel Sanatlar Akademisi ve Ankara Dil, Tarih ve Co?rafya Fakültesi, Hijyen Enstitüsü, Maden Ara?t?rmalar? Enstitüsü, Gazi Ö?retmen Ye- ti?tirme Enstitüsü ve Konservatuar gibi kurum ve kurulu?larda çal??m??lard?r.25

Bu bilim adamlar?n?n çal??malar?, ?stanbul Üniversitesinin Alman sis- temine göre yap?lanmas?n? sa?lam??t?r. Di?er yandan e?itimde modern tek- nikler kullan?lmaya ba?lanm??t?r. Ö?rencilerin derslere faal olarak kat?l?mlar?n? sa?layan bir yöntem izleyen yabanc? profesörler ayr?ca ö?rencileri dü?ünmeye iten ve ara?t?rmaya sevk eden teknikler uygulayarak onlar?n yarat?c?l?klar?n?n geli?mesini hedeflemi?lerdir. Alman hocalar yazd?klar? kitaplar ve çeviriler va- s?tas?yla kütüphanelerin kitap say?s?n?n artmas?nda önemli bir rol oynam??t?r. Bunun yan?nda dünya çap?nda önemli bilimsel eserler Türkçeye kazand?r?lm??- t?r. Bundan ba?ka bu profesörler taraf?ndan yaz?lan Türkçe eserler de mevcut- tur.26 Tablo 1'de görüldü?ü gibi 1933-1942 y?llar? aras?nda toplam 252 adet ki- tap çeviri, telif eser üniversite yay?n? olarak bilim camias?na kazand?r?lm??t?r. Bu eserlerin haricinde ?stanbul Üniversitesinde görev yapan Alman hocalar çal??t?klar? fakültelerde de bilimsel dergilerin kurulu?una ön ayak olmu?lard?r.

Bu profesörlerin Türk bilim camias?na katk?lar? bu say?lanlarla bitmi- yordu elbette. Bu Alman hocalar?n yeti?tirdikleri ö?renciler ve asistanlar daha sonra Türkiye'de bilimsel ara?t?rmalar?n geli?mesine önemli katk?lar sa?lam??- lard?r. Bu ö?rencilerden bir k?sm? Alman üniversitelerinde e?itimlerine devam ederek tam manas?yla Almanya'n?n bilimsel anlay???n? içselle?tirmi? ve daha sonra Türkiye'de uygulam?? olan ki?ilerdir.27 Türkiye'ye bu dönemde gelen ho- calar?n çok k?sa bir süre bu ülkede kald?ktan sonra ABD veya ba?ka ülkelere gitmeleri yani Türkiye'yi bir ara durak olarak görmeleri bu ö?retim üyelerinin sa?layabilecekleri faydalar?n dü?ük düzeyde kalmas?na neden olmu?tur. Bun- lar?n büyük ço?unlu?u da ?kinci Dünya Sava??'n?n bitiminden sonra peyderpey Federal Almanya'ya geri dönmü?lerdir.28 Söz gelimi Ernst Reuter, Türkiye'den döndükten sonra 1948-1953 y?llar? aras?nda Berlin Belediye Ba?kanl??? yapm??- t?r. Alman hocalar?n çok az bir k?sm? Türkiye'de uzun y?llar görev yapm??lard?r.29

Alman hocalar?n katk?lar?na yak?ndan bak?lacak olursa, Ernst Hirsch'in önce ?stanbul ard?ndan da Ankara üniversitesinde ticaret hukuku, hukuk sos- yolojisi ve hukuk felsefesi profesörü olarak görev yapt??? görülmektedir ki, o daha sonra sürgünde geçirdi?i y?llarla ilgili an?lar?n? "Als Rechtsgelehrter im Lande Atatürks" ba?l?kl? kitapta toplam??t?r.30 1933-1951 y?llar? aras?nda ?stanbul Üni- versitesinde ekonomi politikas? anabilim dal?nda çal??an Gerhard Kessler ise 1946 y?l?nda Orhan Tuna ile birlikte ilk Türk sendikas?n?n kurulu?unda yer al- m??t?r. Fritz Neumark, 1933-1951 y?llar? aras?nda ?stanbul Üniversitesinde eko- nomi politikas? alan?nda ö?retim üyesi olarak görev yapm?? ve Türkiye'deki an?- lar?n? "Bo?az içine S???nanlar" ad?yla kaleme alm??t?r. 1935-1946 döneminde Ula?t?rma Bakanl???nda idari ve trafik konular?nda uzman olarak çal??an Ernst Reuter, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesinde yerel yönetimler ve ?ehir planlamas? konusunda dersler vererek "?ehir Planlamas? Enstitüsünün" kurulmas?nda görev alm??t?r.31

3. ?kinci Dünya Sava??'ndan Sonra Bilimsel ?li?kiler

1945 sonras? dönemde ba?lang?çta yava?ta olsa Türk-Alman bilimsel ili?ki- lerinin istikrarl? bir ?ekilde geli?meye devam etti?i görülmektedir. Yani daha önce sa?lam bir ?ekilde temelleri at?lan bilimsel ili?kiler 1957 y?l?nda imza- lanan Türk-Alman Kültür Antla?mas? ile yeni ve daha kurumsal bir boyut ka- zanm??t?r.32 Hiç ku?kusuz bu antla?ma hem kültürel hem de bilimsel ili?kilerin ivme kazanmas?na neden olmu?tur. Böylece Ege Üniversitesi Almanya'ya 1976 y?l?nda bir adet sismik ara?t?rma gemisi sipari? vermi?tir.33 Daha sonra 1983 y?l?nda, Kiel Üniversitesi ile ?mar ve ?skan Bakanl??? aras?nda yap?lan bir an- la?mayla Adapazar?'nda depremi önceden bildirme merkezi kurulmas?na karar verilmi?tir. Federal Almanya Bilimsel Ara?t?rmalar Kurumu (DFG) taraf?ndan da desteklenen bu ara?t?rma projesinde Türk bilim adamlar?n?n da yer almas? planlanm??t?r.34

Esas?nda Türk ve Alman üniversiteleri aras?nda 1980 ve 1990'larda s?n?rl? düzeyde kalan bilimsel ili?kiler 2000'li y?llar ile birlikte yeni bir ivme kazanm??- t?r. Ancak bu günlere gelinceye kadar Türkiye ve Almanya aras?nda imzalanan 348 adet i?birli?i anla?mas? iki ülke aras?nda bu alanda geli?en i?birli?inin hu- kuksal çerçevesini olu?turmu?tur. 2000'li y?llarla birlikte Türkiye ve Almanya aras?ndaki bilimsel i?birli?inin boyutlar?n?n ortak/çift diploma verilmesinden Erasmus de?i?im programlar?na kadar geni? bir yelpazeye kayd??? görülmek- tedir. Bu uygulamaya örnek olarak Ortado?u Teknik Üniversitesi ile Humboldt Üniversitesinin (Berlin) 2007-2008 e?itim-ö?retim y?l?nda ba?latt?klar? ikili yük- sek lisans program? (dört sömestre) ve Akdeniz Üniversitesi ile Hamburg Üni- versitesi aras?nda gene 2007-2008 e?itim-ö?retim y?l?nda ba?latt?klar? "Yüksek Lisans Avrupa Çal??malar?" (Master of Arts Europa Studien) program? göste- rilebilir.35 Türkiye ve Almanya üniversiteleri aras?ndaki i?birli?i 2003-2004 e?i- tim ö?retim y?l?ndan bu yana Türkiye'nin de dahil edildi?i "Erasmus De?i?im Program?" çerçevesinde de gözlemlenmektedir. Söz gelimi Kocaeli Üniversitesi 19 ülkeden 52 farkl? üniversite ile Erasmus de?i?im anla?malar? imzalam??- t?r. En fazla anla?ma imzalan ülkeler aras?nda Almanya (11 üniversite) birinci, ?spanya (8 üniversite) ikinci ve ?talya (7 üniversite) üçüncü s?rada yer almak- tad?r.36 Kocaeli örne?inde oldu?u gibi Türk üniversiteleri Erasmus de?i?im programlar? çerçevesinde ortak olarak genellikle e?itim kalitesine güvenilen Alman üniversitelerini tercih etmektedirler. Son y?llarda özellikle genç Alman akademisyenlerin gayretleri sonucunda Türk üniversiteleri ile ikili ili?kiler daha da derinle?tirilmi?tir. Söz gelimi Siegen Üniversitesinden Christian Johannes Henrich Türkiye üzerine yapt??? seminerden sonra ö?rencileriyle birlikte Bah- çe?ehir (2008), Uluda? (2011) ve Trakya (2012) üniversitelerini ziyaret ederek ö?rencilerinin teorik olarak ö?rendikleri dersleri uygulamada tecrübe etmele- rini sa?lam??t?r.37

Türkiye ile Almanya aras?ndaki bilimsel ili?kiler söz konusu oldu?unda, e?itimlerini veya mesleki kariyerlerinin bir k?sm?n? Almanya'da yapm?? olan ve hali haz?rda Türk üniversitelerinde akademisyen olarak çal??an bilim insanla- r?n?n da ikili ili?kilere katk?s? yads?nmamal?d?r. Erol Esen'e göre, e?itimlerini veya mesleki çal??malar?n?n bir k?sm?n? Almanya'da yapan 70'e yak?n çal??an? ile Türk-Alman ??birli?i Forumunu düzenleyen Akdeniz Üniversitesinin Alman akademik kurumlar?yla ileri düzeyde i?birli?i imkanlar? bulunmaktad?r.38

Türkiye ve Almanya aras?ndaki bilimsel ili?kilerin geli?mesinde Alman siyasetçilerinin ve kurumlar?n?n da önemli katk?lar? olmu?tur. Söz gelimi, Al- manya Cumhurba?kan? Richard von Weizsacker'in 1986 y?l?nda Türkiye'yi ziya- retinde, gündeme getirdi?i ortak bir Türk-Alman yay?nevinin kurulmas? ve iki ülkenin önemli eserlerinin yay?nlanmas? ile Tarabya'daki Alman Konsoloslu- ?unun sanat merkezi haline getirilmesi önerileri iki ülke aras?ndaki bilimsel ve kültürel ili?kilerin geli?mesinde önemli bir kilometre ta?? olu?turmas? dü- ?ünülmü?tür.39 Uzun bir aradan sonra von Weizsacker'in önerisine benzer bir projenin finansman? 2009 y?l?nda onaylanm??t?r.40

Iki ülke aras?ndaki bilimsel ili?kilerin geli?mesine katk?da bulunan önemli iki kurum; Goethe Enstitüsü (Goethe Institute) ve Alman Akademik De?i?im Servisi (Deutscher Akademische Austauschdienst- DAAD) adl? kuru- lu?lard?r. ?stanbul, Ankara ve ?zmir gibi üç büyük ?ehirde elli y?ldan bu yana varl???n? sürdüren Alman kültür merkezleri 1991 y?l?ndan itibaren Goethe Ens- titüsü olarak adland?r?lmaya ba?lanm??t?r. De?i?en ça?a ayak uyduran Goethe Enstitüsü, 2007 y?l?ndan ba?layarak ta?ra bölgelerinde bulunan Edirne gibi baz? kentlerde ise "Almanya Bulu?ma Merkezleri" olu?turmu?tur. Türkiye'de dost Almanya imaj? olu?turmak isteyen Goethe Enstitüsünün as?l amac? Al- mancan?n Türkiye'de yayg?nl?k kazanmas?na katk?da bulunmakt?r. Bu kurumlar Almanca ö?reten ö?retmenler ve ö?retim elemanlar?yla bir y?l boyunca çe?itli seminerler düzenleyerek Türkiye'de Almanca ö?retiminin sürekli hale getiril- mesini sa?layarak bu anlamda yönlendirici bir rol oynamak istemektedir.41

Ankara ve Berlin aras?ndaki bilimsel i?birli?inin geli?mesine katk? sa?la- yan bir di?er kurum ise yukar?da i?aret edildi?i gibi DAAD ad? verilen kurulu?- tur. DAAD her ?eyden önce verdi?i burslar ve finanse etti?i projeler sayesinde birçok Türk akademisyeninin ve ö?rencisinin Almanya'da bilimsel faaliyette bulunmas?n? veya Almanca ö?renmesini sa?lamaktad?r. DAAD'nin faaliyetle- ri bununla da s?n?rl? de?ildir. DAAD 1991 y?l?nda Marmara Üniversitesi bün- yesinde Almanca ??letme ve ??letme Enformati?i adl? iki bölümün aç?lmas?n? sa?lam??t?r ki, bu projeye bu iki kurumun haricinde Lüneburg Üniversitesi de dahil edilmi?tir. Söz gelimi bir y?l yabanc? dil haz?rl?k kursu yap?ld?ktan sonra ba?lanan Almanca ??letme Bölümü; lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyle- rinde e?itim vermektedir. Ayr?ca DAAD 1998 y?l?ndan bu yana Türk E?itim Vakf? ile i?birli?i yapmak suretiyle yüksek lisans ö?rencilerine burs vermektedir.42

4. Türk-Alman Üniversiteleri

Yukar?da vurguland??? gibi, Osmanl? Devleti döneminde Türk-Alman Üniversi- tesi kurma çabalar? say?lmazsa, Türkiye'de Almanca e?itim verecek bir üniversi- te kurma giri?imi oldukça yenidir. Bu yönde Türk-Alman üniversitesi kurulma- s?na yönelik ilk somut ad?m "?stanbul Erkek Lisesi E?itim Vakf?" taraf?ndan at?l- m??t?r. Dönemin Ba?bakan? Mesut Y?lmaz ile Almanya ?ansölyesi Helmut Kohl aras?nda Türk-Alman üniversitesi kurulmas? amac?yla 30 Eylül 1997 tarihinde hükümetler aras? bir anla?ma imzalanm?? olsa da43 söz konusu bu giri?im akim kalm??t?r. Ancak yukar?da an?lan derne?in halen "?stanbul Bat? Üniversitesi" ad? alt?nda bu do?rultuda faaliyetlerinin oldu?u bilinmektedir.44

A?a??da ayr?nt?l? olarak ele al?naca?? gibi, Türkiye'de Almanca e?itim verecek bir vak?f üniversitesi kurulmas?na yönelik bir di?er çaba ise Türkiye Ara?t?rmalar Merkezi Eski Ba?kan? Faruk ?en'in ba?kanl???n? yapt??? "Türk- Alman E?itim ve Bilimsel Ara?t?rmalar Vakf?" (TAVAK) taraf?ndan yürütülmek- tedir. Türk-Alman üniversitesi kurulmas? yönündeki bir di?er giri?im ise Türk ve Alman devletlerinin 2008 y?l?nda anla?maya varmas? sonucunda 2010 y?l?nda kurulu?u gerçekle?tirilen Türk-Alman Üniversitesi (TAÜ) adl? "devlet üniversitesi" statüsünde kurulan e?itim kurumudur.

Türkiye'de kurulan TAÜ'nün teknoloji transferi sa?layaca??n? söyleyen Erol Esen, bunun Türk ekonomisine geni? çapl? katk?s?na ?üphe ile yakla?mak- tad?r. Esen özellikle Almanya'da ya?ayan Türk as?ll? Alman grubun iki ülke ara- s?ndaki ekonomik ve teknolojik i?birli?inin dinamosu olaca??na inanmaktad?r. Türkiye'de kurulan birkaç üniversitenin Almanya'y? öne ç?karmaya yetmeyece- ?ini dü?ünen Esen, bu üniversitelerin Türkiye'de 1930'larda oldu?u gibi bir Al- man ekolü yaratma gücünün olmad???n?n alt?n? çizmektedir. Esen Almanya'n?n Türkiye'de üniversite kurmas?n?n ard?nda yatan temel nedenin kültürel ve/veya ayd?nlar arac?l???yla nüfuz etme çabas?ndan çok ekonomik oldu?una inanmak- tad?r. Kald? ki Türk-Alman Üniversitesinde bile Almanya'n?n etkisi oldukça dü- ?ük düzeydedir. Esen'e göre, ekonomik ili?kilere giden yol güçlü kurumlararas? ili?kilerden geçmektedir ki, TAÜ'nün iki ülke aras?ndaki ili?kilere sa?layaca?? as?l katk? da burada yatmaktad?r.45 Di?er yandan ?brahim Canbolat, TAÜ'nün Türkiye'nin teknolojik geli?mesine katk?da bulunaca??n? dü?ünmekle birlikte bu kazanc?n Avrupa'n?n di?er üniversiteleriyle yürütülecek ili?kiler arac?l???yla da sa?lanabilece?inin alt?n? çizmektedir.46

4.1. Türk-Alman Üniversitesi

1990'l? y?llar?n sonuna do?ru Türkiye'de gündemden dü?meyen Türk-Alman üniversitesi kurma çabalar?n?n 2005 y?l?ndan sonra ete kemi?e bürünmeye ba?lad??? görülmektedir. Ba?bakan Recep Tayyip Erdo?an'a 2006 y?l?nda yapt??? Almanya ziyaretinde Türkiye'de bir Alman üniversitesi kurulmas? yolunda talep gelmi?tir.47 Bundan sonra yap?lan çe?itli görü?me ve temaslar?n sonunda Almanya'n?n Ankara Büyükelçisi Dr. Eckart Cuntz ile D??i?leri Bakanl??? Müste?ar? Ertu?rul Apakan aras?nda 6 Aral?k 2007 tarihinde Ankara'da Türk-Alman Üniversitesinin ?stanbul'da kurulmas?na ili?kin bir anla?ma imzalanm??t?r. Bundan yakla??k alt? ay sonra 30 May?s 2008 tarihinde Berlin'de dönemin Türk D??i?leri Bakan? Ali Babacan, Alman D??i?leri Bakan? Frank-Walter Steinmeier ve Alman E?itim ve Bilim Bakan? Annette Schavan taraf?ndan Türk- Alman Üniversitesinin kurulu? anla?mas? imzalanm??t?r.48 Bundan sonra her iki ülke parlamentolar?n?n da onaylanmas?yla bürokratik süreç tamamlanm??t?r. 22 Ekim 2010 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurba?kan? Abdullah Gül ve Federal Almanya Cumhuriyeti Cumhurba?kan? Christian Wulff'un da kat?ld??? görkemli bir törenle temeli at?lan Türk-Alman Üniversitesinin, ilk etapta toplam 5.000 ö?renci kapasitesiyle mühendislik e?itimi veren, ekonomik çevrelerle i?birli?i yapan ve kültürel alandaki etkile?imler için bir platform olarak lider bir ara?t?rma üniversitesi olmay? hedefledi?i belirtilmi?tir.49 Bu anla?maya göre, Türk-Alman Üniversitesinde Hukuk Fakültesi, ?ktisadi ve ?dari Bilimler Fakültesi, Kültür ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Fen Fakültesi, Mühendislik Fakültesi ile Fen ve Sosyal Bilimler alanlar?nda e?itim verecek iki enstitü ve bir yabanc? diller bölümünün yer almas? ön görülmü?tür. ?ki ülkeden gelen ö?rencilere aç?k olacak üniversitede e?itim dili olarak hem Almanca hem de Türkçe kullan?lacakt?r. Ayr?ca bu üniversiteden mezun olanlar?n diplomalar?n?n her iki ülkede tan?nmas? da karara ba?lanm??t?r. Alman üniversiteleri ve i?letmeleriyle bilimsel de?i?im programlar? uygulanmas? söz konusu anla?man?n ön gördü?ü di?er bir husustur.50

Sonuçta TAÜ kurulu? a?amas?n? geçerek 2011 y?l?nda bir devlet üniver- sitesi olarak ?stanbul'un Anadolu yakas?ndaki Beykoz semti yak?nlar?nda bulu- nan yerle?kesinde ö?retim hayat?na merhaba demi?tir. Akademik yap?lanmas?- n? sürdüren TAÜ Rektörü Prof. Dr. Ziya ?anal akademik personelin durumunu ?u sözlerle gözler önüne sermektedir: "Akademik kadromuz da mekatronik, hu- kuk ve iktisat bölümlerinde lisans e?itimine ba?layabilmek için yeterli say?ya ula?m??t?r. Ö?retim üyesi say?m?z 20 civar?ndad?r. Kadroya ald???m?z ö?retim üyelerimizin 3/4'den fazlas? Almancaya ve ?ngilizceye çok iyi düzeyde hakim olan ve bu dillerde hem e?itim hem de ara?t?rma yapabilecek olan arkada?la- r?m?zd?r. Geri kalan akademisyenler de Almancaya hakim durumdad?rlar. Ö?re- tim üyesi al?mlar?nda seçici davranmakta ve tavizsiz olarak kaliteye fevkalade büyük önem vermekteyiz. Ö?retim üyesi say?m?z istikrarl? ve temkinli bir tem- poyla artmaktad?r."51

TAÜ iki devlet taraf?ndan kurulan bir üniversite oldu?u için i?leyi?i de do?al olarak di?er üniversitelerden farkl?d?r. Rektörün ve her dekan?n yan?nda e?güdümü sa?layan bir rektör veya dekan Alman taraf?n? temsil etmektedir. Dekan ve koordinatörlerin yer ald??? bilimsel komisyonlar bütün e?itim ö?retim faaliyetleri hakk?nda karar verme yetkisine sahiptir. Üniversitenin Almanya muhatab? 26 üniversitenin temsilcilerinden olu?an bir konsorsiyumdur ki, ?u anki ba?kan? Prof. Dr. Rita Süssmuth adl? bilim kad?n?d?r. Ayr?ca her fakültenin veya bölümün bir de Alman orta?? bulunmaktad?r. TAÜ'ye Almanya'n?n katk?s? parasal olmaktan çok akademiktir. Yani Almanlar hoca göndermek suretiyle bu üniversiteyi desteklemektedirler. Seçkin bir üniversite olmas? planlanan TAÜ tam kapasite faaliyete geçti?inde lisans düzeyinde 5.000 yüksek lisans ve doktora düzeyinde ise 1.000 ö?renci ö?renim görecektir. Ayr?ca TAÜ Türkiye ve Almanya'daki sanayi kurulu?lar?yla da iç içe olacakt?r52

Di?er yandan TAÜ kurulmadan önce böyle bir üniversitenin nas?l olmas? veya yap?lanmas? gerekti?i hususunda da yorumlar yap?lm??t?r. ?brahim Canbolat'a göre; kurulacak bir Türk-Alman üniversitesi, di?er üniversitelerden farkl? özelliklere sahip olmal?d?r. Öncelikle kurulu? amac? olarak böyle bir üniversitenin, Türk-Alman ili?kil erinde sorun alanlar?na çözümler getirebilen bir üniversite olmas? gerekti?ini, bu ba?lamda özellikle Almanya'da ya?ayan Türk toplumunun sorunlar?n?n da üniversitenin çal??ma alan?n?n önemli bir k?sm?n? olu?turmas?n?n yerinde olaca??n? öne süren Canbolat, derslerin Türkçe ve Almanca olarak yap?lmas?n? savunmu?tur. Ancak ?ngilizcenin de mutlaka iyi bir ?ekilde ö?retilmesi gerekti?inin alt?n? çizmi?tir. Canbolat'?n savundu?u bir di?er nokta da, ders programlar?na eklenecek özel derslerle Türk-Alman kültürü sentezinin gerçekle?tirilerek ayd?nlanmaya ortam haz?rlanabilmesi, dolay?s?yla ça??m?z?n en büyük sorunlar?ndan olan medeniyet çat??malar?n?n önüne geçilebilece?i hususudur.53

TAÜ'de genel konular?n ve Almanya'ya ili?kin ara?t?rma ve inceleme gerektiren derslerin Almanca, Türkiye'nin tarihi ve kültürel gerçekli?ine dair derslerin Türkçe olarak yap?lmas? gerekti?ini vurgulayan Canbolat, bu durumun hem bilim mant???na uygun oldu?unu hem de pratik faydas? oldu?unu savunmaktad?r. Canbolat'a göre, Türk-Alman Üniversitesi ayr?ca Almanya'da üniversiteye girmekte zorlanan Türk gençleri için yüksekö?renim yolunu da açabilir54

4.2. Türk-Alman Avrupa Üniversitesi

Türk-Alman bilimsel ili?kilerine katk? sa?layacak bir di?er önemli giri?im ise TAVAK55 taraf?ndan yürütülen Türk-Alman Avrupa Üniversitesi (TAAÜ) ad?nda bir vak?f üniversitesi kurma çabalar?d?r. Faruk ?en TAAÜ'nün 2009/2010 e?itim- ö?retim y?l?nda aç?laca??n? söylemektedir. Ancak bu üniversite halen ö?retime ba?layabilmi? de?ildir. ?en her iki ülkeye de say?s?z faydalar sa?layacak böyle bir üniversitenin kurulmas?n? önemsemekte ve bu üniversitenin iki ülke aras?nda bilimsel bir köprü olaca??n? vurgulamaktad?r.56 TAAÜ'nün kurucular? aras?nda Kuzey Ren Vestfalya Bilim Bakanl???, Münster Üniversitesi, Alman Kültür Vakf? Ba?kan?, Türkiye Ara?t?rmalar Merkezi ve baz? büyük sanayiciler bulunmaktad?r. Ocak 2008'de Ankara'ya gelen ?en TAAÜ hususunda Cumhurba?kan? Abdullah Gül, TBMM Ba?kan? Köksal Toptan, Kültür ve Turizm Bakan? Ertu?rul Günay ve YÖK Ba?kan? Yusuf Ziya Özcan'la görü?mü?tür.57 2010 y?l?na kadar çal??ma- lar?n? Almanya'n?n Essen kentinde yürüten TAVAK ayn? y?l?n A?ustos ay?ndan bu yana faaliyetlerinin merkezini ?stanbul olarak belirlemi?tir. TAVAK'?n amac? kurucusu ?en taraf?ndan a?a??daki ifadelerle dile getirilmektedir: " Vak?f, ba?ta uluslararas? düzeyde e?itim, bilimsel ara?t?rma ve geli?tirme faaliyetleri sür- dürecek bir Türk-Alman üniversitesi kurma amac?n? ta??rken, yüksek düzeyde, etkin ve verimli e?itim-ö?retim hizmetlerinin verilebilmesi için her seviyede e?itim-ö?retim okullar?, ileri teknoloji enstitüleri, lise veya dengi bir ö?retime dayal? yüksekö?retim kurumu ve kurumlar? kurmay? hedefliyor."58

TAAÜ'nün Silivri/?stanbul'da kurulmas? dü?ünülmektedir. Bu üniversite- nin TAÜ'den fark? sadece Almanca e?itim verecek bir e?itim kurumu olmas?d?r. Bu haliyle de Türkiye'nin Almanca e?itim verecek ilk üniversitesi olma unvan?- n? kazanacakt?r. TAAÜ bünyesinde Siyasal Bilimler Fakültesi, Kültür ve ?leti?im Bilimleri Fakültesi, Hukuk Fakültesi, Di? Hekimli?i Fakültesi, Eczac?l?k Bölüm- leri ve birçok Meslek Yüksek Okulu59 bölümleri yer alacakt?r.60 TAAÜ ayr?ca bir- çok Alman ve Avrupa üniversitesi ile çift diploma programlar? düzenlemeyi de ön görmektedir.61 TAVAK taraf?ndan kurulmas? dü?ünülen TAAÜ'nün kurulu? süresinin uzamas? çe?itli spekülasyonlar? da beraberinde getirmektedir. Söz gelimi Esen, bu projenin tamamen bir kurgudan ibaret oldu?unu bu yüzden de ciddiye al?nmamas? gerekti?ini dü?ünmektedir. Bu üniversitede do?a ve mü- hendislik bilimlerinin yeterince yer almay??? Esen'e göre, TAVAK Ba?kan? Faruk ?en'in mesleki kariyerinden kaynaklanmaktad?r.62

Almanya'n?n Yurtd???nda Kurmu? Oldu?u Üniversiteler

Almanya, Türk-Alman Üniversitesinin haricinde yurtd???nda toplam 9 üniversite daha kurmu?tur63. Ancak bu bölümde kar??la?t?rmaya konu olacak üniversiteler TAÜ, Alman-Kazak Üniversitesi (Almat?/Kazakistan) ve Kahire Alman Üniversitesi (M?s?r) olmak üzere üç üniversite ile s?n?rland?r?lm??t?r.

Tablo 2'de görüldü?ü gibi Almanya'n?n yurt d???nda kurmu? oldu?u üni- versitelerin en yenisi TAÜ'dür. Bu üniversite henüz tam kapasite faaliyete geçme- di?i için ö?retim üyesi say?s? oldukça dü?üktür. Buna kar??l?k yap?lanmas?n? ta- mamlam?? olan Alman-Kazak Üniversitesi 600 civar?nda ö?renci say?s?na kar??l?k Almanya'dan gelen misafir ö?retim üyeleriyle birlikte 62 ö?retim üyesi ile yeterli say?da hocaya sahip oldu?u söylenebilir. Ayr?ca bu üniversitelerde yer alan fakül- te veya bölümler, kuruldu?u ülkenin ihtiyaçlar?na veya sorunlar?na cevap verecek ?ekilde olu?turuldu?u görülmektedir. Söz gelimi Alman-Kazak Üniversitesinde Çevre ve Teknoloji Fakültesinin bulunmas? üniversitenin Kazakistan'da müzmin- le?mi? çevre sorunlar?na duyarl? oldu?unun bir göstergesidir. Ayr?ca yüksek li- sans düzeyinde disiplinleraras? "su idaresi" bölümünün bulunmas? bu duruma ba?ka bir örnek olarak gösterilebilir. Di?er yandan Kahire Alman Üniversitesinde mühendislik ve teknik bölümler a??rl?k basarken, ?stanbul'da kurulan TAÜ'de ?k- tisadi ve ?dari Bilimler ile Kültür ve Sosyal Bilimler fakültelerinin yer almas? Türk- Alman ili?kilerinin köklü bir gelene?e sahip oldu?unu ve sadece teknik alanlarla s?n?rland?r?lamayaca??n? ortaya koymaktad?r.

Esen'e göre, Almanlar?n Uzakdo?u ve Ortado?u ülkelerinde üniversite kurmalar?n?n as?l amac? üretmi? olduklar? ürünleri pazarlayacak alt yap? olu?- turmakt?r. Alman firmalar? bu bölgelerde fabrikalar kuruyor ancak buralarda kendi standartlar?na göre çal??t?racak eleman bulam?yorlar. ??te Almanlar her- ?eyden önce bu ihtiyac? kar??lamaya çal???yorlar. Bu faaliyetlerde pazar edin- me aray???n?n olmad???n? söylemek do?ru de?ildir.64 Canbolat ise, Almanya'n?n yurt d???nda üniversite kurmas?ndaki amac?n kültür ve ekonomi eksenli oldu?u- nu a?a??daki ifadelerle dile getirmektedir: "...yurd???nda aç?lan üniversitelerin kurulu?lar?, daha çok stratejik hedefler do?rultusundad?r... Federal Almanya... Askeri gücü s?n?rl? oldu?u için olumsuz imajdan kurtulup kendini uluslararas? alanda kabul ettirecek araçlar?n ba??nda yurt d??? kültür politikas? ile ekono- mik ve ticari ili?kiler gelmektedir. Özellikle de Uzak Do?u ve Arap ülkeleri ile ili?kilerde ekonomik-ticari ili?kilerin yeri büyüktür. Almanya büyük bir sanayi ülkesidir, devasa bir üretim gücüne sahiptir, ama o ölçüde de hammaddeye ba??ml?d?r. Pazar gereksinimini bu iki farkl? boyutta dü?ünmek gerekir. Aç?lan üniversitelerin bu bak?mdan önemli katk?lar?n?n olmas? bekleniyor."65

Almanya'n?n M?s?r, Ürdün ve Türkiye gibi ülkelerde üniversiteler kur- mas?n?n nedeninin ekonomik ili?kileri geli?tirmenin ötesinde kültürel boyu- tu oldu?unu vurgulayan Canbolat sözlerini a?a??daki ?ekilde sürdürmektedir: "...Yurt d???nda tüm Alman üniversitelerinin varl?k sebepleri aras?nda kültür önemli bir yere sahiptir. Çünkü kültür, varl???n devam ettirilmesine yönelik bir de?er üretimi olarak, her faaliyet alan?nda belirleyici bir i?lev görür. Zihin dün- yas?n?n etkilenmesinden tutun, ekonomik üretime kadar her alanda kültürel et- kiden bahsetmek mümkündür. Bunun... Müslüman kültür co?rafyas?nda üni- versite marifetiyle takip edilmesi, Almanlar aç?s?ndan bir stratejik hedef ola- bilece?i gibi, Türkiye ya da di?er ülkeler için de öyle olmak durumundad?r." 66

Sonuç

Yukar?da görüldü?ü gibi Türkiye ve Almanya aras?ndaki bilimsel ili?kiler Os- manl? Devleti'nin son dönemlerine kadar geri götürülebilirse de, bu alanda ili?kilerin ivme kazanmas? ?kinci Dünya Sava??'ndan sonra olmu?tur. Nazi zul- münden kaçan Yahudi as?ll? Alman bilim adamlar? Türk bilim camias?na belki etkileri günümüze kadar devam eden katk?lar sa?lam??lard?r. Özellikle Ankara Ziraat Yüksekokulunun kurulmas? Alman bilim anlay???n?n Türkiye'de yerle?- mesinde önemli bir rol oynam??t?r. Ne yaz?k ki daha sonraki dönemde bu anla- y?? devam ettirilemedi?i için bilimsel çal??malar yetersiz ve yüzeysel kalm??t?r.

Çal??man?n birinci bölümünde belirtildi?i gibi Türkiye'de bir Alman üniversitesi veya Türk-Alman Üniversitesi kurma dü?üncesi 19. yüzy?lda Hugo Grothe'ye kadar geri götürülebilirse de, "Türk-Alman Üniversitesinin" kurulma- s? için 21. yüzy?l?n ba?lar?n? beklemek gerekmi?tir. Hiç ku?kusuz hem TAÜ hem de TAAÜ Türkiye ve Almanya aras?ndaki ili?kilere ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda önemli katk?lar sa?layacakt?r. TAÜ'nün özellikle teknoloji alan?nda Türkiye'nin geli?imine yapaca?? katk? TAAÜ'nün yapaca?? katk? kadar s?n?rl? olmayacakt?r. TAAÜ'de kurulacak bölümlere bak?ld???nda özellikle sosyal bö- lümlere ve ara?t?rma merkezlerine a??rl?k verilece?i görülmektedir. Bu yüzden Türkiye'nin ihtiyac? olan teknolojik birikimi olu?turmas?na yeterince hizmet edemeyecektir.

Almanya'n?n yurt d???nda kurmu? oldu?u Kahire Alman Üniversitesi ve Alman-Kazak Üniversitesi Türkiye'de kurulan TAÜ ve kurulacak olan TAAÜ ile kar??la?t?r?ld???nda M?s?r ve Kazakistan'da kurulan üniversitelerin daha çok söz konusu ülkelerin acil teknolojik ve ekolojik ihtiyaçlar?n?n göz önünde bulun- durularak yap?land?r?ld??? görülmektedir. Söz gelimi Kahire Alman Üniversitesi tamamen mühendislik ve teknoloji ananlar?na yo?unla?m??t?r. Türkiye'de kuru- lan TAÜ ve kurulacak olan TAAÜ gibi okullar?n biraz da tarihsel olarak Türkiye ve Almanya aras?ndaki ili?kilerin köklü ve insan yo?un (Menschenintensiv) ili?- kiler olmas?ndan dolay? sosyal bilimler alanlar?na yöneldi?i görülmektedir. Hiç ku?kusuz TAÜ'nin kurulmas? Ankara ve Berlin aras?ndaki bilimsel ili?kileri çok farkl? bir mecraya sokmu?tur. Bundan sonra iki ülke aras?ndaki bilimsel ili?kiler daha önceki ili?kilerle kar??la?t?rma götürmeyecek ?ekilde h?zl? ve sa?lam bir temel üzerinde yükselecektir.

Footnote

1 Otto Hachtmann-Hubert Grimme, Europäische Kultureinflüsse in der Türkei, Ein literärgeschichtlicher Versuch, Berlin, 1918, s. 5.

2 Carl Heinrich Becker., "Das türkische Bildungsproblem", Islamstudien 2, 1932, s. 371.

3 1847 y?l?nda ?stanbul'da kurulan "Prusya Sosyal Yard?mla?ma Derne?i" bu ?ehirde bir Alman Hastanesi'nin kurulmas?n? kendine görev edinmi?tir. Böylece 1870 y?l?nda Alman resmi makamlar?n?n mali deste?iyle ilk Alman Hastanesi kurulmu?tur. Hastanenin günümüzde faaliyette bulundu?u bina ise 1890'da yap?lm??t?r. Birinci Dünya Sava??'ndan sonra kapanan ve el de?i?tiren hastane binas? 1931 y?l?nda ayn? yerinde tekrar aç?labilmi?tir. Türk-Alman ili?kilerinin bozulmas?yla 1944'te Türkiye taraf?ndan el konulan hastane, 1954 y?l?nda Almanlara geri iade edilmi?tir.

4 Johannes Haas-Heye, "Deutsch-türkische kulturelle Einrichtungen in der Türkei", Zeitschrift für Kulturaustausch, Institut für Auslandsbeziehungen Stuttgart, 1962, s. 214.

5 Önceleri ruhsats?z faaliyet gösteren bu okullar 1899'dan itibaren ruhsat almak zorunda kalm??lard?r. 1902 y?l? itibar?yla kay?tl? okullar?n bulunduklar? yerler ve in?a edildikleri tarihler a?a??daki ?ekildedir: Alman-?sviçre K?z Erkek Okulu (?stanbul 1868) Yedikule Alman Okulu (?stanbul 1875) Karaa?aç Alman Okulu (Edirne 1883), Haydarpa?a Alman Okulu (Haydarpa?a 1895), Eski?ehir Alman Okulu (Eski?ehir 1896), Alman Yetimhanesi ve Okulu (?zmir 1866), Alman Erkek Okulu (?zmir 1893), Alman Okulu (Yafa 1870), Alman Protestan Okulu ve Ö?retmenevi (Yafa 1890), Sarona Alman Okulu (Yafa 1871), Alman Protestan Okulu (Kudüs [t.y.]), Alman Okulu (Kudüs 1878), Beytü'l-lahm Alman Protestan Okulu (Kudüs 1887), (Sezen K?l?ç, Türk-Alman ?li?kileri ve Türkiye'deki Alman Okullar? (1852'den 1945'e kadar), AKDTY Atatürk Ara?t?rma Merkezi, Ankara 2005, s. 114).

6 Wilhelm Blankenburg, Die Zukunftsarbeit der deutschen Schule in der Türkei, Leipzig, 1915, s. 18.

7 Jürgen Kloosterhuis, "Zum Kennenlernen des Waffenbruders: Initiativen zur Vermittlung türkischer Kultur in Deutschland von 1914 bis 1918 durch Auslandsvereine - ein Schlaglicht auf die Anfänge der deutschen Auswärtigen Kulturpolitik", Germano-Turcica, Bamberg, 1987, s. 102. ve Emre Dölen, "II. Me?rutiyet Döneminde Darülfünun", Osmanl? Bilimi Ara?t?rmalar?, Cilt 10, Say? 1, 2008, s. 29.

8 Hugo Grothe, "Gedanken zur Errichtung einer deutschen Hochschule in der Türkei. Eine Sammlung von Gutachten", Beiträge zur Kenntnis des Orients, 10, 1913, s. 103-172.

9 Dölen, a.g.e. , s. 34-37.

10 Mustafa Ergün, "Die deutsch-türkischen Erziehungsbeziehungen während des ersten Weltkriges", OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanl? Tarihi Ara?t?rma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Say? 3, Ankara 1990, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/835/10568.pdf, s. 200-203.

11 Ergün, a.g.e., s. 201-202.

12 Bu bilim adamlar? ve çal??ma alanlar?; Dr. Eckhard Unger (?stanbul'da Müze-i Hümayûn'da arkeoloji ve eski paralar uzman?), Martin Neftel (Darülfünun'da Almanca Ö?retmeni), Macar as?ll? Doktor Julius von Mészáros (Etnografya ve Macar Dili), Doktor Hans Junge (Asistan), Dr. Richter (Alman Dili ve Edebiyat?), Erich Frank Efendi (Erich Leick'?n ba??nda bulundu?u Nebatat Darülmesaisine mustahz?r olarak atanm??t?r), Heinrich Reimer (Teknolojik ve Anorganik Kimya), Dr. J. Würschmidt (Atmosfer Fizi?i) ?eklindedir (Dölen, a.g.e., s. 30-33).

13 Dölen, a.g.e., s. 34-35.

14 Ergün, a.g.e., s. 200-203.

15 Cemil Koçak, "Türk-Alman ?li?kileri (1923-1939) ?ki Dünya Sava?? Aras?ndaki Dönemde Siyasal, Kültürel, Askeri ve Ekonomik ?li?kiler", Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay?nlar?, XVI. Dizi, Ankara 1991, s. 38.

16 Johannes Glasneck, Türkiye'de Fa?ist Alman Propagandas?, (Çev: Arif Gelen), Onur Yay?nlar?, Ankara 1976.

17 Osmanl? Devleti, Dahiliye Vekaleti (?çi?leri Bakanl???) Personel Dairesinin yenilenmesi için Almanya'dan uzmanlar gönderilmesini istemi?tir. Bunun üzerine Almanya, Max Mühl ve Schmidt ad?nda iki uzman? ?stanbul'a yollam??t?r. Ayr?ca Türkiye'de sanayile?me ad?mlar? çerçevesinde aç?lan yeni fabrikalarda görevlendirmek üzere Fritz Neumann adl? uzman? ?stanbul'a yollam??t?r. Türkiye ayr?ca resmi devlet binalar?n?n yap?m? ve posta-telgraf hizmetleri için de benzer ?ekilde uzman talebinde bulunmu?tur. Ankara ba?ta olmak üzere birçok büyük ?ehrin imar planlanmas?nda da Alman uzmanlardan yararlan?lm??t?r (K?l?ç, a.g.e., s. 159).

18 Koçak, a.g.e., s. 40-41.

19 http://www.agri.ankara.edu.tr/?p=6, 11.12.2012.

20 Glasneck; a.g.e., s. 38.

21 Sevtap Kad?o?lu, "Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü'nde Mülteci Bilim Adamlar?", Osmanl? Bilimi Ara?t?rmalar?, IX/1-2, 2007-2008, s. 183, http://www.iudergi.com/tr/index.php/oba/article/ viewFile/9096/8445.

22 Fritz Neumark, Bo?aziçine S???nanlar, Türkiye'ye ?ltica Eden Alman ?lim Siyaset ve Sanat Adamlar? 1933- 1953, ?stanbul Üniversitesi ?ktisat Fakültesi Maliye Enstitüsü Yay?n?, ?stanbul 1982, s. 11-15.

23 ?brahim S. Canbolat, "Türk-Alman ?li?kilerinde De?i?im ve Süreklilik", Birinci Türk-Alman ??birli?i Forumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birli?i Ara?t?rma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2007, s. 86.

24 Neumark; a.g.e., s. 11-15.

25 Regine Erichsen, "Zur Wirkungsgeschichte der deutschsprachigen akademischen Emigration in die Türkei", Deutsch-Türkische Gesellschaft Bonn, http://www.dtgbonn.de/veranstaltungen/ Anlagen/Erichsen.pdf, 16.12.2012.

26 Cemil Bilsel, ?stanbul Üniversitesi Tarihi, ?stanbul Üniversitesi Yay?nlar?, ?stanbul 1943 (aktaran Yücel Namal, "Türkiye'de 1933-1950 Y?llar? Aras?nda Yüksekö?retime Yabanc? Bilim Adamlar?n?n Katk?lar?", Yüksekö?retim ve Bilim Dergisi, Cilt 2, Say? 1, Nisan 2012; Sayfa 17) .

27 Yücel Namal, "Türkiye'de 1933-1950 Y?llar? Aras?nda Yüksekö?retime Yabanc? Bilim Adamlar?- n?n Katk?lar?", Yüksekö?retim ve Bilim Dergisi, Cilt 2, Say? 1, 2012, s. 14-18. http://www.higheredu- sci.org/pdf/pdf_HIG_ 1551.pdf, 22.08.2012.

28 Aytekin Hatipo?lu, Ça?da? Türkiye'de izi olan Almanlar, Vatan Gazetesi, 24.06.2007, s. 12.

29 Erol Esen, "Die deutsch-türkische Kooperation: Einführung in die Rahmenbedingungen und Perspektiven", Birinci Türk-Alman ??birli?i Forumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birli?i Ara?t?rma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2007, s. 36-37.

30 Ernst Hirsch, Als Lehrgelehrter im Lande Atatürks, Berliner Wissenschafts-Verlag, Berlin 2008.

31 Alexander Rüstow, 1933-1949 y?llar? aras?nda ?stanbul Üniversitesinde ekonomi tarihi ve eko- nomi co?rafyas? profesörü olarak görev yapm??t?r. Müzisyen ve bestekar olan Prof. Dr. Paul Hindemith, 1935-1937 döneminde dört kez Türkiye'ye gelerek Ankara'da devlet konservatu- ar?n?n kurulmas? ve Cumhurba?kanl??? Senfoni Orkestras?n?n yenilenmesi için öneriler ha- z?rlam??t?r. Bu i?ler için Ernst Praetorias, Eduard Zuckmayer, Carl Ebert ve Licco Amar gibi uzmanlar?n görevlendirilmesini önermi?tir. Böylece Dr. Ernst Praetorius, 1935'ten itibaren Ankara'da konservatuar?n kurulmas? ve Cumhurba?kanl??? Senfoni Orkestras?n?n yeniden ya- p?land?r?lmas?nda görevlendirilmi?tir. Di?er yandan 1936'da tiyatro okullar?n?n kurulmas?na ili?kin bilirki?i raporu haz?rlayan aktör ve yönetmen Carl Ebert devlet konservatuar?nda ö?re- tim görevlisi olmu?tur. Müzik pedagogu olan Eduard Zuckmayer ise, P. Hindemith ve C. Ebert ile birlikte 1936'dan itibaren Ankara Devlet Konservatuar?n? kurmu? ve yönetmi?tir (Yavuz, Özgüldür, Türk-Alman ?li?kileri, Genelkurmay Bas?mevi, Ankara 1993, s. 78-79). Zuckmayer, vefat etti?i 2 Temmuz 1972 tarihine kadar Ankara'da kalarak üniversitede ö?retim görevlisi, konser piyanisti, orkestra ?efi ve Türk hükümetinin dan??man? olarak görev yapm??t?r. Mimar ve ?ehir planlamac?s? olan Bruno Taut, 1936'dan vefat etti?i y?l olan 1938'e kadar ?stanbul Gü- zel Sanatlar Akademisinde profesör olarak görev yapm??t?r. Ayn? dönemde Mimarl?k Bölümü Ba?kanl??? da yapan Taut Milli E?itim Bakanl???n?n ?n?aat ??leri daire Ba?kanl??? bünyesin- de de hizmetlerini sürdürmü?tür. Taut, W. Schütte, Schütte-Lihotzky, Deppler, Hillinger gibi meslekta?lar?yla okul binalar?n?n mimarl?k projelerini haz?rlam??t?r. ??te Ankara Dil Tarih ve Co?rafya Fakültesi 1937 y?l?nda Taut'un çizdi?i projeye göre in?a edilmi?tir. Gene ayn? ?ekilde 1940'da ?stanbul Teknik Üniversitesinde ö?retim görevlisi olarak görev alan Mimar Clemens Holzmeister Atatürk'ün emriyle Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Çal??ma Bakanl??? binalar?- n?n projesini yapm?? ve in?a edilmelerini sa?lam??t?r. Hititolog Hans Gustav Güterbock ise, 1936-1948 y?llar? aras?nda Ankara Üniversitesi Arkeoloji Bölümünde ö?retim görevlisi olarak çal??m??t?r (http://www.ankara.diplo.de/Vertretung/ankara/tr/08__Kultur__Bildung/Historisc- he__ Notizen/Historische__Notizen__ExilTuerkei.html, 16.12.2012). Alman bilim adamlar?n?n Türkiye'deki hizmetleri bununla da bitmiyordu. Curt Kosswig, 1 Nisan 1938 tarihinde Manyas Ku? Cenneti'ni ke?fetmi? ve buran?n 1959 y?l?nda Milli Park ilan edili?ine kadar bu do?a hari- kas? için büyük bir mücadele vermi?tir (Çetin ?mir, "Belgeselcinin Gözüyle, Manyas Ku? Cen- neti", Bütün Dünya 2000, 01.07.2012, ?stanbul, s. 116. http://www.istanbul.edu.tr/genel/idari/ basinhalk/HABERLER/05_07_12 /PDF/butun_dunya_2000_116.pdf, 17.09.2012). Di?er yandan Alman filologlardan Leo Spitzer ve Erich Auerbach ise Türkiye'de kar??la?t?rmal? edebiyat?n temellerini atm??lard?r (Hüseyin Arak, "Kar??la?t?rmal? Edebiyat?n Türkiye'deki Öncüleri", Lit- tera, 25. cilt, Ankara 2009, s. 243-252 Leo Spitzer-ErichAuerbach, http://egitim.erciyes.edu. tr/~arak/0.ArakMakale2011/KarsilastirmaliEdebiyatin TurkiyedekiOnculeriLeoSpitzerErichA- uerbach_Littera25.ciltAralik2009.pdf, 22.08.2012). Alan?nda oldukça ünlü olan Leo Spitzer Türkiye'de kalmak yerine kendisine Amerika Birle?ik Devletleri'nden gelen teklif üzerine bu ülkeye gitmeyi ye?lemi?tir (Namal, a.g.e., s. 15-17).

32 Canbolat, a.g.e., s. 87.

33 Almanya'ya sipari? edilen ara?t?rma gemisinin döviz transferi yap?lamad?, Milliyet, 22.08.1976, s. 10.

34 Türkiye'de depremi önceden bildirme merkezi kuruluyor, Milliyet, 04.01.1983, s. 3.

35 http://www.ankara.diplo.de/Vertretung/ankara/tr/08__Kultur__Bildung/Studieren__und__ Forschen__in__Deutschland/Studien__und__Forschen__in__Deutschland__Hochschulkoo- peration.html, 12.11.2012.

36 http://int.kocaeli.edu.tr/erasmus/index.php?erasmus=ikilian&uni=datasheets, 26.12.2012.

37 Bu konuda ayr?nt?l? olarak bkz. Henrich, Christian Johannes, "Deutsch-Türkische Wisenschaft- sbeziehungen der Universitaet Siegen", (Der.) Erol Esen ve Burak Gümü?, Türk-Alman Bilimsel ??birli?inin Güncel Boyutlar? Türkiye ve Almanya, Siyasal Kitabevi, Ankara 2012,s.227-233.

38 Erol Esen, "Türk-Alman ??birli?i Deneyimleri ve Sonuçlar?", Akdeniz Üniversitesi ??BF Dergisi, Kas?m 2012, Say? 24, s. 1-14.

39 Türk-Alman ortak yay?nevi, Milliyet, 01.06.1986, s. 13.

40 Der "Villa Tarabya" steht nichts mehr im Wege, Migazin, 06.07.2009, http://www.migazin.de/ 2009/07/06/ deutsche-kultur-in-istanbul-%E2%80%93-der-%E2%80%9Evilla-tarabya%E2%80%9C-steht- nichts-mehr-im-wege/, 16.12.2012.

41 Hans-Werner Schmidt, "Die Arbeit der Goethe-Institute in der Türkei", Birinci Türk-Alman ??birli?i Fo- rumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birli?i Ara?t?rma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2007, s. 186-195.

42 Silke, Ghobeyshi, Akademische Zusammenarbeit Modelle, Erfahrungen und Perspektiven, Birinci Türk-Alman ??birli?i Forumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birli?i Ara?t?rma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2007, s. 152-157.

43 http://www.ielev.org.tr/, 16.12.2012.

44 Ghobeyshi; a.g.e., s. 160.

45 Erol Esen ile yap?lan telefon görü?mesi, Edirne 22 Ocak 2013.

46 ?brahim Canbolat'?n ara?t?rma sorular?na tarihinde e-mektup arac?l??? ile verdi?i cevap, 28 Ocak 2013, Pazartesi, 12.00.

47 Erdo?an Merkel'le AB'yi konu?acak, Milliyet, 26.05.2006, http://www.milliyet.com.tr/2006/05/26/ son/ sonsiy01.asp, 16.12.2012.

48 Oktay Yaman, Türk-Alman Üniversitesi'ne ilk imza, Zaman, 31.05.2008, s. 23.

49 ?stanbul'da Türk-Alman Üniversitesi'nin temel ta??n?n konulmas?, DAAD Newsletter, 5. Say?, Aral?k 2010, Ankara, s. 1-3.

50 Deutsch-türkische Universitaet Erster Schritt hin zur Gründung, Pressereferat Auswaertiges Amt, Berlin 06.12.2007, Ayr?ca bkz. Emin M. Kökta?, "Bilimsel Ö?retim ve Ara?t?rmada Uluslararas? ??birli?i için bir Model Olarak Türk-Alman Üniversitesi", (Der.) Erol Esen ve Burak Gümü?, Türk- Alman Bilimsel ??birli?inin Güncel Boyutlar? Türkiye ve Almanya, Siyasal Kitabevi, Ankara 2012, s.204.

51 http://www.tau.edu.tr/icerik.asp?id=130, 16.12.2012.

52 Kökta?, a.g.e., s.204-205.

53 Canbolat; a.g.e., s. 91-92.

54 ?brahim Canbolat'?n ara?t?rma sorular?na tarihinde e-mektup arac?l??? ile verdi?i cevap 28 Ocak 2013, Pazartesi, 12.00.

55 Bu vak?f üniversite kurma faaliyeti d???nda çe?itli ara?t?rma merkezi ve enstitüler kurmay? da planlam??t?r. TAVAK'?n kurmay? planlad??? kurumlar; Akdeniz ve Ege Bölgesi Bilimsel Ara?t?r- malar Merkezi, Uluslararas? Göç Ara?t?rmalar? Merkezi, Alternatif Enerjiler Ara?t?rma Merkezi, Uluslararas? Koçluk Enstitüsü, Uluslararas? Spor Komünikasyonu ve Medya Merkezi, Hücre Bi- yolojisi Temel Bilimsel Ara?t?rmalar Enstitüsü ve Rejeneratif T?p ve Türkiye Ara?t?rmalar Merkezi ?eklinde s?ralanabilir (bkz. ?en, a.g.e., s.210).

56 Fahri Türk, "Türkiye Ara?t?rmalar Merkezi", (Der.) Hasan Kanbolat - Hasan Ali Karasar, Türkiye'de Stratejik Dü?ünce Kültürü ve Stratejik Ara?t?rma Merkezleri: Ba?lang?c?ndan Bugüne Türk Dü?ünce Kuru- lu?lar?, Nobel Yay?nlar?, Ankara 2009, s.510.

57 Ayn? yerde.

58 Faruk ?en, "Uluslararas? Bilimsel ??birli?i için Yeni bir Model Türk-Alman Avrupa Üniversitesi", (Der.) Esen Erol - Burak Gümü?, Türk-Alman Bilimsel ??birli?inin Güncel Sorunlar? Türkiye ve Almanya, Siyasal Kitapevi, Ankara 2012, s.208.

59 Spor Bilimleri Fakültesinin Alaçat?/?zmir'de kurulmas? planlanmaktad?r. Bu amaç için Milli Emlak Kurulu taraf?ndan 450 dönümlük bir arazi TAVAK'a tahsis edilmi? durumdad?r. Spor Ekonomisi, Su Sporlar?, Futbol ve Di?er Toplu Sporlar bölümleri bulunacak fakültenin 2014 y?l?nda faaliyete geçmesi planlanmaktad?r (?en, a.g.e., s. 210).

60 ?en, a.g.e., s. 209.

61 Bu üniversiteler için ayr?nt?l? olarak bkz. ?en, a.g.e., 211-212.

62 Erol Esen ile yap?lan telefon görü?mesi , Edirne 22 Ocak 2013.

63 Bu üniversiteler; Deutsche Universitaet Kairo, Chinesisch-Deutsches Hochschulkolleg ?anghay, Swiss-German University in Jakarta, German Jordanian University, Deutsch-Kasachische Universitaet in Almaty, German University of Technology in Maskat, German Institute of Science&Technology, Andrassy Gyula Deutschsprachige Universitaet Budapest, German Graduate Faculty of Logistics in Abu Dhabi ?eklindedir (http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/ KulturDialog/Wissenschaft/ DeutscheHochschulenAusland_node.html, 07.01.2013).

64 Erol Esen ile yap?lan telefon görü?mesi , Edirne 22 Ocak 2013.

65 ?brahim Canbolat'?n ara?t?rma sorular?na tarihinde e-mektup arac?l??? ile verdi?i cevap, 28 Ocak 2013, Pazartesi, 12.00

66 Ayn? yerde.

References

Kaynaklar

Mülakatlar

Erol Esen ile yap?lan telefon görü?mesi, Edirne 22 Ocak 2013.

Ibrahim Canbolat'?n ara?t?rma sorular?na e-mektup arac?l??? ile verdi?i cevap, 28 Ocak 2013, Pazartesi, 12.00

Kitap ve Makaleler

ARAK, Hüseyin, "Karsilastirmali Edebiyatin Türkiye'deki Öncüleri: Leo Spitzer - Erich

Auerbach", Littera, 25. Cilt, http://egitim.erciyes.edu.tr/~arak/0.ArakMakale2011/karrsilastirmaliEdebiyatinTurkiyedekiOnculeriLeoSpitzerErichAuerbachLittera25. ciltAralik2009.pdf (22.08.2012), Ankara 2009.

BECKER, Carl Heinrich, "Das türkische Bildungsproblem", Islamstudien 2, 1932.

BILSEL, Cemil, Istanbul Üniversitesi Tarihi, Istanbul Üniversitesi Yayinlari, Istanbul 1943.

BLANKENBURG, Wilhelm, Die Zukunftsarbeit der deutschen Schule in der Türkei, Leipzig 1915.

CANBOLAT, Ibrahim S., "Türk-Alman Iliskilerinde Degisim ve Süreklilik", I. Türk-Alman Isbirligi Forumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birligi Arastirma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2007, s. 82-99.

Deutsch-türkische Universitaet Erster Schritt hin zur Gründung, Pressereferat Auswaertiges Amt, Berlin 06.12.2007.

DÖLEN, Emre, "II. Mesrutiyet Döneminde Darülfünun", Osmanli Bilimi Arastirmalari, c.X, sayi 1, 2008, s.30-33.

ERGÜN, Mustafa, "Die deutsch-türkischen Erziehungsbeziehungen während des ersten Weltkrieges", OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanli Tarihi Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi), Sayi 3, 1990, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/ 19/835/10568.pdf., 11.10.2012.

ERICHSEN, Regine, Zur Wirkungsgeschichte der deutschsprachigen akademischen Emigration in die Türkei, Deutsch-Türkische GesellschaftBonn, http://www. dtgbonn.de/veranstaltungen/Anlagen/Erichsen.pdf, 16.12.2012.

ESEN, Erol, "Türk-Alman Isbirligi Deneyimleri ve Sonuçlari", Akdeniz Üniversitesi IIBF Dergisi, Sayi 24, Kasim 2012, s.1-14.

ESEN, Erol, "Die deutsch-türkische Kooperation: Einführung in die Rahmenbedingungen und Perspektiven", I. Türk-Alman Isbirligi Forumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birligi Arastirma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2007, s. 30-53.

ESEN, Erol, ile yapilan telefon görüsmesi, Edirne 22 Ocak 2013.

GHOBEYSHI, Silke, "Akademische Zusammenarbeit: Modelle, Erfahrungen und Perspektiven", I. Türk-Alman Isbirligi Forumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birligi Arastirma ve Uygulama Merkezi, Ankara 2007, s. 152-161.

GLASNECK, Johannes, Türkiye'de Fasist Alman Propagandasi, Onur Yayinlari, (Çev: Arif Gelen), Ankara 1976.

GROTHE, Hugo, "Gedanken zur Errichtung einer deutschen Hochschule in der Türkei. Eine Sammlung von Gutachten", Beiträge zur Kenntnis des Orients10, 1913.

HAAS-HEYE, Johannes, "Deutsch-türkische kulturelle Einrichtungen in der Türkei", Zeitschrift für Kulturaustausch, Institut für Auslandsbeziehungen Stutt- gart, Stuttgart1962.

HACHTMANN, Otto - GRIMME, Hubert, Europäische Kultureinflüsse in der Türkei, Ein literärgeschichtlicher Versuch, Berlin 1918.

HIRSCH, Ernst, Als Lehrgelehrter im Lande Atatürks, Berliner Wissenschafts-Verlag, Berlin 2008.

IM?R, Çetin, "Belgeselcinin Gözüyle, Manyas Ku? Cenneti", Bütün Dünya 2000, 01.07.2012, ?stanbul 2012.

KADIO?LU, Sevtap, "Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü'nde Mülteci Bilim Adam- lar?", Osmanl? Bilimi Ara?t?rmalar?, IX/1-2 (2007-2008), http://www.iudergi.com/tr/ index.php/oba/article/viewFile/9096/8445.

KILIÇ, Sezen, Türk-Alman ?li?kileri ve Türkiye'deki Alman Okullar? (1852'den 1945'e kadar), AKDTY Atatürk Ara?t?rma Merkezi, 2005.

KLOOSTERHUIS, Jürgen, "Zum Kennenlernen des Waffenbruders: Initiativen zur Vermittlung türkischer Kultur in Deutschland von 1914 bis 1918 durch Aus- landsvereine - ein Schlaglicht auf die Anfänge der deutschen Auswärtigen Kul- turpolitik", Germano-Turcica, Bamberg 1987.

KOÇAK, Cemil, Türk - Alman ?li?kileri (1923-1939) ?ki Dünya Sava?? Aras?ndaki Dö- nemde Siyasal, Kültürel, Askeri ve Ekonomik ?li?kiler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yük- sek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay?nlar?, XVI. Dizi, Ankara 1991.

KÖKTA?, Emin M., "Bilimsel Ö?retim ve Ara?t?rmada Uluslararas? ??birli?i için bir Model Olarak Türk-Alman Üniversitesi", (Der.) Esen, Erol ve Gümü?, Burak, Türk-Alman Bilimsel ??birli?inin Güncel Sorunlar? Türkiye ve Almanya, Siyasal Kitape- vi, Ankara 2012, s.199-206.

NAMAL, Yücel, "Türkiye'de 1933-1950 Y?llar? Aras?nda Yüksekö?retime Yaban- c? Bilim Adamlar?n?n Katk?lar?", Yüksekö?retim ve Bilim Dergisi, Cilt 2, Say? 1, 2012, http://www.higheredu-sci.org/pdf/pdf_HIG_1551.pdf , 22.08.2012.

NEUMARK, Fritz, Bo?aziçine s???nanlar, Türkiye'ye ?ltica Eden Alman ?lim Siyaset ve Sa- nat Adamlar? 1933-1953, ?stanbul Üniversitesi ?ktisat Fakültesi Maliye Enstitüsü Yay?n?, ?stanbul 1982.

ÖZGÜLDÜR, Yavuz, Türk-Alman ?li?kileri, Ankara Genelkurmay Bas?mevi, Ankara 1993

SCHMIDT, Hans-Werner, "Die Arbeit der Goethe-Institute in der Türkei", I. Türk-Alman ??birli?i Forumu, Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birli?i Ara?t?rma ve Uy- gulama Merkezi, Ankara 2007, s. 186-195.

SEN, Faruk, "Uluslararas? Bilimsel ??birli?i için Yeni bir Model Türk-Alman Avru- pa Üniversitesi", (Der.) Esen, Erol ve Gümü?, Burak, Türk-Alman Bilimsel ??birli?inin Güncel Sorunlar? Türkiye ve Almanya, Siyasal Kitapevi, Ankara 2012, s.207-217.

TÜRK, Fahri, "Türkiye Ara?t?rmalar Merkezi", (Der.) Kanbolat, Hasan, Karasar, Hasan Ali, Türkiye'de Stratejik Dü?ünce Kültürü ve Stratejik Ara?t?rma Merkezleri: Ba?lan- g?c?ndan Bugüne Türk Dü?ünce Kurulu?lar?, Nobel Yay?nlar?, Ankara 2009, s. 506-510.

Gazeteler ve ?nternet Kaynaklar?

Almanya'ya sipari? edilen ara?t?rma gemisinin döviz transferi yap?lamad?, Mil- liyet, 22.08.1976 , s. 10.

Der "Villa Tarabya" steht nichts mehr im Wege, Migazin, 06.07.2009, http:// www.migazin.de/2009/07/06/deutsche-kultur-in-istanbul-%E2%80%93-der- %E2%80%9Evilla-tarabya%E2%80%9C-steht-nichts-mehr-im-wege/, 16.12.2012.

Erdo?an Merkel'le AB'yi konu?acak, Milliyet 26.05.2006, http://www.milliyet. com.tr/2006/05/26/son/sonsiy01.asp, 16.12.2012.

HAT?PO?LU, Aytekin, Ça?da? Türkiye'de izi olan Almanlar, Vatan 24.06.2007, s. 12.

http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/KulturDialog/Wissens- chaft/ DeutscheHochschulenAusland_node.html, 07.01.2013.

http://de.dku.idea-sketch.com/index.php/Geschichte, 07.01.2013.

http://de.dku.idea-sketch.com/index.php/FAQ, 07.01.2013.

http://de.dku.idea-sketch.com/index.php/Fakult%C3%A4ten_%2B_Studieng %C3%A4nge, 07.01.2013.

http://www.guc.edu.eg/AcademicPrograms/Program/Programs.aspx, 07.01.2013.

http://www.istanbul.edu.tr/genel/idari/basinhalk/HABERLER/05_07_12/PDF/ butun_dunya_2000_116.pdf , 17.09.2012.

http://int.kocaeli.edu.tr/erasmus/index.php?erasmus=ikilian&uni=datasheets, 26.12.2012.

http://www.ankara.diplo.de/Vertretung/ankara/tr/08__Kultur__Bildung/Studie- ren__und__Forschen__in__Deutschland/Studien__und__Forschen__in__De- utschland__Hochschulkooperation.html , 12.11.2012.

http://www.ankara.diplo.de/Vertretung/ankara/tr/08__Kultur__Bildung/Histo- rische__Notizen/Historische__Notizen__ExilTuerkei.html, 16.12.2012.

http://www.ielev.org.tr/ , 16.12.2012.

http://www.tau.edu.tr/icerik.asp?id=130, 16.12.2012.

Istanbul'da Türk-Alman Üniversitesi'nin temel ta??n?n konulmas?, DAAD News- letter, 5. Say?, Aral?k 2010, Ankara, s. 1-3.

Türk-Alman ortak yay?nevi, Milliyet, 01.06.1986, s. 13.

Türkiye'de depremi önceden bildirme merkezi kuruluyor, Milliyet 04.01.1983, s. 3.

YAMAN, Oktay, Türk-Alman Üniversitesi'ne ilk imza, Zaman Gazetesi, 31.05.2008, s. 23.